TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARET YAPISI. Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi Ekonometri Bölümü

Transkript

1 TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARET YAPISI Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi Ekonometri Bölümü 1

2 Ülkeler Niçin Dış Ticaret Yapar? Dış Ticaret Politikası Ödemeler Bilançosunun, cari işlemler hesabında ihracat ve ithalat kalemleri üzerindeki tüm hükümet faaliyetlerini kapsayan bir tür dış ekonomi politikasıdır. (İngiltere Başbakanının sözleri.) Dış Ticaret Politikasının başlıca amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Dış Ödemeler Dengesizliklerinin Giderilmesi Dış Rekabetten Korunma Ekonomik Büyüme İstihdam Oluşturma 2

3 Ülkeler Niçin Dış Ticaret Yapar? Dış Ticaret Politikalarının Türleri Koruyucu Ticaret Politikası: Rekabeti engeller. Kaynakların etkin dağılımını engeller. Girişimcileri durgunluğa ve tembelliğe iter. Monopol yaratır. Bürokratik işlemler artar. Rüşvete ve kaynak israfına yol açar. Serbest Ticaret Politikası: Uluslararası Uzmanlaşmayı teşvik eder. Serbest Fiyat Mekanizmasını güçlendirir. Optimum Kaynak Dağılımı sağlar. 3

4 Dış Ticaret ile İlgili Bazı Temel Kavramlar İhracat (Export: X) : Bir malın yabancı ülkelere döviz karşılığı yapılan satışıdır. İthalat (Import: M) : Yurtdışında üretilmiş malların, ülkedeki alıcılar tarafından satın alınmasıdır. Net İhracat (NX) =X-M Buna dış ticaret dengesi de denir. Dış ticaret dengesi ayrıca X/M ile de hesaplanabilir. 4

5 İhracat ve ithalat değerleri iki türlü hesaplanabilmektedir: CIF (Cost, Insurance, Freight): Mal bedeli, sigorta ve navlun ücretlerinin toplamı, fiyata yansıtılır. Bu sistemde malın taşınması sırasında oluşabilecek kayıp ve hasar riskine karşı deniz sigortası sağlama yükümlülüğü ve taşıma maliyetleri satıcı tarafından karşılanmaktadır. Mallar karşı ülkede adrese teslim edilinceye kadar bütün sorumluluk ihracatçıya aittir. EVDS den göster! 5

6 FOB (Free on Board): Tedarikçinin malzemeyi nakliye yapılacağı geminin güvertesine taşıyana kadar olan sorumluluğunu içerir. Fabrikadan liman gümrüğüne kadar olan taşıma masrafları ile, liman gümrüğü ve liman masrafları tedarikçiye aittir. Malzeme gemi güvertesine taşındıktan sonraki sorumluluk ise müşteriye aittir. Daha çok deniz taşımacılığında (navlun) kullanılan bir terimdir. EVDS den göster! 6

7 Türkiye de İhracat FOB, İthalat CIF Olarak Hesaplanmaktadır 7

8 Re-Export: Diğer ülkelerden yurda ithal edilen malların daha sonra tekrar yurtdışına ihraç edilmesidir. Örneğin: Turgut Özal zamanında yurt dışından alınan buğdayın, tekrar başka ülkelere satılması gibi. 8

9 Dahilde İşleme Rejimi (DİR) İhraç ürününün elde edilmesinde kullanılan girdilerin, ticaret politikası önlemlerine (Kota, gümrük vergisi,..) tabi tutulmaksızın, gümrük muafiyetli olarak ithal edilmesidir. Örneğin; Kumaş ithal edilerek işlenip gömlek olarak ihraç edilmesi. 9

10 DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR) Dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek suretiyle ihracatı artırmak, İhraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, İhraç pazarlarını geliştirmek, İhraç ürünlerini çeşitlendirmek amacıyla uygulanmaktadır. 10

11 TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARET YAPISI Türkiye, 1980 öncesi dönemde «İthal İkamesine Dayalı» şeklinde büyük ölçüde dışa kapalı bir ekonomik büyüme modeli izlerken, 24 Ocak 1980 kararlarıyla birlikte bunu bırakıp, dışa açık «İhracata Dayalı/ İhracat Öncüllü» ekonomik büyüme modeli izlemeye başlamıştır. 11

12 12

13 Türkiye nin İhracat Yapısı (Milyar Dolar) Ara Malı Sermaye Malı Tüketim Malı Toplam * *Ocak 2015 e ait değerlerdir. 13

14 VERİYİ ALDIĞIN YERİ GÖSTER 14

15 Türkiye nin İhracat Yapısı (Toplam İçinde %) Ara Malı Sermaye Malı Tüketim Malı *Ocak 2015 e ait değerlerdir. 15

16 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İhracat Yapısı ÖRME GİYİM (%) YAŞ MEYVE-SEBZE (%) DEMİR VE ÇELİK (%) ELEKTRİKLİ MAKİNALAR (%) MAKİNA ve TEÇHİZAT (%) MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) KIYMETLİ TAŞ VE METAL (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

17 VERİYİ ALDIĞIN YERİ GÖSTER 17

18 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İhracat Yapısı ÖRME GİYİM (%) YAŞ MEYVE-SEBZE (%) DEMİR VE ÇELİK (%) ELEKTRİKLİ MAKİNALAR (%) MAKİNA ve TEÇHİZAT (%) MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) KIYMETLİ TAŞ VE METAL (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

19 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İhracat Yapısı MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) MAKİNA ve TEÇHİZAT (%) ÖRME GİYİM (%) ELEKTRİKLİ MAKİNALAR (%) DEMİR VE ÇELİK (%) KIYMETLİ TAŞ VE METAL (%) YAŞ MEYVE-SEBZE (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

20 VERİYİ ALDIĞIN YERİ GÖSTER 20

21 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İhracat Yapısı (2013) Kaynak: Türkiye İhracatçılar Birliği 21

22 22

23 Görüldüğü Gibi Türkiye nin İhracatında Motorlu Kara Taşıtları Önemli Bir Yer Tutmaya Başlamıştır. 23

24 Türkiye nin İthalat Yapısı (Milyar Dolar) Ara Malı Sermaye Malı Tüketim Malı Toplam * *Ocak 2015 e ait değerlerdir. 24

25 Türkiye nin İthalat Yapısı (Toplam İçindeki Payları, %) Ara Malı Sermaye Malı Tüketim Malı * *Ocak 2015 e ait değerlerdir. 25

26 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İthalat Yapısı MİNERAL YAKITLAR (%) MAKİNA VE CİHAZLAR (%) DEMİR VE ÇELİK (%) ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR (%) MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) KIYMETLİ TAŞ VE MADENLER (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

27 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İthalat Yapısı MİNERAL YAKITLAR (%) MAKİNA VE CİHAZLAR (%) DEMİR VE ÇELİK (%) ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR (%) MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) KIYMETLİ TAŞ VE MADENLER (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

28 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İthalat Yapısı MİNERAL YAKITLAR (%) MAKİNA VE CİHAZLAR (%) DEMİR VE ÇELİK (%) ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR (%) MOTORLU KARA TAŞITLARI (%) KIYMETLİ TAŞ VE MADENLER (%) TOPLAM (Milyar Dolar)

29 Türkiye nin Fasıllar İtibariyle İhracat Yapısı (2013) Kaynak: Türkiye İhracatçılar Birliği 29

30 30

31 Görüldüğü Gibi Türkiye nin İthalatında Petrol ve Türevleri Önemli Bir Yer Tutmaktadır Ben Demedim mi Petrol Önemli Diye :)) 31

32 Ülke Gruplarına Göre Türkiye nin İhracatı ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT - Milyon Dolar OCAK 2014 % DAĞ % DAĞ. % DEĞ. GENEL İHRACAT TOPLAMI A- AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28) DİĞER AVRUPA AFRİKA AMERİKA ASYA AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER

33 Ülke Gruplarına Göre Türkiye nin İhracatının Yıllar İtibariyle Değişimi TOPLAM İHRACAT (Milyar $) A- AB (28) AB Hariç Avrupa AFRİKA AMERİKA ASYA

34 AB ile Dış Ticaretin Gelişimi *Ocak- Şubat Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi 34

35 35

36 En Fazla İhracat Yaptığımız İlk 10 Ülke (Milyar $) ÜLKELER Almanya Irak İngiltere İtalya Fransa A.B.D Rusya Federasyonu İspanya B.A.E İran

37 En Fazla İhracat Yaptığımız İlk 10 Ülkedeki Değişim Ülke Adı OCAK Değişim (%) Almanya 1,252 1, Irak 1, İngiltere İtalya Fransa ABD Rusya Federasyonu İspanya BAE İran

38 Ülke Gruplarına Göre Türkiye nin İthalatı GENEL İTHALAT TOPLAMI 1-AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ (28) 2-DİĞER AVRUPA (AB HARİÇ) AFRİKA AMERİKA ASYA

39 En Fazla İthalat Yaptığımız İlk 12 Ülke (Milyar $) ÜLKELER Rusya Federasyonu Çin Almanya Gizli Ülke ABD İtalya İran Fransa Güney Kore Hindistan

40 40

41 En Fazla Dış Ticaret Açığı Verdiğimiz İlk (%) ÜLKELER X M NX X/M Almanya Irak İngiltere İtalya Fransa A.B.D Rusya Federasyonu İspanya İran Çin Hindistan Güney Kore

42 Dış Ticaret Açığı Nasıl Azalır (Video) 42

43 Türkiye nin Cari Açığı ve Dış Ticaret Açığı Arasındaki İlişki NX CA 43

44 Türkiye nin Cari Açığı ve Dış Ticaret Açığı Arasındaki İlişki ÖDEMELER DENGESİ (Milyon ABD Dolar) Ocak Ocak A- CARİ İŞLEMLER HESABI -4,982-2, İhracat 13,285 13, İthalat 18,485 15,922 Mal Dengesi -5,200-2, Hizmet Gelirleri 2,637 2, Hizmet Giderleri 1,924 1,844 Mal ve Hizmet Dengesi -4,487-1, Birincil Yatırım Kaynaklı Gelirler Birincil Yatırım Kaynaklı Giderler Mal, Hizmet ve Birincil Gelir Dengesi -5,028-2, İkincil Yatırım Kaynaklı Gelirler B. SERMAYE HESABI C. FINANS HESABI 3,278-7, Doğrudan Yatırımlar: Net Varlık Edinimi Doğrudan Yatırımlar: Net Yükümlülük Oluşumu 1,247 1, Portföy Yatırımları: Net Varlık Edinimi Portföy Yatırımları: Net Yükümlülük Oluşumu , Hisse Senetleri Borç Senetleri 72 1, Diğer Yatırımlar: Net Varlık Edinimi 1, Merkez Bankası Genel Hükümet Bankalar 1, Diğer Sektörler Diğer Yatırımlar: Net Yükümlülük Oluşumu -2,651 3, Merkez Bankası Genel Hükümet Bankalar -2,141 4, Diğer Sektörler D. NET HATA VE NOKSAN 2,482-1,463 GENEL DENGE 5,800-4,017 E. REZERV VARLIKLAR -5,800 4,017 44

45 Cari Açık Hangi Günler Açık? Bir Bilene Soralım :)) 45

46 Beklentiler-Hedefler 46

47 Veri Kaynakları ve Güncel Takip Edilecek Siteler Ekonomi Bakanlığı (İstatistik ve Yayınlar) Ekonomi Bakanlığı-Ekonomik Görünüm Merkez Bankası (Evds.tcmb.gov.tr-Dış Ticaret Geniş Ekonomik Kategorileri Sınıflamasına Göre) Türkiye İhracatçılar Meclisi 47