4 GİRİŞ BİLİŞ NEDİR?

Transkript

1 Bilişsel Öğrenme

2 2 Öğrenme kuramları, araştırmacılar tarafından öğrenme olgusunu açıklamak üzere ortaya konulmuş açıklamalardır. Bir öğrenme kuramı, organizmanın davranışlarında meydana gelen ve hastalık, yorgunluk, ilaç gibi etkenlerle açıklanamayacak değişikliklerin yani öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini, öğrenme olgusunun temel ilkelerini ve bu olguyu etkileyen faktörleri açıklamaya çalışan bir modeldir.

3 3 Öğrenme kuramlarını davranışçı kuramlar (Tepkisel koşullanma, Edimsel koşullanma vb.) ve bilişsel kuramlar (Gestalt kuramı, Bilgi işleme kuramı) olarak iki grup altında sınıflandırmak mümkündür. Bazı kuramlar ise her iki yaklaşımı da belli ölçüde içerdiği için bilişseldavranışçı kuramlar (İşaret-Gestalt kuramı, Sosyal öğrenme kuramı) olarak adlandırılırlar.

4 4 GİRİŞ BİLİŞ NEDİR?

5 5 Biliş, insan zihninin dünyayı ve çevresindeki olayları anlamaya yönelik yaptığı işlemlerin tümüdür. Dıştan alınan uyarımların algılanması, önceki bilgilerle karşılaştırılması, yeni bilgilerin oluşturulması, elde edilen bilgilerin belleğe depolanması, hatırlanması ile zihinsel ürünlerin kalite ve mantık yönünden değerlendirilmesi, bilişsel faaliyetlerdir.

6 6 Aynı sınıfta iki öğrenci ders dinliyor. Dersin sonunda öğretmenin sorduğu soruları biri doğru olarak yanıtlarken, diğeri yanıtlayamıyor. Bu iki öğrenciye öğretmen tarafından sunulan uyarıcılar aynı olmasına rağmen, niçin biri diğerinden daha iyi öğrenmiştir?

7 7 Çünkü öğrenme bireyseldir. Bireyin yeni gelen bir bilgiyi öğrenebilmesi için, öğrenme işine etkin olarak katılması, kendisine sunulan uyarıcıları seçmesi, bunları kendisi için anlamlı hale getirmesi ve en uygun tepkiyi üretmesi gerekir.

8 8 XX. yüzyıl başında, Almanya da bir grup bilim adamı, öğrenmede rol oynayan doğrudan gözlenemeyen bilişsel süreçlerle ilgilenmeye başlamıştır. Gestalt psikologlarıyla başlayan öğrenmedeki bilişsel süreçlere yönelik çalışmalar, daha sonra Piaget, Bruner, Ausubel gibi psikolog ve eğitimcilerin katkıları ile giderek gelişmiş ve bilişsel kuramlar adı altında toplanmıştır.

9 9 Davranışçı psikologlar koşullanmanın öğrenmenin temel yapısı olduğunu savunurlar. Bu psikologlara göre; öğrenme, uyaran-tepki ilişkisine dayanan mekanik bir süreçtir.

10 10 Diğer yandan, bir kısım psikologlar bu düşünceye şiddetle karşı çıkmaktadırlar. Karşıt görüşü savunan bu psikologlar, öğrenmenin kas seviyesinden zihin seviyesine çıkması gerektiğini savunmuştur.

11 11 Tüm bu açıklamalara göre en basit koşullanmanın bile temelinde algılama, hatırlama, dikkat ve beklenti oluşturma gibi zihinsel süreçler yer almaktadır. Bilişsel öğrenmeyi savunan psikologlar öğrenmenin bazı zihinsel süreçlerin işe karışmasıyla meydana geldiğini ileri sürmektedirler.

12 12 Öğrenmede bilişsel yaklaşımı savunan psikologlar özellikle insanın öğrenmesini açıklamada koşullanma prensiplerinin yetersiz kaldığını, öğrenmenin hafızada çeşitli bilgi parçacıklarının oluşturduğu bir bütün veya bir bilişsel yapının oluşmasıyla gerçekleştiğini kabul etmektedirler.

13 13 Bu bilişsel yapı, öğrenme durumlarındaki yaşantıların kaydedilmesi, değerlendirilmesi ve örgütlenip (düzenlenip anlamlı hale getirilmesi) saklanmasıyla meydana gelmektedir. Örneğin, organizma bir uyaranla karşılaştığında, davranışçı psikologlara göre koşullu (öğrenilmiş) bir tepki verirken, bilişselci psikologlara göre, geçmişteki deneyimler gözden geçiriliyor, uygun bir tepki aranıyor ve bir takım hesaplardan sonra tepkide bulunulmaktadır.

14 14 Öğrenme yaklaşımlarından biri olan bilişsel öğrenme kuramlarına göre öğrenme, doğrudan gözlemlenemeyen zihinsel bir süreçtir. Öğrenme zihinde meydana gelen zihinsel süreçlerle açıklanır. Yine bilişsel kuramcılar öğrenmenin insanın dünyayı anlama çabasının bir ürünü olduğu fikrini savunmaktadırlar.

15 15 İnsan bunu zihninde meydana gelen bazı olaylarla gerçekleştirir. Davranışçılar gözlenemediği ve doğrudan ölçülemediği düşüncesiyle düşünme, hayal, bilinç gibi zihinsel süreçlerin bilimsel olarak ele alınamayacağını öne sürmüşler ve bu süreçlerle ilgilenmemişlerdir. Bilişselciler ise bu süreçlerin hafıza, dikkat, algı, problem çözme ve kavram öğrenme gibi konular şeklinde incelenebileceği düşüncesindedirler.

16 16 Bilişsel psikologlara göre, birey bir problemle karşılaştığında içinde bulunduğu alanın (problemle ilgili olduğunu düşündüğü durumların) yeni bir algısal örgütlemesini yapar. Ayrıca çözümden önce problemin çözümü ile ilgili hipotezler geliştirir ve çözüm yolları düşünür.

17 17 Bu düşünme durumunda algılama, önceki bilgilerin hatırlanması ve yeni durumla ilişkilendirilmesi, eldeki veriler arasında uyum aranması, transfer vb. gibi oldukça karmaşık bilişsel süreçler devreye girmektedir.

18 18 Çözüm, adım adım ya da parça parça gerçekleşen deneme yanılmalar şeklinde değil aniden durumu kavrama şeklinde gerçekleşmektedir. Diğer bir ifadeyle birey, durumu bütünüyle kavramıştır. Birey yeni bir öğrenme sağlamıştır çünkü daha önce gerçekleştirilmeyen yeni bir davranış ortaya çıkmıştır. Bilişsel öğrenme kuramına göre her öğrenme bir problem çözmedir.

19 19 Bilişsel kuramlara göre davranışçıların, davranışta değişme olarak tanımladıkları olay, gerçekte kişinin zihninde meydana gelen öğrenmenin dışa yansımasıdır. Bilişsel kuramcılar, daha çok anlama, algılama, düşünme, duyuş ve yaratma gibi kavramlar üzerinde dururlar. Davranışçı akım eğitimin amaçlarını davranış yönünden tanımlar ve bu davranışları oluşturacak deneyimlerin neler olması gerektiğini belirler.

20 20 Onlara göre okuldaki eğitimin dış dünyaya transfer edilebilmesi için her ikisi arasındaki benzerliklerin artırılması gerekir. Bilişsel akımın öncüleri ise öğrencilerin zihinlerinde durumlara ilişkin ilkeler kazandırmayı tercih ederler.

21 21 Bilişsel öğrenme kuramcıları öğrenmeyi dünyayı anlama ve algılama girişimi olarak algılamaktadırlar. Bilişsel Kuramlara göre öğrenme; bireyin çevresinde olup bitenlere bir anlam yüklemesidir.

22 22 Öğrenme noktasında bugün ulaşılan nokta, öğrencilerin kendisine aktarılan bilgileri aynen almadığı, aksine kendine ulaşan her bilgiyi süzgeçten geçirip yorumlayarak kendi dünyasında bir anlam yüklemeye çalıştığıdır.

23 23 Bilişsel Yaklaşımın Dayandığı Temel İlkeler Bilişsel yaklaşımın dayandığı temel ilkeler şu şekildedir: Bazı öğrenme süreçleri insana özgü olabilir. Bu varsayıma dayalı olarak tüm bilişsel araştırmalar insanlar üzerinde yapılır. Zihinsel olaylar araştırmanın odağıdır.

24 Bilişsel Yaklaşımın Dayandığı Temel İlkeler 24 İnsan öğrenmesinin araştırılması nesnel ve bilimsel olmalıdır. Bireyler öğrenme sürecine aktif bir şekilde katılırlar.

25 Bilişsel Yaklaşımın Dayandığı Temel İlkeler 25 Öğrenme aşikâr davranış değişikliklerine yansıması gerekmeyen zihinsel bağlantıların oluşmasını içerir. Bilgi örgütlenir. Öğrenme daha önce öğrenilen bilgiyle yeni bilgiyi ilişkilendirme sürecidir.

26 Bilişsel Yaklaşımın Dayandığı Temel İlkeler 26 Davranışçıların öğrenen organizmayı pasif olarak bırakan, hayvan araştırmalarına dayalı, zihni yadsıyan yaklaşımlarına karşı bilişselciler hemen hemen tam tersi düşüncelerle yola çıkmaktadırlar. Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi açıklarken uyarıcı, tepki, pekiştirme gibi kavramlara yer verirken bilişsel yaklaşım biliş, bilişsel süreç, hafıza gibi kavramlara yer vermektedir.

27 27 Bilişsel Kuramın Öğrenme İlkeleri Yeni öğrenmeler öncekilerin üzerine bina edilir. Öğrenme bir anlam yükleme çabasıdır. Öğretmen bir otorite figürü olmamalıdır. Öğrenme, öğretmen ve öğrencinin karşılıklı etkileşimi ile gerçekleşir.

28 28 Bilişsel Kuramın Öğrenme İlkeleri 1. Bu anlayışta eğitimin asıl amacı: öğrencilerin daha yeterli, daha kapsamlı, daha güçlü ve daha doğru anlamlar üretebilmesidir. 2. Öğrenmede, öğrenilenlere uygulama fırsatı tanınmalıdır.

29 29 Bilişsel Kuramın Öğrenme İlkeleri Bilişsel alanın öğretim yaklaşımları: Sunuş, buluş yoluyla öğrt. Yapılandırıcılık ve problem çözme olarak sıralanabilir. Dayandığı felsefi akımlar ise pragmatizm ve ilerlemeciliktir.

30 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 30 Davranışçılara göre yalnızca gözlenebilir olan davranışlar bilimin inceleme konusu olabilir; bu yüzden bilişsel kuramcıların ele aldığı zihin, algı, bellek gibi konularla değil uyarıcı, tepki, davranış, davranışın sonucu gibi gözlenebilir olgularla ilgilenmek gerekir. Bilişsel kuramcılar, davranışçılardan farklı olarak zihin, düşünme, algılama, zihinsel problem çözme, hatırlama, unutma vb. bilişsel süreçlerin de bilimsel olarak incelenebileceğine ve incelenmesi gerektiğine inanırlar.

31 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 31 Davranışçılara göre öğrenme davranışta meydana gelen değişikliktir; öğrenilen şey davranıştır. Bilişsel kuramcılar ise öğrenilen şeyin bilgi olduğunu bilgideki değişikliğin davranış değişikliğine yol açtığını savunurlar. Bilişsel kuramcılar öğrenme ve performans arasında ayrım yaparlar. Öğrenme zihinde gerçekleşir. Zihinsel yapıda gerçekleşen değişikliğin davranış değişikliği olarak ortaya çıkması ise performanstır. Öğrenilen şeyin (gerçekleşen bilişsel değişimin) hemen davranışa (performansa) yansıması gerekmez.

32 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 32 Davranışçı öğretim kuramları öğrencinin öğrenme sürecinde aktif olması gerektiğini yani yaparak yaşayarak (performans olarak sergileyerek) öğrenmesi gerektiğini savunurlar. Bilişsel kuramcılar ise kişinin başkalarını izleyerek ya da sadece bazı bilgileri bilgi işleme sürecine alarak da (doğrudan kendisi o davranışı sergilemeden) öğrenebileceğini kabul eder.

33 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 33 Diğer yandan davranışçı kuramlar öğrenme sürecinde öğrenenin, bilginin pasif alıcısı olduğunu, bilgiyi kendisinin aktif şekilde yapılandırmadığını kabul ederler. Bilişsel yaklaşımlar ise öğrenme sürecinde uyarıcıları seçerken, onları algılarken, problemleri çözerken ve bilgiyi yapılandırırken öğrencinin aktif olduğunu bilginin pasif alıcısı olmadığını düşünürler.

34 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 34 Davranışçı öğretim yaklaşımları öğrenme sürecinde dışsal ödülleri önemserken bilişsel yaklaşımı benimseyenler ödülün öğrenme için gerekli olmadığını düşünürler. Bilişsel yaklaşım açısından ödül ya da pekiştirme daha çok geri bildirim işlevi göstermektedir ve dışsal pekiştireçler kadar içsel pekiştireçler de önemlidir.

35 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 35 Davranışçılar insan ve hayvan öğrenmesi arasında ortak yönler olduğunu düşündükleri için hayvan deneylerinde elde ettikleri bulguları insanlara da genellemektedir. Bilişsel yaklaşımı benimseyenler de hayvanlarla deneyler yapmış olsalar da açıklamalarını daha çok insan öğrenmesi üzerinde (sözel öğrenme, problem çözme vb.) yapmışlardır.

36 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 36 Davranışçılar öğrenme sürecinde çevresel etkenleri (uyarıcıları) önemserken bilişsel yaklaşımı benimseyenler bireyin özelliklerini (önceki bilgileri, algılama biçimi vb.) de hesaba katmak gerektiğini savunurlar.

37 Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Diğer Arasındaki Farklılıklar 37 Bilişsel kuramcılara göre zihinde gerçekleşen değişimler bir birinden bağımsız değildir. Öğrenilen bilgiler zihinde organize edilir yani birbirleri ile ilişkili bir şekilde anlamlandırılarak örgütlenir. Davranışçılar öğrenme terimi yerine koşullanma terimini kullanmayı tercih ederler.

38 38 Teşekkürler Doç. Dr. Nursel TOPKAYA Eğitim Psikolojisi Bilişsel Öğrenme Ünite 11