İnternet ve Ağ Toplumu

Transkript

1 İnternet ve Ağ Toplumu Editör: Dr. Esra KELEŞ

2 Editör: Dr. Esra KELEŞ İNTERNET VE AĞ TOPLUMU ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2018, Ankara Yayın-Proje: Ayşe Açıkgöz Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited Şirketi Çetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Günümüzde internet zaman kazandırıcı, kolaylaştırıcı ve öğretici rolüyle hayatımızın her anında yanımızda. Sosyal ağlar, birçok insan için günlük yaşantının vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Devlet kurumlarındaki yazışmalar, bankacılık işlemleri, hastane randevuları ya da tedavi süreçleri; e-posta hesabı olmayan bireyleri bile bu ağın bir parçası haline getiriyor. Bu denli yaygınlaşan internetin yaşamımıza sağlayabileceği katkılar ve olumsuz etkileri, bu olumsuzlukların nasıl giderilebileceği konularında bilgi sahibi olunması gerektirmekte. Ancak bu şekilde son yüzyıldaki teknolojik gelişmeleri anlamak ve yaşam kalitemizi artırmak mümkün olabilir. Bu kitap ile internetin geçmişten günümüze kadar olan yolculuğuna, dünya ve Türkiye perspektifinde ışık tutulmaya çalışılmıştır. Dijital vatandaşlığın bileşenleri ele alınmış, internet kullanımının çocuklar üzerindeki etkileri farklı boyutlarda irdelenmiştir. Çocukların bilinçli birer internet kullanıcısı olmaları için aile, okul, öğretmen ve devlete düşen sorumluluklar ifade edilmiştir. Dünyada ve ülkemizde sosyal medya kullanımı farklı değişkenler açısından analiz edilerek, popüler sosyal medya servisleri hakkında bilgiler verilmiştir. Kitapta ayrıca bilişim etiği ve güvenli internet kullanımına dikkat çekilerek bireylerin karşı karşıya gelebilecekleri bilişim riskleri ve bunlara yönelik tedbirler hakkında aydınlatıcı bilgiler sunulmuştur. Özellikle çocuk ve ergenlerde internet bağımlılığının yaygın olması nedeniyle bu iki risk grubu açısından; bağımlılığa neden olabilecek değişkenler, psikolojik faktörler ve tedavi sürecinde yapılması gerekenler açıklanmıştır. Bu süreçte ailelerin ve eğitimcilerin dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmiştir. Kitapta ayrıca hayat boyu öğrenme kavramı, internetin sağladığı olanaklar ile birlikte ele alınmıştır. İnternetin özel gereksinimli bireylere sağlayabileceği faydalar; sosyal etkileşim ve destek, öğrenme ve istihdam açısından ayrıntılı bir biçimde siz okuyuculara sunulmuştur. Son olarak kitapta, artık sıkça duymaya başladığımız nesnelerin interneti kavramı ve yaşamımıza ne gibi etkilerinin olabileceği hakkında bilgiler verilmiştir. İnternetin yakın ve uzak gelecekte insanlara neler getirebileceğine ilişkin çeşitli öngörüler de kitap içerisinde yer almaktadır. Kitabı hazırlama fikri ilk ortaya çıktığı andan itibaren hedefimiz, tüm internet kullanıcıları için gerekli bilimsel bilgileri sunmak ve toplumun tüm bireylerini bilinçlendirmek olmuştur. Kitabın bu amaca hizmet etmesini ve siz değerli okuyucular için faydalı olmasını umut ediyorum. Son olarak bu kitabı, Türkiye de

4 iv İnternet ve Ağ Toplumu internetin doğuşu ve gelişimine katkı sağlayan ve aramızdan ayrılan bilim insanlarına ithaf etmek istiyorum. Onların ileri görüşlülüğü ve özverili çalışmaları ile bugünkü internet teknolojisine ulaşmamız sağlanmıştır. Hepsini saygı ile anıyoruz. Bu kitap uzun zaman ve emek harcanarak hazırlandı. Sürece katkı sağlayan değerli yazarlar arkadaşlarıma, sabırla gerçekleştirdikleri titiz çalışmalarından ötürü teşekkür ederim. Kitabın bilime ve geleceğe dair yeni ufuklar açması dileğiyle Editör Dr. Esra KELEŞ Trabzon, 2018

5 Bölümler ve Yazarları Editör: Dr. Esra KELEŞ 1. BÖLÜM: İNTERNETİN GELİŞİMİ: DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI Dr. Semra FİŞ ERÜMİT, Karadeniz Teknik Üniversitesi Dr. Esra KELEŞ, Trabzon Üniversitesi 2. BÖLÜM: YAŞAMDAKİ İNTERNET Dr. Mustafa Serkan ABDÜSSELAM, Giresun Üniversitesi Dr. Zeynep TATLI, Trabzon Üniversitesi 3. BÖLÜM: İNTERNET VE ÇOCUK Dr. Sakine ÖNGÖZ, Trabzon Üniversitesi 4. BÖLÜM: KÜRESELLEŞEN DÜNYADA SOSYAL MEDYA SERVİSLERİ Dr. Mehmet KOKOÇ, Trabzon Üniversitesi 5. BÖLÜM: BİLİŞİM ETİĞİ VE GÜVENLİ İNTERNET KULLANIMI Dr. Ali Kürşat ERÜMİT, Trabzon Üniversitesi 6. BÖLÜM: ÇOCUK VE ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI Dr. Alper ŞİMŞEK, Trabzon Üniversitesi Dr. Fatih KOCA, Trabzon Üniversitesi 7. BÖLÜM: HAYAT BOYU ÖĞRENME Dr. Muhammet BERİGEL, Karadeniz Teknik Üniversitesi Dr. Ayça ÇEBİ, Trabzon Üniversitesi 8. BÖLÜM: İNTERNET VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER Dr. Yasemin KARAL, Trabzon Üniversitesi 9. BÖLÜM: NESNELERİN İNTERNETİ Dr. Ekrem BAHÇEKAPILI, Karadeniz Teknik Üniversitesi

6

7 İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii Bölümler ve Yazarları...v 1. BÖLÜM İNTERNETİN GELİŞİMİ: DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI 1. Giriş Bilgi Toplumundan Ağ Toplumuna Geçiş Dünden Bugüne İnternet İnternet Nedir? İnternetin Doğuşu ve Gelişimi İnternette Kullanıcı Etkileşimi Web Web Web 3.0 / Semantik Web / Anlamsal Web Web 4.0 / WebOS Türkiye de İnternetin Başlangıcı ve Gelişimi Bugünün ve Geleceğin İnterneti Sonuç...28 Kaynakça BÖLÜM YAŞAMDAKİ İNTERNET 1. Giriş Dijital Vatandaşlık Dijital Okuryazarlık Dijital Ticaret Dijital Etik Dijital Erişim Dijital Hukuk Dijital İletişim Dijital Sağlık Dijital Güvenlik...44

8 viii İnternet ve Ağ Toplumu 2.9. Dijital Hak ve Sorumluluklar Kişisel Gelişim İçin Öneriler Ülkemizde İnternet Kullanımı E-Devlet Sonuç...50 Kaynakça BÖLÜM İNTERNET VE ÇOCUK 1. Giriş Çocukların İnternete Erişimi ve İnterneti Kullanım Amaçları Çocuklar İçin Faydalı Bir Araç Olarak İnternet Araştırma Amaçlı Kullanım Eğitim Amaçlı Kullanım İletişim ve Etkileşim Amaçlı Kullanım Oyun ve Eğlence Amaçlı Kullanım Çoklu Ortam Üretmek Amacıyla Kullanım İnternetin Çocuklar Üzerindeki Olumsuz Etkileri İnternetin Fiziksel Gelişim Üzerindeki Olumsuz Etkileri İnternetin Bilişsel Gelişim Üzerindeki Olumsuz Etkileri İnternetin Psikososyal Gelişim Üzerindeki Olumsuz Etkileri Çocuğun Bilinçli İnternet Kullanıcısı Olması Sürecindeki Roller ve Sorumluluklar Ailenin Rolü ve Sorumlulukları Okul ve Öğretmenlere Düşen Görevler Akranların Etkisi Yasal Düzenlemeler Sonuç...81 Kaynakça...82

9 İçindekiler ix 4. BÖLÜM KÜRESELLEŞEN DÜNYADA SOSYAL MEDYA SERVİSLERİ 1. Giriş Sosyal Medya Nedir? Sosyal Medya Kavramı Sosyal Medya ve Sosyal Ağlar Sosyal Medya Servisleri Türleri Sosyal Medya Servislerinin Kullanımına İlişkin Veriler Dünyada Sosyal Medya Servislerinin Kullanımı Türkiye de Sosyal Medya Servislerinin Kullanımı Popüler Sosyal Medya Servisleri Facebook Youtube Twitter Instagram LinkedIn VKontakte Qzone (QQ) Sosyal Medya Servislerinin Eğitsel Kullanımı Sosyal Medya Servislerinin Olası Olumsuz Etkileri Sonuç Kaynakça BÖLÜM BİLİŞİM ETİĞİ VE GÜVENLİ İNTERNET KULLANIMI 1. Giriş Bilişim Etiği: Oluşumu, Tarihi ve İlkeleri Bilişim Etiği Sorunları Etik Sorunlarının Çözümü Güvenli İnternet Kullanımı Bilişim Riskleri Kişisel Bilgi Güvenliğine Yönelik Riskler Teknolojiyle İlgili Riskler Çevrimiçi Temas Riskleri

10 x İnternet ve Ağ Toplumu 4.4. Ticari Riskler Güvenli İnternet Kullanımı İçin Alınabilecek Önlemler ve Öneriler Bilişim Araçları Yoluyla İşlenen Suçların Yapısı Türkiye de Bilişim Suçlarına Yönelik Yasal Düzenlemeler ve Örnek Davalar Sonuç Kaynakça BÖLÜM ÇOCUK VE ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI 1. Giriş İnternet Bağımlılığı Nedir? Çocuk ve Ergenlerde İnternet Bağımlılığı ve Risk Faktörleri İnternet Ortamında Geçirilen Zaman Cinsiyet Sosyal Destek Motivasyon Unsurları İnternet Bağımlılığı ile İlişkili Psikolojik Faktörler İnternet Bağımlılığının Tedavisinde İzlenilen Yaklaşımlar Sonuç Kaynakça BÖLÜM HAYAT BOYU ÖĞRENME 1. Giriş Hayat Boyu Öğrenme Nedir? Hayat Boyu Öğrenmenin Tarihçesi Hayat Boyu Öğrenme Kültürünün Oluşması Hayat Boyu Öğrenmenin Bireye ve Topluma Sağladığı Avantajlar Hayat Boyu Öğrenmenin Bireye Sağladığı Avantajlar Hayat Boyu Öğrenmenin Topluma Sağladığı Avantajlar Hayat Boyu Öğrenme Fırsatları Sonuç Kaynakça

11 İçindekiler xi 8. BÖLÜM İNTERNET VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER 1. Giriş Özel Gereksinimli Bireyler Yardımcı Teknolojiler Evrensel Tasarım Erişilebilirlik Özel Gereksinimli Bireylerin İnternet Kullanımı Sosyal Etkileşim ve Destek İçin İnternet Kullanımı Öğrenme İçin İnternet Kullanımı İstihdam İçin İnternet Kullanımı Sonuç Kaynakça BÖLÜM NESNELERİN İNTERNETİ 1. Giriş Nesnelerin İnterneti nin Tanımı ve Tarihi Nesnelerin İnterneti nin Temel Bileşenleri Nesneler (Things) Bağlantı İnsan ve Süreçler Nesnelerin İnterneti Konusundaki Tartışmalar Veri Yönetimi ve Verinin İşlenmesi Gizlilik ve Güvenlik Kaos Senaryoları Uygulama Örnekleri Çevre Tarım ve Hayvancılık Enerji Güvenlik Sağlık Ulaşım Eğitim Sonuç Kaynakça

12 xii İnternet ve Ağ Toplumu Sözlük Kısaltmalar Yazarlar Hakkında

13 1. BÖLÜM İNTERNETİN GELİŞİMİ: DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI Özet Bazı insanlar değişimi sevmezler. Ancak değişimi kucaklamalısınız. Kucaklamamanız yıkım demektir. Elon Musk İnternet, dünya çapında birçok bilgisayar ağının özel donanımlar aracılığıyla birbirine bağlandığı, insanların bilgisayar aracılığıyla bilgi alışverişinde bulunmasını sağlayan bilgi ve iletişim ağıdır. İnternetin ortaya çıktığı günden günümüze kadar geçirdiği değişimler tahmin edilmesi güç bir hızda gerçekleşmiştir. İnternetin ortaya çıkış amacı, kullanım şekli, teknolojik alt yapısı ve ihtiyaç duyduğu gereksinimler zaman içerisinde büyük farklılık göstermiştir lerde askeri amaçlarla ortaya çıkan internetin, 1980 lerde haberleşme gruplarıyla, 1990 larda ise WWW ile ivme kazanmıştır dan sonra bugünkü şeklini almaya başlayan internetin, yaklaşık 50 yıllık serüveninde asıl şeklini 2000 li yıllardan sonra aldığı görülmektedir. Bilgi çağının en önemli iletişim ve haberleşme araçlarından biri olarak kabul edilen internet; toplumsal yapıyı da değiştiren en önemli teknolojik buluşlardan birisi olmuştur. Günümüzde gelişimini sürdürmeye devam eden internetin gelecekte insan hayatını ve toplumsal yaşamı etkileyecek çok daha farklı uygulamalarla karşımıza çıkacağı görülmektedir. Bu bölümde; internetin ortaya çıkışı ve tarihsel gelişimi, web uygulamalarının gelişim süreci, internetin Türkiye ye gelişi ve gelişimi, internet ile günümüzde yapılan uygulamalara genel bir bakış ve geleceğe yönelik beklentilerden bahsedilmektedir. 1. Giriş 1970 lerden sonra yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde, bilgisayar sistemleri ve ağ alt yapıları konusunda büyük ilerlemeler yaşanmıştır (1). Ağ alt yapılarında yaşanan bu değişimler ışığında tüm dünyanın kablolu ve kablosuz teknolojiler ile birbirine bağlandığı, insanların ortak bilgi erişimine ve haberleşme