Gençler! Siz halkın önünde yürüyeceksiniz.

Transkript

1 Gençler! Siz halkın önünde yürüyeceksiniz.

2 Sık sık verilen aynı öğütten sıkılma. Çünkü bir çiviyi çakabilmek için defalarca vurmak gerekir. Mevlânâ Hazretleri

3 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ Abdullah DEMİR, Yrd. Doç. Dr. Makine Mühendisliği

4 DERSİN İÇERİĞİ İş sağlığı ve güvenliğinin tarihi İş güvenliğinin önemi, genel tanımlar Meslek hastalıklarının tanımı, ilgili yönetmelikler, meslek hastalıkları ile ilgili alınması gereken tedbirler, İş güvenliğinde yöntem, Kazalardan korunma Kişisel koruyucu donanımlar, Fiziksel ve kimyasal risk etmenleri, Risk analizleri ve risk değerlendirmesi, Risk Analizi ve değerlendirmesinin örneklerle açıklanması, İş hukuku, Yönetim sistemleri, Ulusal ve uluslararası iş güvenliği yönetmelikleri, Yangın tipleri, yangın önleme yöntemleri, yangın ile ilgili yönetmelikler, önleme yöntemleri, Bakım-onarım/tamirat işlerinde iş sağlığı ve güvenliği, Motorlu taşıtlarda iş sağlığı ve güvenliği, Kaldırma araçlarında güvenlik, Kaynak işlerinde güvenlik, İnşaat işlerinde güvenlik Madenlerde güvenlik

5 "İNSAN EN KIYMETLİ VARLIKTIR" Uluslararası Çalışma Örgütü - ILO Dünya Sağlık Örgütü - WHO *** 4857 SAYILI İŞ KANUNU OHSAS İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KANUNU 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU

6 İnsan - İş - İşyeri - İşçi İnsan- İşçi - İşveren - Sendika - Devlet

7 2013 yılının Aralık ayında en az 112 işçi hayatını kaybederken, bu sayı 2014 yılı Aralık ayında 127 ye, 2015 yılının Aralık ayında en az 137 işçiye çıktı yılının Aralık ayında ise 141 oldu. İşçilerin büyük çoğunluğu işyerlerine ya da evlerine giderken yolda gerçekleşen trafik ve servis kazalarında hayatını kaybetti. Yüksekten düşme ve ezilme ile göçükler ise ikinci sırada yer aldı. İnşaat-yol işkolunda 442 işçi, tarım ve orman işkolunda 389 işçi, taşımacılık işkolunda 265 işçi, ticaret ve büro işkolunda 124 işçi, belediye ve genel işler işkolunda 109 işçi, metal işkolunda ise 96 ölümlü iş kazası yaşandı. Geride bıraktığımız yılda 14 yaş ve altında 18 işçi, yaş aralığında 38 işçi olmak üzere toplamda 56 çocuk işçi hayatını kaybetti yılında yaşanan iş kaza ölümlerin aylara göre dağılımı ise şöyle oldu: Ocak ayında en az 119 işçi, şubat ayında en az 144 işçi, mart ayında en az 160 işçi, nisan ayında en az 172 işçi, mayıs ayında en az 127 işçi, haziran ayında en az 210 işçi, Temmuz ayında en az 176 işçi, ağustos ayında en az 206 işçi, eylül ayında en az 150 işçi, ekim ayında en az 169 işçi, kasım ayında en az 196 işçi, aralık ayında ise en az 141 işçi yaşamını yitirdi. Kaynak: İstanbul İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi (İSİG), İş kazalarında 2014 yılında yılında ise yılında yaklaşık kişi

8 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliği ile Mücadele Günü Uluslararası Çalışma Örgütü nün verilerine göre dünyada 168 milyon çocuk işçi var. Türkiye deki çocuk işçi sayısının 1 milyon civarında olduğu ve bunların 630 bininin ağır işlerde çalıştığı belirtiliyor. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi nin verilerine göre, 2013 yılında 59, 2014 yılında 54, 2015 yılında ise 63 olmak üzere, son 3 yılda en az 176 çocuğun iş cinayetlerinde hayatını kaybettiği bilgisini veriyor. Haber: 630 bin çocuk ağır işçi, 12 Haziran Pazar Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez.

9 İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG): İş kazası ve meslek hastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, sistemli ve bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulamasına yönelik çalışmalardır. Üç temel amacı vardır; Çalışanları Korumak, Üretim Güvenliğini Sağlamak, İşletme Güvenliğini Sağlamak. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

10 1500 lü yıllardan 1800 yılına kadar talan ekonomisi yürütülmüştür. Sanayi toplumuna kadarki durumda %90-95 düzeyinde insanlar kendi kendine yetecek durumdadır. Diğerleri ücret karşılığı çalışmaktaydı. Fabrikalar modern kentlerde ortaya çıkmıştır. Amerika savaşları kuzey-güney 1860 li yıllar. Kuzey-sanayii, güney tarım eksenlidir. Kapitalizm köleliği kaldırıyor (Bu sembolik bir kaldırıştır) Köle sermayedir. Köle sanayii için maliyetlidir. Kapitalizm bana emek versinin derdindedir. Sanayii, kapitalizmin yükselişini ifade eder. Çalışma sureleri 16 saat. İlk fabrikalarda kadın ve çocuk istihdamı yaygındır. Liberal iktisat doktrini sanayi kapitalizminin cansuyudur. Maltus, isçilere düşük ücret verilerek korunması sağlanır. Sefalet ücreti İstihdamın kadınlaşması: 1970 yılına kadar bazı ülkelerde %30 civarında. Bugün ise bazı ülkelerde %53'e kadar çıkmıştır. Günde 16 saat çalıştırılan çocuklardaki ölüm oranı artmaktadır. Bu durum uzun donemde emek arzını tehlikeye sokacağından İŞ KANUNU gündeme gelmiştir. İsçilerin örgütlenip ayaklanabileceğini ilk Bismarck fark ediyor. Sosyal sigortalar kurumunu kuruyor. Kaynak: Prof. Dr. Zeki Parlak, "İş Hayatı" Konferansı, 2016

11 1929 ekonomik kriz yani büyük buhran. Arz fazlası olması lerin sonu ile 1929 arasında katma değerli üretimler yapıldı. Otomobil, radyo, televizyon gibi yılı çok kritik bir tarih. Ford montaj hattı ile üretim yapmaya başlıyor. Bir iktisat prensibi: Her arz kendi alıcısını üretir. Kör atın kör alıcısı olur krizi için Keynes: Sorun arz fazlası bir kirizdir. Yüksek ücret, yüksek verimlilik prensibi Sosyal Refah Devleti kurulmuş oldu. Sistemin çökmesi başarılı olmasından kaynaklanmıştır. Talep yenileme talebi. Bu durum karşılanamıyor. Standart ürün üretimi hususu çıkmaza itmiştir dan sonra neoliberalizm oluşur. Üretimin dikey parçalanması. Bati toplumunda hizmet sektörü neden öne çıktı? Asgari ücret iyi bir şey midir? İstihdamı daraltır. Kapitalist düzenden adalet çıkmaz: Üretimi körüklüyor. İhtiyaç tasavvurunu bozuyor. Kadınların emek dünyasına girişi ne getirdi götürdü? Batıda tek ebeveynli aile sayısı %37 düzeylerindedir. İş gücüne katılım oranı: Türkiye'de kadın istihdamı %30 düzeylerindedir. Sanayi ötesi toplum=bilgi toplumudur. Kaynak: Prof. Dr. Zeki Parlak, "İş Hayatı" Konferansı, 2016

12 İş güvenliği konusunun ilk sahipleri kuşkusuz; devlet, işverenler, sendikalar ve çalışanlardır. Arzu edilen sonuçlara ulaşılabilmesi için bu dörtlünün kendilerine düşen ödevleri en iyi şekilde yerine getirmesi, ayrıca kendi aralarında olumlu bir işbirliğinin tüm koşullarını oluşturmaları gerekir. Öte yandan, üniversitelerin, araştırma kurumlarının, kitle haberleşme araçlarının, meslek kuruluşlarının ve bu konuda kurulacak gönüllü derneklerin iş güvenliği faaliyetlerine etkili bir biçimde katılması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi amacına olumlu katkılar getirebilecektir.

13 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hedefleri: Sıfır risk, Sıfır iş kazası, Sıfır meslek hastalığı, Tam güvenli bir iş ortamı olmalıdır.

14 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

15 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

16 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

17 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

18 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

19 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

20 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

21 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

22 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

23 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

24 Olumsuz Örnektir! Denemeyiniz. Uzak durunuz!

25 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI VE ÖNEMİ Çalışma ortamında çalışanların sağlığını olumsuz etkileyebilecek risk etmenlerinden çalışanları korumak, üretimin devamlılığını sağlamak ve verimliliği artırmak için yapılan ve çok disiplinli olarak yürütülen çalışmaları ifade eden iş sağlığı ve güvenliği kavramı, sanayinin ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak giderek önem kazanmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği yaklaşımında çalışma ortamında tehlike kaynaklarının belirlenerek sağlık ve güvenlik açısından bir risk değerlendirmesinin yapılması, önleme ve koruma tedbirlerinin belirlenerek uygulanması ve çalışanların bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bireyin çalışma hayatına atılmadan önce genel sağlık durumu, fiziksel ve psikolojik kapasitesinin tanımlanması, temel kayıtların tutulması ve testlerin yapılması iş sağlığı ve güvenliği açısından vazgeçilmezdir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

26 TARİHİ İlk insanla başlayan üretim süreci boyunca üretim teknik ve biçimleri de değişmiştir. Taşın ve toprağın işlenmesi, madencilik tekniklerinin geliştirilmesi, ateşin bulunması, giderek buhar gücünden yararlanma olanakları, iş aletlerinin ve üretim araçlarının gelişiminde önemli etkileri olmuştur. Çalışma/İş yaşamındaki gelişmelerin getirdiği sorunların çözümü için yapılan çalışmalar işçi sağlığı ve iş güvenliğinin gelişiminde de temel unsurlar olmuştur. Bu nedenle YAPILAN İŞLE SAĞLIK arasında ilişki kurmanın tarihçesi oldukça eski çağlara dayanmaktadır. Geçmişi anlamak kuşkusuz, hazır zamanı ve geleceği inceleyen sağlık ve güvenlik çalışmalarına yardımcı olur. Zira, sağlık ve güvenlikteki modern gelişmeler ne tek başınadır, ne de bağımsızdır. Bilakis, devamlılığın bir parçasıdır. İnsanların çalıştıkları iş ve bu açıdan yaşadıkları sağlık problemlerine yönelik olarak karşılaştıkları sorunsalları işaret eden ilk kişi M.Ö lü yıllar içerisinde yaşamış olan, Antik Mısır da mimar ve mühendis olarak çalışmasının yanında hekimlikte yapmış olan İmhotep olmuştur. Özellikle Mısır piramitlerinin yapımı esnasında meydana gelen kazalarda çok sayıda kişinin ölmesi ve çalışanlarda sıklıkla bel sorunlarının görüldüğüne yönelik tespitlerde bulunan İmhotep, modern tıbbın babası olarak kabul edilen Hipokrat tan yüzyıllar önce bu tespitleri yapmıştır ( Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

27 TARİHİ M.Ö. 2000'lerde Babil İmparatorluğunun kurucusu Hammurabi (M.Ö ) tarafından hazırlanan Hammurabi Kanunlarında İş Sağlığı ve Güvenliği hususunda hükümler bulunmaktadır. Taş sütunlara yazılı Hammurabi Kanunları Yazıtı "Eğer bir müteahhidin sağlam yapmadığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibi hayatını kaybederse, müteahhit ölüm cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin oğlu hayatını kaybetmişse, müteahhidin oğlu ölüm cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin kölesi hayatını kaybetmişse, müteahhit aynı değerde bir köleyi bina sahibine verir. Eğer müteahhidin sağlam yaptığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibinin malları hasar görmüşse, müteahhit binayı yeniden yapacağı gibi, bina sahibinin tüm zarar ve ziyanını da karşılayacaktır. Bir binanın inşaat kurallarına uyulmadan yapılan bir duvarı yıkılırsa, müteahhit tüm masrafları kendisine ait olmak üzere o duvarı sağlamlaştırmak zorundadır. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

28 Sanayi Devrimi Sanayi devrimi ile birlikte ilk önce kömür madenlerinde ortaya çıkan suyun tahliyesi için kullanılan buhar makinasının, daha sonraları bu devrimin simgesi olan pamuklu dokuma makinalarında kullanılması fabrika sistemlerinin ilk örneklerini meydana getirmiştir. Buharın icadı ile birlikte başlayan sanayi devrimiyle birlikte aile işletmelerinin yerini fabrika üretiminin alması sonucu üretim sürecinde çalışacak insana gereksinim giderek artmıştır. İstanbul Uzman - ISG Kavram ve Kuralları Gelişimi

29 Sanayi Devrimi Bu dönemde çocuklar ve kadınlarda dahil tüm işçiler fabrika ve maden ocaklarında çok kötü koşullarda iş kazalarına ve meslek hastalıklarına neden olabilecek etkilere maruz kalarak günde saat gibi uzun süreler çalıştırılmışlardır. Yetersiz beslenme, olumsuz barınma, uzun çalışma, eğitimsizlik, deneyimsizlik, uyumsuzluk vb. nedenlere bağlı olarak meydana gelen meslek hastalığı ve kazalarında bir çok işçi yaşamını yitirmiş veya sakatlanarak çalışamaz hale gelmiştir. İstanbul Uzman - ISG Kavram ve Kuralları Gelişimi

30 Sanayi Devrimi Bu dönemin İngiltere Parlamenterlerinden Antony Ashly Cooper; kadın ve çocukların korunmasını öngören yasalar çıkarılması konusunda çok ciddi çalışmalar yapmıştır. Thomas Percival isimli bir hekimin genç işçilerin çalışma saat ve koşulları ile ilgili olarak yaptığı çalışma sonucunda hazırladığı rapordan etkilenen İngiliz parlamenter Sir Robert Peel; girişimleri ile Çırakların Sağlığı ve Morali isimli yasa yürürlüğe girmiştir. İSG yönünden İngiltere'de çıkartılan bu ilk yasanın sonucunda günlük çalışma saati 12 saat olarak sınırlamış ve işyerlerinin havalandırılması başta olmak üzere bir çok İSG kuralı getirmiştir yılında Fabrikalar Yasası olarak adlandırılan yasanın yürürlüğe girmesiyle işyerlerinin denetimi için müfettiş atanması öngörülmüş, 9 yaşın altındaki çocukların işe alınması ve 18 yaşından küçüklerin ise 12 saatten fazla çalıştırılmaları yasaklanmıştır.

31 MESLEK HASTALIĞI YASAL TANIM (5510 SAYILI YASA) Sigortalının, çalıştırıldığı işin niteliğine göre, tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı, geçici veya sürekli hastalık, sakatlık ya da ruhi arıza halleri meslek hastalığı kapsamında değerlendirilmektedir.

32 MESLEK HASTALIKLARININ TARİHÇESİ Çalışanın sağlığı ve çalışma koşulları arasındaki ilişki yüzyıllardır sürmektedir. Aristotle (M.Ö ) koşucuların hastalıklarından söz etmiş, gladyatörler için özel diyet tarif etmiştir. Hipoccrates (M.Ö ) kurşun zehirlenmesinin başlıca belirtilerine, Juvenal (M.S ) ise ayakta durarak çalışanların varislerine işaret etmiştir. XV ve XVI. yüzyıllarda yaşayan iki hekim; Agricola ve Paracelsus, meslek hastalıklarının boyutları ve şiddeti konusundaki çalışmalarıyla, madencilerin sosyal durumlarında olumlu değişiklikler sağlamışlardır. Georgius Agricola ( ) De Re Metallica adlı 12 ciltlik kitabında madenci hastalıklarını İsviçreli Paracelsus ( ) On Miners Sickness and Other Miners Diseases adlı üç ciltlik kitabında madencilerde görülen akciğer hastalıkları ile madenlerin eritilmesi işlerinde çalışanların sorunlarına ve cıvaya bağlı olarak gelişen sağlık sorunlarına yer vermiştir. Hipoccrates (M.Ö ) Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

33 MESLEK HASTALIKLARININ TARİHÇESİ İtalyan klinikçisi Dr. Bernardini Ramazzini ( ) ilk kapsamlı meslek hastalıkları kitabını De Morbis Artificum Diatriba yazan kişi olarak iş sağlığının babası olarak günümüzde de anılmaktadır. Ramazzini iş kazası geçiren her hastasına iş koşulları konusunda kapsamlı sorular yöneltirken işyerini ayrıntılı olarak gezip incelemektedir. Kitapta 53 hastalık ayrıntıları ile tanımlanmaktadır. Kitapta ayrıca meslek hastalıklarından korunma yöntemleri, beslenme, hijyen ve ergonomi de yer almaktadır. Ramazzini ye göre Sağlığı yitirmek pahasına elde edilen kazanç, pis-kirli bir kazançtır. Dr. Ramazzini, hasta muayenesi sırasında NE İŞ YAPIYORSUN? sorusunun yerleşmesini sağlayan hekim olarak tarihe geçmiştir. Thomas Percival ( ) İngiltere de gençlerin çalışma koşulları ve süreleri hakkındaki raporu ile Çocukların Bedeni ve Manevi Sağlıkları Hakkındaki 1802 Kanunu adlı ilk fabrika yasasının çıkışına katkı sağlamıştır. Dr. Bernardini Ramazzini ( ) Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

34 MESLEK HASTALIKLARININ TARİHÇESİ Pervical Pott ( ) 1775 yılında baca temizleyicileri arasında, topluma oranla daha büyük sıklıkla görülen skrotum kanserlerinin başlıca nedenlerinden birinin yapılan iş olduğunu ortaya koymuştur. Charles Turner Thackrah ( ) İngiltere de meslek hastalıkları ile ilgili ilk kitabı yazmıştır. John Thomas Arlidge ( ) çanak çömlekçilerin hastalıkları ile ilgili çalışmaları sürdürmüş, çini ve toprak ürünleri üretimiyle uğraşan fabrikalara işyeri hekimi atanmasını sağlamıştır. Bugün çevre sağlığının kurucusu olarak anılan Edwin Chadwick ( ) 1842 yılında Çalışanların Çevre Sağlığı Koşulları adlı bir rapor hazırlamıştır. Alice Hamilton ( ) Amerika Birleşik Devletlerinde işçilerin sağlığının korunması ve işyerlerinde yüksek düzeyde sağlık gözetimi sağlanmasına öncülük etmiş bir hekimdir. F. F. Erisman ( ) Rusya da çevre sağlığı biliminin kurucularından biridir. Büyük teknolojik uyanışın görüldüğü 18. yüzyılın ikinci yarısında fabrikalarda iş ve çevre koşulları çalışanların sağlığını koruyacak şekilde düzenlenmemiştir. Genel yaşam koşulları, toplumsal refah, beslenme ve hijyen alışkanlıklarının da etkisi ile bu yüzyılda tarihte hiç görülmemiş bir sıklıkta insanlar meslek hastalıkları nedeniyle acı çekmişlerdir. Civa, kurşun zehirlenmesi, solunum sistemi hastalıkları gibi bazı hastalıklar bu dönemde öne çıkmaktadır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

35 ARA ÖZET Tarihsel Gelişim İmhotep - M.Ö lü yıllar Piramitlerin yapımında yaşanan sağlık sorunları Hipokrat - M.Ö Kurşun zehirlenmesi, Platon (Eflatun) - M.Ö Zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları, Aristo M.Ö Gladyatör diyeti, Galen M.S. 2. yüzyıl - Hastalıklarda çevre faktörü (Miasma Teorisi) öne çıkan çalışmalardır Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

36 OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE İŞ SAĞILIĞI VE GÜVENLİĞİ Bu dönemde işçilere çeşitli kaynaklardan değişik yollarla sosyal yardımlar yapılmış, ancak yardımlar yasal zorunluluktan değil vakıf ve esnaf kuruluşları aracılığıyla yapılan yardımlar olduğundan süreklilik kazanamamıştır. Tanzimat'tan sonra bazı girişimler sonucu işçi yararına düzenlemeler yapılmıştır. Bunlar özellikle Ereğli Kömür İşletmeleri'nin Deniz Bakanlığı'na geçmesi ile kömür ocaklarında çalışan işçilerin çalışma koşullarını düzenleyen yasalar olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili mücadele 1820'lerde kurulan ilk işletmelerde çalışan işçilerin yaşama ve çalışma koşullarının düzeltilmesi amacıyla başlamış, ancak, 1850 yılında çıkarılan POLİS NİZAMNAMESİ ile bu tür etkinlikler engellenmiştir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda ilk çalışmaların başladığı 1850 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nda, askeri amaçlı üretimlerin yanı sıra, daha çok el tezgahları olarak gelişmeye başlayan sanayileşme, daha sonraları kömür ocakları ve madenler, demir yolu yapımı, tütün işletmelerinin katılımı ile sürmüştür. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

37 OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE İŞ SAĞILIĞI VE GÜVENLİĞİ Bu dönemde çalışma koşulları oldukça ağır olup, çalışma süresi günde 16 saate kadar alabilmekteydi. Ayrıca, ağır işlerde kadın ve çocukların çalıştırılması da yaygınlaşmıştır. Bu yıllarda işçiler tezgah başında uyuyup tezgah başında yemek yemek zorunda kalmışlardır. Ereğli Havzası'ndaki kömür ocaklarında çalışan işçiler kısa sürede meslek hastalıklarına yakalanmışlar ve giderek artan iş kazalarında yaşamlarını yitirmişlerdir. Fransızlar tarafından işletilen kömür ocaklarında 16 saat çalışan çevre köylerden gelen işçiler, penceresiz ve sağlıksız barakalarda yatmışlardır. Beslenmeleri de son derece yetersiz olan işçiler, kömür ocaklarındaki sağlıksız koşullar nedeniyle kısa sürede kömür tozlarının yol açtığı pnomokonyoz hastalığına yakalanmışlardır. Kömür ocaklarındaki çalışma koşullarının ağırlığı ve çok sayıda işçinin akciğer hastalıklarına yakalanması üretimde düşmelere neden olmuştur. Üretimi artırmak amacıyla 1865 yılında Madeni Hümayun Nazın Dilaver Paşa tarafından bir tüzük hazırlanmıştır. Ancak padişah tarafından onaylanmadığı için bir tüzük niteliği kazanamamış olan Dilaver Paşa Nizamnamesi, çalışma koşullarına ilişkin olarak getirdiği düzenlemeler yanında, madende bir hekim bulundurulmasını da hükme bağlamıştır. Kömür madenlerinde çok sık görülen iş kazalarına ilişkin olarak ise bir hüküm getirilmemiştir. 100 maddeden oluşan Dilaver Paşa Nizamnamesi daha çok üretimin artırılmasına yönelik olmasına karşın, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili ilk yasal belge olması açısından önemlidir. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

38 OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE İŞ SAĞILIĞI VE GÜVENLİĞİ Tanzimat'tan sonraki ikinci önemli belge olan Maadin Nizamnamesi, genellikle iş güvenliğini ilgilendiren önemli hükümler getirmiştir. Bu tüzüğün getirdiği yenilikler ve önemli hükümler şunlardır: İşveren iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak iş güvenliğini sağlamak zorundadır. Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafından hükmedilecek tazminat işveren tarafından ödenecektir. Kaza, işverenin kötü yönetim ve denetimi veya gereken önlemlerin yasalara uygun olarak yerine getirilmemiş olması nedeniyle meydana gelmiş ise, işveren ayrıca altın tutarında daha fazla tazminat ödeyecektir. Havzada her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak ve eczane bulundurmak zorundadır. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

39 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE İŞ SAĞILIĞI VE GÜVENLİĞİ Ülkemizde çalışma koşullarını düzenlemeyi hedefleyen ilk yazılı metin 1865 de yayınlanan ve kömür madenlerindeki çalışma koşullarını düzenleyen Dilaver Paşa Nizamnamesidir yılında yayınlanan Umumi Hıfzısıhha Kanunu önemli düzenlemelerden biri olup çalışma hayatına sağlık ve güvenlikle ilgili düzenlemeler getirmiştir. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, halen halk sağlığı, iş sağlığı ve güvenliği alanlarında önemli bir yaptırım aracı olarak kullanılmaktadır. Anayasamız, Borçlar Kanunu ve İş Kanunu; iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal güvenlik alanlarında düzenlemeler içermektedir. Ayrıca iş sağlığı, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili yaptırım gücü ve daha iyi uygulamalar için özendirme işlevi olan Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu da unutulmamalıdır. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) 1945 yılında iş kazaları ve meslek hastalığı pirimi toplayarak bu alanda sosyal güvenlik ihtiyacını karşılamıştır. Bu yıllarda, meslek hastalıkları ile ilgili var olan bilgi eksiği ve kurumun bu alandaki işlevlerini yerine getirirken diğer devlet hastanelerinden yararlanamaması nedeniyle SSK 1949 yılında ilk hastanesini İstanbul Nişantaşı Meslek Hastalıkları Hastanesi olarak kurmuştur. SSK sigorta kapsamına hastalık, analık gibi sigorta alanlarını da alınca birçok hastane kurmuş ve söz konusu hastane de hizmet hastanesine çevrilmiştir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

40 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE İŞ SAĞILIĞI VE GÜVENLİĞİ Ülkemizde 1960 yılından itibaren "Benzen"in sebep olduğu kan hastalıkları ve özellikle lösemi sorunu üzerinde çalışmaya başlayan Prof. Dr. Muzaffer Aksoy, 1974'de "Leukemia in Shoeworkers Exposed Chronically to Benzene" isimli çalışması ile ABD'de benzenin yasal sınır değerinin 1 ppm'e düşürülmesini sağlamış ve bu önemli buluşu ile dünya iş sağlığı ve güvenliği literatürüne girmiştir yılında Ankara ve İstanbul illerinde iki meslek hastalıkları hastanesi kurulmuştur. Hastanelere teşhis, ilgili sigorta alanlarında sigortacılık kararları (maluliyet belirleme, sigortalılık işlemlerine hak kazanma kararı) alabilmenin ve tedavinin yanı sıra kurumu korumak amacıyla koruyucu sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri ve meslek hastalıkları alanında eğitim hizmetlerini yürütme görevleri verilmiştir. Meslek Hastalıkları Hastaneleri, ülkemizde birtakım ilklere imza atmıştır. İş psikolojisi laboratuvarı, iş hijyeni laboratuvarı, toksikoloji laboratuvarı, gelişkin solunum fonksiyon laboratuvarı, gezici iş sağlığı laboratuvarı olan ilk hastanelerdir. Zengin laboratuvarlarla donatılan bu hastanelerde çok sayıda, sahaya yönelik, bilimsel çalışma ve araştırma gerçekleştirilmiştir. Meslek hastaneleri diğer SSK hastaneleriyle birlikte tarihinde Sağlık Bakanlığına devredilmiştir. Halen ülkemizde bulunan üç meslek hastalıkları hastanesi nin (Ankara, İstanbul ve Zonguldak) yanı sıra 2008 yılından bu yana devlet üniversiteleri hastaneleri ile 2011 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, sigortalının çalışma gücü ve meslekte kazanma gücü kaybı oranlarının tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemek üzere yetkilendirilmişlerdir. Meslek hastalıkları tıbbi tanılarını koymaya yetkili hastane sayıları artırılarak ülke çapında meslek hastalıkları tanısında beklenen artışa katkı sağlanması amaçlanmıştır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

41 İŞ GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ VE AMAÇLARI İş güvenliği kavramında, çalışanların can güvenliği (yani sağlık) makine araç ve gerecin, işyerinin, çevrenin, üretilen malın güvenliği yer almaktadır. Bu kapsamdan, iş dünyasında çalışan çok sayıda insan, büyük miktarlar tutan malzeme, makine, araç ve gereçler (yani para) çevre, ekoloji, iş dünyası ile ilgisi olmayan milyonlarca insanın hayatı ve mutluluğu anlaşıldığına göre iş güvenliğinin önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle denilebilir ki, bir iş yerinde değil, bir ülkede İş Güvenliği varsa orada sağlık ve mutluluk vardır. İş güvenliği yoksa, can kaybı, sakatlık, hastalık, para ve zaman kaybı vardır. O halde sözün burasında ÖNCE İŞ GÜVENLİĞİ vardır. İş Güvenliğinin tanımı ve öneminden anlaşıldığı gibi amaçları şunlardır: 1. Çalışanları korumak, 2. Üretimin güvenliğini korumak, 3. İşletmenin güvenliğini sağlamak, 4. Çevreye zarar vermemek. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

42 İŞ GÜVENLİĞİNDE SORUMLULUK İş kazaları ve meslek hastalıklarından korunmak, işçi, iş veren, sendika ve devletin işbirliği ile mümkündür. İşçi: Kendi sağlığı söz konusu olduğundan mesleğine ait bilgi ve beceriler yönünden kendini yetiştirmesi, iş güvenliği kurallarına uyması işçinin hem sağlığını koruyacak hem de mali sorumluluk altına girmesini önleyecektir. Yapılan araştırmalar iş kazalarının %80-90 oranının çalışanların hatasından ve kurallara uymamalarından kaynaklandığını göstermektedir. İşveren: İş yeri sahipleri, iş görenlerin yapılan işin özelliklerine uyan şartları oluşturmak, işçilerin kendi başlarına alamayacakları eğitimleri kendilerine gördürmek, işçiye ve çevreye karşı kanunların kendilerine yüklediği yükümlülükleri yerine getirmek durumundadırlar. İş kazalarının %10-20 si yönetim hatalarından meydana gelmektedir. Devlet: Devlet iş ve çalışma dünyasında kanunlara dayanan gücü ile yaptırımcı özelliğe sahiptir. Anayasamızın ilgili hükümleri ve buna dayanarak çıkarılmış olan yasa ve yönetmeliklere ilgili olan herkes uymak mecburiyetindedir. Devletin yasal yükümlülükleri uygulatması yanında, Çalışma Bakanlığı, çalışma hayatını düzenleyici, rehberlik edici ve eğitici çalışmaları da yerine getirir. İş ve çalışma hayatında gerek iş barışı gerekse iş güvenliği açısından ilgili kuruluşların elbirliği içinde çalışmaları, olumlu sonuçlar verir. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

43 İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları Dinamiktir. Eğitimi gerektirir. Parasal yatırımı gerektirir. Örgütlenmeyi ve organizasyonu gerektirir. Bilim ve teknolojiyi takibi gerektirir. Mevzuat takibini gerektirir. Verimliliği etkiler. Verimli bir yatırımdır. Cezai ve hukuki sonuçları vardır.

44 TEMEL KAVRAMLAR

45 İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG): İş kazası ve meslek hastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, sistemli ve bilimsel araştırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulamasına yönelik çalışmalardır. Üç temel amacı vardır; Çalışanları Korumak, Üretim Güvenliğini Sağlamak, İşletme Güvenliğini Sağlamak. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

46 İŞLE İLGİLİ HASTALIKLARIN TANIMI İşle ilgili hastalıklarda temel etken işyeri dışındadır. İşe girmeden önce var olan veya çalışırken ortaya çıkan herhangi bir sistemik hastalık yapılan iş nedeniyle daha ağır seyredebilmektedir. Çalışanın uygun işe yerleştirilmemesi ya da sistemik hastalığın ilerlemesine neden olan etkenlerin çalışma ortamında ortadan kaldırılmaması nedeniyle mevcut hastalığın şiddetlenmesi söz konusudur. Çalışanlar arasında meslek hastalıklarından daha sık görülen işle ilgili hastalıklar; kalp hastalıkları, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları, kas iskelet sistemi hastalıkları gibi kronik ve dejeneratif hastalıklardır. Bu hastalıkların oluşumunda birçok faktör rol oynamaktadır. Bazı mesleklerde çalışıyor olmak bazı hastalıklar için riski artıran faktör olabilmektedir. Örneğin, lumbal disk hernisi olan bir kişinin elle taşıma işinde çalışıyor olması nedeniyle kişinin şikayetleri şiddetlenip akut ağrılı disk hernisine dönüşebilecektir. Her elle taşıma yapan kişide disk hernisi olmamasına karşın disk hernisi olan kişinin uygun olmayan bir şekilde elle taşıma işinde çalıştırılması tabloyu ağırlaştırabilmektedir. Uygun işe yerleştirilmeme nedeniyle Avrupa Birliğinde çalışan her üç çalışandan birinde sırt ağrısı problemi bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü işle ilgili hastalıkları şu şekilde tanımlamaktadır: Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin, diğer sebepler arasında önemli bir faktör olduğu hastalıklardır. Kısaca çalışma koşulları nedeniyle doğal seyri değişen hastalıklardır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

47 MESLEK HASTALIKLARININ TANIMI Meslek hastalıkları, işyeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile meydana gelen hastalıkların ortak adıdır. Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Çalışma Örgütü gibi uluslararası kaynaklarda meslek hastalıkları; zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir nedensonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 14. maddesinde Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir şeklinde tanımlanmaktadır. Meslek hastalıkları etkenle çalışanın ilk temasından 1 hafta ile 30 yıl sonra ortaya çıkabilmektedir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

48 Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıklardır. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran Sosyal Sigortalar Kanunun Sağlık İşleri Tüzüğü ne göre meslek hastalıkları beş ana grupta toplanmıştır. Bunlar; 1-Kimyasal nedenlerden olan meslek hastalıkları, 2-Mesleki cilt hastalıkları, 3-Mesleki solunum sistemi hastalıkları, 4-Mesleki bulaşıcı hastalıklar, 5-Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

49 İŞ KAZASI: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası planlanmamış ve beklenmeyen bir olay sonucunda sakatlanmaya ve zarara neden olan durumdur şeklinde tanımlanmıştır. Dünya sağlık örgütü (WHO) ise iş kazasını; önceden planlanmamış, çoğu zaman kişisel yaralanmalara, makine araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay olarak tanımlamıştır. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olaylara iş kazası denir. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

50 TEHLİKE: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeline tehlike denir. Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran Tehlike: Mal, can ve çevre için potansiyel bir tehlike oluşturan malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği. Risk: İdrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını kapsayan kavram. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

51 O L A S I L I K RİSK = OLASILIK (İHTİMAL) x ŞİDDET (ZARARIN) DERECESİ RİSK = O x Ş Ş İ D D E T (Hasar, Zarar)

52 OLAY: Bir kazaya yol açan veya bir kazaya neden olabilecek potansiyeli olan durum. OHSAS ye göre hiçbir sağlık bozulması sakatlanma, hasar veya başka kaybın olmadığı bir olay ayrıca yakın-ıskalama olarak da adlandırılır. Olay terimi yakın-ıskalama yı da kapsar. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

53 Kaynak: İsmet APAK, «İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sunum»

54 Kaynak: İsmet APAK, «İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Sunum»

55 RİSK DEĞERLENDİRME: Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü bilimsel bilgi ve malumatın düzenlenmesi ve analiz edilmesine yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Daha basit ifadesiyle; problemin modellenmesi, tehlike değerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanımlaması gibi ana kavramlardan oluşan risk analizidir. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

56 KATLANILABİLİR RİSK: Organizasyonun yasal yükümlülükleri ve İSG politikası çerçevesinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk. RİSK YÖNETİMİ: İnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak, politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak uygulanmasıdır. Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu ifade eder. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran Maruziyet Süresi: Zararlı etkinin başlamasıyla meslek hastalığı belirtilerinin ortaya çıkması için geçmesi kabul edilen en kısa süredir.

57 İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyondur. Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi ifade eder. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

58 İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları ifade eder. Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışanı ifade eder. Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi ifade eder. Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseseleri ifade eder. Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışandır. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

59 İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanı ifade eder. İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimlerdir. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimdir. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

60 Ortak sağlık ve güvenlik birimi: Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimlerdir. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri Önleme : İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü bu kapsamdadır. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

61 İş sağlığı ve güvenliği mevzuatındaki Teknik eleman tanımı: Teknik öğretmen, fizikçi ve kimyager unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarıdır. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatındaki İşyeri hemşiresi tanımı: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurunu ifade eder. Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

62 ILO ILO (International Labour Organization - Uluslararası Çalışma Örgütü) Sosyal adalet ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için faaliyetler yürütür. İnsan haklarına saygı, Yeterli yaşam şartları, İnsanca çalışma koşulları, İstihdam olanakları, Ekonomik güvence, Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

63 İŞ KAZALARI

64 İŞ KAZALARI İş kazaları: Belli bir zarar ve arızaya sebep olan, umulmayan, beklenmeyen ve planlanmamış olaylardır. Kazalar günlük hayatın çeşitli yerlerinde görülebilirler. İş kazaları, spor kazaları, ev kazaları, trafik kazaları sıkça görülüp duyulan kaza türlerindendir. Hepsindeki ortak özellik, beklenilmemeleri, umulmamaları ve planlanmamış olmalarıdır. Ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıklarından dolayı her yıl; yaklaşık 1500 kişi ölmektedir. ILO verilerine göre bütün ölümlerin %3.9 u iş kazası veya meslek hastalığı sonucu olmaktadır. Dünya nüfusunun %15 i iş kazası veya meslek hastalıklarına maruz kalmaktadır. Halen işsiz olan işgücünün %30 u daha önceki işleri sırasında meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle yeniden iş bulmakta güçlük çekmektedir. Dünyada iş kazası ve meslek hastalıklarına bağlı ölümlerin dağılımı incelendiğinde mesleki kanserler %32 ile ilk sırada yer almakta, onun ardından %23 ile kardiyo-vasküler hastalıklar gelmektedir. Hastalıkların maliyeti incelendiğinde ise %40 ile kas iskelet sistemi hastalıkları en çok harcama yapılan hastalık grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

65 İŞ KAZALARI Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

66 İŞ KAZALARI Avrupa Birliğine üye ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yılda; 5500 kişinin hayatını kaybettiği, kişinin sürekli çalışamaz duruma geldiği, 149 milyon işgünü ve 20 milyar Euro maddi kaybın meydana geldiği rapor edilmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde iş günü kayıplarının %50-60 ı, stres kaynaklı işle ilgili hastalıklar nedeniyle olmaktadır. AB ülkelerinde çalışanların %22 si çalışma sürelerinin en az dörtte birinde zararlı gaz veya kimyasallara maruz kalmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerine göre 2009 yılında Türkiye de iş kazası olmuş, 429 meslek hastalığı tespit edilmiş, bu iş kazalarının i ölümle sonuçlanmıştır, ölümle sonuçlanan meslek hastalığı bulunmamaktadır. Sürekli iş göremez hale gelen 1885 kişiden 217 si meslek hastalıkları nedeni ile iş göremez hale gelmiştir (Grafik 1,2,3). Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

67 İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ İş kazasının meydana gelmesi için, tehlikeli durumla, tehlikeli davranışın aynı anda bir arada bulunmaları gerekir. göre bu; İş Kazası = Tehlikeli Durum + Tehlikeli Davranış şeklinde matematiksel bir formül ile yazılabilir. İş kazalarının meydana gelmesine, teknik, sosyal, psikolojik, fizyolojik etkenler neden olabilir. Çalışan kişinin kendisi, çalıştığı işyeri, iş yeri arkadaşları, çevresi, kullandığı makine ve malzemeler, araç gereçlerin her biri iş kazasının nedenidir. Bu sayılanların hepsi birbiri ile etkileşim içinde olan faktörlerdir. Bu faktörleri aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür. Kaynak: Emrah Gürer, Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi, ÇASGEM Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

68 İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ Kaza Nedenleri ile İlgili Yanlış Görüşler: 1. ŞANSIZLIK 2. KAÇINILMAZLIK 3. DİKKATSİZLİK Kaynak: Emrah Gürer, Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi, ÇASGEM Kazaların Temel Nedenleri (4M) MAN (İnsan) MACHINE (Makine) MEDIA (Ortam, Çevre) MANAGEMENT (Yönetim)

69 İŞ KAZALARININ OLUŞ NEDENLERİ 1- Malzeme a- Malzemenin kimyasal ve fiziksel özelliklerinden kaynaklanan faktörler, b- Kullanılan maddelere göre uygun üretim sisteminin seçilmemiş olması, 2- Makine ve teçhizat a- Malzeme yorgunluğu, b- Koruyucu tedbirlerin alınmaması, c- Makinelerin yanlış seçilmesi veya yanlış kullanılması, 3- Çevre a- Sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü gibi fiziki faktörler, b- Mekanik etkiler, c- Sağlık şartları, 4- İnsan a- Eğitim ve bilgi eksikliği b- Dalgınlık, dikkatsizlik, c- İlgisizlik, düzensizlik, d- Bedenin iş uyumsuzluğu, e- Meleke (Beceri) noksanlığı, f- Aile düzeni, g- Beslenme yetersizliği Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZFIRAT, İş Güvenliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

70 Mükemmel güvenlik, mükemmel insanda olduğu gibi ancak cennette olanaklı olabilir; dünya üzerinde buna ulaşabilme şansına sahip değiliz. Bu nedenle, kabul edilebilir düzeyde riski içeren güvenliği hedeflemek durumundayız. / Prof. Richard Goss

71 MESLEK HASTALIKLARI

72 MESLEK HASTALIKLARI Ülkeler arasında meslek hastalığı sayılarında farklılık yaratan faktörlerin teknoloji kulanım düzeyi, riskli iş kollarının yoğunluğu, ülkenin iş sağlığı politikaları, işçi-işveren ve devletin akılcı ve sorumlu yaklaşımı olduğu söylenebilir. Türkiye de riskli iş kolları gelişmiş ülkelere göre oldukça yoğundur. Çimento sanayi, madencilik, dokuma sanayi, akü üretimi, pestisid ve diğer kimyasalların üretimi Türkiye de ilk dikkati çeken riskli alanlardır. Türkiye de meslek hastalıkları ile ilgili elde edilen veriler sadece Sosyal Sigortalar Kurumu istatistikleriyle sınırlıdır. Sağlık Bakanlığı istatistikleri içerisinde meslek hastalıkları ile ilgili bilgiye rastlanmadığı gibi henüz bu tür bir veri de toplanmamaktadır. SGK istatistikleri çalışanların tümünü kapsamamakta, işkolu ve hastalık sınıflarına göre meslek hastalıkları verileri elde edilememektedir. SGK istatistiklerine göre 2009 yılında sigortalı işçi sayısı dir ve saptanan meslek hastalığı sayısı 429 dur (Grafik 3). Yılda her bin işçi için 0,16 meslek hastalığı saptanmaktadır. Harrington J. M. nin verdiği değer hatırlanacak olursa, bir ülkenin iş sağlığı alanındaki gelişmişlik düzeyiyle bağlantılı olarak saptanması gereken meslek hastalığı sayısı binde 4-12 arasında olmalıdır. Binde dört değeri temel alınırsa saptayamadığımız meslek hastalığı sayısı in, binde on iki rakamı temel alınırsa yılda saptayamadığımız meslek hastalığı sayısı ise in üzerindedir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

73 MESLEK HASTALIKLARININ ÖNEMİ Meslek Hastalıklarının Özellikleri Meslek hastalıkları tümüyle önlenebilir hastalıklardır. Yalnızca tek bir etmenin değil, birçok etmenin bir arada etkilediği olgulardır. Bunlar arasında beslenme, bireysel duyarlılık veya varyasyonlar, kullanılan ilaçlar, sigara ve alkol alışkanlığı, şişmanlık vb sayılabilir. Meslek hastalıklarının ailevi, sosyal ve toplumsal sonuçları vardır. Meslek hastalıkları tanılarının konulması için özgün örgütlenme ve düzenlemeler gereklidir. Çünkü meslek hastalıkları, ancak bilinçli olarak arandıkları zaman bulunabilirler. Meslek hastalıklarının, diğer hastalıklardan farklı, kendilerine özgü tanı ve tarama yöntemleri vardır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

74 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulduğu yıl olan 1919 yılında ilk meslek hastalığı olarak antraks hastalığını tanımlamıştır. Daha sonra 1925 yılında Çalışanların Tazmini (Meslek Hastalıkları) Sözleşmesinde (No.18) ilk ILO Meslek Hastalıkları Listesi yayınlanmıştır. İlk listede 3 meslek hastalığı mevcuttur. 18 No lu Sözleşme 1934 yılında gözden geçirilerek 42 nolu Sözleşme ile 10 adet meslek hastalığı tanımlanmıştır yılında yayınlanan 121 nolu Sözleşme ekinde ayrı bir meslek hastalıkları listesi yayınlanmıştır. En son olarak 2002 yılında ILO, meslek hastalıkları listesini güncellemiş ve 70 adet meslek hastalığını tanımlayarak 194 sayılı Meslek Hastalıkları Listesi Tavsiye Kararını yayınlamıştır. Tıbbi ve yasal olarak bir hastalığın mesleki maruziyete bağlı olduğu kesin olarak kanıtlandığında adı meslek hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Bununla beraber bu ilişkiyi ortaya koymak her zaman o kadar kolay olmamaktadır. Meslek hastalıklarının büyük kısmı çok faktörlü bir etkileşim sonucu ortaya çıkmaktadır. İş ve hastalık ilişkisi üç kategoride tanımlanmaktadır: 1. Meslek Hastalıkları (Occupational Diseases): Genellikle tek bir etkenle meydana gelen, özgün ve kuvvetli bir mesleki ilişkinin ortaya konması ile meslek hastalığı tanısı konur. 2. İşle İlgili Hastalıklar (Work Related Diseases): Pek çok etkenin bir arada görüldüğü, çalışma ortamının rol oynayabildiği, birlikte farklı risklerin de yer aldığı, karmaşık bir etyolojiye sahip hastalıklardır. 3. Çalışanları Etkileyen Hastalıklar (Diseases Affecting Working Populations): İşle ilgili bir ilinti olmamasına karşın mesleki zararlı etkenlerle ortaya çıkışı artan hastalıklardır. Not: Etiyoloji veya neden bilimi, neden olmanın, nedenselliğin, nedenin incelenmesidir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

75 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Okuma Parçası: Şarbon (Antraks) Hastalığın etkeni, Bacillus antracis, sporlanarak çoğalan bir bakteridir. B. antracis, o C'de dk'da inaktif hale gelirken, sporları toprakta, merada ve sularda yıl canlı kalabildiği gibi, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı çok dayanıklıdır. Nemli ısıda, 121 o C'de 15 dk'da, kuru ısıda 160 o C'de 60 dk.'da ölürler. Antraks sporları, %0.1 sublime içinde 70 saat, %4 potasyum permanganatta 15 dk., %3 formolde 3-4 gün ve %5 fenolde 2-40 gün canlılığını koruyabilmektedir. Kurutulmuş halde sporların yıllar boyu saklanması mümkündür. Doğal koşullar altında soğukkanlı hayvanlar hariç tüm sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar enfeksiyona yakalanabilirler. Ancak çok koyun, keçi, sığır, manda, deve ve geyikler, daha az olarak domuz, at ve karnivorlarda görülür. Bulaşma: Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır: Sindirim yoluyla (Bağırsak şarbonu) Solunum yolu ile (Akciğer Şarbonu) Deri yolu ile (Deri Şarbonu) Son iki Şarbon türü Meslek Hastalığı dır. Derleyen: Dr. Seza ESKİİZMİRLİLER Kaynak:

76 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Okuma Parçası: Şarbon (Antraks) Hastalığın etkeni, Bacillus antracis, sporlanarak çoğalan bir bakteridir. B. antracis, oc' de dk.' da inaktif hale gelirken, sporları toprakta, merada ve sularda yıl canlı kalabildiği gibi, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı çok dayanıklıdır. Nemli ısıda, 121oC' de 15 dk' da, kuru ısıda 160 oc' de 60 dk.' da ölürler. Antraks sporları, %0.1 sublime içinde 70 saat, %4 potasyum permanganatta 15 dk., %3 formolde 3-4 gün ve %5 fenolde 2-40 gün canlılığını koruyabilmektedir. Kurutulmuş halde sporların yıllar boyu saklanması mümkündür. Doğal koşullar altında soğukkanlı hayvanlar hariç tüm sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar enfeksiyona yakalanabilirler. Ancak çok koyun, keçi, sığır, manda, deve ve geyikler, daha az olarak domuz, at ve karnivorlarda görülür. Bulaşma: Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır ; Sindirim yoluyla (Bağırsak şarbonu): Hayvanlarda bulaşma su, yem, ot gibi gıdalarla mikrobun alınması ile olurken, insana bulaşma yolu; iyi pişirilmemiş etlerin yenmesi ile şekillenir. İnsanlarda toksemi sonu 2-3 gün içinde ölüm oluşur. Vakaların %25-75 oranında ölümle sonuçlanır. Solunum yolu ile (Akciğer Şarbonu): Hayvanlarda nadiren görülen bu yolla enfeksiyona, insanlarda sıkça rastlanır. Hayvanların deri, kıl,yapağı ve yünü ile uğraşan insanlarda görülür. Dolaşım yetmezliği ve şok sonu 2-3 gün sonra ölüm oluşur. Ölüm oranı %20 den yüksektir. Deri yolu ile (Deri Şarbonu) : Deride oluşan çizik, sıyrık ve yaralardan mikrobun girmesi ile olur. İnsanlar, yine hastalıklı kan ve ete temasla mikrobu alırlar. Bakterinin inkubasyon süresi 1-10 gündür. Deri enfeksiyonlarında %5-20 oranında ölüme neden olur. Son iki Şarbon türü Meslek Hastalığı dır. Hayvanlarda Klinik Belirtiler : Antraks basili, bazı olgularda vücutta çabuk üreyerek klinik belirti oluşturmadan ölüm oluşturabilir ki, bu seyir sırasında; sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme, halsizlik, titreme ve yere düşerek kısa sürede ölüm görülür. Ölümden önce ve sonra ağız, burun ve anüsten kanlı bir akıntı gelir. Konakçının direncinin daha yüksek olması halinde ise; vücut ısısı artar (40-420C) ve bir süre aynı düzeyi koruduktan sonra aniden düşer ve hayvanlar (3-4 gün içinde) ölürler. Olguların çoğunda sinirlilik, huzursuzluk, iştahsızlık, asfeksi,önceleri kabızlık sonraları kanlı ishal ve kanlı idrar, deride püstüller, gebelerde yavru atmalar, eritrosit sayısında azalma ve şekillerinde bozukluklar görülür. Bu belirtilerin hepsi genellikle bir hayvanda bulunmaz. Sığırlarda akciğer ve deri antraksı nadirdir. Ölen hayvanda teşhis, antraxlı hayvanların kadavralarında çok çabuk bir kokuşma görülür. Ölüm sertliği tam değildir veya yoktur. Doğal deliklerden (ağız, burun, anüsten) siyah renkte kan gelir ve pıhtılaşmaz. Otopsi de en tipik bulgu; dalağın şişkin ve çamur kıvamda olmasıdır sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununa göre Antraks ihbarı mecburi hastalıklardan olup, hastalığa yakalanmış hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Kesimlerine müsaade edilmez. Hastalıktan şüphe edilenler 5 gün müşahadeye alınır. Müşahade süresi sonunda hasta oldukları tespit edilenler tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Bulaşmadan şüpheli hayvanlar masrafları sahiplerine ait olmak üzere 15 gün karantinaya alınır. Hasta hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Hastalıksız hayvanlar müşahade ve karantina sonunda serbest bırakılır. Korunma Önlemleri: Antrakstan ölmüş hayvanların yakılarak veya 2 metre derine gömülüp üzerine bol sönmemiş kireç tozu serperek ortadan kaldırılması gerekir. Hastalığın merada çıktığı durumlarda mera duyarlı hayvanlara kapatılır, hastalar ayrılır, sağlamlar daha yüksek yerlere taşınır ve aşılanırlar. Hastalık ahırda çıkmışsa hastalar ayrılır ve gerekirse tedaviye alınır. Sağlamlara aşı uygulanır. Tüm ahır malzemesi dezenfekte edilir. Yine hasta hayvanların temas ettiği nakil vasıtaları dezenfekte edilir. Hayvan yemi veya artıkları ve hayvansal maddeler yakılarak imha edilir. Hasta ve hastalıktan şüpheli hayvanların kesilmesi ve etlerinin tüketimi yasaktır. Ölen hayvanlara otopsi yapılmaz. Bulaşık meralarda otlatılması zorunlu hayvanlara antraks Max Sterne aşısı uygulanır ve aşılamadan 15 gün sonra bölgenin dezenfeksiyonu yapıldıktan sonra bu bölgeye gimesine izin verilir. Aşı antrakslı bölgelerde hastalık çıkmadan önce ilkbaharda uygulanır. Bağışıklık 1-2 haftada şekillenir, 6-12 aya kadar devam eder. Hayvansal ürünler (yün, kıl, deri vb.) uygun yöntemlerle sterilize edilir. İnsanda korunma : Bulaşık hayvan ürünleri ile uğraşan kişiler, uygun elbise, maske ve eldiven kullanmalı, risk grubundaki insanlar ise, koruyucu antijen ile bağışık hale getirilmelidir. Derleyen : Dr. Seza ESKİİZMİRLİLER Kaynak:

77 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Meslek hastalığı tanısının konması için önemli olan iki kriter; özel çalışma ortamı ve/veya aktivitesi ile özel bir hastalık arasında etken-maruziyet ilişkisinin olması ve tanı konan hastalığın söz konusu meslek çalışanlarında toplum ortalamasına göre daha fazla görülmesidir. Etken-maruziyet ilişkisinin net bir şekilde ortaya konabilmesi için; klinik ve patolojik tanıların konması, mesleki anamnez ve iş analizi, etken ve hastalık ilişkisini ortaya koyan epidemiyolojik veriler yararlı olmaktadır. Uluslararası meslek hastalıkları listesine bir hastalığın eklenmesi için tanımlayıcı kriterler şunlardır: Maruz kalma ve etkilenim ilişkisinin güçlü ve bilimsel olarak ispatlanmış olması, Hastalığın belli işlerde veya çalışma alanlarında ortaya çıkması, Maruz kalan işçi sayısı ile riskin şiddeti arasındaki ilişkinin kuvvetli olması, Hastalığın birçok ülkenin ulusal meslek hastalığı listesinde yer alması. ILO Meslek Hastalıkları Listesinde meslek hastalıkları üç kategoride toplanmaktadır: 1. Ajanlarla meydana gelen meslek hastalıkları (fiziksel, kimyasal ve biyolojik), 2. Hedef organ ve sistemlerin meslek hastalıkları (solunum, deri, kas iskelet), 3. Mesleki kanserler. ajan İng. agent Hastalık oluşturan veya hastalığı yayan herhangi bir etken. Örneğin: Mikroorganizmalar, bakteriler, virüsler Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

78 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Meslek hastalıkları, neden olan etmenlere göre sınıflandırılabilir: 1. Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları 1.1. Ağır metaller 1.2. Çözücüler 1.3. Gazlar 2. Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları 2.1. Gürültü ve titreşim 2.2. Yüksek ve alçak basınçta çalışma 2.3. Soğuk ve sıcakta çalışma 2.4. Tozlar 2.5. Radyasyon 3. Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları 3.1. Bakteri kaynaklı olanlar 3.2. Virus kaynaklı olanlar 3.3. Biyoteknoloji kaynaklı olanlar. 4. Psikolojik kaynaklı olan meslek hastalıkları 5. Ergonomiye özensizlikten kaynaklanan meslek hastalıkları. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

79 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci Birçok meslek hastalığı tanısı temel iş sağlığı hizmetleri kapsamında konulabilir. Ancak birçoğunda uzmanlaşmış mesleki tıp kliniklerine başvurulması gerekmektedir. Her iki durumda da tanıya ait özel bir plan izlenmektedir: Hastalığa neden olabilecek maruziyetin tanımlanması, Özel maruziyetle ilişkili olduğu bilinen klinik bulguların incelenmesi, Hastalığın olası bir nedeni olarak meslek dışı faktörlerin hariç tutulması, Meslek hastalığının varlığı veya yokluğu hakkındaki sonuç (tanı), İşyerinde önleyici tedbirler için öneriler oluşturulması, Meslek hastalıklarının yetkili makamlara bildirilmesi, İşle ilgili hastalıkların tanısının, tazminat açısından kesin bir yasal statüsü bulunmamaktadır, fakat önleyici ve kontrol tedbirleri üzerinde önemli bir etkisi bulunabilir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

80 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI İşyeri hekimi meslek hastalığı tanısı alan kişiye hukuki hakları ve hastalığı hakkında bilgi vermeli, psikolojik olarak destek olmalı ve onu koruma altına almalıdır. O güne kadarki iş ve işveren ilişkisi ile orantılı olarak meslek hastalığı tanısı alan kişinin, işe devamı veya uzaklaştırma kararına karşı açıkça düşmanlık, kızgınlık, depresyon gibi psikolojik reaksiyonları olabilmekte ve tümüyle önlenebilir bir durum olan meslek hastalığına işverenin neden olduğunu düşünebilmektedir. Meslek hastalığı tıbbi olduğu kadar yasal açıdan da bir sigortacılık tanımıdır. Bu tanı iş risklerinin işveren tarafından yönetilemediği ve çalışanın bu nedenle fonksiyon kaybına ya da hastalık durumuna uğradığını kanıtlamaktadır. Bütün bu nedenlerle, meslek hastalığı tanısı koyacak sağlık birimleri ve ekiplerinin konuyla ilgili iyi eğitimli ve yasal sürece hakim olması gerekmektedir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

81 MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci Klinik bulgulara ilaveten kişinin maruziyet bilgisi tanıyı koydurabilir. Yani çalışanın iş ve maruziyet öyküsü meslek hastalığı tanısını koymada hayati öneme haizdir. Meslek hastalığı tanısında kullanılan laboratuvar testleri 5 grupta toplanabilir: Genel sağlık değerlendirmesi: Kan sayımı, akciğer grafisi, EKG, tam idrar analizi. Maruziyete ait nonspesifik testler: Ortalama korpusküler volum, ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu, eozinofil, karaciğer enzimleri, solunum fonksiyon testi. Maruz kalınan ajan veya metabolitlerine ait testler: Toluen maruziyetinde idrarda hippürik asit, inorganik kurşun zehirlenmesinde kanda kurşun analizi yapılması gibi. Genetik veya alerji testleri: Kronik obstrüktif akciğer hastalıklarında serum alfa 1 antitripsin eksikliği, hemolitik kimyasallara duyarlıkta glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği, organik madde hiper sensitivitelerinde IgE, IgG bakılması gibi. Kromozomal değişiklikler: Bazı fiziksel ve kimyasal ajan maruziyetleri kromozomal değişiklikler yapabilmektedir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

82 Kavramlar Ortalama Korpusküler Hemoglobin Konsantrasyonu: The mean corpuscular hemoglobin concentration, a measure of the concentration of hemoglobin in a given volume of packed red blood cells. It is reported as part of a standard complete blood count. Örneğin ortalama korpüsküler hemoglobin konsantrasyonu %32 ile 36 arasındadır. Hemoglobin: Kanda solunum organından dokulara oksijen, dokulardan solunum organına ise karbondioksit ve proton taşıyan protein. Eozinofil: Eozinofil, eozinofil granülosit veya asidofil olarak da adlandırılan lökosit hücresi. Granülosittir. Parazitlerce oluşturulan enfeksiyonlarla savaşırlar. Sahip oldukları granüller "eozin" isimli boyayı tuttuğu için eozinofil olarak adlandırılmışlardır. Eozinofiller tüm lökositlerin %2.3'ünü oluştururlar. Ortalama μm büyüklüğündedirler. Kandaki değerlerinin sayıca artmasına Eozinofili denir. Eozinofili, allerjik reaksiyonlarda ve paraziter infeksiyonlarda kendini gösterir. Enzim: Biyolojik katalizor olarak özetlemek mümkündür. Aslında kendileri protein olan enzimler, biyokimyasal tepkimelerin daha hızlı gerçekleşmesini sağlarlar ve kendileri tepkime sonunda değişmeden kalır. Kronik obstrüktif akciğer hastalıkları (KOAH): KRONİK kelimesi uzun süredir devam eden anlamındadır. OBSTRÜKTİF kelimesi tıkayıcı anlamındadır ve bu hastalıkta nefes borularının (bronşların) tıkandığını göstermek için kullanılır. O halde KOAH ı, uzun süredir bronşlarda tıkanmaya neden olan bir hastalıktır şeklinde tarif edebiliriz. Bu hastalığın en kötü yanı, bronşlarda oluşan tıkanmanın bir daha düzelmemesi ve tedavi olunmaz ise hastalığın sinsice ilerlemesidir. Hastalığın en önemli nedeni SİGARA bağımlılığıdır. ( Hemolitik kimyasallar: Hemoliz: Hemoliz eritrositlerin (alyuvarların) büyük boyutlarda yıkımı. Hemoliz sonucu bir tür anemi olan hemolitik anemi oluşur.

83 MESLEKİ TIBBİ BAKIM Uluslararası ticaretten kaynaklanan küreselleşme ve rekabetin artması, dünyanın her yerinde işletmelerde işgücü verimlilik beklentilerinin artmasına yol açmaktadır. Ek olarak, meydana gelen demografik gelişmeler çalışanların ortalama yaşının yükselmesine neden olmaktadır. Kuruluşların ekonomik başarısı, eğitimli ve deneyimli çalışanların yeteneklerine bağlıdır. Bu nedenle, toplumun nitelikli iş isteğini karşılamak ve ayrıca ekonomik başarının temelini oluşturmak için çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi sosyal ve ekonomik açıdan giderek daha önemli hale gelmektedir. Daha sağlıklı bir iş çevresinin oluşturulması, sadece rekabet avantajı sağlamamakta, aynı zamanda başarılı ticaretin sosyal kabulünün bir göstergesi olmaktadır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

84 MESLEKİ TIBBİ BAKIM Avrupa Birliğinde (AB), işçilerin sağlık ve güvenliğinin uygun şekilde sağlanması, işverenlerin yasal bakım görevlerinin bir parçası olarak istenmektedir. AB ye üye çeşitli ülkelerin ilgili yasaları arasında belirgin farklar olmasına rağmen Konsey Direktifi 89/391/EEC ve ilişkili özel yönergelerde açıklanan ortak bir temel bulunmaktadır. İş, meslek ve sağlıkla mesleki tıbbi bakım etkileşimi bu yönergelerde ele alınmaktadır. Mesleki tıbbi bakımın başlıca amaçları aşağıda yer almaktadır: Çalışma koşullarının değerlendirilmesi (risk değerlendirmesi), Çalışma koşullarının geliştirmesiyle ilgili önerilerin sağlanması, İşverenleri işle ilişkili sağlık riskleri konusunda bilgilendirme ve önerilerde bulunma, Meslek hastalıkları ve iş ile ilişkili hastalıkların erken tanısı ve korunma, Maruziyetler ve riskler açısından bilgileri geliştirme. EEC: European Economic Community ECE: Economic Commission for Europe Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

85 MESLEKİ TIBBİ BAKIM Bu nedenle mesleki tıbbi bakım, yalnızca çalışanları sağlıklı tutmayı değil, işyerinde sağlığın korunması konusundaki yenilikleri de getirir. Mesleki tıbbi bakım aracılığıyla, işveren tıbbi bakımın nitelikli uzmanlar tarafından kalite kontrolü sağlanan koşullar altında verilmesini ve sonuçların doğru biçimde değerlendirilmesini sağlayarak bakım görevi sorumluluklarını yerine getirdiğini belgeleyebilir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

86 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve SAĞLIK GÖZETİMİ İşyerinde sağlık ve güvenliğin sağlanmasının temeli risk değerlendirmesidir. Bu amaçla işveren, sağlık ve güvenlik tehlikelerinin işle ilgili olup olmadığını veya hangi noktaya kadar işle ilgili olduğunu (işe başlarken ve sonrasında belirli aralıklarla) değerlendirir. Bu süreçte, işveren sağlık ve güvenlik uzmanlarından, işyeri hekiminden veya diğer iş sağlığı profesyonellerinden destek alabilir. Prensipte, işverenin her türlü riski en aza indirmesi ve gerekli tüm kurumsal ve kişisel koruyucu önlemleri alması beklenir. Risk değerlendirmesi uygun şekilde belgelenmelidir. Risk değerlendirme sonucunda tüm koruyucu önlemlere rağmen çalışanlar için hala önemli bir risk mevcutsa, işyeri hekimi tarafından mesleki tıbbi muayene yapılmalıdır. İşe başlayacak veya devam edecek bir çalışanın mesleki tıbbi muayeneden geçirilmesini gerektiren koşullar ilgili mevzuatla belirlenir. Bu muayeneler, bir kişinin işe uygunluğunu saptamak için yapılan ve mevzuat ile düzenlenmeyen veya özel işyeri riskleri ile ilişkili olmayan genel sağlık muayenelerinden oldukça farklıdır. Bununla birlikte bu tür tıbbi muayeneler, çalışanın sağlığının geliştirilmesi ve işe uygunluğunun sürdürülmesi için bir başlangıç noktası olabilir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

87 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve SAĞLIK GÖZETİMİ Bir çalışana mesleki tıbbi muayene yapılması gerektiğinde, muayene olup olmamak veya hekimin sorularını cevaplayıp cevaplamamak çalışanın kendi kararına bağlıdır. Çalışan muayene olmayı kabul etmediğinde, işyeri hekimi işvereni çalışanın işe başlamak veya devam etmek için sağlık durumunun uygunluğu hakkında herhangi bir rapor verilemeyeceği konusunda bilgilendirmelidir. Mesleki tıbbi muayeneler, işyeri hekimi tarafından önerilen toplu koruyucu önlemlerden (örneğin eğitim toplantılarında işçilere mesleki toksikoloji konusunda bilgi verilmesi ve önerilerde bulunulması gibi) farklı olarak kişiye yönelik koruyucu girişimlerdir. İş süreci boyunca özel sağlık risklerine maruz kalan çalışanın sağlık durumunun gözlenmesindeki amaç, işle ilişkili sağlık sorunlarının erken tanısı ve bir işin kişisel sağlık riskinin artması ile ilişkili olup olmadığının saptanmasıdır. Aynı zamanda, tıbbi muayene ile koruyucu önlemlerin etkisi kontrol edilebilir ve meslek hastalıklarının kanıtları belgelenebilir. Toksikoloji: Toksikoloji yani zehir bilim, kimyasallar ile biyolojik sistem arasındaki etkileşimleri, zararlı sonuçları yönünden inceleyen bilim dalıdır ya da kimyasalların zararsızlık limitlerini belirleyen bilim dalıdır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

88 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve SAĞLIK GÖZETİMİ İş Sağlığı Profesyonellerinin Sorumlulukları Mesleki tıbbi muayene, doğal olarak bir hekim tarafından yapılmalıdır. Bununla birlikte, doğrudan bir hekim tarafından gerçekleştirilmeyen tıbbi yöntemler en azından hekim denetimi ve sorumluluğu altında gerçekleştirilmeli ve ciddi kalite kontrolüne tabi tutulmalıdır. Temel olarak, mesleki tıbbi muayenenin yapılması bir dizi sorumlulukla ilişkilidir. İlk olarak, muayeneyi yapan kişi gerekli araçlara ve diğer gereksinimlere ulaşabilmeli ve uygun niteliklere sahip olmalıdır. İşyeri hakkındaki özel bilgiler de bu kapsamdadır; ideal olan, bilginin işyerindeki kişisel gözlemlerden elde edilmesidir. Muayene öncesi çalışan, planlanan işlem hakkında bilgilendirilmelidir. Muayene kalite kontrol kriterlerini karşılamalı ve mesleki tıptaki en son gelişmelerle uyumlu olmalıdır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

89 RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve SAĞLIK GÖZETİMİ İş Sağlığı Profesyonellerinin Sorumlulukları - devamı Muayene sonrasında çalışana sunulan öneriler özellikle önemlidir. Bu öneriler kişinin özel eğilimlerini göz önünde bulundurmalı ve tüm somut sağlık sorunlarına yönelik olmalı, ayrıca iş hijyeni ve sağlıklı davranış biçimi ile ilgili genel önerileri de içermelidir. Ayrıca, iyileşme dönemindeki kişiler işe dönme olasılıkları hakkında bilgilendirilmelidir. Mesleki tıbbi muayene ile ilgili düzenlemeler, sonuçları işçi ve işverene ulaştırma yöntemiyle ilgili net talimatları içermelidir. Muayene sonuçları ve değerlendirme yazılı olarak kaydedilmeli ve çalışan bilgilendirilmelidir. Tüm tıbbi muayenelerde olduğu gibi sonuçlar tıbbi muhakeme kurallarına tabidir. Bu nedenle, sonuçların işverene iletilmesi ile ilgili açıklama, muayene tarihi ve söz konusu işle ilgili gözlenecek herhangi bir durumla ilgili detaylar ile sınırlandırılmalıdır. Eğer mesleki tıbbi muayene sonuçları kurum içinde kritik bir duruma ait kanıtlar ortaya çıkarırsa iş sağlığı profesyoneli, bir yandan tıbbi gizliliği gözetirken diğer yandan işvereni bilgilendirmeli ve gerekli önerilerde bulunmalıdır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

90 MESLEK HASTALIKLARI REHBERİ Rehberlerin temelinde, işyeri hekiminin mesleki tıbbi muayeneyi yaparak gereken verileri toplaması, risk değerlendirmesi yapması ve çalışana öneride bulunması yer almaktadır. Rehberler, mesleki tıbbi muayenelerin -tek bir endüstri dalında, bölgesel özellikler ve koşullardan bağımsız olarak- aynı şekilde yürütülmesini ve sonuçların tek bir kriter dizisine göre değerlendirilmesini sağlar. Muayenelerden elde edilen bilgilerin iş sağlığı ve güvenliğinin evrensel gelişimi için kullanımı ancak bu durumda mümkün olabilir. Rehberler, sağlık gözetimi için yasal gereklilikleri yerine getiren mesleki tıbbi muayene yaklaşımlarıdır ve en iyi uygulama önerisi olarak anlaşılmalıdır. Tıbbi uzmanlık rehberlerinden farklı olarak bu rehberler, tek bir uzmanlık grubunun fikirlerini yansıtmamakta, iş sağlığı alanındaki ilgili tüm uzmanlık dernekleri, iş sağlığı bilim uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği uzmanları ve devlet temsilcileri arasındaki işbirliğinin sonucu oluşturulmaktadır. Rehberler ile ilgili kavramın diğer bir karakteristik özelliği sistematik olmasıdır. Rehberlerin açık ve tutarlı yapısı, konusu hangi maruziyet olursa olsun tüm tıbbi muayenelerin aynı prensipleri izlemesini sağlar. Rehberler; muayeneyi yapan kişinin, olgulara uygulanması gereken tıbbi prosedürün kısıtlanmadan kalite kontrolü sağlanan sağlık gözetimini yerine getirmesi için önemli bir araç işlevi görmektedir. Bununla birlikte, pratikte muayenelerin ne kadar sıklıkla yapılması gerektiğini belirleyen yasal gereklilikler değildir. Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda işyeri hekimi tarafından karar verilmesi en doğrusudur. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek Hastalıkları Rehberi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM), ISBN: , Matsa Basımevi, Kasım ANKARA

91 MESLEK HASTALIĞINA NEDEN OLAN UNSURLAR Meslek hastalıkları tıp otoritelerince muhtelif tasnif metotları ile tasnif edilmektedir. Genel ve yaygın tasnif şekli aşağıdadır. Zararlı gazlar ve dumanları (buharlar) Alifatik hidrokarbonlar (Metan, etan, propan, bütan vb.) Halojenli hidrokarbonlar Aromatik hidrokarbonlar ve türevleri Zararlı tozlar (pnömokonyozlar) Metal ve metaloidler Kanserojen faktörler (meslek kanserleri) Pestisidler Fiziksel ajanlar İnfeksiyon amilleri (mesleksel enfeksiyon hastalıkları) Dermatoz amilleri (mesleksel dermatozlar) Plastik maddelerden gelebilecek zararlar Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum 3 Hidrokarbonlar: Yalnızca hidrojen ve karbon içeren kimyasal bileşik. Hidrokarbonlar, moleküllerinin yapısına bağlı olarak üç ana gruba ayrılırlar. Alifatik hidrokarbonlarda karbon zinciri açıktır. Yani karbon atomları birbirine bir çizgi boyunca bağlanmışlardır. Aromatik hidrokarbonlar ise üç çift bağ taşıyan en az bir benzen halkası içerirler.

92 KISACA

93 ILO ya göre dünyada her yıl 2,34 milyon çalışan yaşamını yitirmektedir milyonu işle ilgili hastalıklar nedeniyle, den fazla çalışan iş kazaları nedeniyle, 317 milyondan fazla iş kazası, 160 milyondan fazla hastalık ortaya çıkmaktadır. Tahmin edilen bir günde 6300 işle ilgili ölümün 5500 i işle ilgili hastalık nedeniyledir. *** Her gün bir yenisi eklenen, toplu kayıplara da neden olan iş kazaları yanı sıra, meslek hastalıkları çok daha fazla çalışanı sessizce etkilemektedir Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

94 Dünyada işe bağlı sağlık sorunlarının toplamının %56 sı meslek hastalıkları, %44 ü iş kazaları, Türkiye de%99 dan fazlası iş kazası %1 den azı meslek hastalığıdır. Beklenen/Saptanan Meslek Hastalıkları Beklenen Meslek Hastalığı sayısı: 1000 de 4-12 Her yıl Türkiye de vaka, de sıklık beklenmelidir. WHO Dünya Sağlık Örgütü Verilerine Göre Beklenen (%0.4- %0.12) ve Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

95 İşle ilgili hastalıklar: Yapılan iş hastalığın kısmen nedenidir. Hastalık üzerine etkili birden fazla etmen vardır. Ör: KOAH, Astım. Meslek hastalıkları: Yapılan iş hastalığın birincil nedenidir. İşle güçlü ilişki vardır. Yasal boyutu vardır. Ör: Silikozis, Asbestozis Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

96 Meslek Hastalıkları Türkiye de kas iskelet sistemi ve deri hastalıkları çok çok az düzeylerde tespit edilmektedir. Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

97 Seçilmiş Ölüm Nedenleri Projeksiyonları ( ) Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

98 BAZI İSTATİSTİKLER

99 KONUNUN ÖNEMİ Kaynak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu Kitabı, ISBN , Kasım 2012, Ankara.

100 KONUNUN ÖNEMİ Kaynak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu Kitabı, ISBN , Kasım 2012, Ankara.

101 TÜRKİYE DE İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI Kaynak: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kitabı, ISBN , Kasım 2012, Ankara.

102 EUROSTAT VERİLERİNE GÖRE 100 BİNDE ÖLÜMLÜ İŞ KAZASI ORANLARI ( ) Kaynak: ( Kaynak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu Kitabı, ISBN , Kasım 2012, Ankara.

103 İş Kazası Ölüm Oranları ( ) Kaynak: Verileri için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, s verileri için Sosyal Sigortalar Kurumu ve İSİG Meclisi verileri (*) Soma ve Ermenek hariç işçi ölümleri HATIRLATMA: İş kazalarında 2014 yılında yılında ise yılında yaklaşık kişi

104

105 Meslek Hastalığına bağlı ölümlerden 74,000 i asbest dahil işyerindeki tehlikeli maddelerden kaynaklanmaktadır. Kanser vakalarının %9,6 sının işe bağlı olarak ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. (ÇSGB- AB de İSG, Yayın No:12) Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

106 Ölümlü İş Kazası Oranları / işçi (Kaynak: (*SGK 2014 İstatistik yıllığına göre hesaplanmıştır.) Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

107 Ülkemizde İş Kazaları ve Ölümlerin Yıllara Göre Dağılımı (SGK İstatistik Yıllıklarına göre hazırlanmıştır.) Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

108 Ülkemizde Meslek Hastalıkları ve Ölümlerin Yıllara Göre Dağılımı (SGK İstatistik Yıllıklarına göre hazırlanmıştır.) Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

109 Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

110 Dünyada İş Kazası ve Meslek Hastalığı Oranları Türkiye de İş Kazası ve Meslek Hastalığı Oranları: İŞ KAZASI 99,78% MESLEK HASTALIĞI 0,22% Ref.: Öğr.Gör. Enes Gündüz, Dünyada ve Türkiye de İSG nin Önemi,

111

112 Tablo: Türkiye de yılları arasında meslek hastalıkları sayıları ve sıklıkları ( de) İstatistik Yıllıkları Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

113 Doç. Dr. Esin OCAKTAN, MESLEK HASTALIKLARI, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi ve Çalıştayı, Aralık 2014

114 İŞ GÜVENLİĞİNDE YÖNTEM

115 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Genel Prensipleri Amerikalı yazar W. HEINRICH herhangi bir alanda yürütülecek işçi sağlığı ve iş güvenliği çalışmalarının ON PRENSİP üzerinde yapılmasını önermektedir.

116 İŞ GÜVENLİĞİ BİRİNCİ PRENSİBİ Prensip-1 «Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumların Önlenmesi» Kaza zincirinin üçüncü halkası en zayıf halkadır. İSG birinci ve ikinci halkalarda (eğitim ve disiplin yoluyla) etkin sonuç elde edilmesi için çalışmalar yapılmasını kabul eder. İş güvenliği, kazaların önlenmesinde «Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumları» düzeltmeyi hedef alır.

117 KAZA ZİNCİRİ Yaralanma «Zarar-Hasar» Kaza Olayı Tehlikeli hareket ve durumun aynı anda olması gerekir. «İSG nin Hedefi» Tehlikeli Hareket Tehlike Durum Kişisel Kusurlar İnsanın Tabiat Şartları Karşısında Zayıflığı «İnsanla İlgili»

118 İŞ GÜVENLİĞİ İKİNCİ PRENSİBİ Prensip-2 «İş kazalarının %88 ini tehlikeli hareket, %10 u tehlikeli durum, %2 si sebebi kaçınılmaz ve bilinmeyen nedendir.» Bu prensip iş güvenliği önlemlerinde, tehlikeli hareket ve tehlikeli durumların önemli olduğunu göstermektedir.

119 İŞ KAZALARI NEDENLERİ (% ORANLARI) %88 Tehlikeli Hareket İŞ KAZASI %10 Tehlikeli Durum %2 Sebebi Bilinmeyen

120 TEHLİKELİ HAREKETLER DURUMUNLAR TEHLİKELİ HAREKETLER 1.Emniyetsiz çalışma (vaziyet alma), 2.Gereksiz şekilde hızlı çalışma, 3.Emniyet donanımını kullanılmaz hele getirme, 4.Alet ve makineleri tehlikeli şekilde kullanma, 5.Emniyetsiz taşıma, yükleme, istifleme yapma, 6.Tehlikeli yerlerde çalışma, 7.Şaşırma, kızgınlık, üzgün, telaş, şakalaşma, 8.KKD kullanmama, TEHLİKELİ DURUMLAR 1.Uygun olmayan KKD, 2.Koruyucusuz çalışma, 3.Kusurlu alet, makine, techizat kullanma, 4.Emniyetsiz yapılmış alet-makineler 5.Yetersiz ve bakımsız bina, alet ve makine 6.Yetersiz ve/veya fazla aydınlatma 7.Yetersiz havalandırma 8.Emniyetsiz yöntem-şartlar KKD: Kişisel Koruyucu Donanım

121 İŞ GÜVENLİĞİ ÜÇÜNCÜ PRENSİBİ Prensip-3 «Kaza Sonucu Meydana Gelecek Zararın Büyüklüğü Kestirilemez, Bu Tamamen Tesadüflere Bağlıdır.» Bu prensip İSG nin yaptığı faaliyetlerdeki amacının; kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebepleri ortadan kaldırılmaya dönük olması gerektiğini söylemektedir.

122 OLUŞAN ZARAR Kolayca Önlenir Önlenemez Metotlu Çalışmayla Önlenir %50 %2 %48

123 İŞ GÜVENLİĞİ DÖRDÜNCÜ PRENSİBİ Prensip-4 «Ağır yaralanma ya da ölümle neticelenen her kazanın temelinde 29 uzuv kaybı, 300 yaralanma olmayan (ramak kala) olay vardır.» Bu prensipten özellikle «ramak kala» olaylarının nedenlerinin iyi incelenmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

124 HER KAZANIN TEMELİNDE (1/29/300 ORANI) 29 Uzuv Yaralanmalı Olay 300 Yaralanma Meydana Gelmeyen Olay (Ramak Kala Olay!) 300 KAZA Ölümcül Kaza : 1 Kayıp İş Günü Durumu: 30 Tıbbi Tedavi Durumu : 300 Güvensiz Koşullar : Dikkatsizlik Durumları : Ağır Yaralanma / Ölüm

125 İŞ GÜVENLİĞİ BEŞİNCİ PRENSİBİ Prensip-5 «Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri?» İnsan önce güvensiz koşullar oluşturmakta, sonrada bu koşullar nedeniyle kaza yapmakta veya meslek hastalığına yakalanmaktadır. Kaza kusur oranlarının belirlenmesinde tehlikeli hareketlerin nedenleri incelenmelidir.

126 TEHLİKELİ HAREKETLERİN NEDENLERİ İşçinin bünyesinden ve yaradılışından gelen şahsi kusurları «dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık» Bilgi ve ustalık yetersizliği Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri Fiziki yetersizlikler, Uygunsuz mekanik koşullar

127 İŞ GÜVENLİĞİ ALTINCI PRENSİBİ Prensip-6 «Kazalardan Korunma Metodu» İSG mevzuatımızda yapılan yeni düzenlemelerle bu konu geniş bir şekilde ele alınmıştır.

128 KAZALARDAN KORUNMA METODU MUHENDİSLİK REVİZYON İKNA VE TEŞVİK ERGONOMİ «İŞ-İŞÇİ UYUMU» DİSİPLİN KURALLARI Tehlikeli durumların bilinmesi, Tehlikeli durumların analizi, Tedbirlerin alınması, Tedbirlerin uygulanması Eğitim ve öğretim çalışmaları, Çeşitli yarışmaların düzenlenmesi Uyarı levhaları ve afişler, Propaganda, Yapılacak işe uygun işçi temini ve çalışanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine, tesis ve aletleri geliştirmek, İş güvenliğini sağlamada en son başvurulacak çözüm yolu, disiplin tedbirlerine başvurulması, Gerekli kontrollerin sağlanması, Ödüllendirme ve özendirme,

129 İŞ GÜVENLİĞİ YEDİNCİ PRENSİBİ Prensip-7 «Kazalardan Korunma Yöntemleri ile Üretim ve Kalite Kontrolü Metotları Benzerlik ve Paralellik Arz Eder.» Bu benzerlik kalite yönetim sistemlerinde daha net görülmektedir.

130 İŞ GÜVENLİĞİ SEKİZİNCİ PRENSİBİ Prensip-8 «İSG ile ilgili Çalışmalara, Kurallara ve Alınacak Tedbirlere Üst Düzey Yönetici Katılmalı ve Sorumluluğa Ortak Olmalıdır.» İSG çalışmaları sadece işyerinde bu amaçla görevlendirilen personelle sınırlı kalmamalıdır. Özellikle üste düzey yönetim, orta düzey yönetim İSG çalışmalarını desteklemelidir.

131 İŞYERİNDE GÜVENLİK KÜLTÜRÜ İşyeri Güvenlik Kültürü

132 İŞ GÜVENLİĞİ DOKUZUNCU PRENSİBİ Prensip-9 «Formen, Ustabaşı ve Benzeri ilk Kademe Yöneticiler, Kazalardan Korunmada En Önde Gelen Personeldir.» Bu prensip işçiye en yakın ilk kontrol elemanının iş güvenliğini sağlamadaki önemini, eğitim, teşvik, ikna ve disiplin çalışmalarının hangi seviyede gerekli olduğuna işaret etmektedir.

133 İŞ GÜVENLİĞİ ONUNCU PRENSİBİ Prensip-10 «İG Çalışmalarına Yön Veren İnsani Duyguların Yanında, İG nin Sağlanmasında İtici Rol Oynayan 2 Mali Faktör Vardır.» 1. Güvenli bir işletmede üretim artacak, maliyet düşecektir. 2. Kazalarda meydana gelen zarar, yapılan ödemelerin 5 katıdır.

134 KAZA ZİNCİRİNİN 5 TEMEL FAKTÖRÜ aralanma (zarar veya hasar) meydana gelmeli Yaralanma «Zarar-Hasar» Kaza Olayı ehlikeli hareket ve durumun aynı anda olması gerekir. «İSG nin Hedefi» İnsan tabiat karşında zayıf olmasaydı kazalar olmazdı. «Kazalar tam önlenemez!» Tehlikeli Hareket Tehlike Durum Kişisel Kusurlar İnsanın Tabiat Şartları Karşısında Zayıflığı «İnsanla İlgili» Kazanın -yaralanma/zararınmeydana gelmesi gerekir Dikkatsizlik, pervasızlık, asabiyet, dalgınlık, ihmal, önemsemezlik gibi yanlış ve gereksiz hareketler. «Zayıflığın Kişisel Boyutu» İSG İnsanı Kusurlu Varlık Kabul Eder. Kaza zincirini oluşturan halkalardan biri olmadıkça diğeri oluşmaz ve kaza meydana gelmez!

135

136 İSG KÜLTÜRÜ İSG KÜLTÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ 1. Düzeltmekten çok koruyucudur! 2. Multidisiplinerdir (Çok disiplinli yapı) 3. Ancak ilgili tarafların katkısıyla gelişebilir Devlet İşverenler ve Örgütleri Çalışanlar Sendikalar