Ü lkemizdeki istihdam alanlar n n yetersizli i, yabanc ülkelerde çal flanlar n

Transkript

1 TÜRK fiverenler TARAFINDAN YURTDIfiINA GÖTÜRÜLEN fiç LER N SOSYAL GÜVENL Resul KURT Sigorta Müfettifli Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Ö retim Görevlisi I. G R fi Ü lkemizdeki istihdam alanlar n n yetersizli i, yabanc ülkelerde çal flanlar n daha fazla ücret almas vs. gibi nedenlerle bir çok yurttafl m z yurt d fl na iflçi olarak gitmeye çal flmaktad r. Bu iflçilerden bir k sm da, yurt d fl nda ifl alan Türk iflverenler taraf ndan çal flt r lmaktad r. Yabanc bir ülkede Türk iflçisi çal flt rmak isteyen iflverenlerin isteklerini incelemek, bu iflverenlerin Türkiye den iflçi teminine veya yurtd fl nda iflçi olarak çal flmak isteyenlerin yurtd fl na gönderilmesine arac l k etmek konusunda Türkiye fl Kurumu yetkili ve görevlidir. Ayr ca, yurtd fl nda çal flmak isteyen iflçilerin de Türkiye fl Kurumu na flahsen baflvurarak mesleklerinde kay t yapt rmak suretiyle s raya girmeleri gerekmektedir. Kay t yapt racaklar n mesleklerinde yetkin olup olmad klar Türkiye fl Kurumu nun uygun görece i flekilde tespit edilmektedir. Yurtd fl için al nan taleplere davet ve takdimler, talep flartlar dikkate al nmak suretiyle kay tl olanlar n müracaat tarihlerine göre s radan yap lmaktad r. Talebin kay tl ifl isteyenlerden karfl lanmayaca n n anlafl lmas halinde, günlük müracaatç lardan iflverene takdim yoluna gidilmektedir. flçi ve iflverenler aras nda yap lan bireysel ifl sözleflmeleri Türkiye fl Kurumu nca incelenmekte, incelenen bireysel ifl sözleflmeleri yeterli görüldü ü takdirde iflçi ile iflveren veya iflveren vekiline imzalat lmakta ve Türkiye fl Kurumu nca onaylanmaktad r. Yurt d fl nda ifl alan Türk flirketleri, ço unlukla bu ifllerde çal flt racaklar iflçileri Türkiye den temin etmektedir. flçi çal flt r lan ülkenin sosyal güvenlik sözleflmesi yap lan ülkelerden olmas halinde, çal flt r lan iflçilerin sosyal güvenli i, bu ülkeyle yap lan sosyal güvenlik sözleflmesi hükümlerine göre sa lanmaktad r. Ancak, Türk iflverenler taraf ndan Federal Almanya Cumhuriyeti ne götürülen iflçiler, Türk Firmalar flçilerinin stisna Akdi Çerçevesinde stihdam na liflkin Anlaflma nedeniyle di er ülkelerden farkl l k göstermektedir. SMMMO Yay n Organ 72

2 Ancak, sosyal güvenlik sözleflmesi yap lmayan bir ülkede çal fl lmas halinde de iflçilerin sosyal güvenceden yoksun kalmalar sonucunu do urmaktad r. Bu nedenle, 4958 say l Kanunun 40. maddesiyle 506 say l Kanunun 86.maddesinde yap lan de ifliklikle sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmayan ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin yurtd fl ndaki ifl yerlerinde çal flmak üzere giden Türk iflçilerine istekleri halinde 85. madde hükümleri uygulanaca hükme ba lanm flt r. Bu çal flmada, özellikle sosyal güvenlik sözleflmesi bulunan ülkelerde ifl üstlenen Türk firmalar taraf ndan yurtd fl na götürülen Türk iflçilerinin sosyal güvenli i konusu aç klanm flt r. II. YURTDIfiINDA fi ÜSTLENEN TÜRK F RMALARI TARAFINDAN SOSYAL GÜVENL K SÖZLEfiMES YAPILAN ÜLKELERE GÖTÜRÜLEN fiç LER N S GORTALILI I Ülkemizle sosyal güvenlik sözleflmesi bulunan ülkelerde ifl üstlenen Türk firmalar taraf ndan yurt d fl na götürülen Türk iflçilerinin sosyal güvenli i, gittikleri ülkeyle Türkiye Cumhuriyeti aras nda imzalanan sosyal güvenlik sözleflmesi hükümlerine göre sa lanmaktad r. Ancak, Türk iflverenler taraf ndan Federal Almanya ya götürülen iflçilerin sosyal güvencesi, Türk Firmalar flçilerinin stisna Akdi Çerçevesinde stihdam na liflkin Anlaflma uyar nca sa lanmaktad r. Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik alan nda 21 sözleflme imzalam flt r. Afla da Ülkemizle sosyal güvenlik sözleflmesi bulunan ülkeler imza ve yürürlük tarihi ile birlikte aç klanm flt r. Ülke Ad mza Tarihi Yürürlük Tarihi 01. NG LTERE ( ) (-.-) 02.F.ALMANYA HOLLANDA BELÇ KA AVUSTURYA SV ÇRE FRANSA L BYA DAN MARKA SVEÇ NORVEÇ KKTC SMMMO Yay n Organ 73

3 13.MAKEDONYA ROMANYA AZERBAYCAN GÜRC STAN BOSNA-HERSEK KANADA KEBEK ÇEK CUMHUR YET ARNAVUTLUK Türkiye Cumhuriyeti ile Libya Arap Halk Sosyalist Cemahiriyesi aras nda tarihinde yap lan sosyal güvenlik sözleflmesi ve sözleflmenin uygulanmas n içeren idari anlaflma gere ince Libya da ifl yapan Türk iflverenlerinin yan nda çal flt rd klar Türk iflçiler için 506 say l Kanun kapsam na al nm fllard r. Belirtilen durumda çal flan iflçilerin, iflverenleri ad na Türkiye de tescili yap lacak iflyeri dosyalar ndan ifl kazalar ile meslek hastal klar, anal k, malullük, yafll l k ve ölüm sigorta kollar na ait primler tahsil edilecek, uygulanmayan hastal k sigortas primi ise Libya n n sosyal güvenlik kurumuna ödenecektir. Söz konusu sözleflme uyar nca, Türkiye de ifl yapan Libya uyruklu iflverenlerin çal flt rd klar Libya uyruklu daimi iflçiler k sa vadeli sigorta kollar na (ifl kazas ve meslek hastal, hastal k ve anal k sigorta kollar ) tabi tutulmakta, uzun vadeli sigorta kollar (malullük, yafll l k ve ölüm sigorta kollar ) uygulanmamaktad r. III. TÜRK F RMALARI TARAFINDAN SOSYAL GÜVENL K SÖZLEfiMES AKDED LMEM fi ÜLKELERDE ÇALIfiTIRILAN fiç LER N S GORTALILI I Türk iflverenler taraf ndan sosyal güvenlik sözleflmesi akdedilmemifl ülkelerde çal flt r lmak üzere götürülen Sosyal güvenlik sözleflmesi akdedilmemifl ülkelerde Türk iflverenler taraf ndan çal flt r lan Türk iflçilerin sosyal güvenli i (sigortal l ); Türkiye fl Kurumu nezdinde imzalanan bireysel ifl sözleflmesiyle topluluk sigortas veya iflçinin iste i halinde 506 say l Kanunun 85. maddesinde düzenlenen iste e ba l sigortayla sa lanmaktad r. Sosyal güvenlik sözleflmesi akdedilmemifl ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin yanlar nda çal flt rd klar Türk iflçileri 506 say l Kanunun 4958 say l Kanunla de ifltirilen 86. maddesine göre, malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar yönüyle topluluk sigortas na tabi tutulmaktad r say l Kanunun 39 ve 40 nc maddeleri ile 506 say l Kanunun 85 ve 86 nc maddelerinde yap lan SMMMO Yay n Organ 74

4 düzenlemeye göre söz konusu kimselerin talepleri halinde haklar nda iste e ba l sigorta hükümlerinin uygulanaca öngörülmüfltür. Ancak, 506 say l Yasan n 85. maddesinde yer alan Bu maddenin (A) bendinin (a) alt bendinde belirtilen en az 1080 gün malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi ödemifl olmak koflulu sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmayan ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin yurt d fl ndaki ifl yerlerinde çal fl- mak üzere giden Türk iflçileri için aranmamaktad r. Buna göre, sosyal güvenlik sözleflmesi akdedilmemifl ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin yanlar nda çal flt rd klar Türk iflçilerinden iste e ba l sigortaya devam etmek isteyenler 1080 gün flart hariç olmak üzere 85 inci maddede öngörülen di er flartlarla iste e ba l sigortaya devam edebileceklerdir say l Kanunun yürürlü e girdi i tarihinden sonra söz konusu ülkelerde ifl üstlenen iflverenler, çal flt racaklar iflçileri topluluk sigortas yoluyla yurtd fl na götürdükleri takdirde iflverenlerle cari usullerle topluluk sigortas sözleflmesi yap labilecektir. Ancak yurtd fl na götürülecek iflçilerin tamam n n iste e ba l sigortaya müracaat etmesi halinde iflverenle malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar na iliflkin topluluk sigortas sözleflmesi yap lmayacak, bu kimselerin iste e ba l sigortaya kabulünde iflverence yurtd fl na götürül düklerine dair yaz ile iflin al nd na dair belgenin bir örne i istenecektir. Sigortal ile ilgili tüm belgeler sicil dosyas nda muhafaza edilecektir. Bu flekilde iste e ba l sigortaya tabi tutulan kimselere talepleri halinde, Türkiye fl Kurumuna ibraz edilmek üzere iste e ba l sigortal olduklar na dair bir yaz verilecektir. 1 Halen yurtd fl nda topluluk sigortas na tabi bulunup, iste e ba l sigortal l tarihi itibariyle bafllayacak olan sigortal lar n, malüllük, yafll l k ve ölüm topluluk sigortal l klar, bu tarih itibariyle sona erdirilecektir. Sigortal l k bafllang ç tarihleri yurtd - fl nda çal flmaya bafllad klar tarih itibariyle bafllayacak olanlar n Sigortal fle Girifl Bildirgeleri iste e ba l sigortaya müracaatlar s ras nda Sosyal Sigortalar Kurumu nca re sen düzenlenecek ve sigortal l k kodu 4 (topluluk sigortas -iste e ba l ) olarak girilecektir. Bu sigortal lar n sicil dosyalar sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmam fl ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin iflyeri sicil dosyalar n n ifllem gördü ü sigorta il/sigorta müdürlü ünde bulunacakt r. Bu sigortal lar n yurtd fl nda çal flt klar sürede iste e ba l sigortal klar devam edece inden, bunlar n ifl akitlerinin sona ermesinden sonra iste e ba l sigortal l klar n n devam 1 SSK Baflkanl n n tarih ve Ek say l genelgesi. SMMMO Yay n Organ 75

5 1080 gün malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi ödenmifl olmak flart yla mümkün olacakt r say l Kanunun 40 nc maddesi ile 506 say l Kanunun 86 nc maddesine eklenen f kra ile tarihinden geçerli olmak üzere topluluk sigortas na devam eden sigortal - lar n malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar prim oran önce % 20 den % 30 a yükseltilmifl bilahare 5198 say l Kanunla ten geçerli olmak üzere %25 olarak de ifltirilmifltir. Bu prim oran n n % 11 i sigortal hissesi, % 14 ü ise iflveren hissesi olarak dikkate al nacakt r. 2 Malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar yönüyle topluluk sigortas na tabi yurt içi ve yurtd fl topluluk mensuplar hakk nda uygulanacak hususlar afla- da aç klanm flt r: 1) Topluluk sigortas na tabi tutulan tüm sigortal lar için 01/08/2004 tarihinden geçerli olmak üzere malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar prim oran %25 olarak uygulanacakt r. Ancak, bunlardan ayr ca topluluk sigortas na tabi olarak hastal k sigortas primi ödeyenler hakk nda malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar prim oran %20 olarak esas al nacakt r. 2) Topluluk sigortas iflyeri ve sigortal tescil programlar nda yap lan düzenlemeyle; topluluk sigortas iflyerlerinin iflkolu kodu hanesine (9999) yerine o iflyerinin ifl kolu kodunun yaz lmas, iflyeri sicil numaralar mahiyet kodu ise yurtd fl topluluklar için 9, olarak belirlenmifltir say l Kanunla sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmayan ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin bu ülkelerde çal flt rd klar Türk iflçilerinin iste e ba l sigortaya tabi tutulmalar isteklerine b rak ld ndan, iflverenlerin bu ülkelerde 06/08/2003 tarihinden önce veya sonra üstlendikleri ifllerde bu tarihten sonra çal flt racaklar Türk iflçilerinden iste e ba l sigortaya devam etmek isteyenler hakk nda 506 say l Kanunun 85 inci maddesi hükümleri uygulanacak, ancak bu ülkelerde çal flt racaklar Türk iflçilerin sosyal güvenliklerini topluluk sigortas yoluyla sa lamak isteyen iflverenlerle de Malüllük, Yafll l k ve Ölüm Topluluk Sigortas Tip Sözleflmesi imzalanabilecektir. Yukar da yap lan aç klamalara göre, üstlenilen bir iflte çal flt r lan iflçiler iste e ba l sigortaya veya topluluk sigortas na tabi tutulabilece i gibi, bunlardan bir k sm iste e ba l sigortal, bir k sm da topluluk sigortas kapsam na al nabilecektir. Türkiye fl Kurumu na ibraz edilmek üzere, yurtd fl nda çal flt r lmak üzere götürülen Türk iflçilerinin her biri için SSK taraf ndan kurulan sigortal l k iliflkisi hakk nda, sigortal veya iflverene bir yaz verilebilecektir. 2 SSK Baflkanl n n 15/07/2004 tarih ve ek say l genelgesi. 3 SSK Baflkanl n n 24/02/2004 tarih ve ek say l genelgesi. SMMMO Yay n Organ 76

6 06/08/2003 tarihinden önce imzalanan tip sözleflmelerine göre topluluk sigortas na tabi tutulan Türk iflçilerinden bu tarihten sonra iste e ba l sigortaya prim ödemek isteyenler, bu isteklerine iliflkin talep dilekçesinin Kurum kay tlar na geçti i tarihi takip eden aybafl ndan geçerli olmak üzere topluluk sigortas yla iliflkileri kesilerek, haklar nda 506 say l Kanunun iste e ba l sigorta hükümleri uygulanacakt r. Buna göre, ayn iflveren ve bu iflverenin üstlendi i ifle ba l topluluk mensubu üye say s n n bir kifliye düflmesi halinde, sözleflmenin 12 nci maddesinin (c) f kras uyar nca sözleflme kendili inden fesh olaca ndan iflverenin söz konusu sözleflmeden kaynaklanan yükümlülükleri de sona erecektir. 1. ste e Ba l Sigorta fllemleri Sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmayan ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin bu ifllerde çal flt racaklar Türk iflçilerinin; a) Sigorta müdürlüklerine yapacaklar iste e ba l sigorta baflvurular nda ste e Ba l Sigorta Baflvuru Belgesi ile birlikte iliflikteki Beyan ve Taahhüt Belgesinin iflverence onayl bir örne i de Kurumca al narak sigortal n n dosyas nda muhafaza edilecektir. b) ste e ba l sigortaya kabullerinde 506 say l Kanunun 85 inci maddesinin 4958 say l Kanunun 39 uncu maddesiyle de iflik (E) f kras na göre, en az 1080 gün malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi ödemifl olma flart aranmayacakt r. c) ste e ba l sigortal l klar, söz konusu ifllerde çal flt klar sürece devam edece inden, ifle bafllad klar tarihten önce iste e ba l sigortal olma talebinde bulunmak kofluluyla sigortal l klar, söz konusu ifllere bafllad klar tarihten geçerli olmak üzere bafllat lacak, bu ifllerden ayr ld klar tarih itibariyle de sona erdirilecektir. Buna göre, iste e ba l sigortaya bafllang ç ve ç k fl tarihleri ay n herhangi bir gününde olabilece inden, bafllang ç ve ç k fl tarihlerindeki aylara ait iste e ba l sigorta primleri k st olarak tahsil edilebilecektir. d) Bu ifllerden ayr ld klar tarih itibariyle en az 1080 gün malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar prim ödeme flart n yerine getiren sigortal lar n, bu tarihten sonra iste e ba l sigortal l klar n n sona erdirilmesinde 85 inci maddenin (D) bendi hükümleri uygulanacakt r. 2) Topluluk Sigortas fllemleri Sosyal güvenlik sözleflmesi imzalanmayan ülkelerde ifl üstlenen iflverenlerin bu ifllerde çal flt racaklar Türk iflçilerini topluluk sigortas yoluyla sigortalamalar n istemeleri durumunda; a) flverenle Kurum aras nda cari usullere göre ekteki örne e uygun Malüllük, Yafll l k ve Ölüm Topluluk Sigortas Tip Sözleflmesi imzalanacakt r. b) 01/08/2004 tarihinden geçerli olmak üzere malullük, yafll l k ve ölüm topluluk sigortas prim oran % 30 dan % 25 e indirildi inden, bu oran n % SMMMO Yay n Organ 77

7 11 i sigortal, % 14 ü de iflveren hissesi olarak uygulanacak, ancak bu sigorta kollar ile birlikte hastal k sigortas na da topluluk sigortas yoluyla prim ödeyenlerin malüllük, yafll l k ve ölüm sigortas primleri %20 üzerinden tahsil edilecek, bu primin sigortal ve iflveren paylar n n tespitinde 506 say l Kanunun 73 üncü maddesinin (D) f kras nda belirtilen oranlar (% 9 + % 11) esas al nacakt r. c) Malüllük, Yafll l k ve Ölüm Topluluk Sigortas Sözleflmesi imzalan mas na iliflkin Kuruma yap lacak olan baflvurular n de erlendirilmesi, ilgili ünitelerin yetkisine b rak ld ndan, topluluk sigortas sözleflmesi imzalanmas na iliflkin talep ve belgeler, Genel Müdürlü e onay için gönderilmeksizin, sigorta müdürlüklerince de erlen dirilip, iki nüsha olarak haz rlanacak sözleflmenin bir örne i ilgili toplulu a iade edilecek, di er nüshas ise toplulu un ünitedeki dosyas nda muhafaza edilecektir. V. SONUÇ Yurtd fl nda ifl alan Türk flirketlerinin çal flt racaklar iflçileri ço unlukla Türkiye den temin etmeleri nedeniyle, çal flt r lan iflçilerin sosyal güvenli i sorunu ortaya ç kmaktad r. flçilerin çal flt r ld ülkenin sosyal güvenlik sözleflmesi yap lan ülkelerden birisi olmas halinde, bu ülkeyle yap lan sosyal güvenlik sözleflmesi hükümlerine göre iflçilere sosyal güvence sa lanmaktad r. Türk iflverenler taraf ndan Federal Almanya ya götürülen iflçilerin sosyal güvencesi de Türk Fir malar flçilerinin stisna Akdi Çerçevesinde stihdam na liflkin Anlaflma uyar nca yap lmaktad r. Oysa, sosyal güvenlik sözleflmesi yap lan ülkelerin çok az say da olmas ndan dolay, di er ülkelerde çal flan iflçilerin sosyal güvenli inin nas l yerine getirilece i sorunu ortaya ç kmaktad r. Türk iflverenler taraf ndan sosyal güvenlik sözleflmesi akdedilmemifl ülkelerde Türk iflverenler taraf ndan çal flt r lan Türk iflçilerin sosyal güvenli i (sigortal l ); Türkiye fl Kurumu nezdinde imzalanan bireysel ifl sözleflmesi ve 506 say l Kanunun 4958 say l Kanunla de ifltirilen 86. maddesine göre, malüllük, yafll l k ve ölüm sigortalar yönüyle topluluk sigortas na tabi tutulmaktad r. Ayr ca iflçilerin talep etmesi halinde de topluluk sigortas yerine 506 say l Kanunun 85. maddesinde düzenlenen iste e ba l sigortayla sa lanmaktad r. Bu flekilde iste e ba l sigorta devam edilmesi halinde ise en az 1080 gün malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi ödemifl olmak koflulu aranmayacakt r. SMMMO Yay n Organ 78