. ilahiyat F AKÜL TESİ

Transkript

1 ~ :.l... i l. rf 3 K ASI M 1981 ATATÜRK ÜNlVE.RSİ'rESİ. ilahiyat F AKÜL TESİ \ '. - D.ERGİSl 7. Sayı Özdem Kardeşler Matbaası İstanbul- ı9aa

2 İHV ANU'S-SAF A'Y A GÖRE İLİMLERİN SINIFLANDffiiLMASI Doç. Dr. Em.rtıllah YÜKSEL A ----= ilimierin Sınıflıandınlması : Bütün ilimler; görünüş ve olgu h;:ılindeki var olanların belirli bir derecesiyle meşgul olurlar. Her birisinin ~raştırdığı varlık-sahaları ayrı ayrıdır. Fa,kat araştırılan şeyler, «var olan». şeylerdir. Her ilim, varlığın bir alı:ımyla uğraşır ve kendine mahsus bir metoda sahiptir. Her ilmin kendi sahası içinde bir çalışma plam vardır. onu sürdürür {I). Cisimlerde görünen özel-: likler ve olgulada fizik, canlılada biyoloji, canlıların bitki kısmı ile botanik, hı:ıyvaniar kısmı ile zooloji, canlı varlıkla,nu duyuş, düşünüş ve davranışlarıyla psikoloji, insanla ilgili araştırmayı yapan ilim antropoloji, sosyal münasebetlerle ve bunların teşkilatlarıyle sosyoloji, insan;lığın geçmişini, bçı..şlangıcından bugüne kadar ola!). gelişimiyle tarih ilmi meşgul olduğu gibi. Eskiden bütün bilgiler felsefenin içinde toplanmış.idi. Za manla ilimler doğmuş, gelişmiş ve kendilerine mahsus tecrübe ve meto<j.larla bağımsız hale gelmişlerdir (2). ' ilimierin sınıflandırılması, Aristo CM. ö )'dan beri (1) Takiyettin Mengüşoğlu; Felsefeye Giriş, İstanbul, 1968, s. 12 -ı7; Hilmi Ziya Ü1ken,, Felsefeye GiriŞ, Birinci Kısım, İkinci Baskı, Ankara, ı963, s (2) Hilmi Ziya Ü1ken, Felsefeye Giris, İkinci Kısım, Ankara, 1958, s. ı, S; Abdülhak Kemal Yörük Hukuk Felsefesi Dersleri, İstanbul, ı961, s. 9 -ı2; İzmirli İsmail '.Hakkı, Felsefe _ Hikmet, İstanbul, i333 h., s

3 B - İhvanu's Safa : birçok bilgin ve filozofu uğr~ştıran bir konudur. Kimi bu, sınıflandırmada fazla, ayrıntılara girmiş, kimi daha derli toplu bir yolda yürümüştür (3). Sınıflandırmad~. gaye, çeşitli ilimierin tanımını yapmak ve onlar arasında derece sıralam~ı kurmaktır. X. Miladi asrın ikinci yansında (373/983), dinl, felsefi ve siyasi bir birlik oluşturan bir cemiyetle karşılaşmaktayız. Bunlar mutezili, ismaili ve karmati eğiliminde idiler. Merkezleri Basra idi. Bağd~t ve Kufe'de de faaliyetleri vardı. Azalan, ken.di aralannda birbirlerine İhvanu's-Safa' (4) diye çağırırlardı: Gayeleri, karşılıklı yardımlaşmalarla, bütün vasıt~lar ve özellikle temiz arnellerle nefsi maddi bağlanndan kurlanp ebedi ruhlannın kurtuluşuna kavuşmaktır. Bunlar, eklektik bir sistemleri olduğunu söylerler. Bütün milletierin ve dinlerin hikmetlerini bir araya getirmek istemişlerdir. İhvanu's-Safa' Risaleleri CResailu İhv~m's-Safa'), 52 risaleden oluşmaktadır.. Bu risalelerin yazı heyetinden ancak. beş tanesinin ismin! biliyoruz : el Mukaddesi diye meşhur olan Ebu Süleyman Muhammed b. Mu'şir el-busti, Ebu'l-Ha.san Ali b. HarCın el-zencani, Muhammed b. Ahmed el-neb.pacüri, Ebu'I-Hasan el-'avfi, Zeyd b. Rifa'a'dır (5). İhvanu's-Safı1'ya göre, din, cehaletlerle bozul:.. du ve sapıklıklara kanşmıştır. Om.m temizliği ancak -felsefe yo~ luyla olur. Çünkü o, itikadi hikmeti ve ictihadi maslahatı içine almaktadır. Onlar, felsefe ile din düzenlendiği zaman kemalin hasıl olacağına inanırlar (6). - (3) A. Adnan Adıvar, Tarih Boyunca İlim ve Din, İkinci Basım, İst. 1969,. s. 38. (4) T. J. De Boer, İslam Ansiklopedisi, İst., 1977, V 2, s. 9' (5) Resa'ilü İhvani's-Safa:, Beyrut, 1957, I, s. 5 CB. el-bostani, Önsöz); Louis Gardet, Introduction a la Theologie Muslumane, Pa_ris, 1948, s. 107; T. J. De Boer, İslam'da Felsefe Tarihi, Çev., Yaşar Kutluay, Ankara, 1960, s. 58 vd.; De Lacy.O'Leary, İslam Düşüncesi ve Tı:irnıteki Yeri, çev., Hüseyin Yurdaydın, Yaşar Kutluay, Ankara, 1971, s. 105 vd.; K. Yazıcı, A. Kerem. A'lamu ı~felsefeti'l-'arabiyye, Beyrut, 1966, s. 399 vd.; İbnu'l-Kıfti, Tarihu'l-Hukema, Leipzig, 1903, s

4 C - İhvanu's..;Saf'a' Risaleleriıide İİi:ı:nlerln Sınıflandınlması: I. Riyazi İiimler f7j 1..Pı..det Csayı) ilmi, 2.. Hendese (geometri), 3. Astronomi,. 4.. Coğrafya,, 5. Müzik, 6. Ahlak, 7. Sanat ve meslekler, 8. Alış-veriş; ticaret, tarım, üretim, 9. Peygı;ımberlerin siyeri ve filozoflarm ahlakı, ıo. Mantık. II. Tabii İlimler (8) : ı. Cismani. prensipler ilmi C'ilmu'l-mebadi'i' J..:cismaniyyeı, 2. Gôk ve yer, 3. Oluşma ve bozulma <kevn ve fesad),. 4. Meteoroloji Cel-Asaru'I-'UlviyyeJ, 5. Mineraloji f'ilmüel-ma'aclin), 6. Botanik Cilrrıü'n-nebatJ, 7. Zooloji C'ilmü'l-hayavan> 8. Tıp, 9. Duyular ve duyulur ola,nlar, 10. Nesi (insanın doğumuyla ilgili), ll... Psikoloji. III. Akii Varlıklar İlmi (9} : ı. Fisagora göre ı;ıkli varlıklarm ilkeleri, 2. İhvanu's-Safa'ya gôre akli ilkeler, 3. Akıl ve m:a'kül, 4. Gezegenlerin devir ve dönmeleriyle ilgili ilim, 5. Aşkın mahiyeti, (6) Ayın eser, s C7l ResıVilu İhvam's-Safı~ı:; C. I. (8) Ayın eser, C. II. C9l Ayın eser, C. III.' 151

5 6. Yeniden elirilm e V:!3 kıyı:}met, 7. Hareket çeşitlerinin sayısı, 8. İlietler ve ma,hiller, 9. Tarifler. IV. İHUıi ve Dini İlimler (101 :.ı. Görüşler ve Dinler, 2. Allah'a giden yolun ma;hiyeti (11), 3. İhvanu'f:'.-Safa/mn itikadı,v_:~ rabbani ekendiletini Allah'?.. ve~iş) lerin mezhebi, 4. İhvanu's-Safa'nın muaşereti, birbirlerine. yardımı, din ve dünya konusunda şefkat ve sevgi sadakati durumları, 5. İmanın mahiyeti ve muha,kkik ınü'minlerin huyları, 6. İlahi kanunun m;:ıhiyeti, peygamberliğin şartları ve orıiarın huylarının kemiyyeti, rabbanilerin ve ilahiyatçıların mezhebi, 7. Allah'a davet durumu,.. 8. Ruhanilerin hallerinin keyfiyeti, - 9. Siyaset çeşitlerinin keyfiyeti ve kemiyyeti, 10. Bütünüyle k~inatın düzeninin keyfiyeti, 11. Sihir, tılsım ve göz değmasinin m;:ıhiyeti.' Netice: İhvanu's-Safa, ilim ve dini telif etme gayreti:ı:ıde bulunmu; Iardır. Risaleleri, Münevver çevre üzerinde ve bilhassa ansiklopedik eserler üzerinde çok etkili olmuştur (12). Aslındı:ı..bu risalelerde yeni bir nazari ye ileri sürülmemiş, ancak daha. önce var olan ilim ve felsefeyle ilgili malzemeler bir arada toplanmıştır. Böylece sanki bir ilimler ansiklopedisi oluşturulmuştur (13). (lo) (ll) (12) (13) Aynı eser, C. III. s vd. Aynı eser. C. IV.. T. J. De Boer, İslamda Felsefe Tarthi, Çev., Yaşar Kutluay, s. 68. De Lacy O'Le.aı-y, İslam Düşüncesi ve Tarihteki yeıi, çev., Hüseyin Yurdaydın, Yaşar Kutluay,. s: