Kasõm Önder DOĞAN Tel:

Transkript

1 AYLIK EKONOMİK GÖRÜNÜM Kasõm 2007 Editör Önder DOĞAN Tel:

2 İÇİNDEKİLER 2 EKONOMİNİN GÖRÜNÜMÜ.. 3 BÜYÜME ENFLASYON. 10 ÖDEMELER DENEGESİ.. 13 DIŞ TİCARET BÜTÇE PERFORMANSI İÇ BORÇLANMA VE NAKİT GERÇEKLEŞMELERİ. 23 KREDİ VE MEVDUAT GELİŞMELERİ. 26 2

3 EKONOMİNİN GÖRÜNÜMÜ 2008 de Türkiye ekonomisi 2001 krizinden sonra, 2002 yõlõyla birlikte başlayan dünya genelindeki para bolluğu, IMF yle yürütülen ekonomik programla öngörülen reform alanlarõnda sağlanan ilerlemeler, Avrupa Birliği ile başlayan ve fazla bir ilerleme sağlanmasa da süren müzakere süreci son beş yõlda Türkiye deki büyüme sürecini önemli ölçüde destekledi. Türkiye ekonomisi, yõllarõ arasõnda yõllõk ortalama yüzde 7,2 oranõnda bir gayri safi yurtiçi hasõla (GSYİH) büyüme hõzõ yakaladõ yõlõ başõndan başlayarak girilen kesintisiz büyüme döneminin yavaşlayarak da olsa 2007 yõlõnda da yüzde 5 le devam ettiği gözleniyor. Hükümet, GSYİH artõş hõzõnõn, 2008 yõlõnda ise yüzde 5,5 olarak gerçekleşmesini hedefliyor Yõlõ Programõ kapsamõndaki makro ekonomik hedefler 5,5 lik büyüme, yüzde 4 oranõnda yõllõk enflasyon ve kamu kesiminin GSMH nin yüzde 5,5 i kadar faiz dõşõ fazla vereceği esas alõnarak tasarlandõ. Yüzde 5,5 oranõndaki büyüme hedefinin bileşenlerine bakõldõğõnda 2008 yõlõnda tarõm sektörünün yüzde 3, sanayi sektörünün yüzde 5,7 ve hizmetler sektörünün ise yüzde 5,9 oranõnda bir katma değer artõşõ sağlayacağõ öngörülüyor, Yõllõk programda yõlõndan itibaren özel sabit sermaye yatõrõmlarõnda kaydedilen yüksek oranlõ artõştan kaynaklanan üretim kapasitesindeki yükselmeler ve ihracat odaklõ üretim yapan sektörlerin performanslarõnõn, sanayi sektörü büyümesini destekleyeceği kaydediliyor. Bu gelişmelerle birlikte imalat sanayiinde verimlilik artõşõnõn da sanayi üretimindeki artõşõn devam etmesini destekleyeceği tahmin ediliyor. Hizmetler sektörü katma değerindeki artõşõn temelinde ise inşaat sektörüyle ilgili beklentiler yatõyor. Faiz oranlarõnõn 2008 yõlõnda daha düşük seviyelere gerilemesi ve ipoteğe dayalõ konut finansmanõ sisteminin yaygõnlaşmasõyla birlikte inşaat sektöründeki büyüme trendinin devam edeceği öngörülüyor. İnşaat sektörü katma değerindeki artõşõn, ticaret ve sanayi gibi diğer sektörlerin büyümesini de olumlu yönde etkileyeceği, turizm sektöründeki canlõlõğõn devam etmesinin de ticaret sektörü katma değerindeki artõşõ destekleyeceği vurgulanõyor. Buna göre, 2008 yõlõnda yüzde 5,5 olarak hedeflenen GSYİH büyüme oranõna, tarõm sektörünün 0,3 puan, sanayi sektörünün 1,7 puan ve hizmetler sektörünün de 3,5 puan katkõ yapmasõ bekleniyor. Harcamalar açõsõndan bakõldõğõnda ise 2008 yõlõnda toplam yurt içi talebin yüzde 5 oranõnda artmasõ ve dõş dengenin GSMH büyümesine 0,3 puanlõk pozitif katkõ sağlamasõ hedefleniyor yõlõnda özel kesim tüketim harcamalarõnda yüzde 4,8, kamu tüketim harcamalarõnda yüzde 3,4 oranlarõnda artõş yaşanacağõ tahmin ediliyor. Bu dönemde özel sektör yatõrõmlarõnõn yüzde 8,5 oranõnda artmasõ, kamu yatõrõmlarõnõn ise yüzde 3,9 oranõnda azalacağõ tahmin ediliyor. Yüzde 3

4 5,5 olmasõ hedeflenen 2008 yõlõ GSYİH büyümesine, özel tüketimin 3,2 puan, kamu tüketiminin 0,4 puan, özel yatõrõmlardaki artõşõn 1,7 puan katkõsõ olacağõ hesaplanõyor, Kamu yatõrõmlarõndaki azalõşõn ise GSYİH büyüme hõzõnõ 0,2 puan aşağõ çekeceği öngörülüyor yõlõnda stok değişiminin de GSMH büyümesine 0,2 puan katkõ yapacağõ hesaplanõyor. Kamu harcanabilir gelirinin GSMH ye oranõnõn 2008 yõlõnda değişmeyerek yüzde 15,8 olarak gerçekleşeceği öngörülüyor. Buna rağmen kamu yatõrõmlarõndaki reel azalma nedeniyle kamu tasarrufyatõrõm farkõnõn 2007 yõlõna göre az da olsa iyileşerek negatif yüzde 1,5 seviyesinde gerçekleşmesi bekleniyor yõlõ da büyümenin istihdama yeterli katkõyõ sağlayamadõğõ bir yõl olarak geride kalacak. İşgücüne katõlõm oranõnõn bu yõl 2006 yõlõna göre sadece 0,2 puan artacağõ ve işsizlik oranõnõn ise yüzde 9,7 olarak gerçekleşeceği öngörülüyor. İşsizlik oranõnõn 2006 yõlõnda yüzde 9,9 olduğu dikkate alõndõğõnda yüzde 5 lik GSMH büyümesinin işsizlik oranõnõ sadece 0,3 puan aşağõ çekebildiği dikkat çekiyor. Ekonomik büyüme ve özel sektör yatõrõmlarõnda gelecek yõl kaydedilecek artõşõn yaklaşõk 425 bin kişiye yeni istihdam sağlayacağõ tahmin ediliyor. Dolayõsõyla işsizlik oranõnõn ise sadece 0,1 puanlõk bir düşüşle yüzde 9,6 olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Türk parasõndaki değerlenmeye bağlõ olarak 2003 yõlõyla birlikte büyümeye başlayan Türkiye nin cari işlemler açõğõnõn 2008 yõlõnda da önemini koruyacağõ gözleniyor. Ekonomideki büyümenin bir sonucu olarak gösterilse de, cari işlemler açõğõ 2002 yõlõndan sonra ekonominin büyüme hõzõndan çok daha yüksek bir hõzla artarak GSMH nin yüzde 0,8 inden 2006 yõlõnda yüzde 8,2 sine kadar çõkmõştõ. MAKRO EKONOMİK TAHMİN VE HEDEFLER 2007 G.Tah Tah BÜYÜME VE İSTİHDAM GSYİH (Büyüme Hõzõ %) 8,1 5,7 9,1 7,4 5,9 5,0 5,5 GSYİH (Milyar YTL) GSYİH (Milyar ABD Dolarõ) 184,5 240,5 302,8 363,4 402,7 489,4 520,7 Kişi Başõ Milli Gelir (Dolarõ) SAGP ye Göre Kişi Başõ Gel( $) Nüfus (Bin Kişi) İşgücüne Katõlma Oranõ (%) 49,6 48,3 48,7 48,3 48,0 48,2 48,5 İstihdam Düzeyi (Bin Kişi) İşsizlik Oranõ (Yüzde) 10,3 10,5 10,3 10,3 9,9 9,7 9,6 DIŞ TİCARET (Milyar Dolar) İhracat 36,1 47,3 63,2 73,5 85,5 104,0 117,0 İthalat 51,6 69,3 97,5 116,8 139,6 166,0 182,0 Dõş Ticaret Dengesi -15,5-22,1-34,4-43,3-54,0-62,0-65,0 Cari İşlemler Dengesi -1,5-8,0-15,6-22,6-32,9-36,4-39,2 Cari İşl.Dengesi / GSYİH -0,8-3,3-5,2-6,2-8,2-7,4-7,5 Dõş Ticaret Hacmi / GSYİH 47,5 48,5 53,1 52,4 55,9 55,2 57,4 FİYATLAR (Yüzde Değişme) TÜFE Yõl Sonu 29,7 18,4 9,4 7,7 9,7 6,5 4,0 Yõllõk ort. dolar kuru (YTL) 1,5045 1,4959 1,4218 1,3407 1,4311 1,3230 1,3775 4

5 Bu yõl 36,4 milyar dolar civarõnda gerçekleşmesi öngörülen cari işlemler açõğõnõn 2008 yõlõnda da 39,2 milyar dolarda tutulmasõ hedefleniyor Yõlõnda olduğu gibi gelecek yõl da Türkiye ekonomisi yüzde 5,5 lik bir büyüme için milli gelirinin yüzde 7,5 i kadar bir cari işlemler açõğõ vermiş olacak. Cari işlemler açõğõnõn sorun olmaya devam edeceği tahmininin altõnda, Türkiye nin 2008 yõlõnda ihracatõnõn yüzde 12,5 oranõnda artarak 117 milyar dolar, ithalatõnõn ise yüzde 9,6 oranõnda artarak 182 milyar dolar olarak gerçekleşeceği öngörüsü yatõyor. Cari işlemler açõğõnõn en temel nedeni olan dõş ticaret açõğõnõn 65 milyar dolar seviyesinde gerçekleşeceği bekleniyor yõlõ programõnda hesaplar, yõllõk ortalama dolar kurunun 1,3775 YTL düzeyinde gerçekleşeceği varsayarak yapõlmõş. Yani dolar kurunun, bu yõla göre sadece yüzde 4 oranõnda artabileceği öngörüsüyle hareket edilmiş. Enflasyon hedefinin de yüzde 4 olduğu dikkate alõndõğõnda, Türk Lirasõnõn bu günkü reel değerini yaklaşõk olarak 2008 yõlõnda da koruyacağõ tahmin edilmiş. Bu varsayõm 2008 yõlõnda dõş ticaret ve dolayõsõyla cari işlemler açõğõnõn yõllõk programda öngörülenin daha üzerinde bir noktada gerçekleşme olasõlõğõnõ arttõrõyor. 5

6 BÜYÜME Uluslararasõ piyasalarda arktõk sõk sõk yaşanmaya başlanan finansal dalgalanmalara bağlõ olarak yükselen faiz oranlarõnõn özel tüketim ve özel yatõrõmlarõ olumsuz etkilemeye devam etmesi, iç politikadaki gelişmeler, hava koşullarõ ve kuraklõğõn tarõm sektörü üretimini olumsuz etkilemesi, bu yõlõn ilk yarõsõnda ekonomik büyümede bir yavaşlamaya yol açtõ. Özellikle yõlõn ikinci üç aylõk dönemindeki düşük büyüme hõzõ yüzünden yõlõnõn ilk yarõsõnda, GSYİH artõş hõzõ yüzde 5,3 olarak gerçekleşti. Söz konusu dönemde, tarõm sektörü katma değerindeki artõş yüzde 0,9 da kalõrken, sanayi ve hizmetler sektörlerindeki katma değer artõş hõzlarõ yüzde 5,2 ve yüzde 5,8 olarak kaydedildi. Yõlõn ilk yarõsõndaki bu gelişmeye bağlõ olarak yõlõn tümündeki büyümenin de yüzde 5 düzeyinde gerçekleşeceği öngörülüyor yõlõ 2001 krizinden sonra başlayan büyüme sürecinin en düşük büyüme sağlanan yõlõ olacak. Bu yõl tarõm sektörünün katma değerinde yüzde 3 lük bir azalma, sanayi sektörü katma değerinde yüzde 5,5 ve hizmetler sektörü katma değerinin ise yüzde 6,2 oranõnda artacağõ öngörülüyor. Bu yõl büyüme hõzõnda önceki yõllara göre yaşanan yavaşlamanõn tüketim harcamalarõndaki artõş hõzõnõn yavaşlamasõndan kaynaklanacağõ gözleniyor. GSMH büyüme hõzõnõn yüzde 6 olduğu 2006 yõlõnda tüketim harcamalarõndaki artõş büyümeye 4,6 puanlõk katkõ yapmõştõ yõlõnda tüketimin katkõsõnõn 3,3 puana gerilemesi bekleniyor. Buna karşõlõk yatõrõmlarõn katkõsõnõn ise 1,2 puandan 2,1 puana yükseleceği hesaplanõyor. GSMH BÜYÜMESİNE KATKILAR (Puan) (GT) 2008(T) GSMH (% artõş) 9,9 7,6 6,0 5,0 5,5 Tüketim 7,4 6,4 4,6 3,3 3,6 Yatõrõm 6,1 2,6 1,2 2,1 1,7 Dõş Kaynak -3,6-1,3 0,2-0,3 0, KİŞİ BAŞINA GELİR 7 BİN DOLARA NASIL YAKLAŞTI Türkiye nin 2002 yõlõnda 277,6 milyar YTL olan cari fiyatlarla milli gelirinin bu yõl 645,5 milyar YTL ye ulaşacağõ tahmin ediliyor. Kişi başõna gelirin de 4 bin YTL den 8 bin 765 YTL ye çõkacağõ hesaplanõyor. Buna göre son beş yõlda milli gelir cari fiyatlarla yüzde 133,3, kişi başõna gelir ise yüzde 118,9 oranõnda büyümüş olacak. Ancak bu rakamlar aynõ dönemdeki toplam yüzde 70,9 luk enflasyonu da (zõmni fiyat deflâtörü) içeriyor. Bu nedenle reel büyümeyi göstermiyor. İstatistik kurumlarõ, enflasyonun etkisinden arõndõrmak, diğer bir ifadeyle reel büyümeyi belirlemek için, GSYİH yi belli bir yõla ilişkin sabit fiyatlarla ayrõ bir hesaplama daha yapõyorlar. Tahmin edildiği gibi bu yõl GSYİH yüzde 5 oranõnda büyürse, Türkiye ekonomisi yõllarõnõ kapsayan dönemde sabit fiyatlarla yüzde 36,5 oranõnda bir büyüme sergilemiş olacak. Kişi başõna gelirdeki sabit fiyatlarla artõş ise yüzde 27,9 olarak gerçekleşecek. 6

7 Hem sabit fiyatlarla hem de cari fiyatlarla kişi başõna gelirdeki artõş hõzõnõn GSYİH artõş hõzõnõn gerisinde kalmasõ ise aynõ dönemde Türkiye nüfusunun yüzde 6,6 oranõnda artarak 73 milyon 875 bin kişiye kadar yükselmesinden kaynaklanõyor. Uluslararasõ karşõlaştõrmalarda kolaylõk sağladõğõ için GSYİH ve kişi başõna düşen GSYİH rakamlarõ dolar olarak ifade ediliyor. Bu nedenle de ulusal paralar cinsinden hesaplanan milli gelirin dolara dönüştürülmesinde esas alõnan dolar kuru önem kazanõyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ithalat ağõrlõklõ olarak hesaplanan özel bir kuru esas alõrken, Devlet Planlama Teşkilatõ ise Merkez Bankasõ nõn her gün ilan ettiği gösterge niteliğindeki kurlarõn yõllõk ortalamasõnõ kullanõyor. İki kur arasõnda az da olsa bir fark yaşanõyor. Nitekim 2006 yõlõna ilişkin kişi başõna GSYİ yi TÜİK dolar olarak açõklarken, DPT dolar olarak hesaplõyor. Çünkü DPT GSYİHP yi dolara dönüştürürken 2006 yõlõ için ortalama 1,4231 YTL lik bir dolar kuru, TÜİK ise 1,4406 YTL lik dolar kuru kullanõyor. DPT nin esas aldõğõ kurlardan yola çõkõldõğõnda dolar cinsinden Türkiye nin GSYİH si yõllarõnõ kapsayan son beş yõlda yüzde 165,3 oranõnda artarak 489,4 milyar dolara çõkarken, kişi başõna GSYİH ise yüzde 148,9 oranõnda artarak dolara çõktõ. Türk Lirasõ cinsinden sabit fiyatlarla yüzde 36,5 oranõnda bir büyüme yaşanõrken, dolar cinsinden GSYİH de yüzde 165,3 e varan oranda bir artõş yaşanmasõnõn arkasõnda 2002 yõlõnda YTL olan ortalama dolar kurunun, 2007 yõlõnda 1,3230 YTL ye kadar gerilemesi yatõyor. Nitekim DPT sabit kurlarla da ayrõ bir kişi başõna gelir hesaplõyor. DPT nin 1998 yõlõ sabit fiyatlarõyla ve 1998 yõlõ dolar kuruyla yaptõğõ hesaplamaya göre yõllarõ arasõnda kişi başõna gelir yüzde 28 oranõnda arttõ. Buna göre 2002 yõlõnda dolar olan 1998 yõlõ sabit fiyatlarõyla kişi başõna gelir 2007 yõlõnda 3 bin 790 dolara yükselecek. Nüfusu (Bin Kişi) KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR Cari Fiyatlarla 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla GSYİH Kişi Başõna GSYİH GSYİH Kişi Başõna GSYİH (Milyon YTL Dolar (Milyon YTL Dolar YTL) YTL) SAGP Göre Kişi Başõna GSYİH (Dolar) (GT) (T) Cari kurlarla kişi başõna gelirde 3 bin 963 dolarlõk bir büyüme kaydedildiği hesaplanan son beş yõlda, sabit kurlarla artõş ise 830 dolarda kalõyor. Türk parasõnõn değerlenmesi, diğer bir ifadeyle dolar kurundaki düşüş kişi başõna gelirde yaklaşõk dolarlõk bir artõşa yol açmõş gözüküyor Sanayi üretiminin artõş hõzõ yavaş GSYİH deki gelişmelerin öncü göstergelerinden biri olan sanayi üretimindeki artõş hõzõ Eylül de yüzde 2,2 ye kadar gerilerken, yõlõn üçüncü üç aylõk dönemindeki üretim artõşõ ise yüzde 4 olarak gerçekleşti. Sanayi üretiminin yõlõn üçüncü çeyreğindeki artõş hõzõ, geçen yõlõn aynõ dönemindeki yüzde 5,7 oranõnõn gerisinde kaldõ ve bu yõlõn ikinci üç aylõk dönemindeki yüzde 3,2 nin ise üzerine çõktõ. Bu gelişme yõlõn üçüncü üç aylõk döneminde GSYİH büyüme hõzõnõn geçen yõlõn aynõ dönemindeki 7

8 yüzde 4,8 in altõnda, ancak bu yõlõn ikinci üç aylõk dönemindeki yüzde 3,9 un ise üzerinde gerçekleşmiş olabileceği ihtimalini artõrõyor. Sanayi üretiminin üçüncü üç aylõk dönemde GSYİH artõş hõzõna 1 puan civarõnda katkõ sağlamasõ bekleniyor. 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-5,2 14,9 5,7 7,3 3,2 9,1 Sanaiyi Üretimindeki Değişim (Önceki yõlõn aynõ ayõna göre %) 10,0 6,5 8,7 8,1 5,9 4,1 2,3 2,0 5,2 3,9 4,5 2,2 Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk 3,2 11,6 3, TÜİK in 1997 yõlõndaki aylõk ortalama üretim düzeyini 100 kabul ederek oluşturduğu aylõk sanayi üretim endeksine göre sanayi üretiminde bu yõlõn ilk dokuz aylõk dönemindeki artõş yüzde 4,9 olarak gerçekleşti. Geçen yõl aynõ dönemde ise yüzde 5,8 oranõnda bir üretim artõşõ yaşanmõştõ. Ocak-Eylül döneminde madencilik sektörünün üretimi yüzde 11,4 oranõnda artarken, imalat sanayi üretimindeki artõş hõzõ yüzde 4,1 de, elektrik, gaz ve su sektörünün üretim artõş hõzõ ise yüzde 9,7 olarak gerçekleşti. Sanayi Üretim Endeksi (1997=100) ,4 136,4 145,0 142,3 146,3 139,5 151,0 150,1 150,6 147,5 146, ,3 128,

9 Ana sektörler itibariyle, madencilik ve elektrik, gaz ve su sektörlerinde üretim geçen yõldan daha yüksek oranda artarken, imalat sanayi sektöründeki yavaşlama yaşandõ. Madencilik üretiminin yüzde 7,7, elektrik gaz ve su sektörünün üretiminin yüzde 9,2 arttõğõ geçen yõlõn ilk dokuz aylõk döneminde imalat sanayi üretimindeki artõş ise yüzde 5,4 te kalmõştõ.. İmalat Sanayinde Üretim, ihracat ve ithalat Ocak-Eylül 2007 (Bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre değişim %) Üretim İhracat İthalat İMALAT SANAYİİ 4,1 24,7 17,9 Gõda Ürünleri ve İçecek 3,1 14,0 1,1 Tütün Ürünleri -9,0 14,8-7,1 Tekstil Ürünleri 3,2 16,4 26,3 Giyim Eşyasõ 1,1 16,4 41,4 Deri, Bavul, El Çantasõ, Saracõya ve Ayak. 2,0 32,8 16,9 Ağaç ve Mantar Ürünleri (Mobilya Hariç) 22,6 41,0 21,4 Kağõt ve Kağõt Ürünleri 5,8 41,8 21,5 Basõm ve Yayõm; Plak, Kaset vb. 0,0 23,5 55,8 Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri 3,0 23,5 9,8 Kimyasal Madde ve Ürünler 6,7 15,0 19,7 Plastik ve Kauçuk Ürünleri 9,8 32,2 17,6 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler 0,3 18,2 6,6 Ana Metal Sanayi 11,3 32,4 38,8 Metal Eşya Sanayi (Makine ve Teç. Hariç) 13,0 29,2 10,8 Makine ve Teçhizat 8,1 35,6 15,8 Büro, Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri -38,8 34,8 3,0 Elektrikli Makine 25,0 50,5 22,8 Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatõ -31,0-15,5 19,2 Tõbbi Aletler; Hassas Optik Aletler ve Saat -14,0 41,0 12,5 Motorlu Kara Taşõtõ ve Römorklar 4,3 32,4 1,6 Diğer Ulaşõm Araçlarõ 9,0 27,3-31,6 Mobilya -18,7 32,1 62,7 İmalat sanayinin alt sektörleri itibariyle bakõldõğõnda Ocak-Eylül 2007 döneminde en yüksek üretim artõşõnõ sağlayan sektörlerin aynõ zamanda ihracatlarõnõn da diğer alt sektörlere göre yüksek seyrettiği gözleniyor. Ağaç ve mantar ürünleri, kâğõt ve kâğõt ürünleri, plastik ve kauçuk ürünleri, ana metal sanayi, metal eşya, elektrikli makine ve cihazlar, ulaşõm araçlarõ gibi sektörlerde hem üretim hem de ihracat diğer sektörlere nispeten yüksek artõş kaydetti. Birçok sektörde üretim artõşõnõn, iç piyasadaki daralmanõn da zorlamasõyla ihracata dayalõ olarak arttõğõ izleniyor. Bu nedenle Türk parasõnõn son aylarda yeniden hõzlõ bir değerlenme sürecine girmesi üretim artõşõnõn sürdürülebilirliği karşõsõnda önemli bir risk oluşturuyor. TÜİK in üretim, ithalat ve ihracata ilişkin verilerini karşõlaştõrdõğõmõzda, tekstil, giyim eşyasõ gibi geleneksel ihracatçõ sektörlerle mobilya gibi sektörlerin üretiminin yüksek bir ithalat baskõsõ altõnda kaldõğõnõ gösteriyor. 9

10 ENFLASYON Ekim de gõda fiyatlarõndaki belirgin yükselişin etkisiyle tüketici fiyatlarõ bir önceki aya göre yüzde 1,81 gibi oldukça yüksek bir oranda artarken yõllõk enflasyonda Ağustos ta başlayan yükseliş eğilimi de iyice belirginleşti. Ekim sonunda yüzde 7,7 ye kadar yükselen yõllõk enflasyonun yõlsonunda da yüzde 8 in üzerinde bir noktada gerçekleşme olasõlõğõnõ artõrdõ. Merkez Bankasõ nõn, enflasyon hedeflemesinin ikinci yõlõnda da hedefini yakalayamayacağõ ortaya çõktõ. Enflasyon hedeflemesinin ilk yõlõ olan ve yüzde 5 enflasyon hedeflenen 2006 yõlõnda yõlsonu enflasyonu yüzde 9,65 olarak gerçekleşti. Yüzde 4 hedeflenen bu yõl da yine gerçekleşme hedefin bir kat üzerinde olacak. Tüketici fiyatlarõnda Ekim de kaydedilen yüzde 1,81 son 17 ayõn en yüksek aylõk enflasyon oranõnõ oluşturdu. Tüketici fiyatlarõ Mayõs 2006 da dünya piyasalarõnda yaşanan dalgalanmanõn etkisiyle yüzde 1,88 oranõnda bir artõş kaydetmiş ve Merkez Bankasõ nõ faiz artõrmaya zorlamõştõ. Banka bu dönemde enflasyonda, özellikle döviz kurlarõndaki yükselişe bağlõ olarak başlayan yükseliş trendinin önüne geçebilmek için gecelik faizleri Haziran ve Temmuz 2006 aylarõnda toplam 4,25 puan artõrarak 13,25 ten yüzde 17,50 ye çõkarmõştõ. Merkez Bankasõ enflasyondaki bu yeni yükseliş trendine ise 2006 dalgalanmasõnda yükselttiği faiz oranlarõnõ indirmeye başladõğõ bir süreçte yakalandõ. Gecelik faiz oranlarõnda son iki ayda toplam 0,75 puanlõk indirim yapan Merkez Bankasõ nõn ekim ayõndaki bu sürpriz enflasyon oranõna rağmen faiz indirimlerine devam edeceği tahmin ediliyor. Ana Harcama Gruplarõna Göre Tüketici Fiyatlarõ Endeksindeki Değişim Oranlarõ (Ekim 2007;%) Geçen 12 aylõk Aylõk enflasyon Bir önceki İlk yõlõn aynõ ortalamalara oranõna katkõsõ aya göre On Ay ayõna göre göre (Puan) TÜRKİYE 1,81 6,08 7,70 8,98 1,81 Gõda ve alkolsüz iç, 3,41 11,01 14,71 12,19 0,95 Alkollü iç. ve tütün 0,00 10,04 10,06 8,32 0,00 Giyim ve ayakkabõ 8,22 1,06 3,80 4,33 0,63 Konut 0,65 6,15 8,30 11,61 0,11 Ev eşyasõ 0,25 3,52 3,17 8,24 0,02 Sağlõk 0,07 2,21 2,40 5,91 0,00 Ulaştõrma -0,41 2,78 2,86 6,30-0,05 Haberleşme -0,02-3,14-3,42-0,20 0,00 Eğlence ve kültür 0,26-0,55-1,23 5,07 0,01 Eğitim -0,19 6,15 6,07 7,50 0,00 Lokanta ve oteller 1,54 8,62 9,73 11,66 0,10 Çeşitli mal ve hiz. 1,02 3,80 4,51 6,85 0,04 Harcama gruplarõ itibariyle bakõldõğõnda Ekim ayõndaki yüksek fiyat artõşõna en yüksek katkõnõn 0,95 puanla gõda fiyatlarõndan geldiği gözleniyor. Olumsuz hava koşullarõ yüzünden işlenmemiş gõda ürünü fiyatlarõnda yaşanan artõşlar, 2007 yõlõ enflasyon hedefinin 10

11 gerçekleşmemesinde en önemli etken oldu.işlenmemiş gõda fiyatlarõndaki yõllõk artõş Ekim sonu itibariyle yüzde 18,59 olarak gerçekleşti. Ekimde yüzde 3,41 oranõnda artan gõda fiyatlarõnda yõlõn ilk on aylõk döneminde yüzde 11,01, son bir yõllõk dönemde ise yüzde 14,71 oranõnda artõş kaydedildi. TÜKETİCİ FİYATLARI (TÜFE) ENDEKSİNDEKİ DEĞİŞİM ORANLARI Bir önceki aya göre değişim (%) Bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre değişim (%) Ocak 0,55 0,75 1,00 9,23 7,93 9,93 Şubat 0,02 0,22 0,43 8,69 8,15 10,16 Mart 0,26 0,27 0,92 7,94 8,16 10,86 Nisan 0,71 1,34 1,21 8,18 8,83 10,72 Mayõs 0,92 1,88 0,50 8,70 9,86 9,23 Haziran 0,10 0,34-0,24 8,95 10,12 8,60 Temmuz -0,57 0,85-0,73 7,82 11,69 6,90 Ağustos 0,85-0,44 0,02 7,91 10,26 7,39 Eylül 1,02 1,29 1,03 7,99 10,55 7,12 Ekim 1,79 1,27 1,81 7,52 9,98 7,70 Kasõm 1,40 1,29 7,61 9,86 Aralõk 0,42 0,23 7,72 9,65 Ekimde giyim ve ayakkabõ fiyatlarõ ise mevsimlik nedenlerle yüzde 8,22 oranõnda artarak genel enflasyon oranõna 0,63 puanlõk bir katkõ yaptõ. Konut (kira) harcamalarõndaki yüzde 0,65 oranõndaki artõş ise genel enflasyon oranõnõ 0,11 puan yukarõ çekti. Türkiye deki ortalama kira son bir yõlda yüzde 19 oranõnda artõş kaydederek yine enflasyona en önemli katkõyõ yaptõ. Yõllõk bazda bakõldõğõnda harcama gruplarõ itibariyle gõdadan sonra en yüksek fiyat arõşõ yüzde 10,06 ile alkollü içki ve tütün harcamalarõnda, yüzde 9,73 le lokanta ve otel harcamalarõnda ve yüzde 8,3 le konut (kira) harcamalarõnda yaşandõ. Enflasyonun kasõm ayõnda da yüksek gerçekleşmesi bekleniyor. Bazõ belediyelerin su fiyatlarõna yaptõğõ zamlar, hükümetin yeni bütçe geliri yaratabilmek için petrol ürünleri ve tütün ürünlerinden alõnan özel tüketim vergisi tutarlarõnda artõrõma gitmesi, kuraklõğõn önemli bir sonucu olarak ekmek ve diğer tahõl ürünleriyle katõ ve sõvõ yağ fiyatlarõndaki yükseliş eğiliminin sürmesi kasõmda enflasyonu yükseltecek önemli etkenler olarak gösteriliyor. Elektrik fiyatlarõna, 1 Kasõm 2007 den geçerli olmak üzere yapõlmasõ beklenen zam ve ham petrol fiyatlarõnõn 100 dolara yakõn düzeylere yükselmesi enflasyonun gelecek aylarda da yüksek seyretme riskini artõrõyor. Yüzde 4 enflasyon hedefiyle başlanan bu yõlõn ilk 10 aylõk döneminde tüketici fiyatlarõnda yüzde 6,08 oranõnda bir artõş kaydedildi. Merkez Bankasõ, son Enflasyon Raporu nda 2007 yõlsonu enflasyon tahminini yukarõ doğru revize ederek yüzde 7,3 e çõkarmõştõ. Diğer bir ifadeyle Banka, yüzde 6,7 ile yüzde 7,9 oranlarõ arasõnda bir enflasyon tahmininde bulunmuştu. Orta nokta olan yüzde 7,3 ün gerçekleşebilmesi 11

12 için Kasõm ve Aralõk aylarõndaki toplam enflasyonun yüzde 1,1 gibi düşük bir noktada kalmasõ gerekecek. Ancak son haftalarda gündeme gelen zamlar, Merkez Bankasõ nõn son tahminlerinin oldukça iyimser kalmasõna yol açacak gibi gözüküyor. Üretici fiyatlarõ (ÜFE) Tüketici fiyatlarõnõn başõnõ alõp gittiği ekim ayõnda sanayi fiyatlarõndaki düşüş, üretici fiyatlarõnõn bir önceki aya göre yüzde 0,13 oranõnda bir düşüş kaydetmesine yol açtõ. Bu yüzden üretici fiyatlarõndaki yõllõk enflasyon yüzde 5,02 den yüzde 4,41 e geriledi. Üretici fiyatlarõnõn Kasõm ve Aralõk aylarõnda da döviz kurundaki gelişmeye bağlõ olarak düşük bir seyir izlemesi bekleniyor. Sektör ve Alt Sektörlere Göre Üretici Fiyatlarõ Endeksindeki Değişim Oranlarõ (Ekim 2007; %) İlk On ay Bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre 12 Aylõk ortalamal ara göre Sektörlerin aylõk enflasyon oranõna katkõsõ (Puan) Bir önceki aya göre Genel -0,13 4,84 4,41 7,23-0,13 Tarõm 1,28 14,83 13,50 5,81 0,21 Tarõm, avcõlõk, or. 1,69 14,49 13,54 5,90 0,25 Balõkçõlõk -15,19 34,78 11,89 1,58-0,04 Sanayi -0,47 2,63 2,38 7,57-0,34 Mad. ve taşoc. 3,82 11,20 11,17 9,06 0,05 İmalat sanayi 0,11 3,06 2,75 6,82 0,04 Elektrik, gaz ve su -8,94-5,03-4,59 17,68-0,43 Ekimde tarõm fiyatlarõ yüzde 1,28, madencilik fiyatlarõ yüzde 3,82 ve imalat sanayi fiyatlarõ yüzde 0,11 oranõnda artarken, elektrik, gaz ve su sektörü fiyatlarõnda yüzde 8,94 oranõnda bir düşüş yaşandõ. Tarõm fiyatlarõ genel enflasyon oranõnõ 0,21 puan, madencilik 0,05 puan, imalat sanayi ise 0.04 puan yukarõ çekerken, enerji fiyatlarõndaki düşüş ise 0.43 puan aşağõ düşürdü. ÜRETİCİ FİYATLARI (ÜFE) ENDEKSİNDEKİ DEĞİŞİM ORANLARI Bir önceki aya göre değişim (%) Bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre değişim (%) Ocak -0,41 1,96-0,05 10,70 5,11 9,37 Şubat 0,11 0,26 0,95 10,58 5,26 10,13 Mart 1,26 0,25 0,97 11,33 4,21 10,92 Nisan 1,21 1,94 0,80 10,17 4,96 9,68 Mayõs 0,20 2,77 0,39 5,59 7,66 7,14 Haziran -0,48 4,02-0,11 4,25 12,52 2,89 Temmuz -0,74 0,86 0,06 4,26 14,34 2,08 Ağustos 1,04-0,75 0,85 4,32 12,32 3,72 Eylül 0,78-0,23 1,02 4,38 11,19 5,02 Ekim 0,68 0,45-0,13 2,57 10,94 4,41 Kasõm -0,95-0,29 1,60 11,67 Aralõk -0,04-0,12 2,66 11,58 Enerji KİT lerinin, birbirlerine kaynak aktarabilmek için elektrik tarifelerinde yapõlan, tüketiciye yansõmayan indirimler, üretici fiyatlarõnõn düşük seyretmesine yol açtõ. 12

13 ÖDEMELER DENGESİ Cari işlemler açõğõnda Haziran ayõyla birlikte başlayan yükseliş eğilimi Temmuz ve Ağustos aylarõndan sonra Eylül de de sürdü. Merkez Bankasõnõn geçen ay açõkladõğõ Ağustos ayõna ilişkin ödemeler dengesi tablolarõnda yaptõğõ revizyon, cari açõğõn, turizm gelirlerinin en yüksek noktasõna çõktõğõ Ağustos ayõnda da büyümeye devam ettiğini ortaya çõkardõ. Aylõk gelişimine bakõlõrsa cari işlemler açõğõ bu yõl Ocak ayõnda geçen yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 31,5 arttõktan sonra Şubat ta göre yüzde 1,9, Mart ta yüzde 2,4, Nisan da yüzde 16,7 ve Mayõs ta yüzde 10,9 oranõnda azaldõ. Haziran da yüzde 10,1, Temmuz da yüzde 57,8, Ağustos ta yüzde 29,2 oranõnda artan cari işlemler açõğõ, Eylülde ise yüzde 18,2 oranõnda büyüyerek 1 milyar 846 milyon dolara yükseldi. Ocak-Eylül dönemindeki cari işlemler açõğõ ise geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 6,1 oranõnda artarak 26,1 milyar dolar olarak gerçekleşti, Temel döviz geliri kalemlerinden ihracat (bavul ticareti de dâhil) yüzde 22,3 artarak 80,5 milyar dolara yükselirken en önemli döviz harcama kalemi olan ithalat ise (FOB) yüzde 17,2 büyüyerek 114,9 milyar dolar olarak gerçekleşti. Ödemeler dengesi bilânçosundaki tanõmõyla dõş ticaret açõğõ da yüzde 6,7 artarak 34,4 milyar dolara yükseldi. CARİ İŞLEMLER DENGESİ (Milyon dolar) Ocak-Eylül Yõllõk(*) CARİ İŞLEMLER DEN. ( ) İhracat f.o.b İthalat f.o.b Mal Dengesi (1) Hizmetler Dengesi: Gelir Hizmetler Dengesi: Gider Hizmet Dengesi(2) Gelir Dengesi: Gelir Gelir Dengesi: Gider Gelir Dengesi(3) Cari Transferler(4) (*) Eylül 2007 sonu itibariyle son bir yõllõk Ocak-Eylül dönemindeki turizm gelirleri yüzde 6,5 artarak 14,6 milyar dolara yükselirken, artan döviz rezervine bağlõ olarak faiz gelirleri ise yüzde 64,3 oranõnda büyüyerek 1,6 milyar dolara çõktõ. Hõzlõ büyüyen bir başka döviz geliri kalemi ise artan dõş ticaret hacmine bağlõ olarak taşõmacõlõk gelirleri oldu. Yüzde 53 oranõnda büyüyen taşõmacõlõk gelirleri 4,8 milyar dolarõ buldu. Türkiye nin ithalattan sonra ikinci büyük döviz harcama kalemi olan dõş borç faiz ödemeleri yüzde 17,4 oranõnda artõş kaydederek 8 milyar dolarõ 13

14 buldu. Artan dõş ticaret hacmi Türkiye nin taşõmacõlõk giderlerini de yüzde 48 oranõnda büyüterek 4,4 milyar dolara çõkardõ. Yõllõk Cari İşlemler Açõğõ (Milyar $) -30,00-30, ,50-32,25-33,00-33,75-34,50-35,25-31,9-33,3-33,7-32,9-33,6-33,5-33,4-32,3-32,8-32,6-33,7-34,1-34,4 Yõllõk bazda cari işlemler açõğõ ise geçen yõl eylül ayõ sonundaki düzeyine göre yüzde 7,8 oranõnda artarak 34,4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu Türkiye nin şimdiye kadarki en yüksek yõllõk cari işlemler açõğõ rakamõnõ oluşturuyor. Yõllõk cari işlemler açõğõ geçen yõl Eylül ayõ sonunda 31,9 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. 65 milyar dolarlõk sermaye girişi Cari işlemler açõğõnõn 26,1 milyar dolar olarak gerçekleştiği Ocak-Eylül döneminde, açõğõn finansman gereksinimi ise 25,5 milyar dolar oldu. Finansman gereksiniminin açõktan daha düşük kalmasõ mali sistem dõşõndan sisteme kayõt dõşõ döviz girişi yaşanmasõndan kaynaklandõ. Bir tür sõcak para olan ve ödemeler dengesi bilânçosunda net hata ve noksan olarak gösterilen kalemden Ocak-Eylül döneminde 575 milyon dolarlõk bir giriş kaydedildi. Cari işlemler açõğõndaki büyümeye rağmen, açõğõn finansman gereksinimi geçen yõlõn aynõ döneminin altõnda kaldõ. 24,5 milyar dolarlõk açõk verilen Ocak-Eylül 2006 döneminde, mali sistem dõşõna kayõt dõşõ olarak yaşanan 1,3 milyar dolarlõk çõkõş nedeniyle, açõğõn finansmanõ için 25,8 milyar dolarlõk finansmana gereksinim duyuldu. Ocak-Eylül döneminde, Türkiye ye borçlanma ve diğer sermaye hareketleriyle toplam 39,7 milyar dolarlõk bir sermaye giriş kaydedildi. Bu giriş ağustos ayõnda yaşanan dalgalanmada 4 milyar dolara yakõn sõcak para çõkõşõ kaydedilmesine rağmen yaşandõ. Cari işlemler açõğõnõn finansmanõ için ihtiyaç duyulan tutardan 14,2 milyar dolar fazla bir sermaye girişinin kaydedildiği Ocak-Eylül dönemindeki bu girişin 13,5 milyar dolarõ doğrudan yabancõ sermaye yatõrõmlarõndan, 3,9 14

15 milyar dolarõ portföy yatõrõmlarõndan, 27,5 milyar dolarõ ise borçlanmalardan oluştu. Son bir yõllõk dönemde ise 34,4 milyar dolarlõk cari işlemler açõğõna rağmen, mali sistemden sistem dõşõna kayõt dõşõ olarak çõkan 387 milyon dolar yüzünden cari açõğõn finansmanõ için ihtiyaç duyulan para 34,8 milyar dolar olarak gerçekleşti. Ödemeler Dengesinin Finansmanõ ( Milyon $) Ocak-Eylül Yõllõk(*) 1. Cari İşlemler Dengesi Net Hata Noksan I. Toplam Finansman İhtiyacõ (1+2) II. Finansmanõn Kaynaklarõ (A+B+C) A) Sermaye hareketleri (net) Doğrudan yabancõ yatõrõm(net) *Giriş(net) *Çõkõş(net) Portföy yatõrõmlarõ * Hükümet tahvil ihracõ (net) * Bankalarõn tahvil ihracõ (net) * Yabancõlarõn Türkiye'de menkul alõmõ * Yerleşiklerin yurt dõşõnda menkul alõmõ Krediler (IMF kredileri hariç) * Genel hükümet * Bankalar * Diğer sektörler Mevduat Diğer B) IMF kredileri C) Rezerv değişimi (- artõş) Bankalar döviz varlõklarõ Resmi rezervler (*)Eylül 2007 sonu itibariyle son 12 aylõk toplam Ancak Eylül sonu itibariyle son bir yõlda Türkiye ye giren sermaye ise 56,4 milyar dolar oldu. Cari açõktan çok yüksek bir düzeyi ifade eden bu sermaye girişi Türkiye nin uluslararasõ rezervlerinde 17,5 milyar dolarlõk artõşa neden oldu. Bu artõş IMF ye yapõlan net 4,2 milyar dolarlõk geri ödemeye rağmen yaşandõ. Uygulanan para ve kur politikasõnõn yol açtõğõ düşük kur-yüksek faiz sarmalõ, Türkiye ye çok yüksek düzeyde bir sermaye girişine yol açõyor. Türk Lirasõnda ekonominin makro temelleriyle bağdaşmayan bir değerlenmeye neden olan bu sermaye girişi hem cari işlemler açõğõnõn büyümesine yol açõyor hem de milli gelirin yüzde 8 ine kadar yükselen açõğõn şimdilik sorun yaşanmadan finanse edilmesini kolaylaştõrõyor. 15

16 Sermaye hareketlerinin türü (IMF kredileri hariç) (Milyon Dolar) Ocak-Eylül Yõllõk(*) Sermaye hareketleri(net) Dõş Borç Yaratan Fonlar Dõş Borç Yaratmayan Fonlar (*) Eylül 2007 sonu itibariyle son 12 aylõk toplam Türkiye ye hem son bir yõlda hem de bu yõlõn ilk dokuz aylõk döneminde yaşanan sermaye girişinin büyük bölümü borç yaratan fonlardan oluştu. Ocak-Eylül döneminde kaydedilen 39,7 milyar dolarlõk girişinin 24,1 milyar dolarõ dõş borç yaratan, 15,6 milyar dolarlõk kõsmõ ise borç yaratmayan fonlardan oluştu. Son bir yõllõk dönemde ise 56,5 milyar dolar olan sermaye girişinin 31,1 milyar dolarõ dõş borç yaratan, 25,3 milyar dolarõ ise borç yaratmayan sermaye hareketlerinden meydana geldi. Cari işlemler açõğõ 2008 de de büyüyecek 2008 yõlõna ilişkin DPT ve Merkez Bankasõ tahminleri, cari işlemler açõğõnõn 2008 yõlõnda da sorun olmaya devam edeceğini gösteriyor. Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar) (G.T) 2008(T) CARİ İŞLEMLER HESABI -22,6-32,9-36,4-39,2 DIŞ TİCARET DENGESİ -33,5-41,3-45,5-46,9 İhracat (fob) 76,8 91,2 111,0 124,7 İhracat (fob) 73,5 85,5 104,0 117,0 Bavul Ticareti, Uyarlama 3,3 5,7 7,0 7,7 İthalat (fob) -106,2-128,8-152,7-167,7 İthalat (cif) -116,8-139,6-166,0-182,0 Navlun ve Sigorta, Uyarlama 10,6 10,8 13,3 14,3 Parasal Olmayan Altõn (net) -3,8-3,3-3,3-3,4 Limanlarda Sağlanan Mallar (net) -0,3-0,4-0,5-0,5 HİZMETLER DENGESİ 15,3 13,4 14,4 15,2 Gelir 26,6 24,5 28,1 29,8 Gider -11,4-11,1-13,7-14,6 Taşõmacõlõk 0,1-0,1 0,2 0,2 Turizm 15,3 14,1 15,4 16,2 Gelir 18,2 16,9 18,6 19,6 Gider -2,9-2,7-3,2-3,4 Diğer Hizmetler -0,1-0,7-1,2-1,2 GELİR DENGESİ -5,8-6,6-7,0-9,3 Gelir 3,7 4,5 6,1 6,4 Gider -9,5-11,1-13,1-15,7 Yatõrõm Geliri Dengesi -5,7-6,5-6,9-9,2 Doğrudan Yatõrõmlar -0,8-1,0-1,4-1,8 Portföy Yatõrõmlarõ -0,9-0,7-0,1-0,2 Diğer Yatõrõmlar -4,0-4,9-5,5-7,2 Faiz Geliri 1,0 1,5 2,0 2,0 Faiz Gideri -5,0-6,3-7,4-9,2 CARİ TRANSFERLER 1,5 1,7 1,7 1,8 Merkez Bankasõ ve DPT nin tahminlerine göre bu yõl cari işlemler açõğõ 36,4 milyar dolara kadar çõkacak yõlõnda ise 39.2 milyar dolarlõk bir 16

17 cari işlemler açõğõ oluşabileceği tahmin ediliyor. Cari işlemler açõğõnõn GSYİH ye oranõ 2006 yõlõnda yüzde 8,2 ye kadar yükselmişti. Bu yõl ise bu oranõn yüzde 7,4 e gerilemesi, gelecek yõl ise yüzde 7,5 e çõkmasõ bekleniyor. Ancak 2008 yõlõna ilişkin dõş denge tahminleri ortalama dolar kurunun 1,3775 YTL düzeyinde oluşacağõ varsayõmõ altõnda yapõldõ. Uluslararasõ piyasalarda olduğu gibi Türk Parasõna karşõ da son aylarda hõzla değer kaybettiği dikkate alõndõğõnda, gerçekleşmenin bunun oldukça altõnda kalma olasõlõğõ bulunuyor. Bu nedenle de eğer farklõ önlemler gündeme gelmezse bu değerli YTL düzeyiyle 2008 yõlõnda çok daha yüksek bir cari işlemler açõğõ kaçõnõlmaz gözüküyor TÜRKİYE CARİ İŞLEMLER AÇIĞI EN YÜKSEK GELİŞMEKTE OLAN ÜLKE Her ne kadar yüksek büyümenin bir sonucu olarak değerlendirilse de Türkiye, dünyanõn ABD. İspanya, İngiltere, Avustralya, İtalya ve Fransa dan sonra en fazla cari işlemler açõğõ veren ülkesi konumuna geldi. Türkiye 2007 yõlõnda vermesi beklenen 36,4 milyar dolarlõk açõkla dünya sõralamasõnda yedinci olurken, gelişmekte olan ülkeler arasõnda ise ilk sõrada yer aldõ. IMF nin verilerinden yapõlan sõralamaya göre cari işlemler açõğõnda ilk 10 ülke içerisinde giren Türkiye, gelişmekte olan ülkeler arasõnda ise ilk sõrada yer alõyor. Türkiye yi bu sõralamada Hindistan izliyor. Cari İşlemler Açõğõnda İlk 10 Ülke (2007'ye göre sõralõ) (Milyon dolar) Cari İşl. Deng/ GSMH ABD ,7 İspanya ,8 İngiltere ,5 Avustralya ,7 İtalya ,3 Fransa ,6 Türkiye ,5 Yunanistan ,7 Hindistan ,1 Romanya ,8 Ancak Türkiye de bu yõl yüzde 7,5 e kadar çõkmõş olan cari işlemler açõğõnõn GSMH ye oranõ Hindistan da yüzde 2,5 le oldukça düşük bir düzeyde seyrediyor. Cari işlemler açõ en yüksek 10 ülke içerisinde Fransa ve Hindistan dan sonra, 2002 yõlõndan bu yana en yüksek büyüme 23 katla Türkiye de yaşandõ yõlõnda 19,8 milyar dolarlõk cari işlemler fazlasõ veren Fransa, 2007 yõlõnda 39,3 milyar dolarlõk açõkla Türkiye nin üzerinde yer alõrken, Hindistan õn da 2002 yõlõnda 7,1 milyar dolarla fazla olan cari işlemler dengesinde 2007 yõlõnda 23,1 milyar dolarlõk açõk oluşmasõ bekleniyor. Cari işlemler fazlasõnda ise Çin 2006 yõlõnda ele geçirdiği birinciliği 379 milyar dolarla bu yõl da sürdürüyor. Japonya ise 195 milyar dolarla geçen yõl indiği ikincilikte kalmaya devam ediyor. Almanya ise üçüncülüğünü koruyor. En fazla cari işlemler fazlasõ veren 10 ülke 17

18 arasõnda Suudi Arabistan, Rusya, Norveç, BAE gibi petrol ihracatçõsõ ülkelerin yanõ sõra Singapur ve Hollanda yer alõyor. Cari İşlemler Fazlasõnda İlk 10 Ülke (2007'ye göre sõralõ) (Milyon dolar) Cari İşl. Deng/ GSMH Çin ,7 Japonya ,5 Almanya ,4 S.Arabistan ,2 Rusya ,9 İsviçre ,8 Hollanda ,4 Norveç ,6 BAE ,6 Singapur ,0 IMF nin tahminlerine göre en fazla cari işlemler açõğõ veren 10 ülke bu yõl toplam 1,3 trilyon dolarlõk açõk verecek. Cari işlemler fazlasõnda ilk 10 da yer alan ülkelerin toplam fazlasõ ise 1,2 trilyon dolar olarak gerçekleşecek. 18

19 DIŞ TİCARET Türkiye nin ihracatõ Eylül de geçen yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 18,2 oranõnda artarak 9 milyar dolara yükselirken, ithalat ise yüzde 15,5 lik bir büyümeyle 14 milyar dolar düzeyinde kaldõ. Temmuz ve Ağustos aylarõnda yüzde 60 õn altõnda kalarak tehlike sinyalleri vermeye başlayan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ, ithalat artõş hõzõnõn nispi olarak yavaşlamasõnõn etkisiyle eylülde yeniden yüzde 60 õn üzerine yükseldi. Temmuz ve Ağustos aylarõnda 6 milyar dolarõn üzerine fõrlayan dõş ticaret açõğõ Eylül de yeniden 5 milyar dolar düzeyine geriledi. İhracatõn ithalatõ karşõlama oranõ ise yüzde 64,7 olarak gerçekleşti. Dõş Ticaret (Milyon dolar)(*) İhracat İthalat Denge Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Karşõlama Oranõ(%) , , ,9 69, , , ,5 68, , , ,6 64, , , ,0 62, , , ,8 61, Ocak , , ,3 62,2 -Şub , , ,0 67,2 -Mart , , ,0 67,7 -Nisan , , ,9 64,2 Mayõs , , ,6 61,2 -Haz , , ,0 62,8 -Tem , , ,4 59,0 -Ağus , , ,1 57,8 -Eylül , , ,9 64,1 Oc-Eyl , , ,4 62,7 Yõllõk(*) , , ,0 63,2 (*)Değişimler bir önceki yõla ve önceki yõlõn aynõ ayõ ve dönemine göre hesaplanmõştõr. (**)Eylül 2007 sonu itibariyle son bir yõllõk Ocak-Eylül döneminde ise ihracat geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 24,1, ithalat ise yüzde 18,6 oranõnda büyüme kaydetti. 76,2 milyar dolarlõk ihracat ve 121,5 milyar dolarlõk ithalat yapõlan bu dönemdeki dõş ticaret açõğõ ise yüzde 10,4 oranõnda büyüyerek 45 milyar dolara kadar çõktõ. Türkiye bu dönemde yaptõğõ ihracatla ithalatõnõn ancak yüzde 62,7 sini karşõlayabildi. Eylül sonu itibariyle son bir yõllõk dönemde ise ihracat yüzde 23,3 oranõnda büyüyerek 100,3 milyar dolara çõktõ. İthalat ise 158,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. İthalatõn yüzde 18,5 oranõnda büyüdüğü son bir yõlda dõş ticaret açõğõ ise yüzde 11 oranõnda artarak 58,3 milyar dolar olarak gerçekleşti. İhracatõn ithalatõ karşõlama oranõ ise yõllõk yüzde 63 olarak gerçekleşti. Ocak-Eylül dönemindeki gerçekleşmeler Türkiye nin 2007 yõlõnõ 103 milyar dolarlõk ihracat ve 166 milyar dolarlõk ithalatla kapatabileceğini ve toplam 63 milyar dolarlõk bir dõş ticaret açõğõ verileceğini gösteriyor. 19

20 Toplam ihracat aramalõ ithalatõnõ karşõlamõyor Türk parasõnda yaşanan değerlenmenin, aramalõ ithalatçõsõ konumuna getirdiği Türkiye nin bu yõlõn ilk dokuz aylõk dönemindeki ithalatõnõn 89,1 milyar dolarlõk kõsmõnõ aramalõ ithalatõ oluşturdu. Aynõ dönemde toplam ihracatõnõn 76 milyar dolar olduğu dikkate alõndõğõnda, Türkiye nin toplam ihracatõnõn tek başõna aramalõ ithalatõnõ bile karşõlayamadõğõ ortaya çõkõyor. Toplam ihracat aramalõ ithalatõnõn yüzde 85 ine güçlükle yetiyor. İTHALATIN EKONOMİK SINIFLAMASI ( Ocak-Eylül;Milyon dolar) Değ(%) TOPLAM İTHALAT ,6 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI ,5 Yatõrõm (sermaye) mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) ,8 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereçleri ,6 HAMMADDE (ARA MALLAR) ,1 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler ,4 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler ,5 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar ,3 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ ,2 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ ,3 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham mad ,6 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler ,7 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar ,3 TÜKETİM MALLARI ,4 Binek otomobilleri ,0 Dayanõklõ tüketim mallarõ ,5 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ ,1 Dayanõksõz tüketim mallarõ ,8 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tüketim mal ,9 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş tük. Mallarõ ,5 Motor benzini ve diğer hafif yağlar ,1 Sanayi ile ilgili olmayan taşõma araç ve gereçleri ,0 DİĞERLERİ ,6 Toplam ithalatõn yüzde 18,6 oranõnda arttõğõ Ocak-Eylül döneminde, aramalarõ ithalatõndaki artõş yüzde 22,1 i bulurken, yatõrõm mallarõ ithalatõ yüzde 9,5 ve tüketim mallarõ ithalatõ ise yüzde 6,4 oranõnda büyüme kaydetti. Alt sektörler itibariyle bakõldõğõnda aramalarõ ithalatõndaki yüksek oranlõ artõşõn sanayi için işlem görmüş ve görmemiş hammaddelerle esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş hammaddelerden kaynaklandõğõ gözleniyor. Fiyat seviyesi yüksek seyretmesine rağmen ham petrol ve doğalgaz ithalatõndaki artõş yüzde 9,3 le diğer alt sektörlere nispeten daha düşük artõyor. TÜİK in açõkladõğõ rakamlar aramalõ ithalatõndaki yüksek artõşõn ham petrol ve doğalgaz dõşõndaki aramalarõndan kaynaklandõğõna işaret ediyor. İşlem görmemiş yakõt ve yağ ithalatõ (doğalgaz ve ham petrol) hariç tutulduğunda aramalõ ithalatõndaki artõş yüzde 25,2 yi buluyor. 20

21 Alt sektörler olarak bakõldõğõnda ithalattaki artõşõn büyük ölçüde tarõm ve hayvancõlõk, tekstil ürünleri, giyim eşyasõ, kâğõt ve kağõt ürünleri, ana metal sanayi ve elektrikli makine ithalatõndaki yüksek oranlõ artõşlardan kaynaklandõğõ izleniyor. Bu arada bu yõla düşük bir tempoyla başlayan tüketim malõ ithalatõnõn da yõlõn ikinci yarõsõndan itibaren hõzlandõğõ gözleniyor. Otomobil ve benzin dõşõnda kalan tüketim mallarõnõn ihatalõndaki artõş dikkat çekiyor. Türkiye nin sermaye mallarõ ithalatõ ise, özellikle sanayide kullanõlan taşõmacõlõk araç ve gereçleri ithalatõnda kaydedilen yüzde 21,6 oranõndaki azalmanõn etkisiyle yüzde 9,5 te kaldõ. İHRACATIN EKONOMİK SINIFLAMASI ( Ocak Eylül; Milyon dolar) Değ(%) TOPLAM İHRACAT ,1 YATIRIM (SERMAYE) MALLARI ,3 Yatõrõm mallarõ (Taşõmacõlõk araçlarõ hariç) ,6 Sanayi ile ilgili taşõmacõlõk araç ve gereçleri ,3 HAMMADDE (ARA MALLAR) ,8 Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler ,9 Sanayi için işlem görmüş hammaddeler ,3 İşlem görmemiş yakõt ve yağlar ,0 Yatõrõm mallarõnõn aksam ve parçalarõ ,2 Taşõmacõlõk araçlarõnõn aksam ve parçalarõ ,1 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş ham mad ,4 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş ham mad ,4 İşlem görmüş diğer yakõt ve yağlar ,4 TÜKETİM MALLARI ,9 Binek otomobilleri ,9 Dayanõklõ tüketim mallarõ ,9 Yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ ,9 Dayanõksõz tüketim mallarõ ,4 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmemiş tük. mal ,7 Esasõ yiyecek ve içecek olan işlenmiş tük. Mal ,6 Motor benzini ve diğer hafif yağlar ,9 Sanayi ile ilgili olmayan taşõma araç ve gereçleri ,6 DİĞERLERİ ,3 Türk parasõndaki değerlenmeye rağmen, Türkiye nin toplam ihracatõ ise başta Avrupa Birliği olmak üzere Dünya ekonomisindeki büyümenin katkõsõyla artõşõnõ sürdürüyor. Genel ihracatõn yüzde 24,1 oranõnda arttõğõ Ocak-Eylül döneminde yatõrõm mallarõ ihracatõ yüzde 46,1 ve aramalarõ ihracatõ da yüzde 29,8 oranõnda artõş kaydetti. Tüketim mallarõ ihracatõndaki artõş ise yüzde 13,9 düzeyinde kaldõ. Alt sektörler itibariyle ihracattaki artõşõ ana metal sanayi, makine ve teçhizat, elektrikli makine, otomotiv, metal eşya, plastik ve kauçuk ile rafine edilmiş petrol ürünlerinin sürüklediği gözlendi. Kuraklõğõn etkisindeki tarõm sektörünün ihracatõ yüzde 1,9 oranõnda daralarak 2,3 milyar dolarda kalõrken, madencilik ihracatõnda ise yüzde 44,2 oranõnda bir büyüme kaydedildi. 21

22 BÜTÇE PERFORMANSI 2008 yõlõ Merkezi Yönetim bütçe Yasa Tasarõsõ hazõrlõklarõyla birlikte, 2007 bütçe gerçekleşme tahminleri de yeniden yapõldõ. Buna göre 2007 yõlõ bütçe gelirleri 2006 yõlõna göre yüzde 8,4 oranõnda artarak 188 milyar YTL olacak. Bütçe harcamalarõ ise yüzde 13,9 oranõnda büyüyerek 202,9 milyar YTL olacak. Bütçe harcamalarõnõn GSMH ye oranõ yüzde 30,9 dan yüzde 31,3 e inecek. Buna karşõlõk bütçe gelirlerinin GSMH ye oranõ ise yüzde 30,1 den yüzde 29 a gerileyecek bütçesinin başlangõçta 16,8 milyar YTL lik bir açõk vereceği tahmin edilmişti. Ancak bütçe açõğõ tahmini Maliye Bakanlõğõ tarafõndan yõlõn ilk yarõsõndaki gerçekleşmelere bakõlarak 8,5 milyar YTL olarak revize edilmişti bütçe hazõrlõklarõ sõrasõnda ise 2007 yõlõ bütçe açõğõnõn 14,9 milyar YTL düzeyinde gerçekleşeceği öngörüldü. Eylül ayõna kadar olan gerçekleşmeler yõlsonunda bütçe açõğõnõn bu tutarõn üzerinde gerçekleşme olasõlõğõnõn yüksek olduğunu gösteriyor. Merkezi Yönetim Bütçesi (*) (Milyon YTL) Değ.(%) HARCAMALAR ,9 9,6 Personel Giderleri ,7 10,3 SGK. Devlet Primi Gid ,9 8,9 Mal ve Hizmet Alõm Gid ,1 4,8 Faiz Giderleri ,6 14,3 Cari Transferler ,6 9,6 Sermaye Giderleri ,4 0,7 Sermaye Transferleri ,8-41,8 Borç Verme ,5 8,9 Yedek Ödenekler GELİRLER ,4 8,8 - Genel Bütçe Gelirleri ,4 9,2 Vergi Gelirleri ,9 13,3 Vergi Dõşõ Gelirler ,4-2,3 Sermaye Gelirleri ,8-30,6 Alõnan Bağõş ve Yardõmlar ,5-55,3 - Özel Büt. İda. ve DDK ,0-2,6 BÜTÇE AÇIĞI ,6 19,3 Faiz Dõşõ Harcamalar ,4 8,1 Faiz Dõşõ Bütçe Dengesi ,4 12,1 IMF Tan.Faiz Dõşõ Büt.Den ,9 50,3 (*)2006 Gerçekleşme, 2007 gerçekleşme tahmini 2008 ise hedef Eğer yapõlan son tahminler gerçekleşir ve 14,9 milyar YTL olursa bütçe açõğõ geçen yõla göre yüzde 220 oranõnda bir büyüme kaydedecek yõlõnda 4,6 milyar YTL olan bütçe açõğõnõn 2007 yõlõnda bu ölçüde büyümesinde, vergi gelirleri tahsilâtõndaki düşük performansõn yanõ sõra, mal ve hizmet alõmlarõyla, sosyal güvenlik sistemine yapõlan bütçe transferlerinin başlangõç hedeflerini büyük ölçüde aşmasõ etkili oldu. 22

23 Vergi gelirleri tahsilât hedefinde yaşanan 7,1 milyar YTL lik sapma, hükümeti, yõlõn son aylarõnda akaryakõt ve tütün ürünleri gibi maddeler üzerinden alõnan vergileri artõrmaya yöneltirken, Maliye Bakanlõğõ da IMF nin de zorlamasõyla düşük kalan tahsilât tutarõnõ artõrabilmek için gecikmiş vergi borcu bulunan mükelleflerin banka hesaplarõna el koymaya başladõ. Özellikle katma değer vergisi tahsilâtõnda önemli bir performans düşüklüğü gözleniyor. Ocak-Eylül döneminde yüzde 71 e kadar gerileyen KDV tahsilâtõndaki bu düşük performansõn ağõrlõklõ olarak finansman sõkõntõsõ yaşayan enerji KİT lerinin ödemelerini yapmamasõndan kaynaklandõğõ belirtiliyor. Maliye, tümüne yakõnõnõ küçük ve orta boy işletmelerin oluşturduğu bin işletmenin banka hesaplarõnõ bloke ederek sağladõğõ vergi ve diğer kamu alacaklarõna ilişkin tahsilâtla, vergi tahsilâtõnda kamu kuruluşlarõndan kaynaklanan düşük performansõnõ gizlemeye çalõştõ. Bu yõl vergi gelirlerindeki artõş hõzõnõn yüzde 9,9 a kadar gerilemesi, vergi dõşõ gelirlerin ise yüzde 12,4 oranõnda azalmasõ bekleniyor. TBMM ye sunulan Merkezi Yönetim Bütçe Yasa Tasarõsõ na göre 2008 yõlõnda bütçe harcamalarõ bu yõla göre yüzde 9,6 oranõnda artarak 222,3 milyar YTL ye yükselirken, gelirler ise 8,8 milyar YTL artarak 204,6 milyar YTL olacak. Bu yõl olduğu gibi gelecek yõl da bütçe harcamalarõ bütçe gelirlerinden daha yüksek artacak. İÇ BORÇLANMA VE NAKİT GERÇEKLEŞMELERİ HAZİNE NAKİT DENGESİ (Ocak-Ekim, Milyon YTL) (*) Değ. (%) GELİRLER ,9 GİDERLER ,7 FAİZ DIŞI GİDERLER ,0 FAİZ ÖDEMELERİ ,8 FAİZ DIŞI DENGE ,9 NAKİT DENGESİ ,0 FİNANSMAN ,0 BORÇLANMA (NET) DIŞ BORÇLANMA (NET) ,8 - Kullanõm ,0 - Ödeme ,4 İÇ BORÇLANMA (NET) ,8 - Kullanõm ,3 - Ödeme ,7 ÖZELLEŞTİRME GELİRİ ,9 TMSF'DEN AKTARIMLAR ,1 DEVİRLİ - GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ ,0 BANKA KULLANIMI KUR FARKLARI KASA/BANKA NET Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ 23