TÜTÜN ÜRETİMİNDE KALİTENİN GAYRİSAFİ ÜRETİM DEĞERİ ÜZERİNE ETKİSİNİN FONKSİYONEL ANALİZİ 2. TÜTÜN ÜRETİMİNDE KALİTEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Transkript

1 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, 4-6 Eylül Adana Cilt: I S TÜTÜN ÜRETİMİNDE KALİTENİN GAYRİSAFİ ÜRETİM DEĞERİ ÜZERİNE ETKİSİNİN FONKSİYONEL ANALİZİ Yrd.Doç,Dr Adnan ÇİÇEK' A rif SEMERCİ 1. GİRİŞ Tütünde birim alandan alınan verimin yüksekliği kadar, ürün kalitesi de önemlidir yılında "Türk Tütüncülüğünün Kalitesini Geliştirm e" adı altında bir proje uygulamaya konulmuş ve baş fiyat uygulaması yerine kalitenin alım fiyatlarına yansımasını sağlayan G R A D sistemine geçilm iştir (Anonim, 1986/a) B u sistemde her nevi tütünün farklı fiyatı olduğundan, üretici gelirinin artması daha kaliteli tütün üretimine bağlıdır. Bu araştırmada tütün üretiminde kullanılan girdilerin üretim miktarına ve gayrisafl üretim değerine etkisi araştırılmıştır. Veriler, üretiminin yoğun olarak yapıldığı Tokat ili Erbaa ilçesindeki 98 tarım işletmesinden anketle elde edilmiştir. Fonksiyonel analizlerde Cobb-Douglas tipi üretim fonksiyonu kullanılmıştır. 2. TÜTÜN ÜRETİMİNDE KALİTEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Türkiye'de yıllar boyu uygulanan destekleme ve fiyat politikalarının kaliteli ve düşük tütün arasındaki farkı ortadan kaldırması, tütün üretiminin kaliteli tütün yetiştirilen kır ve kır-taban arazilerden, kalitesiz ve birim alandan daha fazla ürün alınabilen taban araziye kaymasına neden olmuştur. Ancak daha sonra yüksek ve düşük kalitede tütünler arasındaki fiyat farkını ortaya çıkaran G R A D sistemine geçilmiştir. B o l verimli ve yüksek kaliteli tütün üretmek için; tohumluk seçimi, fidelik yeri, harcı ve yastıklarının iyi hazırlanması fidelik bakımı, tarla seçimi, tarla hazırlığı, dikim, çapalama, sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele, dip sıyırma, kırım, dizme, soldurma, kurutma yerinin seçimi, istif, ambarlama, denkleme, ambar zararlıları ile mücadele gibi yoğun işgücü isteyen bir çok işlemin yapılm ası gerekmektedir (Anonim,1986/b). Tütünde verimi artırıcı şartların, genelde ürün kalitesinin düşmesine neden olduğu; ve bunun da rasyonel bir yetiştiricilik sistemi olmadığı belirtilm ektedir(esendal,1990). E k ic i tütünlerinin değerlendirilmesi G R A D sistemine göre yapıldığından taban araziden kaçınılması, kır ve kırtaban arazilerde tütün üretilm esi önerilmektedir (Arıcalı,1990) Arazinin optimum bir büyüklük sınırının altında bulunması nedeniyle; üretim pahalıya m alolm aktadır(esendal,1990). Tütün yetiştiriciliğinde işletme masraflarının %71.75'inin işçilik m asrafları 1 1Gaziosmanpaşa Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü. TOKAT. 'TrakyaÜniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, TEKİRDAĞ.

2 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, Adana ( 'Ut:I Sayfa: 150 olduğu belirlenmişti^ A ç ıl,1953). B ir masrafların %60'ını işgücü saptanm ıştır(talim,1973). başka araştırmada masraflarının, ise toplam oluşturduğu 3.TÜTÜN ÜRETİMİNDE KULLANILAN GİRDİLERİN ÜRETİM MİKTARI VE GAYRİSAFİ ÜRETİM DEĞERİ ÜZERİNE ETKİSİNİN FONKSİYONEL ANALİZİ Tütün üretiminde kullanılan girdiler ile, üretim miktarı ve gayrisafi üretim değeri arasındaki ilişkiler iki ayrı fonksiyon olarak ele alınmıştır. Bunlardan birincisinde bağımlı değişken olarak üretim m iktarı(kg,y ), İkincisinde ise gayrisafi üretim değeri(bin T L,Y 2) fonksiyona dahil edilmiştir. Her iki fonksiyonda da aynı bağımsız değişkenlere yer verilmiştir. Sözkonusu bağımsız değişkenler; üretim alanı (da,x ), parsel sayısı(adet,x2), arazi kira değeri(bin T L,X 3), mücadele masrafları(bin T L,X 4), işgücü masrafları (bin T L, X 5), üreticinin eğitim durum u(yıl,x6) ve çapalama sayısı(adet,x7)' dır. Birinci fonksiyonda üretim miktarı ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişki, Y,= -1,810 X, *0,1* X X, X 4 olarak bulunmuştur. İkinci fonksiyonda gayrisafi üretim değeri ile aynı bağımsız değişkenler arasındaki ilişki ise; Y 2= -0,369 X, - '4214 X 2 1,1,72 X -, X X. olarak elde edilmiştir. 0.(1144 v <»#680 V <M>361 V A 5 A<\ A 7 İki fonksiyonda % 1 düzeyde önemlidir ve determinasyon katsayıları (R 2) sırasıyla ve 0.754'dür. Yani fonksiyonlara dahil edilen bağımsız değişkenler üretimdeki değişmelerin %73.1'ini, gayrisafi üretim değerindeki değişmelerin ise % 75.4' ünü açıklayabilmektedir. Birinci fonksiyonda yer alan bağımsız değişkenlerin elastikiyet katsayıları toplamı olup; bu değişkenlerin kullanım miktarları % 1.00 artırıldığında, üretimin % 1.06 artacağını göstermektedir. İkinci fonksiyonda ise aynı değişkenlerin elastikiyet katsayıları toplamı olup; değişkenlerin kullanım miktarları % 1.00 artırıldığında, gayrisafi üretim değerinin % 1.25 artacağını ifade etmektedir Tütün dikim alanına (X ) ait elastikiyet katsayısı iki fonksiyonda da negatif değere sahiptir(çizelge 1 ve 2). Bu durum; işletmelerin sahip oldukları tütün dikim alanlarının miktarı arttıkça, bu artış üretim miktarı ve gayrisafi üretim değeri üzerinde olumsuz etki yapmaktadır şeklinde yorumlanabilir v v 1 A^ A?

3 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, 4-6 Eylül 1996 Cilt: I Sayfa: 151 Üreticilerin tütün yetiştirdikleri parsel sayısı(x 2)'na ait elastikiyet katsayısı sırasıyla ve gibi düşük değerlere sahiptir ve ayrıca, bu değişkene ait elastikiyet katsayısı birinci fonksiyonda önemsiz bulunurken, ikinci fonksiyonda ancak % 3 0 düzeyde önemli bulunmuştur. Çizelge I: Birinci Fonksiyonda Yer Alan Değişkenlere Ait Elastikiyet Katsayıları, Önem Seviyeleri, Geometrik Ortalamalar, Marjinal Verim, Marjinal Gelir, Faktör Fiyatları ve Etkinlik Katsayıları Değişkenler, Elastikiyet Katsayıları Geom etrik Ortalama Marjinal Verim Marjinal Gelir Faktör Fiyatı Etkinlik Kats. (M G /M F) X, ( )c X; ( ) e Xj ( ) e X «( ) e X 5 ( ) a X *( ) d X 7 ( ) b Y Önem seviyeleri; a = % 1, b = % 10, c = %.10, d = % 50 ve e = % 50 düzeyde önem siz Çizelge 2: İkinci Fonksiyonda Y er Alan Değişkenlere Ait Elastikiyet Değişkenler, Elastikiyet Katsavıl. Katsayıları, Önem Seviyeleri, Geometrik Ortalamalar, Marjinal Verim, M arjinal Gelir, Faktör Fiyatları ve Etkinlik Katsayıları Geom etrik Ortalama Marjinal Verim Maıjinal Gelir Faktör Fiyatı Etkinlik Kats. (M G /M F) X, ( ) b X :( ) c X 3 ( ) e X,( ) e X, ( ) a X* ( ) d X,( ) c V Önem seviyeleri; a = %I, b = % 5. c = % 3 0, d = % 40 ve e = % 50 düzeyde önemsiz Tütün üretilen arazilerin özelliğini(niteliğini) yansıtması bakımından fonksiyonlarda arazi kira değerine ( X j) yer verilmiştir. Tütün üretiminde daha fazla verim için taban araziler (değerli araziler), kaliteli tütün üretimi için ise kır ve kırtaban araziler (daha az değerli ve yamaç araziler) tavsiye edilmektedir. Nitekim, birinci fonksiyonda arazi kira değerine ilişkin elastikiyet katsayısı pozitif (0.0266), ikinci fonksiyonda ise negatif değere ( ) sahiptir.bu durumda daha değerli arazilerde üretim yapıldığı takdirde verimin artacağı, ancak kalitenin düşeceği şeklinde bir yorum yapmak ilgili güven sınırlarında olasıdır. M ücadele m asraflarm a(x4) ait elastikiyet katsayısı birinci fonksiyonda pozitif (0.0144), ikinci fonksiyonda ise negatif ( ) değer taşımaktadır ve her iki fonksiyonda da önemsizdir.

4 Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi, 4-6 Eylül Cilt: I Sayf152 İk i fonksiyonda da en önemli değişkenin işgücü m a srafları(x 5) olduğu belirlenm iştir. İşgücü m asraflarına ait elastikiyet katsayıları birinci fonksiyonda , ikinci fonksiyonda ise I 2057'dir. A yrıca iki fonksiyonda da % 1 düzeyde önemli bulunmuştur. D olayısıyla işgücü m asraflarının % artması, üretimi % 0.8 7, gayrisafı üretim değerini ise % oranında artıracaktır. M arjinal etkinlik katsayıları iki fonksiyonda da l'den oldukça büyüktür (sırasıyla ve ) ve daha fazla işgücü kullanım ı hem üretimi, hem de geliri arttıracaktır. Ü reticilerin eğitim durum una(x 6,yıl sayısı) ilişkin elastikiyet katsayıları birinci fonksiyonda , ikinci fonksiyonda dir ve her iki fonksiyonda da önemli bulunmamıştır. Tütün üretiminde çapalama sayısın ın (X 7) elastikiyet katsayıları sırasıyla ve olarak bulunmuştur. H e r iki fonksiyonda da ancak % 3 0 düzeyde önemlidir. Etkin lik katsayıları l'den büyük olduğu için çapalam a sayısının artmasının üretim ve geliri artırabileceği sifade edilebilir. A yrıca gayrisafı üretim değerine ve dolayısıyla kaliteye en fazla etki eden bağımsız değişkenlerin belirlenmesi için stepvvise işlemi yapılm ıştır ve yeni fonksiyon; Y = X,' X 5, 2,î0 olarak belirlenmiştir. Yeni fonksiyona ait determinaston k a tsa yısı(r 2) 0.743, X ı % 5 düzeyde ve X 5 % 1 düzeyde önemli bulunmuştur. A yrıca yeni fonksiyon % 1 düzeyde önem lidir. B u durumda işgücü m asraflarının, tütün yetiştiriciliğinde gayrisafı üretim değerini olumlu yönde etkileyen en önem li değişken olduğu sonucu ortaya çıkm aktadır. 4.SO N U Ç T ü rkiye de tütün üretim inde daha fazla tütün üretm ek kadar, daha kaliteli tütün üretmek de önem lidir. B u am aca yönelik olarak tütün üretimine ve kalitesine (dolayısıyla gelire) etki edebilecek faktörlerle iki adet fonksiyon kurulm uştur B u fonksiyonlara yönelik gerekli analizler yapıldığında; kaliteyi artırıcı girdilerin gayrisafi üretim değeri üzerine olum lu etkide bulundukları belirlenmiştir. Ö zellikle işgücü m asraflarının hem üretim m iktarına ve hem de gayrisafı üretim değeri üzerine etki eden en önem li bağım sız değişken olduğu saptanmıştır. N itekim işgücü m asraflarının elastikiyet katsayıları oldukça yüksek ve % 1 önem seviyesinde anlam lıdır. B u araştırm anın sonuçları, tütün üretim inde ve kalitesinde son derece önem li olan işgücü kullanım ına ilişkin başka çalışm alara ağırlık verilm esi gerektiğini ortaya koym uştur

5 Türkiye 2. Tarım Ekonom isi Kongresi, Eylül Adana Cilt: I Sayfa: 153 KAYNAKLAR Açıl, A.F. 1953, Samsun Merkez İlçesi Tütün İşletmelerinin Ekonomik Yapısı, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 53, Ankara, Anonim 1986/a, " Türkiye'de Tütüncülük ", Tütün, Tütün Mamülleri, Tuz ve Alkol Genel Müdürlüğü, İstanbul. Anonim, 1986/b, "Kaliteli Tütün Yetiştiriciliğinin Esasları", TEKEL İşletmeleri Genel rvjüdürlüğü, İstanbul. Arıcalı, F. 1990, "Tütün İşleyen Sanayilerde Verimlilik Sorunları", Doğu Karadeniz Bölgesinde Tarımsal Üretimin Verimlilik Sempozyumu, MPM Yayınları s( ), Ankara. Esendal, E. 1990, "Doğu Karadeniz Bölgesinde Tütün Üretim ve Verimlilik Sorunları", Doğu Karadeniz Bölgesinde Tarımsal Üretimin Verimlilik Sorunları Sempozyumu, MPM Yay s( ), Ankara. Talim, M. 1973, "Ege Bölgesi Gediz Havzasında Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerde Maliyet", Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 225, İzmir.