Bahar Zümrüt YILMAZER

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Bahar Zümrüt YILMAZER"

Transkript

1 KÜRE FLOTASYON TESİSİ KABA KONSANTRESİNİN FLOTASYONUNDA SELÜL HİDRODİNAMİK PARAMETRELERİNİN MEKANİK TAŞIMAYA ETKİSİ Bahar Zümrüt YILMAZER Yüksek Lisans Tezi MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2

2 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KÜRE FLOTASYON TESİSİ KABA KONSANTRESİNİN FLOTASYONUNDA SELÜL HİDRODİNAMİK PARAMETRELERİNİN MEKANİK TAŞIMAYA ETKİSİ BAHAR ZÜMRÜT YILMAZER YÜKSEK LİSANS TEZİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2

3 Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğüne Bu çalışma jürimiz tarafından MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan : Doç. Dr. ÜNAL AKDEMİR... Üye :Y..Doç. Dr. EMİN CAFER ÇİLEK... Üye :Y..Doç. Dr. ATA UTKU AKÇIL... ONAY Bu tez.../.../ 2 tarihinde Enstitü Yönetim Kurulunca belirlenen yukarıdaki jüri üyeleri tarafından kabul edilmiştir..../.../ 2 S.D.Ü. FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRÜ Prof. Dr. Remzi KARAGÜZEL

4 i İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER i ÖZET... iii ABSTRACT... iv TEŞEKKÜR... v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... ix 1.GİRİŞ Flotasyon Tekniği Flotasyon Reaktifleri Kontrol Reaktifleri Toplayıcı Reaktifler Köpürtücü Reaktifler Flotasyon Makinaları Flotasyon Makinalarının Sınıflandırılması Hava Üflemeli Makinalar Kendinden Havalandırmalı Makinalar Pnömatik(Havalı) Makinalar Köpük Ayırıcılar Flotasyon Kolonları Selül Hidrodinamik Parametreleri Flotasyon Devreleri Kaba-Süpürme Devresi Kaba-Süpürme-Temizleme Devresi Tekrar Temizleme Devresi Bakır Cevherleri Flotasyonu Sülfürlü Bakır Cevherleri Flotasyonu Sülfürlü Bakır Cevherleri Flotasyonunun Türkiyedeki Uygulamaları KAYNAK BİLGİSİ Flotasyonda Mekanik Taşıma... 26

5 ii 2.2.Mekanik Taşıma Modelleri Mekanik Taşıma Modellerinin Değerlendirilmesi Selül Hidrodinamik Parametrelerinin Mekanik Taşımaya Etkisi Tesis Akım Şeması ve Operasyonun Tanıtımı Tesis Performansının Değerlendirilmesi MATERYAL VE METOT Deney Numuneleri Deneysel Yöntem BULGULAR VE TARTIŞMA Deney Sonuçlarının Flotasyon Performansı Açısından Değerlendirilmesi Deney Sonuçlarının İstatistiksel Açıdan Değerlendirilmesi İlave Deneyler SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ

6 iii ÖZET Karadeniz bölgesinde yer alan Küre bakır flotasyon tesisi, flotasyonu zor olan bakır cevheri işleyen tesislerden biridir. Tesiste, ortalama % 1.7 Cu ve % 37 S içeren ve masif ve emprenye olarak adlandırılan iki farklı bakır cevherinin bir karışımı zenginleştirilmektedir. Emprenye bakır cevherinde ana mineral olarak silisli matris içinde ince boyutta saçılmış kalkopirit minerali bulunmaktadır. Masif cevherde ise, ana bakır minerali kalkopirit çoğunlukla pirit minerali içinde dağılmış durumda bulunmakta olup bu cevher içinde silisli mineraller azınlıktadır (%1-15). Tesiste üretilen kaba konsantre dört defa temizlenerek ortalama %15-18 Cu içeren bir nihai konsantre ve göreceli olarak yüksek pirit içeriğine sahip bir artık üretilmektedir. Göreceli olarak düşük sayılabilecek tenöre sahip bir konsantre üretilmesinin ana nedenlerinden birinin muhtemelen mekanik taşıma olabileceği düşünülebilir. Çünkü cevher içindeki değerli mineralin, diğer sülfürlerden ve silisli minerallerden serbestleşme boyutu.38mm olup, tesiste hava akış hızı, köpük yüksekliği vb. gibi mekanik taşımada etkin olan flotasyon parametrelerinin optimum olmadığı kabul edilebilir. Bu nedenle, bu tez kapsamında üç değişkenli deney tasarımı kullanılarak bazı hidrodinamik parametrelerin flotasyon üzerine etkileri araştırılmış ve optimum değerleri belirlenmiştir. Ayrıca araştırılan parametrelerin farklı değerleri için elde edilecek flotasyon performanslarının kestirilmesi için de bir ampirik model oluşturulmuştur. Deneysel çalışmalar, tesis kaba konsantresinden alınan temsili numuneler üzerinde yapılmıştır. Sonuç olarak, tesisteki birinci temizleme metalurjik performansının artırılabileceği ve böylelikle tesisteki temizleme aşamalarının azaltılabileceği ve

7 iv ayrıca oluşturulan ampirik modelden elde edilen kestirimler ve deney sonuçları arasında iyi bir uyumun olduğu da belirlenmiştir. Bu tezin sonuçları, flotasyonun bazı hidrodinamik parametreleri kontrol edilerek mekanik taşımanın kontrol altında tutulabileceğini ve azaltılabileceğini göstermiştir. ANAHTAR KELİMELER : Flotasyon, mekanik taşıma, hidrodinamik parametreler ABSTRACT The Küre concentrator in the Black Sea Region of Turkey is one of the plants processing difficult-to-float copper ores with different grades. The plant feed, which contains average 1.7 % Cu and 37 % S, is a mixture of two types of copper sulphide ores which are named as the disseminated copper ores and the massive copper ore. The mineralogical properties of the disseminated ore have considerable differences from the massive ore. The main copper mineral is chalcopyrite, which is distributed in the siliceous minerals (-7 %) in the disseminated ore. Chalcopyrite is generally finely distributed in pyrite, which is the major gangue mineral of the massive ore and associated with relatively little amount of silica being around 1-15 %. The rougher concentrate is cleaned three times and final Cu concentrate, containing % Cu, is produced in the plant, and tailing of the plant having relatively high-grade pyrite, is currently discharged to tailing disposal. One of probable reasons of the production of low grade final concentrate is the mechanical entrainment. Because the liberation size of the valuable mineral is.38 mm and, the flotation parameters which control the mechanical entrainment is un-optimised in the plant such as the froth thickness, the air flow-rate, etc. Therefore, effects of some important hydrodynamic parameters were investigated by using and experimental design and optimised in this thesis and, an empirical model was established to estimate the metallurgical performance of the plant rougher stage at different values of the parameters researched. The experiments were conducted on a representative sample taken from the rougher concentrate stream.

8 v As a result, it was determined that the metallurgical performance of the first cleaner stage of the plant can be increased and, this increment could lead to decrease in the numbers of the cleaning stages in the plant and, there was a good agreement between the observed and estimated results from the model established. In addition to this, the results of the thesis demonstrated that mechanical entrainment can be controlled and, decreased by means of the controlling of some hydrodynamic parameters. KEY WORDS: Flotation, mechanical entrainment, hydrodynamic parameters TEŞEKKÜR Tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Emin Cafer ÇİLEK e, deneysel çalışmalarımda gerekli ortamı hazırladığı için ve bu tezin oluşumuna düşünceleri, gözlemleri ve önerileriyle katkıda bulunduğu için teşekkür ederim. Maddi ve manevi desteğini esirgemeyen aileme teşekkür ederim.

9 vi Şekiller Dizini Sayfa Şekil 1.1. Stern modeline göre elektriksel çift tabaka potansiyelinin değişimi... 5 Şekil Toplayıcı reaktiflerin sınıflandırılması... 8 Şekil 1.4. Flotasyon makinalarının sınıflandırılması Şekil Hava üflemeli flotasyon makinası Şekil Kendinden havalandırmalı makine Şekil Davcra selülü Şekil Köpük seperatörü Şekil Flotasyon kolonu Şekil Kaba-süpürme devresi akım şeması Şekil Kaba-süpürme-temizleme devresi akım şeması Şekil Tekrar temizleme devresi akım şeması Şekil Murgul flotasyon tesisi Akım Şeması Şekil Ergani flotasyon tesisi Akım Şeması Şekil 2.1. Mekanik taşıma mekanizmaları Şekil Kuvars için katı verimine karşı su verimi sonuçları... 3 Şekil Toplayıcılı ve toplayıcısız flotasyon testleri kullanılarak mekanik taşımanın belirlenmesi... 31

10 vii Şekil Flotasyon koşulları değiştirilerek mekanik taşımanın belirlenmesi Şekil Kasiderit ve gang mineralleri için katı verimine karşı su verimi Şekil Ross tarafından önerilen yöntemle gerçek flotasyon ve mekanik taşıma miktarlarının hesaplanması Şekil 2.5. Küre flotasyon tesisi akım şeması Şekil Flotasyon deneylerinde kullanılan 1l hacimli selül Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 2 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 4 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 6 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 2 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 4 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 6 cm) Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f =2 cm)... Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 4 cm)... 61

11 viii Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 6 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 2 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 6 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 2 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 6 cm)... 7 Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 2 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f =4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 6 cm)... 74

12 ix Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 2 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%1 katı; T f = 6 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 2 cm)... Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (% katı; T f = 6 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 2 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 4 cm) Hava akış hızının bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit, gang ve su verimlerinin değişimi (%3 katı; T f = 6 cm) Flotasyon süresinin bir fonksiyonu olarak kalkopirit, pirit ve gang tenör ve verimlerinin değişimi (4.5 Dakika Flotasyon Süresi). 95 Çok değişkenli lineer olmayan modelden hesaplanan değerlerin gözlenen değerlerle ilişkisi... 15

13 x Şekil Çok değişkenli lineer modelden hesaplanan değerlerin gözlenen değerlerle ilişkisi Çizelgeler Dizini Sayfa Çizelge 3.1. Kaba konsantre elek-metal denge çizelgesi Çizelge Flotasyon deneyleri şartları Çizelge Farklı hava akış hızı ve köpük yüksekliğinde yapılan 1 dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları (%1 katı oranı). 51 Çizelge Farklı hava akış hızında ve köpük alma süresinde yapılan 1dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları (% katı oranı). 55 Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 1 dakika köpük alma süreli flotasyon deneyleri(%3 katı oranı). 59 Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 1.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları(%1 katı oranı) Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 1.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deneyleri(% katı oranı). 67

14 xi Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 1.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları(%3 katı oranı) Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 2.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları(%1 katı oranı) Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 2.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deneyleri(% katı oranı) Çizelge Farklı hava akış hızlarında ve köpük yüksekliklerinde yapılan 2.5 dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları(%3 katı oranı) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyon deney sonuçları (% katı oranı, V a =5 l/dk, T f =4 cm) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit tenörü için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda su verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda gang verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit verimi için varyans analizi(anova)... 99

15 xii Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit tenörü için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda su verimi için varyans analizi(anova)... Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda gang verimi için varyans analizi(anova)... Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda kalkopirit tenörü için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda su verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Dakika köpük alma süreli flotasyonda gang verimi için varyans analizi(anova) Çizelge Tesis şartlarında yapılan 4 aşama temizleme deney sonuçları Çizelge Optimum şartlarda yapılan 4 aşama temizleme deney sonuçları..17

16 1 GİRİŞ Flotasyon, çok ince tane büyüklüğünde ayrılması mümkün olan minerallere uygulanan bir zenginleştirme yöntemi olup, gravite vb. yöntemlerle zenginleştirilmeleri mümkün olmayan, pek çok düşük tenörlü veya kompleks yapılı cevher yatağının işletilmesini mümkün kılarak, madencilik endüstrisinin gelişmesine yol açmıştır. Zamanımızda bakır, çinko, kurşun, gümüş gibi metallerin dünya ihtiyacının büyük bir kısmı flotasyon ile elde edilmektedir (Atak, 199). Flotasyon performansı üzerinde ph, besleme hızı, tane boyutu, kullanılan reaktifler, cevher ve mineral özellikleri vb. parametreler oldukça etkindirler (Arbiter ve Harris, 1962). Mineral tanelerinin hava kabarcığına bağlanmadan, sıvı film içinde konsantreye taşınması ise mekanik taşıma olarak tanımlanmaktadır. Mekanik taşımada, ince taneler, köpük fazına, yukarı yükselen hava kabarcığının arkasında veya kabarcıklar çevresindeki su ile ya da yükselen kabarcıklar tarafından itilen su ile taşınmaktadır. Mekanik taşımada hidrofobik ve hidrofilik mineraller arasında seçimlilik söz konusu olmadığından, ince taneler bu mekanizma ile konsantreye aynı anda taşınmaktadırlar. Bu durum, gang minerali ve değerli mineral verimini artırırken değerli mineralin tenörünün düşmesine sebep olmaktadır. Mekanik taşımanın en aza indirgenmesi için, selül hidrodinamiği ile doğrudan ilişkili olan hava akış hızı, köpük yüksekliği, katı oranı ve köpük alma süresinin göz önüne alınması ve kontrol edilmesi gerekmektedir. Hava akış hızı artışı, köpüğün yükselme ve terketme hızını artırmaktadır. Bununla birlikte, katı oranı artışı, yoğunluk ile doğrudan ilişkili olması dolayısıyla hava kabarcıklarının yer değiştirme hızının azalmasına, ayrıca konsantreye kabarcıklar arasında taşınan ince tane miktarının artmasına sebep olmaktadır. Köpük yüksekliği artışı, kabarcıklar arasında konsantreye taşınan ince tane miktarını azaltmaktadır. Kabarcıklar arasında konsantreye taşınan

17 2 ince tane miktarı artışını meydana getiren parametrelerden bir diğeri ise köpük alma süresi artışı olarak bilinmektedir. Bu çalışmada, Küre Flotasyon tesisinden alınan kaba konsantre numunesi ile yapılan deneylerle, hava akış hızı, katı oranı, köpük yüksekliği ve köpük alma süresi gibi parametrelerin flotasyon performansına ve mekanik taşımaya etkilerinin gözlemlenmesi amaçlanmıştır.

18 Flotasyon Tekniği Flotasyon, madenciliğin önemli bir kısmını oluşturan cevher hazırlamada, geniş uygulama alanı olan bir zenginleştirme yöntemidir. Bu yöntem; ince boyutlu mineralleri, bu minerallerin fizikokimyasal yüzey özellikleri farklılığından yararlanarak zenginleştirme esasına dayanmaktadır. Flotasyon yöntemi, düşük tenörlü ve karmaşık cevherlerin zenginleştirilmesine olanak sağlamıştır. Flotasyonda temel olarak şu işlemler gerçekleştirilmektedir. Belirli bir miktar su ile karıştırılan cevher (pulp), kondüsyon (kıvam) tanklarında karıştırılmakta ve reaktifler ilave edildikten sonra mineraller arasında yüzey özellikleri farklılıkları belirgin hale gelmektedir. Flotasyon selülüne aktarılan kıvamlanmış pulpun bulunduğu ortama, hava verilerek kabarcık oluşturulmaktadır. Taneler karıştırma işlemi etkisiyle hava kabarcıkları ile çarpışmakta ve bunlardan hidrofobik(su sevmeyen) olanlar hava kabarcıklarına yapışmaktadır. Yüklenmiş hava kabarcıkları pulp yüzeyine yükselerek köpük tabakası meydana getirmektedir. Köpük tabakası sıyrılarak veya taşarak alınmakta ve selül içinde kalan kısımdan ayrılmaktadır. Flotasyonda katı, sıvı ve gaz fazları etkileşim halindedir. Bu etkileşim ile sıvıkatı, sıvı-hava, katı-hava arayüzeyleri meydana gelmektedir. Flotasyon yönteminde amaç, yüzdürülmek istenen mineral yüzeyinde su-katı arayüzeyi yerine katı-hava arayüzeyi oluşturmaktır. Yüzeyleri polar olan mineraller kuvvetli kovalent bağlarla bağlı moleküllerden meydana gelmektedir. Kırılma yüzeyleri iyonik bağlardan oluşmaktadır, su molekülleri ile reaksiyona girebilmekte ve ıslanmaktadırlar. Böyle minerallere hidrofil (su sever) mineraller denilmektedir.

19 4 Yüzeyleri polar olmayan mineraller zayıf kovalent bağlarla bağlıdırlar ve kırılma yüzeyleri de van der walls kuvvetleriyle bağlıdır. Böyle mineral yüzeyleri doğal hidrofobdur. Bu tip mineral örnekleri, grafit, kükürt, molibdenit, elmas, kömür ve talk tır. Bunlar hava kabarcığına kolayca yapışabilmektedir. Hidrofil minerallerin hava kabarcığına yapışabilmeleri için, yüzey özelliklerinin değiştirilmesi, yüzeylerinin hidrokarbon tabakası ile kaplanması gerekmektedir. Katı su içine konulduğunda katıdan sıvıya, sıvıdan katıya iyon geçişi olmaktadır. Bu iyon geçişi katı yüzeyinin belirli işaret ve değerde elektrik yükü kazanmasını sağlamaktadır. Yüzey elektrik yükünü belirleyen ve değiştiren iyonlar, potansiyel tayin eden iyonlardır. Yüzey yakınında birikerek yüzey elektrik yükünü dengelemeye çalışan, yüzey ile zıt işaretli iyonlar ise dengeleyici iyonlardır. Bu iyonların konsantrasyonları yüzeye yakın kısımlarda artmakta, yüzeyden uzaklaştıkça azalmaktadır. Böylece elektriksel çift tabaka oluşmaktadır. Denge durumunda mineral yüzeyi potansiyeli sıfıra inmekte ve katı yüzeyindeki elektrik yükü ile dağılmış iyonlar tarafından oluşturulan elektrik yükü dengelenmektedir. Ortam ph ının değişmesine bağlı olarak minerallerin yüzey elektrik yükleri değişmektedir. Hidrojen iyonu konsantrasyonu arttırıldıkça, H + iyonu mineral yüzeyinde birikerek mineral yüzeyini pozitif işaretli hale getirmekte, OH - konsantrasyonu arttırıldıkça ise mineral yüzeyinde OH - birikerek mineral yüzeyi negatif hale gelmektedir. Mineral yüzeyinin pozitif ve negatif olduğu ph değerleri arasında yüzey elektrik yükünü sıfır yapan bir ph değeri bulunmaktadır. Bu ph değerine sıfır yük noktası denilmektedir. Sıfır yük noktası altındaki ph değerlerinde mineral yüzeyi pozitif işaretli, üstündeki ph değerlerinde ise mineral yüzeyi negatif işaretlidir (Atak, 1992). Stern (1924) katı yüzeyine yakın bölgeyi, iki farklı kısma ayırmıştır. İlk kısım, yüzeye adsorbe olmuş ve δ mesafesine kadar uzanan, kompakt bir iç tabaka oluşturan moleküllerden ibarettir. Bu tabaka literatürde Stern düzlemi olarak adlandırılmaktadır. İkinci kısım Stern düzleminden başlayan ve çözelti tarafına

20 5 uzanan difüz bir tabakadan ibarettir (Polat, 1993). İlk düzlemdeki zıt işaretli iyonlar yüzey potansiyelini doğrusal olarak azaltmakta, hemen yanında dağılmış iyonları bulunduran ikinci kısımda ise, yüzey potansiyelinin azalışı doğrusal olmamakta ve uzaklaştıkça sıfıra düşmektedir. Katı yüzeyinin ölçülebilen potansiyeline zeta potansiyeli (elektrokinetik potansiyel) denilmektedir. Aşağıdaki şekilde Stern modeline göre elektriksel çift tabaka potansiyelinin değişimi gösterilmektedir. Çift Tabaka Çözelti Ψ Ψ δ Stern Tabakası Kayma düzlemi Ψ(x) Ψ : Yüzey potansiyeli Ψ δ : Zeta potansiyeli Ψ(x): Yüzey potansiyeli fonksiyonu x δ 1 /Κ Şekil 1.1. Stern Modeline Göre Elektriksel Çift Tabaka Potansiyelinin Değişimi Zeta potansiyeli ile elektriksel çift tabaka kalınlığı doğru orantılı olarak bilinmektedir. Zeta potansiyelinin, dolayısıyla elektriksel çift tabaka kalınlığının artması flotasyon işleminde seçimliliği sağlamaktadır. Şöyleki;

21 6 elektriksel çift tabaka kalınlığının artmasıyla birlikte taneler birbirinden uzaklaşmakta ve tanelerin topaklanması engellenmektedir. Flotasyonu yapılan cevher için belirli bir ph değerinde değerli mineral veya mineraller ile gang minerallerinin yüzey yükleri zıt işaretli olmaktadır. Bu ph değeri flotasyon süresince sabit tutulmaktadır ve her cevher için farklı olmaktadır. Seçimliliğin sağlanması ve hangi reaktifin kullanılması gerektiğini belirlemesi açısından önemlidir. Bu ph değeri minerallerin zeta potansiyeli eğrilerinden yola çıkılarak belirlenmektedir. Farklı cevherler için zeta potansiyeli eğrileri bulunmaktadır. Bu eğrilerde değerli mineral veya minerallerle gang minerallerinin, ph değerlerine karşılık zeta potansiyelleri gösterilmektedir Flotasyon Reaktifleri Kontrol Reaktifleri Kontrol reaktifleri; ph ayarlayıcı reaktifler, dağıtıcı reaktifler, canlandırıcı reaktifler ve bastırıcı reaktifler olarak sınıflandırılmaktadır. Kontrol reaktifleri, bir mineralin yüzeyini flotasyon için uygun değilse uygun hale getirmek amacıyla kullanılmaktadır. Ortam ph ı minerale olan etkisinden başka, reaktif kullanımını da etkilemektedir. Reaktifler özelliklerine göre belli ph aralığında kullanılmaktadır. ph değerinin bazik ortamlarda tutulmasında kullanılan reaktifler CaO (kireç), NaOH ve NaCO 3 tır. Asit ortamlarda tutulmasında ise genellikle H 2 SO 4 ve HCl kullanılmaktadır. Dağıtıcı reaktifler, minerallerin topaklanmasını sağlayan iyonları etkinsizleştirerek topaklanmayı engellemektedir. Örneğin, dağıtıcı reaktiflerden biri olan Na 2 SiO 3 (sodyum silikat), kalsiyumu etkinsizleştirmektedir. Sodyum hekza metafosfat (Kalgon) ise, su içindeki Ca 2+, Mg 2+ vb. iyonları etkinsizleştirerek bu iyonların topaklanma, şlamla kaplama gibi olumsuz etkilerini gidermektedir.

22 7 Canlandırıcı reaktifler, yüzmesi istenilen fakat toplayıcı molekülleri ile reaksiyona girmeyen mineral yüzeylerini yüzebilir hale getirmektedir. Bu reaktifler, genellikle metal iyonlarının mineral yüzeyine kimyasal olarak adsorblanmasıyla toplayıcının işlevini mümkün kılmaktadır. CuSO 4 (Bakır Sülfat), ZnS i canlandırmaktadır. Na 2 S (Sodyum Sülfür), kısmen oksitlenmiş sülfür minerallerinin flotasyonunda canlandırıcı olarak kullanılmaktadır. Bastırıcı reaktifler, yüzmesi istenmeyen mineral yüzüyorsa, yüzmesini engellemek için kullanılmaktadır. ZnSO 4 (Çinko Sülfat) sülfür flotasyonunda sfaleriti bastırmak için kullanılabilmektedir (Kaya, 1998) Toplayıcı Reaktifler Toplayıcı reaktifler mineralin yüzeyini kaplayarak hava kabarcığına yapışmasını sağlamaktadır. Toplayıcı reaktifler, iyonlaşanlar ve iyonlaşmayanlar olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. İyonlaşmayan toplayıcılar sadece apolar kısımdan oluşmaktadır ve doğal hidrofobik minerale eklenerek, konsantre tenörünü ve verimini arttırmaktadır. İyonlaşan toplayıcılar, pozitif veya negatif yüklü polar kısım ve hidrokarbon grubu içeren polar olmayan kısım olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.toplayıcının polar kısmı, mineral yüzeyine kimyasal, fiziksel ya da özel adsorbsiyon yoluyla bağlanmakta ve yüzeyin polar olmayan hidrokarbon tabakası ile kaplanmasını sağlamaktadır. Böylece mineral hidrofobik özellik kazanmaktadır.toplayıcı reaktifler polar kısımlarının pozitif veya negatif oluşuna göre ikiye ayrılmaktadır. Polar kısmı negatif olan toplayıcılara anyonik toplayıcılar, polar kısmı pozitif olan toplayıcılara katyonik toplayıcılar denilmektedir. Anyonik toplayıcılar, polar kısımlarının niteliklerine göre sülfidril ve oksihidril olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

23 8 Toplayıcılar İyonlaşan İyonlaşmayan Toplayıcılar Katyonikler Anyonikler Oksihidriller Sülfühidriller Karboksilatla Sülfatlar Sülfonatla Ksantatla Ditiyofosfatla Şekil Toplayıcı Reaktiflerin Sınıflandırılması Sülfidril toplayıcıların polar kısımlarında iki değerlikli kükürt elementi bulunmaktadır. En önemli sülfidril toplayıcılar ksantatlar ve ditiofosfatlar olarak bilinmektedir. Ksantatlar sülfürlü minerallerin flotasyonunda tercih edilmektedir ve bir alkali hidroksitin karbonsülfür ve bir alkol ile reaksiyona

24 9 girmesi sonucu oluşmaktadır. En çok kullanılan ksantatlar etil, izopropil, izobütil, amil ve hekzil ksantatlar olarak bilinmektedir. Ksantik asitler orta derecede zayıf asitlerdir ve nötr ve bazik ortamda ksantat iyonu vermektedir. Alkali ve toprak alkali tuzları suda eriyen ksantatlar ağır metallerle suda erimeyen bileşikler oluşturmaktadır. Ditiofosfatlar, fosfor penta sülfürün alkol, fenol gibi organik bileşikler ile reaksiyonundan oluşmaktadır ve Aerofloat adı ile piyasaya sunulmaktadır. Ditiofosfatlar, ksantatlara göre daha kuvvetli asit özelliği göstermekte ve asit ortamda belli oranda iyonlaşmaktadır. Sülfürlerin flotasyonunda ksantatlara göre demir sülfürlere karşı daha seçimli bir flotasyon işlemini mümkün kılmaktadır. Oksihidril toplayıcılar silikatların, ağır metal oksitlerinin, tuz tipi minerallerin flotasyonunda kullanılmaktadır. En önemli oksihidril toplayıcılar, yağ asitleri, sabunlar ve organik sülfat ve sülfonatlar olarak bilinmektedir. Yağ asitleri ve sabunlar, toprak alkali metallerin, baz metallerin, ağır metal oksitler ve silikatlerin flotasyonunda kullanılmaktadır. Yağ asitleri zayıf asitler olup, nötr veya alkali ortamda etkili olmaktadır. Organik sülfat ve sülfonatlar, kuvvetli asit tuzları olmalarından dolayı asit ortamda da iyonlaşmaktadır ve metal oksitlerin flotasyonunda kullanılmaktadır. Katyonik toplayıcıların en önemlisi aminlerdir. Aminler, fiziksel olarak adsorblanmaktadır ve silikat, karbonat, kromit gibi oksitlerin flotasyonunda kullanılmaktadır. Aminler yüksek ph larda hidroliz olmaktadır (Kaya, 1998) Köpürtücü Reaktifler

25 1 Flotasyonda mineral yüzeyleri toplayıcı molekülleri ile kaplanarak hidrofob hale getirildikten sonra bir diğer aşama hidrofob minerallerin hava kabarcıklarına yapışarak pulp yüzeyine yükselmesi olarak bilinmektedir. Flotasyon pulpuna, flotasyon makinaları tarafından beslenen hava pulp içinde dağılarak kabarcık oluşturmaktadır. Köpük, flotasyon pulpunun yüzeyinde belirli hacim ve sağlamlıkta, mineral ile yüklenmiş hava kabarcığı tabakası oluşması şeklinde tanımlanmaktadır. Köpürtücü reaktifler, sağlam ve dayanıklı köpük oluşumunu sağlamaktadır. Köpürtücü reaktifler de toplayıcı reaktifler gibi polar ve apolar kısımlardan oluşmaktadır. Köpürtücü reaktifler sıvı-hava arayüzey gerilimini düşürmektedir ve Gibbs adsorbsiyon bağıntısına göre: c dν Γ = * (1) RT dc konsantrasyonun az miktarda değişimine karşı yüzey gerilimi değişimi büyük olmaktadır. dν dc (yüzey gerilimi) değişiminin büyük olması, adsorbsiyon yoğunluğu ( Γ ) nun büyük olmasını sağlamaktadır. Buna bağlı olarak sağlam köpük oluşmaktadır. Hava kabarcıkları köpük halinde hareket ederken minerallerle çarpışmakta yani hava etkiye maruz kalmaktadır. Hava kabarcıkları arasındaki sıvı filmi çok akıcı ise hava kabarcıkları birleşerek büyük kabarcıklar oluşmaktadır. Köpürtücü reaktifler hava kabarcıklarına elastiklik kazandırmakta, sıvı filminin hızlı akmasını engellemekte ve kabarcıkların birleşmesine mani olmaktadır. Flotasyon işleminde kabarcıkların birleşmesi tercih edilmemektedir. Çünkü kabarcıklar birleşirse yüzey alanı azalacağından minerallerin tutunacağı alan azalmakta buradaki hidrofobik taneler pulpa karışmaktadır.

26 11 Köpürtücü reaktifler, toplayıcılık özelliğine sahip olmamalıdır. Toplayıcılık özelliğine sahip olurlarsa katı yüzeyine de ilgi göstereceklerinden, flotasyonda genellikle hiç toplayıcılık özelliği göstermeyen hidroksil grubundaki alkoller köpürtücü olarak kullanılmaktadır. Bunların en önemlileri Amil alkol, içinde aromatik bileşikler içeren ve en önemli bileşeni Terpinol olan Çamyağı ve Kresilik asit olarak bilinmektedir. Ayrıca poliglikol türü köpürtücülerden olan Aerofroth 65 (American Cyanamid), Minerec Corp, Dowfroth, Teefroth, Uconfrother 19,, gibi köpürtücüler sentetik yapıdadır ve bu ticari isimlerle satılmaktadır (Kaya, 1998) Flotasyon Makinaları Flotasyon işleminin mekanik olarak gerçekleştirildiği cihazlara mekanik flotasyon makinaları denilmektedir. Mekanik flotasyon makinalarının bir flotasyon işleminde gerçekleştirilmesi beklenen fonksiyonlar şu şekilde olmaktadır (Kaya,1998). a-pulpta bulunan bütün mineral parçacıklarının flotasyon işlemi esnasında askıda tutulması, dağılımının sağlanması b-pulpta hava kabarcıkları elde etmek üzere pulpa hava verilmesi, havanın dağıtılması, pulpun hava ile karıştırılması, uygun köpük yüksekliğinin sağlanması c-pulp içinde mineral parçacıklarının hava kabarcıklarına yapışmasını sağlamak için mineral parçacıkları ile hava kabarcıklarının çarpışmasının sağlanması

27 12 d-mineral parçacıkları ile yüklenmiş hava kabarcıklarının, ortamdan mineral parçacıklarını bırakmadan ayrılmasını gerçekleştirmek üzere sakin bir fazın oluşturulması e-makine içinde pulpun devretmesini sağlayacak ayarlamalar yapılması 1.4. Flotasyon Makinalarının Sınıflandırılması Endüstride kullanım alanı bulan flotasyon makinaları Şekil 1.4. de görüldüğü gibi sınıflandırılabilir. Flotasyon Makinaları Hava üflemeli Kendinden havalandırmalı Pnömatik Köpük ayırıcılar Flotasyon kolonları Şekil 1.4. Flotasyon Makinalarının Sınıflandırılması (Wills, 1992) Hava Üflemeli Makinalar Bu tip makinelerde flotasyon için gerekli hava bir kompresör yardımıyla sağlanmaktadır. Genel olarak bu tip makineler açık akışlı olarak çalıştırılmaktadır. Pulp seviyesi, tek bir artık saçağı (engelleyici plaka) tarafından sağlanmaktadır. Köpük Seviye Ç b ğ Basınçlı Hava

28 13 Şekil Hava Üflemeli Flotasyon Makinası (Wills, 1992). Selül tabanındaki herhangi bir konsantrasyonda kumlamaya neden olabilecek iri tanelerin dönen karıştırıcı ve difüzör sayesinde üst zona kadar devirdaim ettirilmesi sağlanmaktadır. Ancak bu tip makinelerde kumlama olasılığı, kendinden havalandırmalı makinelere göre eğer iri taneler fazla ise daha fazla olmaktadır. Bu tip flotasyon makinelerinde; flotasyon etkinliği yüksek, operasyon basittir ve bir operatörün göstereceği dikkat çok azaltılmıştır (Wills, 1992) Kendinden Havalandırmalı Makinalar Bu tip flotasyon makinaları için gerekli olan hava, karıştırıcının dönmesiyle oluşan vakum ile atmosferden hava emilmesiyle sağlanmaktadır. Emilen hava bir difüzör yardımıyla küçük kabarcıklar halinde selül içinde dağıtılmaktadır. Karıştırma hızı emilen hava miktarına bağlı olarak değiştirilmektedir. Kapasiteleri, dışarıdan hava üflemeli makinelere göre daha düşük olmaktadır. Bu makineler harici bir kompresör gerektirmemektedir. Yapıları daha karışık olan bu tip flotasyon makinelerinde verilen havanın kontrolü mümkün olmamaktadır (Wills, 1992).

29 14 Köpük Seviye Çubuğu Hava Mil Sabit Boru Kum Rahatlatm adeliği Besleme Borusu Pervan Difüzör Şekil Kendinden Havalandırmalı Makine (Wills, 1992). Pulp içine beslenecek hava miktarı, karıştırıcı hızına bağlı olmasına karşılık, ortalama 7-1 m 3 /h olarak bilinmektedir Pnömatik(Havalı) Makinalar Bu tip flotasyon makineleri hem pulpun karıştırılması hem de hava girişi bakımından tamamen basınçlı hava ile çalışmaktadır. Bu makineler mekanik flotasyon makinelerine nazaran daha hacimli ve gevrek köpük meydana getirmektedir. Hareketli kısım yoktur. Sadece basınçlı hava sağlayan kompresörün enerji masrafı bulunmaktadır. Pnömatik flotasyon makinelerinden birisi Davcra selülüdür. (Wills, 1992).

30 15 Köpük Besleme Pulp Seviyesi Artık Hava Hava-Kabarcık Bölgesi Havasızlanmış bölge Şekil Davcra Selülü (Wills,1992). Düzenek şekilde de görüldüğü gibi hava geçirmeyi engelleyen ve dikey bir levha tarafından ayrılan tanktan oluşmaktadır. Hava ve pulp, dağıtım borusundan tankın içine enjekte edilmektedir. Pulpun fışkırmasıyla oluşan enerji, dikey levhaya karşı harcanmaktadır. Karışım, hava kabarcıkları vasıtasıyla dağıtılmakta ve parçacıklar levhanın önündeki çalkantılı yerde biraraya toplanmaktadır. Sonra karışım, levhanın üzerinden hareketsiz hava kabarcıkları için dizayn edilmiş bölgeye akmaktadır. Düzenek çeşitli minerallerin zenginleştirilmesinde kullanılmaktadır. İlk yatırım masrafının düşük olması, daha az yer kaplaması ve metalurjik performansının yüksek olması Davcra düzeneğinin en önemli avantajları olarak bilinmektedir (Wills, 1992) Köpük Ayırıcılar Köpük ayırıcılar 19 ların hemen başında eski Sovyetler Birliğinde endüstriyel ölçüde geliştirilmiştir.köpük ayırıcının prensibi, uygun durumda bulunan pulpun, köpük yatağının üzerinden akıtılması, hidrofobik parçaların

31 16 yataktan geçerken tutulması ve ayrılmasıdır. Bu metod özellikle işlenmemiş kaba parçaların ayrımında uygundur. Pulp makinenin üst kısmında ilave edilir ve alçak basınçlı hava oluğuna girmeden önce pulp engelleyicisinin üzerinden alçalır. Burada, köpük yatağın üzerinden akmadan önce çok sıkı bir şekilde havayla temas ettirilir. Su ve katılar köpük yatağını etkiler ve havalandırıcı borular arasından piramit şeklindeki tanka geçerler (Miller, 1988). Cevher Konsantre Konsantre Artık Şekil Köpük Seperatörü (Miller, 1988). Havalandırıcılar - delikli kauçuk borulardır. Hava bunların içinden 115 kpa basınç ile gider. Makine iki tane köpük akıtıcı ağza sahiptir. Her biri 1.6 m uzunluğundadır ve %5-%7 lik katı oranındaki karışımları, 5 t/h işleme koyabilecek kapasitededirler. Batıda az kullanılmasına rağmen bu düzenekler, iri boyutlu cevherlerin işlenmesinde mekanik makinelerden on kat daha fazla potansiyele sahiptir. Bu makineler iri fosfat ve kömür için kullanılmaktadır (Miller,1988).

32 Flotasyon Kolonları İlk kolon flotasyonu çalışmaları 19 lı yıllarda başlamış ve özellikle 19 li yıllarda farklı tasarımlarla birlikte önemli ölçüde gelişmiştir. Endüstriyel çapta Cu, Pb, Zn, Au, endüstriyel mineraller vb. cevherlerin flotasyonla zenginleştirilmesinde uygulanmaktadır (Hall, 1992). Kolon flotasyonunun konvansiyonel flotasyona göre tercih nedenleri, getirdiği önemli üstünlükleri ile olmaktadır. Bunlar: Konvansiyonel flotasyon selüllerinde görülen türbülans akışlar, kolonda en az olmakta, bu durum ise daha seçici ve yüksek verimli temiz konsantre üretimini sağlamaktadır. Konvansiyonel flotasyonda, istenmeyen çok küçük boyutlu şlam oluşturan taneler kolon flotasyonunda daha başarılı olarak zenginleştirilmektedir. Konvansiyonel flotasyon selüllerinin kapladığı alan büyük olmasına karşılık, çok sayıdaki selül yerine bir ya da birkaç kolon aynı işlevi daha başarılı bir şekilde görmektedir. Kolon flotasyonu için yapılması gereken ilk yatırım ve işletme masrafları, konvansiyonel yönteme göre daha azdır (yaklaşık %25). Flotasyon kolonları otomatik kontrole daha uygundur (Brooks ve Fleming, 1989). Flotasyon kolonları, uzunluğu çapına göre 5-3 kat büyük olabilen ve iki bölgeden oluşan selüller olup, mekanik hiçbir parçası bulunmamaktadır. Şekil de görüldüğü gibi, bir flotasyon kolonunda toplama ve kazanma bölgesi ile temizleme bölgesi bulunmaktadır. Kolonun en alt kısmında kabarcık üreteci bulunmaktadır. Üreteç tarafından oluşturulan ve yükselen bu hava kabarcıkları, kolon boyunun 2/3 ünden beslenen pulp içindeki hidrofobik tanelerle karşılaşıp, tutunmalarından sonra toplama bölgesinden temizleme bölgesine ulaşmaktadır. Temizleme bölgesinde ise, kolon flotasyonunun temel fonksiyonu gerçekleşmektedir. Burada, kolonun en üst kısmından beslenen temiz yıkama suyu sayesinde yükselen hava kabarcıklarının oluşturduğu köpük

33 18 fazının, küçük boyutlu hidrofilik tanelerden arındırılması işlemi gerçekleşmektedir. Toplama bölgesinden yükselen çok sayıdaki küçük kabarcıkların arasındaki sıvı filmi ile Mekanik taşınan ince taneler, üstten verilen yıkama suyunun aşağıya doğru olan akışı (pozitif bias) ile toplama bölgesine, buradan da artık akışına geçmektedir. Kolonun üst kısmından verilen bu temiz yıkama suyu sayesinde, kabarcıkların yüzeyindeki hidrofobik tanelerin arasında sıkışmış olan hidrofilik tanelerin konsantreye gelmesi önlenmiş olmaktadır. Pozitif bias ın sağlanması, hacimsel artık akış hızının hacimsel besleme hızından daha büyük olması ile gerçekleşmektedir. Temizleme bölgesi ile toplama bölgesi arasındaki köpük-pulp arayüzey seviyesinin, çalışma esnasında sabit tutulması zorunlu olup, bu şart ilave edilen yıkama suyu ile sağlanmaktadır. Arayüzeyin hemen üstünde gevşek kabarcık yatağı bulunmaktadır. Arayüzeyden temizleme bölgesine doğru gidildikçe, kabarcıklar arası su drenajı artmaktadır ve kabarcıklar sıkışık yatak oluşturmaktadır. Kolonun en üst kısmında iki işlev aynı anda birden görülmektedir. Bu işlemler, köpüğün sistemden uzaklaştırılması ve köpüğün yıkanması olarak bilinmektedir (Wills,1992; Çilek, 1993) Yıkama S Temizleme Bölgesi Konsantre Besleme

34 19 Şekil Flotasyon kolonu 1.5. Selül Hidrodinamik Parametreleri Flotasyon performansı, flotasyonun kimyasal parametrelerinin yanında bazı hidrodinamik parametreler tarafından da etkilenmektedir. Hidrodinamik parametrelerden biri olan Reynolds sayısı, pulp homojenliğinin bir ölçüsü olarak kullanılmaktadır. Reynolds sayısı, iç kuvvetlerin (karıştırıcı çapı ve karıştırıcı dönüş hızı vb.) viskoz kuvvetlere oranı olarak bilinmektedir. Reynolds sayısı aşağıdaki eşitlik ile ifade edilmektedir.

35 2 ρnd R e = (1-7) 1 6 (2) µ Burada ; ρ=akışkan yoğunluğu (g/ml) N =Karıştırıcı hızı (dev/dak) D = Karıştırıcı çapı (cm) µ=sıvının viskozitesi (kg.s/m 2 ) olarak bilinmektedir. Weber sayısı, hava dağılma kapasitesini karakterize eder ve iç kuvvetlerin yüzey gerilimi kuvvetlerine oranı olarak bilinmektedir. Weber sayısı şu eşitlik ile ifade edilmektedir. ρn 2 D 3 N We = (3) γ Burada ; γ=yüzey gerilimi (kg/m) olarak verilmektedir. Hava akış sayısı, karıştırıcı çevre hızı ( V = πnd) ile yükselen havanın ortalama hızı arasındaki ilişkiyi anlatmaktadır. Hava akış sayısı çok yüksekse, köpük dengesiz olabilmektedir. Hava akış sayısı aşağıdaki eşitlik ile gösterilmektedir. Q N θ = 3 ND (.1-.2) (4) Burada ; Q = Hacimsel hava akış hızı (l/dk) olarak verilmektedir.

36 21 Güç sayısı, verilen kuvvetlerin iç kuvvetlere oranıdır ve Reynolds sayısına, Froude sayısına, sistemin geometrisine ve kalış zamanına bağlı olmaktadır. Güç sayısı pulp süspansiyonunu ve kısa devre miktarını etkilemektedir. Kalış zamanından daha kısa süre, kısa devre olarak tanımlanmaktadır. Güç sayısı aşağıdaki eşitlik ile gösterilmektedir. N p P = (.5-5) (5) ρ N 3 D 5 Burada; P = Net güç girişi (kgm/s) olarak verilmektedir. Verilen net güç, sistemin geometrisine bağlıdır. Froude sayısı, süspansiyonu sağlamak amacıyla önemli olmaktadır. İç kuvvetlerin gravite kuvvetlerine oranı olarak bilinmektedir. Froude sayısı flotasyon makinelerinde, basınçlı havalandırma ile bağlantılı olmaktadır ve şu eşitlikle ifade edilmektedir. N D = (.1-5) (6) g N f 2 Burada; g = Yerçekimi ivmesi (m/s 2 ) olarak verilmektedir Flotasyon Devreleri

37 22 Birçok zenginleştirme işleminde olduğu gibi flotasyon işleminde de yüksek tenörlü konsantreler tek kademede elde edilemezler. Bu amaçla birkaç kademeden oluşan flotasyon devreleri düzenlenir. Benzer yapıdaki minerallerin bir konsantre içinde kazanıldığı flotasyon işlemine toplu flotasyon, birbirini takip eden flotasyon devreleri ile değerli minerallerin ayrı ayrı kazanılmasına ise seçimli flotasyon denilmektedir Kaba-Süpürme Devresi Bir flotasyon devresinde, devreye beslemenin yapıldığı selül grubu (bunk) kaba flotasyon aşaması olarak tanımlanır. Kaba-Süpürme devresinde kaba flotasyon artığı süpürme flotasyona tabi tutulur. Süpürme devresinin kullanılmasının temel gerekçesi toplayıcı adsorbsiyonunun uzun zaman alması sebebiyle konsantrenin geç yüzmesi olarak bilinmektedir. Bu durumda süpürme konsantresi kaba flotasyona beslenmektedir. Süpürme flotasyon konsantre verimini arttırmak amacıyla yapılmaktadır. Kaba-Süpürme devresi, yeterince yüksek tenör olduğu durumlarda kullanılmaktadır. Aşağıdaki şekilde Kaba- Süpürme devresi akım şeması görülmektedir. F T C Şekil Kaba-Süpürme devresi akım şeması Kaba-Süpürme-Temizleme Devresi

38 23 Bu klasik devre düzenlemesinde kaba flotasyondan alınan konsantre tenörünü yükseltmek amacıyla temizleme devresine, artık ise süpürme devresine beslenmektedir. Temizleme devresinin artığı ve süpürme devresinin konsantresi birleştirilerek ara ürünü oluşturmakta ve kaba flotasyona beslenmektedir. Ara ürün içinde bağlı taneler bulunuyorsa kaba flotasyona beslenmeden önce öğütülmesi ve sınıflandırılması gerekmektedir. Ara ürün içinde hala yeterince serbestleşmiş taneler bulunabilmektedir. Bu durumda hidrosiklonun değirmenden önce yer alması ve hidrosiklon üst akımının kaba flotasyona, alt akımının değirmene beslenmesi gerekmektedir. Böylece ince ürün doğrudan kaba flotasyona gidebilmektedir. Aşağıdaki şekilde Kaba-Süpürme-Temizleme devresi akım şeması görülmektedir. F T C Şekil Kaba-Süpürme-Temizleme devresi akım şeması Tekrar Temizleme Devresi Yeterince yüksek tenörlü konsantre elde etmek amacıyla temizleme devreleri arttırılarak temizleme konsantreleri tekrar temizlemeye tabi tutulabilmektedir. Böyle devrelerde temizleme konsantreleri bir sonraki temizleme devresine, tenörü arttırmak amacıyla gönderilmektedir. İlk temizlemenin artığı kaba flotasyona, diğer temizleme artıkları ise bir önceki temizleme devrelerine, artık içinde kalan değerli mineralleri kazanmak amacıyla gönderilmektedir. Aşağıdaki şekilde tekrar temizleme devresi akım şeması görülmektedir. F T

39 24 Şekil Tekrar temizleme devresi akım şeması 1.7. Bakır Cevherleri Flotasyonu Sülfürlü Bakır Cevherleri Flotasyonu Cevher çok karmaşık bir yapıya sahip ise ve optimum verimle seçimli flotasyon yapılamıyorsa sülfürlü bakır mineralleri tek bir konsantre halinde toplanarak, sülfürlü olmayan minerallerden ayrılmakta, ph, 5-7 gibi nötr veya asit bir ortamda, ksantat tipi anyonik toplayıcılar ve uygun bir köpürtücü kullanılmaktadır. Bakır sülfürlerin seçimli flotasyonunda ortam alkali yapılarak (ph, 1-12) pirit bastırılmaktadır. Pirit bastırıldıktan sonra ksantat, ditiofosfat tipi toplayıcılar kullanılmaktadır. Cevherin çok fazla pirit, az miktarda bakır minerali ihtiva etmesi durumunda yüksek tenörlü bakır konsantresi elde etmek güçleşmektedir. Bu, temizleme devreleri arttırılarak sağlanabilmektedir. Pirit ve bakır minerallerinin farklı boyutta serbestleşiyor olması ve oksitlenme etkisiyle piritin canlanması da flotasyonu güçleştirmektedir. Bu durumda siyanür kullanılmaktadır (Atak, 1992) Sülfürlü Bakır Cevherleri Flotasyonunun Türkiyedeki Uygulamaları Sülfürlü Bakır cevheri flotasyonunun uygulandığı en önemli tesislerden biri Küre Bakır İşletmesidir.Tesiste kaba flotasyon devresine beslenen %1.7 Cu ve

40 25 %37 S tenörlü cevher dört kademe temizlemeye tabi tutularak nihai bakır konsantresi üretilmektedir. Flotasyon işlemi ph, de yapılmakta, toplayıcı olarak Hostaflot X-231 kullanılmaktadır. Pirit ise ph, da amil ksantatla yüzdürülerek elde edilmektedir. Sülfürlü bakır flotasyonu uygulamasına diğer bir örnek Murgul Bakır İşletmesi olarak bilinmektedir. Tenörü %1 Cu olan cevher, zenginleştirme işlemi sonucunda %-24 Cu ve %45-48 S tenörü ihtiva etmektedir. Pirit kireçle bastırılmakta, etil ve amil ksantat karışımı toplayıcı olarak kullanılmaktadır. İki kademe temizleme yapılarak bakır konsantresi elde edilmekte, kaba flotasyon artığına ise sülfirik asit ilave edilerek pirit canlandırılmakta ve pirit konsantresi elde edilmektedir (Atak, 1992). Şekil de Murgul flotasyon tesisi akım şeması görülmektedir. Kırılmış cevher Öğütme devresi, Kaba Flotasyon % 8-1 Cu Öğütme Devresi - # Kıvam Tankı 1.Temizleme Devresi Piritli Artık 2. Temizleme Devresi Pirit Flotasyonu Artık Bakır Konsantre Pirit Konsantre

41 26 Şekil Murgul Flotasyon Tesisi Akım Şeması Ergani Bakır İşletmesinde besleme tenörü %1.65 Cu olarak bilinmektedir. Kaba devrede toplu flotasyon yapılmakta ve kalkopirit-pirit konsantresi alınmaktadır. Artık süpürme flotasyona gönderilmektedir. Kalkopirit-pirit konsantresi tekrar flotasyona tabi tutulmakta ve kireç kullanılarak pirit bastırılmaktadır. Konsantre iki kademe temizlenerek %16 Cu tenörlü bakır konsantresi elde edilmekte, artık ise pirit konsantresi olmaktadır. Şekilde Ergani tesisi akım şeması görülmektedir. Kırılmış Cevher Öğütme Devresi Kıvam Tankı Kollektif Flotasyon Süpürme Devresi Artık Öğütme Devresi Bakır Flotasyonu Pirit Konsantre 1. Temizleme Devresi 2. Temizleme Devresi

42 27 Bakır Konsantre Şekil Ergani Flotasyon Tesisi Akım Şeması 2. KAYNAK BİLGİSİ 2.1. Flotasyonda Mekanik Taşıma Mekanik taşıma, ince tanelerin köpüğe bağlanmadan, konsantreye taşınması şeklinde tanımlanmaktadır. İnce taneler köpük fazına, yukarı yükselen hava kabarcığının arkasında veya kabarcık çevresindeki su ile yada yükselen kabarcıklar tarafından itilen su ile taşınmaktadırlar. Mekanik taşıma mekanizmaları Şekil 2.1. de gösterilmektedir. Kabarcı k hareket yönü Kabarcıkla taşınan sıvı filmi Köpük bölgesi Hava kabarcığı Kabarcıklar arasında yükselen su Pulp Kabarcık arkasında kabarcıkla taşınan su Şekil 2.1. Mekanik Taşıma Mekanizmaları (Smith, 1989).

43 28 İnce taneler su ile kolay sürüklenmekte ve buna karşın köpük fazından geri süzülmeleri iri ve ağır tanelere göre daha yavaş olmaktadır. İnce tanelerin çarpışma verimlerinin ve flotasyonla kazanım hızlarının iri tanelere oranla düşük olduğu bilinmektedir. Mekanik taşımada hidrofobik ve hidrofilik mineraller arasında seçimlilik sözkonusu değildir. İnce taneler mekanik taşıma mekanizmasıyla konsantreye aynı anda taşınmaktadırlar. Bu flotasyon için önemli bir problem olmaktadır. Mekanik taşımanın en aza indirilmesi için dağıtma, şlam uzaklaştırma, yıkama suyu verilmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır. Köpüğün üst kısmından verilen yıkama suyu ile kabarcıklar arasında mekanik taşıma yolu ile taşınan ince tanelerin pulp içine akması sağlanmaktadır. Yani kabarcıklar arasındaki sıvı filmi ile su yer değiştirmektedir. Şlam pulpa karışmakta, su köpüğe gitmektedir (Smith, 1989) Mekanik Taşıma Modelleri İnce tanelerin mekanik taşınmasını açıklamak amacıyla birçok araştırmacı tarafından modeller geliştirilmiştir. Johnson vd. (1974) su ve katı verimi arasında doğrusal bir ilişki olduğunu, pilot tesis ölçekli çalışmalarda ise bu ilişkinin parabolik olduğunu, su ve katı verimi arasındaki bu ilişkinin, pulp yoğunluğunun yanı sıra tane boyuna göre de değiştiğini belirtmekte ve aşağıdaki sınıflanma fonksiyonunu tanımlamaktadır. C g F g M Cf i = (7) M burada C M g konsantredeki birim su kütlesindeki serbest gang miktarı ve F M g beslemedeki birim su kütlesindeki serbest gang miktarıdır. Lynch vd.(1974), gang verimi için yine sınıflama fonksiyonunu kullanarak aşağıdaki şekilde bir model oluşturmuşlardır. R R Cf M (8) V V g = W i i

44 29 Buna göre su ile kazanılan i boyutlu malzeme miktarı M Cf R V i i i W M e = (9) M W Burada; V R g : Serbest gang verim hızı V R W : Su verim hızı M i : Pulptaki i boyutlu mineral miktarı M W M W : Pulptaki su miktarı : Pulptaki birim su kütlesi başına serbest gang miktarı Ayrıca Lynch vd. (1974) hızlı ve yavaş yüzen malzemeler için (sırasıyla k f ve k s ) kinetik parametreler kullanarak bu parametrelerin teorik olarak düşünülebilen minimum su verimini ifade ettiğini belirtmekte ve mekanik taşımanın hızlı ve yavaş yüzen mineraller üzerine katkısını ifade eden (sırasıyla kf w ve ks w ) iki parametre tanımlamaktadır.m F ve M S ise hızlı ve yavaş yüzen malzeme miktarlarını ifade etmektedir. Buna göre; mekanik taşıma ile kazanılan malzeme miktarı e F ( k f + kf w ) + M S ( k s ksw M = M + ) (1) şeklinde tanımlanmaktadır. Lynch vd. (1981) tarafından yapılan bir çalışmada ise, çalışan bir tesiste hücredeki pulptan numune almadaki zorlukları gözönünde bulundurarak Cf i yerine CM i şeklinde bir parametre tanımlamaktadır. Buna göre;

T.C. SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK MĠMARLIK FAKÜLTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ FLOTASYON KONSANTRELERĠNDE SU KAZANIMI BĠTĠRME PROJESĠ

T.C. SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK MĠMARLIK FAKÜLTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ FLOTASYON KONSANTRELERĠNDE SU KAZANIMI BĠTĠRME PROJESĠ T.C. SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK MĠMARLIK FAKÜLTESĠ MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ FLOTASYON KONSANTRELERĠNDE SU KAZANIMI BĠTĠRME PROJESĠ Hazırlayan Emre TAġTAN Yöneten Doç. Dr. Emin Cafer ÇĠLEK

Detaylı

ARALIK DECEMBER. KOYULHİSAR Pb-Cu-Zn CEVHERİNİN SEÇİMLİ FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİNDE OPTİMUM KOŞULLARIN BELİRLENMESİ

ARALIK DECEMBER. KOYULHİSAR Pb-Cu-Zn CEVHERİNİN SEÇİMLİ FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİNDE OPTİMUM KOŞULLARIN BELİRLENMESİ MADENCİLİK ARALIK DECEMBER 1998 CİLTVOLUME SAYI NO 37 4 KOYULHİSAR Cu CEVHERİNİN SEÇİMLİ FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİNDE OPTİMUM KOŞULLARIN BELİRLENMESİ Determination of Optimum Selective Flotation Conditions

Detaylı

322 Cevher Hazırlama Laboratuarı II Yoğunluk Farkına göre Zenginleştirme FALCON KONSANTRATÖR ile ZENGİNLEŞTİRME

322 Cevher Hazırlama Laboratuarı II Yoğunluk Farkına göre Zenginleştirme FALCON KONSANTRATÖR ile ZENGİNLEŞTİRME 1. Giriş 322 Cevher Hazırlama Laboratuarı II Yoğunluk Farkına göre Zenginleştirme FALCON KONSANTRATÖR ile ZENGİNLEŞTİRME Falcon cihazı temel olarak bir ayırma oluğu ile devamlı çalışan bir santrifüjün

Detaylı

MAKRO-MEZO-MİKRO. Deney Yöntemleri. MİKRO Deneyler Zeta Potansiyel Partikül Boyutu. MEZO Deneyler Reolojik Ölçümler Reometre (dinamik) Roww Hücresi

MAKRO-MEZO-MİKRO. Deney Yöntemleri. MİKRO Deneyler Zeta Potansiyel Partikül Boyutu. MEZO Deneyler Reolojik Ölçümler Reometre (dinamik) Roww Hücresi Kolloidler Bir maddenin kendisi için çözücü olmayan bir ortamda 10-5 -10-7 cm boyutlarında dağılmasıyla oluşan çözeltiye kolloidal çözelti denir. Çimento, su, agrega ve bu sistemin dispersiyonuna etki

Detaylı

Özgül Ağırlık Farkı veya Gravite ile Zenginleştirme

Özgül Ağırlık Farkı veya Gravite ile Zenginleştirme 1 Özgül Ağırlık Farkı veya Gravite ile Zenginleştirme 1. Özgül Ağırlık Farkı İle Zenginleştirmenin Genel Tanımı Mineral tanelerinin, aralarındaki özgül ağırlık farklılığının neden olduğu, akışkan ortamlardaki

Detaylı

BARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun

BARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun BARTIN ÜNİVERSİTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MALZEME LABORATUVARI-I DERSİ OKSİTLİ BAKIR CEVHERİNİN LİÇİ DENEYİ DENEYİN AMACI: Uygun bir reaktif kullanarak oksitli bakır cevherindeki bakırı

Detaylı

Seçimli Pb/Zn Folotasyonunda FeS04 /NaCN Kullanımı. /NaCN in Selective Pb/Zn Flotation^)

Seçimli Pb/Zn Folotasyonunda FeS04 /NaCN Kullanımı. /NaCN in Selective Pb/Zn Flotation^) MADENCİLİK ARALIK December 1992 Cilt Volume XXXI Sayı No 4 Seçimli Pb/Zn Folotasyonunda FeS04 Kullanımı Using of in Selective Pb/Zn Flotation^) J. PAVLİCA, D. DRASKIC, N. CAUC(**) Çeviren : Hidayet CEYLAN

Detaylı

Türkoğlu-Şekeroba (Kahramanmaraş, Türkiye) Baritlerinin Flotasyon ile Zenginleştirilmesi

Türkoğlu-Şekeroba (Kahramanmaraş, Türkiye) Baritlerinin Flotasyon ile Zenginleştirilmesi Türkoğlu-Şekeroba (Kahramanmaraş, Türkiye) Baritlerinin Flotasyon ile Zenginleştirilmesi Zehra Altınçelep 1, Oktay Bayat 2, Seda Demirci 3 1 Atatürk Üniversitesi, Maden Mühendisliği Bölümü, Erzurum, Türkiye;

Detaylı

KUYUCAK YÖRESİNE AİT BARİT CEVHERİNİN FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİ

KUYUCAK YÖRESİNE AİT BARİT CEVHERİNİN FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİ Madencilik, Cilt 49, Sayı 3, Sayfa 23-29, Eylül 2010 Vol.49, No.3, pp 23-29, September 2010 KUYUCAK YÖRESİNE AİT BARİT CEVHERİNİN FLOTASYONLA ZENGİNLEŞTİRİLMESİ Beneficiation of Barite Ore From Kuyucak

Detaylı

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KOAGÜLASYON

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KOAGÜLASYON YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KOAGÜLASYON Dr. Tamer COŞKUN 20 Mart 2012 Giriş Sularda genellikle bol miktarda askıda ve kolloidal maddeler bulunabilir. Askıda partiküller sudan daha

Detaylı

Teknoloji: Elde bulunan mevcut maddelerden yararlanarak istenilen ürünün elde edilmesi

Teknoloji: Elde bulunan mevcut maddelerden yararlanarak istenilen ürünün elde edilmesi Teknoloji: Elde bulunan mevcut maddelerden yararlanarak istenilen ürünün elde edilmesi Her türlü alet ve ekipman vs kısımlar Mekanik Kimyasal Maddenin iç yapısında bir değişiklik Organik inorganik Hammadde

Detaylı

EMET BOR İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ HİSARCIK BARAJ ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLEBİLİRLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI

EMET BOR İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ HİSARCIK BARAJ ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLEBİLİRLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI EMET BOR İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ HİSARCIK BARAJ ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLEBİLİRLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI Z.E. ERKAN v e A. AKAR Dokuz Eylül Üniversitesi İZMİR distenebru@hotmail.com, ali.akar@deu.edu.tr M. SAVAŞ

Detaylı

2. FLOTASYON KOLONLARI

2. FLOTASYON KOLONLARI 1 1. GİRİŞ Flotasyon ince tane boyundaki minerallerin zenginleştirilmesinde kullanılan en yaygın kullanılan yöntemdir ve dünyada yaklaşık 2 milyar ton cevher flotasyon yöntemi ile zenginleştirilmektedir

Detaylı

Prof. Dr. Hayrünnisa DİNÇER ATEŞOK

Prof. Dr. Hayrünnisa DİNÇER ATEŞOK Öğretim Üyesi Bitirme Tez Konuları Prof. Dr. Gündüz ATEŞOK Bitümlü Kömürlerin Optik ve X-Ray yöntemleriyle kuru olarak zenginleştirilmesi KKTC Lefke eski Bakır madeni flotasyonu artıklarından durgun ve

Detaylı

ATOM ve YAPISI Maddelerin gözle görülmeyen (bölünmeyen) en parçasına atom denir. Atom kendinden başka hiçbir fiziksel ya da kimyasal metotlarla

ATOM ve YAPISI Maddelerin gözle görülmeyen (bölünmeyen) en parçasına atom denir. Atom kendinden başka hiçbir fiziksel ya da kimyasal metotlarla ATOM ve YAPISI Maddelerin gözle görülmeyen (bölünmeyen) en parçasına atom denir. Atom kendinden başka hiçbir fiziksel ya da kimyasal metotlarla kendinden farklı atomlara dönüşemezler. Atomda (+) yüklü

Detaylı

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ)

TOPRAK TOPRAK TEKSTÜRÜ (BÜNYESİ) TOPRAK Toprak esas itibarı ile uzun yılların ürünü olan, kayaların ve organik maddelerin türlü çaptaki ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar âlemini barındırarak bitkilere durak

Detaylı

EVDE KİMYA SABUN. Yağ asitlerinin Na ve ya K tuzuna sabun denir. Çok eski çağlardan beri kullanılan en önemli temizlik maddeleridir.

EVDE KİMYA SABUN. Yağ asitlerinin Na ve ya K tuzuna sabun denir. Çok eski çağlardan beri kullanılan en önemli temizlik maddeleridir. EVDE KİMYA SABUN Yağ asitlerinin Na ve ya K tuzuna sabun denir. Çok eski çağlardan beri kullanılan en önemli temizlik maddeleridir. CH 3(CH 2) 16 COONa: Sodyum stearat (Beyaz Sabun) CH 3(CH 2) 16 COOK:

Detaylı

ÇİNKUR TESİSLERİNDE ELDE EDİLEN LİC ARTIKLARININ ZENGİNLEŞTİRİLMESİ

ÇİNKUR TESİSLERİNDE ELDE EDİLEN LİC ARTIKLARININ ZENGİNLEŞTİRİLMESİ ÇİNKUR TESİSLERİNDE ELDE EDİLEN LİC ARTIKLARININ ZENGİNLEŞTİRİLMESİ M. Zeki DOĞAN (*) Gülhan ÖZBAYOĞLU (**) Ümit ATALAY (***) ÖZET Bu çalışmada Çinkur tesislerinin liç sistemi artıklarında bulunan kurşunu,

Detaylı

İlk çamur arıtım ünitesidir ve diğer ünitelerin hacminin azalmasını sağlar. Bazı uygulamalarda çürütme işleminden sonra da yoğunlaştırıcı

İlk çamur arıtım ünitesidir ve diğer ünitelerin hacminin azalmasını sağlar. Bazı uygulamalarda çürütme işleminden sonra da yoğunlaştırıcı İlk çamur arıtım ünitesidir ve diğer ünitelerin hacminin azalmasını sağlar. Bazı uygulamalarda çürütme işleminden sonra da yoğunlaştırıcı kullanılabilir. Çürütme öncesi ön yoğunlaştırıcı, çürütme sonrası

Detaylı

ÇAYELİ BAKIR-ÇİNKO CEVHERLERİNİN FLOTASYON YOLU İLE ZENGİNLEŞTİRİLMESİ

ÇAYELİ BAKIR-ÇİNKO CEVHERLERİNİN FLOTASYON YOLU İLE ZENGİNLEŞTİRİLMESİ ÇAYELİ BAKIR-ÇİNKO CEVHERLERİNİN FLOTASYON YOLU İLE ZENGİNLEŞTİRİLMESİ Serap SAPMAZ* ibrahim YAVUZEL** Nedim CİNGÖZ*** özet Bu çalışma, Kuzeydoğu Anadolu'da yer alan Çayeli kompleks sülfürlü bakır - çinko

Detaylı

KÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ

KÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ KÜKÜRT DİOKSİT GAZI İLE ÜLEKSİT TEN BORİK ASİT ÜRETİMİ İbrahim Hakkı Karakaş a*,mehmet Çopur b, M. Muhtar Kocakerim c, Zeynep Karcıoğlu Karakaş d a Bayburt Üniversitesi, Bayburt Meslek Yüksek Okulu, Bayburt

Detaylı

KROM ZENGİNLEŞTİRME TESİSLERİ ARTIKLARININ YÜKSEK ALAN ŞİDDETLİ YAŞ MAN YETİ KAYIRMA İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

KROM ZENGİNLEŞTİRME TESİSLERİ ARTIKLARININ YÜKSEK ALAN ŞİDDETLİ YAŞ MAN YETİ KAYIRMA İLE DEĞERLENDİRİLMESİ KROM ZENGİNLEŞTİRME TESİSLERİ ARTIKLARININ YÜKSEK ALAN ŞİDDETLİ YAŞ MAN YETİ KAYIRMA İLE DEĞERLENDİRİLMESİ Güven ÖNAL* Vecihi GÜRKAN** Neş'et ACARKAN*** ÖZET Bu bildiride, krom zenginleştirme tesislerinin

Detaylı

YEŞİLDAĞ (BEYŞEHİR-KONYA) KROMİT CEVHERİNİN FLOTASYON İLE ZENGİNLEŞTİRİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI

YEŞİLDAĞ (BEYŞEHİR-KONYA) KROMİT CEVHERİNİN FLOTASYON İLE ZENGİNLEŞTİRİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., c.21, s.1-2, 2006 J. Fac.Eng.Arch. Selcuk Univ., v.21, n.1-2, 2006 YEŞİLDAĞ (BEYŞEHİR-KONYA) KROMİT CEVHERİNİN FLOTASYON İLE ZENGİNLEŞTİRİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Tevfik

Detaylı

Başer Maden Sanayinin İnce Barit Artıklarının Flotasyon ile Zenginleştirilmesi

Başer Maden Sanayinin İnce Barit Artıklarının Flotasyon ile Zenginleştirilmesi 5 Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 13-14 Mayıs 2004. İzmir. Türkiye Başer Maden Sanayinin İnce Barit Artıklarının Flotasyon ile Zenginleştirilmesi V. Deniz Süleyman Demırel Üniversitesi, Müh -Mim. Fakültesi,

Detaylı

Nanolif Üretimi ve Uygulamaları

Nanolif Üretimi ve Uygulamaları Nanolif Üretimi ve Uygulamaları Doç. Dr. Atilla Evcin Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü Çözelti Özellikleri Elektro-eğirme sırasında kullanılacak çözeltinin özellikleri elde edilecek fiber yapısını

Detaylı

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI 6.Endüstriyel Kirlenme Kontrolü - Nötralizasyon Yrd. Doç. Dr. Kadir GEDİK Birçok endüstrinin atıksuyu asidik veya bazik olduğundan alıcı ortama veya kimyasal ve/veya

Detaylı

Flotasyon, ince öğütülmüş (genellikle 100 mikron altı)

Flotasyon, ince öğütülmüş (genellikle 100 mikron altı) Tanıtım www.madencilik-turkiye.com Türkiye de İlk Patentli Tank Flotasyon Selülü Madencilik, cevher hazırlama, seramik, cam, endüstriyel mineraller, kömür vb. sektörlerde ürünleri yoğun şekilde kullanılan

Detaylı

Prof. Dr. Osman SİVRİKAYA Zemin Mekaniği I Ders Notu

Prof. Dr. Osman SİVRİKAYA Zemin Mekaniği I Ders Notu HAFTALIK DERS PLANI Hafta Konular Kaynaklar 1 Zeminle İlgili Problemler ve Zeminlerin Oluşumu [1], s. 1-13 2 Zeminlerin Fiziksel Özellikleri [1], s. 14-79; [23]; [24]; [25] 3 Zeminlerin Sınıflandırılması

Detaylı

KÜRE TESİSİ BAKIR KONSANTRESİ TENORUNUN KOLON FLOTASYONU İLE YÜKSETİLMESİ

KÜRE TESİSİ BAKIR KONSANTRESİ TENORUNUN KOLON FLOTASYONU İLE YÜKSETİLMESİ KÜRE TESİSİ BAKIR KONSANTRESİ TENORUNUN KOLON FLOTASYONU İLE YÜKSETİLMESİ INCREASING THE GRADE OF KÜRE COPPER CONCENTRATE BY USING COLUMN FLOTATION Suna ATAK < > Ekrem YÜCE < ) Gülay BULUT ( > Fatma ARSLAN

Detaylı

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ORGANİK KİMYA LABORATUVARI DENEY 8 : YÜZEY GERİLİMİNİN BELİRLENMESİ

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ORGANİK KİMYA LABORATUVARI DENEY 8 : YÜZEY GERİLİMİNİN BELİRLENMESİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ORGANİK KİMYA LABORATUVARI DENEY 8 : YÜZEY GERİLİMİNİN BELİRLENMESİ DENEYİN AMACI Gazlarda söz konusu olmayan yüzey gerilimi sıvı

Detaylı

K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ

K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ CEVHER ve KÖMÜR HAZIRLAMA ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ DENEY FÖYÜ KAPAĞI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE OLMALIDIR. T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI 8.Kolloid Giderimi Yrd. Doç. Dr. Kadir GEDİK Çapları 10-6 mm 10-3 mm ( 0.001-1μm) arasındadır. Kil, kum, Fe(OH) 3, virusler (0.03-0.3μm) Bir maddenin kendisi için

Detaylı

Atomlar ve Moleküller

Atomlar ve Moleküller Atomlar ve Moleküller Madde, uzayda yer işgal eden ve kütlesi olan herşeydir. Element, kimyasal tepkimelerle başka bileşiklere parçalanamayan maddedir. -Doğada 92 tane element bulunmaktadır. Bileşik, belli

Detaylı

SU ARITMA TESİSLERİNDE HAVALANDIRMA

SU ARITMA TESİSLERİNDE HAVALANDIRMA YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ SU ARITMA TESİSLERİNDE HAVALANDIRMA Dr. Tamer COŞKUN 13 Mart 2012 Havalandırma Gerekli gazları suya kazandırmak (gaz halinden çözünmüş forma dönüştürmek)

Detaylı

ZEMİNLERDE SU ZEMİN SUYU

ZEMİNLERDE SU ZEMİN SUYU ZEMİNLERDE SU ZEMİN SUYU Bir zemin kütlesini oluşturan taneler arasındaki boşluklar kısmen ya da tamamen su ile dolu olabilir. Zeminlerin taşıma gücü, yük altında sıkışması, şevler ve toprak barajlar gibi

Detaylı

S ve farklı toplayıcı birleşimlerinin kullanımının altın flotasyonu üzerindeki etkisinin belirlenmesi Determination of the effect of CuSO 4

S ve farklı toplayıcı birleşimlerinin kullanımının altın flotasyonu üzerindeki etkisinin belirlenmesi Determination of the effect of CuSO 4 Yerbilimleri, 30 (2), 105 112 Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi Journal of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University CuSO 4, S ve

Detaylı

K.T.Ü. MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ ANABĠLĠM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYLERĠ

K.T.Ü. MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ ANABĠLĠM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYLERĠ K.T.Ü. MADEN MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ CEVHER ve KÖMÜR HAZIRLAMA ANABĠLĠM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYLERĠ DENEY FÖYÜ KAPAĞI AġAĞIDAKĠ ġekġlde OLMALIDIR. T.C. KARADENĠZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ

Detaylı

ATOMİK YAPI. Elektron Yükü=-1,60x10-19 C Proton Yükü=+1,60x10-19 C Nötron Yükü=0

ATOMİK YAPI. Elektron Yükü=-1,60x10-19 C Proton Yükü=+1,60x10-19 C Nötron Yükü=0 ATOMİK YAPI Atom, birkaç türü birleştiğinde çeşitli molekülleri, bir tek türü ise bir kimyasal öğeyi oluşturan parçacıktır. Atom, elementlerin özelliklerini taşıyan en küçük yapı birimi olup çekirdekteki

Detaylı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ Çevre Mühendisliği Bölümü Fiziksel ve Kimyasal Temel İşlemler Laboratuvarı Dersi Güncelleme: Eylül 2016

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ Çevre Mühendisliği Bölümü Fiziksel ve Kimyasal Temel İşlemler Laboratuvarı Dersi Güncelleme: Eylül 2016 İYON DEĞİŞİMİ DENEYİN AMACI: Sert bir suyun katyon değiştirici reçine kullanılarak yumuşatılması ve reçinenin iyon değiştirme kapasitesinin incelenmesi TEORİK BİLGİLER İyon değiştirme benzer elektrik yüklü

Detaylı

ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1. Y. Doç. Dr. Güray Doğan

ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1. Y. Doç. Dr. Güray Doğan ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1 Y. Doç. Dr. Güray Doğan 1 Kinematik Kinematik: akışkanların hareketlerini tanımlar Kinematik harekete sebep olan kuvvetler ile ilgilenmez. Akışkanlar mekaniğinde

Detaylı

BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ

BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ BARTIN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ MALZEME LABORATUARI II DERSİ AKIMLI VE AKIMSIZ KAPLAMALAR DENEY FÖYÜ Gelişen teknoloji ile beraber birçok endüstri alanında kullanılabilecek

Detaylı

ATOMİK YAPI. Elektron Yükü=-1,60x10-19 C Proton Yükü=+1,60x10-19 C Nötron Yükü=0

ATOMİK YAPI. Elektron Yükü=-1,60x10-19 C Proton Yükü=+1,60x10-19 C Nötron Yükü=0 ATOMİK YAPI Elektron Yükü=-1,60x10-19 C Proton Yükü=+1,60x10-19 C Nötron Yükü=0 Elektron Kütlesi 9,11x10-31 kg Proton Kütlesi Nötron Kütlesi 1,67x10-27 kg Bir kimyasal elementin atom numarası (Z) çekirdeğindeki

Detaylı

ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ 0010020036 KODLU TEMEL ĠġLEMLER-1 LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYÜ

ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ 0010020036 KODLU TEMEL ĠġLEMLER-1 LABORATUVAR DERSĠ DENEY FÖYÜ DENEY NO: 5 HAVAANDIRMA ÇEVRE MÜHENDĠSĠĞĠ BÖÜMÜ Çevre Mühendisi atmosfer şartlarında suda çözünmüş oksijen ile yakından ilgilidir. Çözünmüş oksijen (Ç.O) su içinde çözünmüş halde bulunan oksijen konsantrasyonu

Detaylı

INM 305 Zemin Mekaniği

INM 305 Zemin Mekaniği Hafta_8 INM 305 Zemin Mekaniği Zeminlerde Gerilme ve Dağılışı Yrd.Doç.Dr. İnan KESKİN inankeskin@karabuk.edu.tr, inankeskin@gmail.com Haftalık Konular Hafta 1: Zeminlerin Oluşumu Hafta 2: Hafta 3: Hafta

Detaylı

DEÜ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ FEN ve MÜHENDĠSLĠK DERGĠSĠ Cilt: 1 Sayı: 3 sh Ekim 1999

DEÜ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ FEN ve MÜHENDĠSLĠK DERGĠSĠ Cilt: 1 Sayı: 3 sh Ekim 1999 DEÜ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ FEN ve MÜHENDĠSLĠK DERGĠSĠ Cilt: 1 Sayı: 3 sh. 47-58 Ekim 1999 KOYULHĠSAR Pb-Cu-Zn CEVHERĠNĠN GUM ARABIC ĠLE OPTĠMUM SELEKTĠF FLOTASYON KOġULLARININ BELĠRLENMESĠ ( DETERMINATION

Detaylı

Toprağın Katı ve Sıvı Fazı Arasındaki Etkileşimler

Toprağın Katı ve Sıvı Fazı Arasındaki Etkileşimler Toprağın Katı ve Sıvı Fazı Arasındaki Etkileşimler Toprakta bulunan katı (mineral ve organik madde), sıvı (toprak çözeltisi ve bileşenleri) ve gaz fazları sürekli olarak etkileşim içerisindedir. Bunlar

Detaylı

0322 CEVHER HAZIRLAMA LAB. II DÜŞÜK ALAN ŞİDDETLİ KURU ve YAŞ MANYETİK AYIRMA

0322 CEVHER HAZIRLAMA LAB. II DÜŞÜK ALAN ŞİDDETLİ KURU ve YAŞ MANYETİK AYIRMA 0322 CEVHER HAZIRLAMA LAB. II DÜŞÜK ALAN ŞİDDETLİ KURU ve YAŞ MANYETİK AYIRMA 1. DENEYİN AMACI Düşük alan şiddetli manyetik ayırıcıda ferromanyetik bir mineralin diğerlerinden ayrılma işleminin gerçekleştirilmesidir.

Detaylı

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri :

Örnek : 3- Bileşiklerin Özellikleri : Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur) bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere sahip milyonlarca yani

Detaylı

MİHALIÇÇIK (ESKİŞEHİR) KÖMÜRLERİNİN ZENGİNLEŞTİRME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI

MİHALIÇÇIK (ESKİŞEHİR) KÖMÜRLERİNİN ZENGİNLEŞTİRME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Türkiye 12. Komur Kongresi Bildiriler Kitabı, 23-26 May2000, Zonguldak-Kdz. Ereğli, Türkiye Procedings of the 12 th Turkish Coal Congress, 23-26 May2000, Zonguldak-Kdz. Ereğli, Türkiye MİHALIÇÇIK (ESKİŞEHİR)

Detaylı

Bernoulli Denklemi, Basınç ve Hız Yükleri Borularda Piezometre ve Enerji Yükleri Venturi Deney Sistemi

Bernoulli Denklemi, Basınç ve Hız Yükleri Borularda Piezometre ve Enerji Yükleri Venturi Deney Sistemi Bernoulli Denklemi, Basınç ve Hız Yükleri Borularda Piezometre ve Enerji Yükleri Venturi Deney Sistemi Akışkanlar dinamiğinde, sürtünmesiz akışkanlar için Bernoulli prensibi akımın hız arttıkça aynı anda

Detaylı

ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1. Y. Doç. Dr. Güray Doğan

ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1. Y. Doç. Dr. Güray Doğan ÇEV207 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ KİNEMATİK-1 Y. Doç. Dr. Güray Doğan 1 Kinematik Kinematik: akışkanların hareketlerini tanımlar Kinematik harekete sebep olan kuvvetler ile ilgilenmez. Akışkanlar mekaniğinde

Detaylı

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI

ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI 9.Çözünmüş İnorganik ve Organik Katıların Giderimi Yrd. Doç. Dr. Kadir GEDİK İnorganiklerin Giderimi Çözünmüş maddelerin çapları

Detaylı

Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen

Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen ix xiii xv xvii xix xxi 1. Çevre Kimyasına Giriş 3 1.1. Çevre Kimyasına Genel Bakış ve Önemi

Detaylı

Düşük Tenörlü Oolitik Demir Cevherinin Flotasyon«

Düşük Tenörlü Oolitik Demir Cevherinin Flotasyon« Düşük Tenörlü Oolitik Demir Cevherinin Flotasyon«Gülhan ÖZBAYOĞLU* ÖZET Bu çalışmadan amaç, flotasypn yönteminin oozitik tipli ve düşük tenörlü demir cevherlerinin zenginleştirilmesine olan etkinliğini

Detaylı

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ NDE KİMYASAL PROSESLER

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ NDE KİMYASAL PROSESLER 9 ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ NDE KİMYASAL PROSESLER 1. Koagülasyon- Flokülasyon Prosesleri 2. Elektrokoagülasyon Prosesi 3. Kimyasal Çöktürme Prosesleri 4. Su Yumuşatma Prosesleri 5. Adsorpsiyon Prosesleri 6.

Detaylı

MEMM4043 metallerin yeniden kazanımı

MEMM4043 metallerin yeniden kazanımı metallerin yeniden kazanımı Endüstriyel Atık Sulardan Metal Geri Kazanım Yöntemleri 2016-2017 güz yy. Prof. Dr. Gökhan Orhan MF212 Atıksularda Ağır Metal Konsantrasyonu Mekanik Temizleme Kimyasal Temizleme

Detaylı

Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ

Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ Kireçtaşlarından Çöktürülmüş Kalsiyum Karbonat Üretimi Doç. Dr. Özen KILIÇ Ç.Ü. Müh. Mim. Fak. Maden Müh. Bölümü e-posta: zenkilic@cu.edu.tr PCC (ÇKK) NEDİR? PCC (Precipitated Calcium Carbonate), çöktürülmüş

Detaylı

Elektrot Potansiyeli. (k) (k) (k) Tepkime vermez

Elektrot Potansiyeli. (k) (k) (k) Tepkime vermez Elektrot Potansiyeli Uzun metal parçası, M, elektrokimyasal çalışmalarda kullanıldığında elektrot adını alır. M n+ metal iyonları içeren bir çözeltiye daldırılan bir elektrot bir yarı-hücre oluşturur.

Detaylı

Konsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis

Konsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis Konsantre Cevher Analizleri / Ore Grade Analysis Bu analiz grupları yüksek tenörlü cevher analizleri için uygun metottur. This analysis groups is an appropriate method for high grade ore analyses. AT-11

Detaylı

VIA GRUBU ELEMENTLERİ

VIA GRUBU ELEMENTLERİ Bölüm 8 VIA GRUBU ELEMENTLERİ Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler derste verilecektir. O, S, Se, Te, Po O ve S: Ametal Se ve Te: Yarı metal Po: Metal *Oksijen genellikle bileşiklerinde

Detaylı

Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar

Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre kekleri dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar Düzenli Depolama - 1. Sınıf (Tehlikeli Atık Düzenli Depolama) 01 03 04* Sülfürlü cevherlerin işlenmesinden kaynaklanan asit üretici maden atıkları 01 03 05* Tehlikeli madde içeren diğer maden atıkları

Detaylı

11. BÖLÜM: TOPRAK SUYU

11. BÖLÜM: TOPRAK SUYU 11. BÖLÜM: TOPRAK SUYU Bitki gelişimi için gerekli olan besin maddelerinin açığa çıkmasını sağlar Besin maddelerini bitki köküne taşır Bitki hücrelerinin temel yapı maddesidir Fotosentez için gereklidir

Detaylı

BESİN MADDELERİNİN KSİLEM VE FLOEMDE UZUN MESAFE

BESİN MADDELERİNİN KSİLEM VE FLOEMDE UZUN MESAFE BESİN MADDELERİNİN KSİLEM VE FLOEMDE UZUN MESAFE TAŞINIMI Su, mineral elementler ve küçük molekül ağırlıklı organik bileşiklerin bitkilerde uzun mesafe taşınımları ksilem ve floemde gerçekleşir. Ksilemde

Detaylı

SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ

SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ SINIR TENORUNUN EKONOMİK BAKIR MİKTARI TAHMİN HASTASINA ETKİSİ THE EFFECT OF THE CUT-OFF GRADE ON THE ESTIMATION ERROR OF ECONOMIC COPPER CONTENT Ercüment YALÇIN (*) ANAHTAR SÖZCÜKLER: u, Tahmin Hatası,

Detaylı

Kimyasal Fiziksel Arıtma Organik Kontamine. Hakan Ünsal

Kimyasal Fiziksel Arıtma Organik Kontamine. Hakan Ünsal Kimyasal Fiziksel Arıtma Organik Kontamine Hakan Ünsal Kimyasal Fiziksel Arıtma Genel tanımlama İstenmeyen bileşiklerin zararsız bileşiklere dönüştürülmesi veya daha sonraki arıtma işlemleri için uygun

Detaylı

TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ

TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ TOPRAKLARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Toprakların kimyasal özellikleri denince, genel olarak toprak reaksiyonu = toprak asitliği ve toprağın besin maddeleri bakımından karakteristikleri anlaşılmaktadır. İyon

Detaylı

Araçlar: Çıkarma Parçaları şu şekilde etiketlenmiştir:

Araçlar: Çıkarma Parçaları şu şekilde etiketlenmiştir: Araçlar: Deney Hücresi Deney Çözeltileri o Soğutma Kulesinden Alınan Numuneler o Laboratuvarda Hazırlanan Çözeltiler Deney Numunesi (Numune Çıkarma sı, 30mm * 50mm * 2mm) Su devirdaim Havuzu (40 C) GRANDER

Detaylı

KİREÇ FABRİKASI BACA TOZUNDAN YANMAMIŞ KARBONUN FLOTASYON İLE GERİ KAZANIMI* Recovery Unburned Carbon From Lıme Kıln Plant Dusts By Flotatıon

KİREÇ FABRİKASI BACA TOZUNDAN YANMAMIŞ KARBONUN FLOTASYON İLE GERİ KAZANIMI* Recovery Unburned Carbon From Lıme Kıln Plant Dusts By Flotatıon KİREÇ FABRİKASI BACA TOZUNDAN YANMAMIŞ KARBONUN FLOTASYON İLE GERİ KAZANIMI* Recovery Unburned Carbon From Lıme Kıln Plant Dusts By Flotatıon Ufuk TOPÇU Maden Mühendisliği Anabilim Dalı Oktay BAYAT Maden

Detaylı

ADIYAMAN-GÖLBAŞI LiNYiTiNiN YIKAMA OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI

ADIYAMAN-GÖLBAŞI LiNYiTiNiN YIKAMA OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Madencilik, Cilt 47, Sayt 4, Sayfa 13-21, Ara/tk 28 Vo/.47, No.4, pp 13-21, Oecember 28 ADIYAMAN-GÖLBAŞI LiNYiTiNiN YIKAMA OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI lnvestigation of the Washing Possibilities of Adıyaman-Gölbaşı

Detaylı

3. AKIŞKANLARDA FAZ DEĞİŞİKLİĞİ OLMADAN ISI TRANSFERİ

3. AKIŞKANLARDA FAZ DEĞİŞİKLİĞİ OLMADAN ISI TRANSFERİ 1 3. AKIŞKANLARDA FAZ DEĞİŞİKLİĞİ OLMADAN ISI TRANSFERİ (Ref. e_makaleleri) Isı değiştiricilerin büyük bir kısmında ısı transferi, akışkanlarda faz değişikliği olmadan gerçekleşir. Örneğin, sıcak bir petrol

Detaylı

HİDROLİK. Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU

HİDROLİK. Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU HİDROLİK Yrd. Doç. Dr. Fatih TOSUNOĞLU Ders Hakkında Genel Bilgiler Görüşme Saatleri:---------- Tavsiye edilen kitaplar: 1-Hidrolik (Prof. Dr. B. Mutlu SÜMER, Prof. Dr. İstemi ÜNSAL. ) 2-Akışkanlar Mekaniği

Detaylı

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ DERGİSİ Cilt: 12 Sayı: 2 sh. 44-54 Mayıs 2010

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ DERGİSİ Cilt: 12 Sayı: 2 sh. 44-54 Mayıs 2010 DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ DERGİSİ Cilt: 12 Sayı: 2 sh. 44-54 Mayıs 2010 BAKIR İÇEREN DEMİR CEVHERİNİN MANYETİK AYIRMA VE FLOTASYON İLE ZENGİNLEŞTİRİLMESİ (BENEFICIATION OF A COPPER

Detaylı

SABUN SENTEZİ (Yağların Hidrolizi veya Sabunlaştırılması)

SABUN SENTEZİ (Yağların Hidrolizi veya Sabunlaştırılması) SABUN SENTEZİ (Yağların Hidrolizi veya Sabunlaştırılması) Gerek hayvansal yağlar gerekse bitkisel (nebati) yağlar, yağ asitlerinin gliserin (gliserol) ile oluşturdukları oldukça kompleks esterlerdir. Bu

Detaylı

Zemin Suyu. Yrd.Doç.Dr. Saadet BERİLGEN

Zemin Suyu. Yrd.Doç.Dr. Saadet BERİLGEN Zemin Suyu Yrd.Doç.Dr. Saadet BERİLGEN Giriş Zemin içinde bulunan su miktarı (su muhtevası), zemin suyundaki basınç (boşluk suyu basıncı) ve suyun zemin içindeki hareketi zeminlerin mühendislik özelliklerini

Detaylı

KİNETİK GAZ KURAMI. Doç. Dr. Faruk GÖKMEŞE Kimya Bölümü Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 1

KİNETİK GAZ KURAMI. Doç. Dr. Faruk GÖKMEŞE Kimya Bölümü Hitit Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 1 Kinetik Gaz Kuramından Gazların Isınma Isılarının Bulunması Sabit hacimdeki ısınma ısısı (C v ): Sabit hacimde bulunan bir mol gazın sıcaklığını 1K değiştirmek için gerekli ısı alışverişi. Sabit basınçtaki

Detaylı

FIRAT ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ 3. SINIF EKSTRAKTİF METALURJİ DERSİ VİZE SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI

FIRAT ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ 3. SINIF EKSTRAKTİF METALURJİ DERSİ VİZE SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI FIRAT ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ METALURJİ VE MALZEME MÜHENDİSLİĞİ 3. SINIF EKSTRAKTİF METALURJİ DERSİ VİZE SINAV SORULARI CEVAP ANAHTARI ---------------------------------------Boşluk Doldurma Soru

Detaylı

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR vii ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ Murat ÇAĞLAR Yüksek Lisans Tezi, Tarım Makinaları Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Saadettin YILDIRIM 2014, 65 sayfa

Detaylı

Çimentolu Sistemlerde Kullanılan Kimyasal Katkılar ve Özellikleri

Çimentolu Sistemlerde Kullanılan Kimyasal Katkılar ve Özellikleri Çimentolu Sistemlerde Kullanılan Kimyasal Katkılar ve Özellikleri Çimsa Çimento Araştırma ve Uygulama Merkezi Ocak, 2017 Kimyasal Katkı Nedir? Kimyasal katkılar, betonun birtakım özelliklerini iyileştirmek

Detaylı

AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ

AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ 8 AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ 2 2.1 BİR NOKTADAKİ BASINÇ Sıvı içindeki bir noktaya bütün yönlerden benzer basınç uygulanır. Şekil 2.1 deki gibi bir sıvı parçacığını göz önüne alın. Anlaşıldığı

Detaylı

DENEY FİYAT LİSTESİ. MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron)

DENEY FİYAT LİSTESİ. MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron) BİRİM: LAB.: DENEY FİYAT LİSTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMY Kimya DENEY KODU DENEY ADI BİRİM FİYAT MDN.KMY.0001 Kimyasal analiz boyutuna numune hazırlama ( 100 mikron) 0,00 MDN.KMY.0002 Kimyasal analiz

Detaylı

Soygazların bileşik oluşturamamasının sebebi bütün orbitallerinin dolu olmasındandır.

Soygazların bileşik oluşturamamasının sebebi bütün orbitallerinin dolu olmasındandır. KİMYASAL BAĞLAR Kimyasal bağ, moleküllerde atomları birarada tutan kuvvettir. Bir bağın oluşabilmesi için atomlar tek başına bulundukları zamankinden daha kararlı (az enerjiye sahip) olmalıdırlar. Genelleme

Detaylı

EMET KONSANTRATÖR ATIK BARAJINDAKİ ARSENİK VE KOLEMANİTLERİ SEÇİMLİ OLARAK KAZANMA İMKANLARI

EMET KONSANTRATÖR ATIK BARAJINDAKİ ARSENİK VE KOLEMANİTLERİ SEÇİMLİ OLARAK KAZANMA İMKANLARI EMET KONSANTRATÖR ATIK BARAJINDAKİ ARSENİK VE KOLEMANİTLERİ SEÇİMLİ OLARAK KAZANMA İMKANLARI 4 _ - > M ^ ^ M - M THE SELECTIVE RECOVERING POSSIBILITIES OF THE COLEMANITE AND ARSENIC MINERALS FROM EMET

Detaylı

K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ

K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ K.T.Ü. MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ CEVHER ve KÖMÜR HAZIRLAMA ANABİLİM DALI CEVHER HAZIRLAMA LABORATUVAR DERSİ DENEY FÖYLERİ DENEY FÖYÜ KAPAĞI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE OLMALIDIR. T.C. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

Bileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür. Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz.

Bileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür. Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz. BİLEŞİKLER Birden fazla elementin belirli oranlarda kimyasal yollarla bir araya gelerek, kendi özelligini kaybedip oluşturdukları yeni saf maddeye bileşik denir. Bileşikteki atomların cins ve sayısını

Detaylı

TOA45 ÇOK KADEMELİ TAŞKIN YATAKLARDA MİNİMUM TAŞKINLAŞMA HIZININ BELİRLENMESİ

TOA45 ÇOK KADEMELİ TAŞKIN YATAKLARDA MİNİMUM TAŞKINLAŞMA HIZININ BELİRLENMESİ TOA45 ÇOK KADEMELİ TAŞKIN YATAKLARDA MİNİMUM TAŞKINLAŞMA HIZININ BELİRLENMESİ B. Algül, T. Algül, Ö. M. Doğan, B. Z. Uysal Gazi Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Kimya Mühendisliği Bölümü ve

Detaylı

KÖPÜK GÖRÜNTÜSÜ VE FLOTASYON PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMİ İLE İNCELENMESİ

KÖPÜK GÖRÜNTÜSÜ VE FLOTASYON PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMİ İLE İNCELENMESİ MADENCİLİK, Cilt, Sayı, Sayfa 7-8, Haziran Vol., No., pp 7-8, June KÖPÜK GÖRÜNTÜSÜ VE FLOTASYON PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN GÖRÜNTÜ ANALİZ SİSTEMİ İLE İNCELENMESİ Analysis of the Relationship between

Detaylı

Ekim, Bakım ve Gübreleme Makinaları Dersi

Ekim, Bakım ve Gübreleme Makinaları Dersi Ekim, Bakım ve Gübreleme Makinaları Dersi Gübre Dağıtma Makinaları 2 e-mail: dursun@agri.ankara.edu.tr Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları ve Teknolojileri Mühendisliği Bölümü 2017 nde

Detaylı

Kompozit Malzemeler ve Mekaniği. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş

Kompozit Malzemeler ve Mekaniği. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Kompozit Malzemeler ve Mekaniği Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 3 Laminanın Mikromekanik Analizi Kaynak: Kompozit Malzeme Mekaniği, Autar K. Kaw, Çevirenler: B. Okutan Baba, R. Karakuzu. 3 Laminanın Mikromekanik

Detaylı

AKM 205-BÖLÜM 2-UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ

AKM 205-BÖLÜM 2-UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ AKM 205-BÖLÜM 2-UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ 1 Bir otomobil lastiğinin basıncı, lastik içerisindeki havanın sıcaklığına bağlıdır Hava sıcaklığı 25 C iken etkin basınç 210 kpa dır Eğer lastiğin hacmi 0025

Detaylı

Türkiye Hazır Beton Birliği İktisadi İşletmesi Deney / Kalibrasyon Laboratuvarı. Deney Listesi

Türkiye Hazır Beton Birliği İktisadi İşletmesi Deney / Kalibrasyon Laboratuvarı. Deney Listesi REVİZYON GÜNCELLEME DOKÜMAN NO YAYIN L27 01.01.2008 13.01.2014-06 08.05.2014 1/8 GÜNCELLEŞTİRMEYİ GERÇEKLEŞTİREN (İSİM / İMZA / TARİH) : DENEYLERİ A01 İri agregaların parçalanmaya karşı direnci Los Angeles

Detaylı

(b) Model ve prototipi eşleştirmek için Reynolds benzerliğini kurmalıyız:

(b) Model ve prototipi eşleştirmek için Reynolds benzerliğini kurmalıyız: AKM 205 BÖLÜM 7 - UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ Doç.Dr. Ali Can Takinacı Ar.Gör. Yük. Müh. Murat Özbulut 1. Askeri amaçlı hafif bir paraşüt tasarlanmaktadır. Çapı 7.3 m, deney yükü, paraşüt ve donanım ağırlığı

Detaylı

1. Amaç Kristallerin üç boyutlu yapısı incelenecektir. Ön bilgi için İnorganik Kimya, Miessler ve Tarr, Bölüm 7 okunmalıdır.

1. Amaç Kristallerin üç boyutlu yapısı incelenecektir. Ön bilgi için İnorganik Kimya, Miessler ve Tarr, Bölüm 7 okunmalıdır. 14 DENEY KATI HAL 1. Amaç Kristallerin üç boyutlu yapısı incelenecektir. Ön bilgi için İnorganik Kimya, Miessler ve Tarr, Bölüm 7 okunmalıdır. 2. Giriş Atomlar arası (veya moleküller arası) çekim kuvvetleri

Detaylı

YALAZI/BALIKESİR TALK CEVHERİNİN ZENGİNLEŞTİRİLMESİ

YALAZI/BALIKESİR TALK CEVHERİNİN ZENGİNLEŞTİRİLMESİ YALAZI/BALIKESİR TALK CEVHERİNİN ZENGİNLEŞTİRİLMESİ Beneficiation of Yalazı/Balıkesir Tak Ore Mehmet YILDIRIM (*) ÖZET Bu yazıda, Yalazı/Balıkesir talk yatağından alınan cevher numunesinin zenginleştirme

Detaylı

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DENEY FÖYÜ DENEY ADI AKIŞKAN YATAKLI ISI TRANSFER DENEYİ DERSİN ÖĞRETİM ÜYESİ DENEY SORUMLUSU DENEY GRUBU: DENEY TARİHİ

Detaylı

Her madde atomlardan oluşur

Her madde atomlardan oluşur 2 Yaşamın kimyası Figure 2.1 Helyum Atomu Çekirdek Her madde atomlardan oluşur 2.1 Atom yapısı - madde özelliği Elektron göz ardı edilebilir kütle; eksi yük Çekirdek: Protonlar kütlesi var; artı yük Nötronlar

Detaylı

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ

BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ Bileşikler : Günümüzde bilinen 117 element olmasına rağmen (92 tanesi doğada bulunur). Bu elementler farklı sayıda ve şekilde birleşerek ve etkileşerek farklı kimyasal özelliklere

Detaylı

Türkiye 14 Madencilik Kongresi / Nth Mining Congress of Turkey, 199«!, ISBN 975-:!

Türkiye 14 Madencilik Kongresi / Nth Mining Congress of Turkey, 199«!, ISBN 975-:! Türkiye 14 Madencilik Kongresi / Nth Mining Congress of Turkey, 199«!, ISBN 975-:!95-150-7 FLOTASYON KOLONLARINDA HAVA HOLD-UP'ININ VE HAVA KABARCIKLARI ÇAPININ DEĞİŞİMİNİN TAHMtNt PREDICTION OF THE VARIATION

Detaylı

Sıvılar ve Katılar. Maddenin Halleri. Sıvıların Özellikleri. MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN

Sıvılar ve Katılar. Maddenin Halleri. Sıvıların Özellikleri. MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Sıvılar ve Katılar MÜHENDİSLİK KİMYASI DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Atilla EVCİN Sıcaklık düşürülürse gaz moleküllerinin kinetik enerjileri azalır. Bu nedenle, bir gaz yeteri kadar soğutulursa moleküllerarası

Detaylı

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı 1. Basma Deneyinin Amacı Mühendislik malzemelerinin çoğu, uygulanan gerilmeler altında biçimlerini kalıcı olarak değiştirirler, yani plastik şekil değişimine uğrarlar. Bu malzemelerin hangi koşullar altında

Detaylı

Meyve ve Sebze suyu ve pulpunun konsantrasyonu

Meyve ve Sebze suyu ve pulpunun konsantrasyonu Meyve ve Sebze suyu ve pulpunun konsantrasyonu Meyve suları genel olarak %80-95 düzeyinde su içerirler. Çok iyi koşullarda depolansalar bile, bu süre içinde gerçekleşen kimyasal reaksiyonlar ürünün kalitesini

Detaylı