Biyoloji. Hücre Bölünmeleri FEN LİSESİ 1. FASİKÜL SINIF

Transkript

1 FEN LİSESİ Biyoloji 10 SINIF 1. FASİKÜL Hücre Bölünmeleri 652 soru Kavram Yanılgıları Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları Pisa Tarzı Sorular ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Yazılı Soruları Video Çözümler

2 Teşekkürler Değerli öğretmenlerimiz Halil KIRKDEVELİ ve Hüseyin GÜNEŞ'e Erdal ÇİFTEL, Öner ÖZDEMİR ve katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Gizem ÖZKAN'a katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın tarih ve 35 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM FEN LİSESİ BİYOLOJİ DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. GENEL YAYIN YÖNETMENİ İLETİŞİM Oğuz GÜMÜŞ Bu kitabın her hakkı Çap Yayınları na aittir ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni EDİTÖR Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR DIZGI ÇAP Dizgi Birimi olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Temmuz 2018 ÇAP YAYINLARI«Ostim Mah Sokak No 3/C D Ostim / Ankara Tel Fax bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari

3 Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.

4 ÖN SÖZ Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavratabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir Kazanım sayfası Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi sayfası Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Aktif Öğrenme Her konuda gördüğünüz kavramları kullanarak konunun anlaşılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanmıştır. Uygulama Alanı Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi için hazırlanan etkinlikler ile kazanımla daha net anlaşılacaktır. Konu Pekiştirme Testleri Anlatılan konuların öğrencileriniz tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Yazılı (Öz Değerlendirme) Tüm konuyu kapsayan sınav soruları ile kazanımların öğrenilme düzeyi test edilebilecektir. Bu bölümde 100 puanlık sınavlar ile başarı düzeyi ölçülebilecektir. PISA Ünite bitiminde öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anlama ve yorumlama becerisini ölçmek için hazırlanmıştır. Tam Tur Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrettiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında öğrencilerinize yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Öğrencilerinizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunulmuştur. Öğrencileriniz, yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamasını (capp) indirip testlerin başında bulunan kare kodları okutarak soruların video çözümlerine ulaşabilir. İÇİNDEKİLER Hepimizin ortak amacı olan eğitimli ve vicdanlı bir toplum için daha verimli eğitim materyallerinin oluşturulmasında görüş ve önerilerinizi bizimle paylaşacağınızı düşünerek sağlıklı ve huzurlu bir öğretim yılı diliyoruz. 4 İlker YOLGİDEN iyolgiden@capyayinlari.com.tr Oya BOSTANCI obostanci@capyayinlari.com.tr

5 İÇİNDEKİLER HÜCRE BÖLÜNMESİ (18 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları... 6 Mitoz Bölünme Mitoz Bölünme... 7 Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 1, 2, 3, Yazılı Eşeysiz Üreme Eşeysiz Üreme Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 5, 6, Yazılı Mayoz Bölünme ve Eşeyli Üreme Mayoz Bölünme ve Eşeyli Üreme Aktif Öğrenme Uygulama Alanı Yorumlama Analiz Konu Pekiştirme 8, 9, Yazılı PISA TAM TUR Acemi Testleri 1, 2, 3, Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, Uzman Testleri 1, 2, 3, 4, Şampiyon Testleri 1, 2, 3, 4, 5, 6, ÖSYM Soruları Cevap Anahtarı İÇİNDEKİLER 5

6 KAZANIMLAR Kazanım 1 a b Kazanım 2 a b c Kazanım 3 a b Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliği açıklanır. Hücre bölünmesinin canlılarda üreme, büyüme ve gelişme ile ilişkilendirilmesi sağlanır. Hücre bölünmesinin nedenleri açıklanır. Mitoz bölünme açıklanır. İnterfaz, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleri temel düzeyde anlatılır. Hücre bölünmesinin kontrol mekanizması ve bunun canlılar için önemi üzerinde durulur. Hücre bölünmesinin kanserle ilişkisi açıklanır. Eşeysiz üreme örnekleri ile açıklanır. Bölünerek üreme, tomurcuklanma, sporla üreme, rejenerasyon, bitkilerde vejatatif üreme, partenogenez olayları örnekleri ile açıklanır. Vejatatif üreme tekniklerinin bahçecilik ve tarım sektörlerindeki uygulamaları örneklendirilir. Kazanım 4 a b Mayoz bölünme ve eşeyli üreme anlatılır. Mayoz bölünmelerin evreleri temel düzeyde açıklanır. Eşeyli üremenin temelinin mayoz bölünme ve döllenme olduğu açıklanır. Kavramlar ve Terimler Bölünme Diploit Eşeysiz üreme Döllenme İnterfaz Eşeyli üreme Kanser Haploit Mitoz Krossing over Tomurcuklanma Mayoz Vejatatif üreme Sinapsis Rejenerasyon Tetrat Sporla üreme Bölünerek üreme Replikasyon KAZANIMLAR 6 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan https//phet.colorado.edu/tr ww.eba.gov.tr sitelerinden herhangi birine girerek öğrendiğiniz konularla ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.

7 BİLGİ Mitoz Bölünme HÜCRE BÖLÜNMESİ Canlılar tek ya da çok hücreden meydana gelir. Hücre bölünmeleri tek ve çok hücreli canlılarda farklı olaylara neden olur. Aşağıdaki tabloda canlılar ve hücre bölünmeleri arasındaki ilişkiler gösterilmiştir. Tek Hücreli Canlılar Büyüme sitoplazma miktarının artması, hücrenin yüzey ve hacminin artması ile sağlanır. Çok Hücreli Canlılar Büyüme, gelişme, doku, organ ve sistemlerin oluşumunda meydana gelen farklılaşma, yaraların onarımı mitoz bölünme ile sağlanır. Bazı çok hücreli canlılarda eşeysiz Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. üreme mitoz bölünme ile gerçekleşirken, mayoz bölünme eşeyli üremede gametleri (üreme hücrelerini) oluşturur. Hücre Döngüsü Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir. Hücre Bölünmesinin Kontrolü Hücre döngüsünün farklı evrelerinde düzeni sağlayan kontrol noktaları bulunur. Kontrol noktaları dur ya da devam et sinyalleri ile döngüyü kontrol eder. DNA molekülünde meydana gelen hasarların onarılamaması döngünün kontrolünü bozan faktörlerden biridir. Hücre bölünmesinin kontrolünün bozulması kansere yol açabilir. Hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına kanserleşme denir. Bir çok açıdan birbirine benzeyen ama büyüme ve yayılma açısından farklılık gösteren pek çok kanser çeşidi vardır. Tüm tümörler kanser değildir. Kanser olmayan tümörler iyi huylu, kanser olanlar BİLGİ Çoğu kanser tümör adı verilen kitle oluşturur. Kanser hücrelerinin oluştukları tümörden ayrılarak vücudun diğer kısımlarına ya- 7 kötü huyludur. yılmasına metastaz denir. Kanser tedavilerinde erken tanı önemlidir. Kanserlerin cerrahi yöntemler, radyoterapi, kemoterapi gibi tedavi tipleri vardır.

8 AKTİF ÖĞRENME Aşağıdaki konu özetindeki boşlukları, kutucuk içinde verilen öğrenmiş olduğunuz kavramları kullanarak doldurunuz. Hücre Bölünmeleri Mitoz Bölünme mitoz bö- Tek hücreli canlılarda 1 lünmesi ile gerçekleşir. Hücre döngüsündeki çekirdek bölünmesine 15 denir. Çok hücreli canlılarda 2 gelişme, onarım mitoz bölünme ile gerçekleşir. Hücre döngüsü; interfaz, karyokinez ve 16 den oluşur. oluşu- Eşeyli üreyen canlılarda 3 mu mayozla gerçekleşir. 17 evresinde çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına 4 denir. 5 molekülündeki hasarın onarılamaması hücre döngüsünün kontrolünü bozan faktörlerden biridir. Çizgili kas Kanser Büyüme DNA Orta lamel Kromatin 18 evresinde kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde dizilir. Kardeş kromatitler, sentromer noktasından 19 evresinde ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına çekilir. 20 evresinin sonunda sitoplazma bölünmesi başlar. AKTİF ÖĞRENME Hücre bölünmesinin kontrolünün bozulması 6 e yol açabilir. Hücre döngüsünün kontrolününün bozulması sonucunda hücrenin kontrolsüz çoğalmasına 7 denir. 8 hücreler bölünme sırasında çekirdeğin bölünüp sitoplazmanın bölünmemesi sonucunda oluşur. 9 hücreleri çok çekirdeklidir. Farklılaşmış 10 bölünmez. 11 DNA ve proteinden oluşan yumaktır. Hücrenin yeniden bölünmek için geçirdiği hazırlık evresine 12 denir. Telofaz Kromozom Anafaz Hücre döngüsü Çok çekirdekli Gamet Çeşitlilik Üreme Boğumlanma Kanserleşme Sentrioller Metastaz Metafaz Sinir hücreleri Mitoz İnterfaz Sitokinez 21 ne sitokinez denir. Sitokinez bitki hücresinde 22 hayvan hücresinde 23 ile gerçekleşir. Hayvan hücresinde iğ iplikleri 24 oluşurken, bitki hücresinde özel proteinlerle oluşur. 25 bölünme ile hücrelerin kromozom sayısı sabit kalır. Mitoz bölünme türde 26 oluşturmaz. Kanserli hücrelerin kan ya da lenf yoluyla vücudun diğer bölgelerine yayılmasına 27 denir. 12 Kromatinin kısalıp yoğunlaşması ve DNA molekülünün eşlenmesi sonucunda 13 oluşur. Karyokinez Profaz Sitoplazma bölünmesi Kromozomun yapısındaki kardeş Kromatit 14 lerin genetik bilgisi aynıdır.

9 UYGULAMA ALANI Aşağıda verilen hücre döngüsüne ait soruları cevaplayınız. I. Aşağıdaki şekilde verilen numaralı kısımların isimlerini yanındaki boşluklara yazınız. I II III IV II. 2N = 6 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesine ait metafaz evresini aşağıda verilen hücrenin içine çiziniz. III. 2N = 6 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesine ait anafaz evresini aşağıda verilen hücrenin içine çiziniz. IV. Aşağıdaki şekilde bir hücrenin hücre döngüsüne ait bir evre verilmiştir. Şekilde verilen hücre döngüsünün evresi ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. 2n = 4 a. Hücre döngüsünün hangi evresidir? b. Hücrede kaç tane kromozom vardır? UYGULAMA ALANI 13 c. Bu evreden sonra gerçekleşen evrede gözlenen olayları yazınız?

10 YORUMLAMA - ANALİZ 1. İnsan vücudunda yapılan bir ameliyat sonrasında yaranın iyileşmesi nasıl gerçekleşir? 2. Bölünmekte olan bir hücre ile ilgili aşağıda verilen soruların cevaplarını yazınız. a. Bir kromozomun yapısını oluşturan ve aynı genetik bilgiye sahip yapılar nedir? b. Kardeş kromatitlerin birleşme noktasına ne isim verilir? c. Kromozomların en net görüldüğü evre hangisidir? d. Kardeş kromatitler hangi evrede ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder? e. Sitoplazma bölünmesi hangi evrenin sonuna doğru gerçekleşir? 3. Bölünme olgunluğuna erişmemiş amip Bölünme olgunluğuna erişmiş amip Sitoplazmanın bir kısmı kesilir. Sitoplazmanın bir kısmı kesilir. I II III IV Bir amiple ilgili yapılan deney yukarıda verilmiştir. Buna göre I, II, III ve IV numaralarla gösterilen parçalarla ilgili yorumlarınızı yazınız. YORUMLAMA - ANALİZ Mitoz ile oluşan hücrelerde farklı olabilecek özellikleri yazınız.

11 1. TEST 1. Hücre döngüsünün mitolik evresinde gözlenen, I. sitoplazmanın boğumlanarak ayrılması II. kromozomların kromatine dönüşmesi III. kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi IV. iğ ipliklerinin özel sitoplazmik proteinlerle oluşturulması olaylardan hangileri aynı hücrede gerçekleşmez? KONU PEKİŞTİRME Mitoz Bölünme 3. Bitki hücresinde mitoz bölünmenin metafaz evresinde aşağıdakilerden hangisi gözlenir? A) DNA eşlenmesi B) Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolması C) Ara lamel ile sitoplazma bölünmesi D) Kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi E) Kardeş kromatitlerin ayrılması Metafaz evresinde kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi gözlenir. A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) II ve IV E) I, II ve III Sitoplazmanın boğumlanarak ayrılması hayvan hücrelerinde gerçekleşirken, iğ ipliklerini özel sitoplazmik proteinlerle oluşturulması bitki hücrelerinde gerçekleşir. 2. Aşağıdaki şekilde bir hücrenin bölünmesi sırasında gözlenen durum verilmiştir. 4. Aşağıda verilen mitoz bölünmeye ait olaylardan hangisi bitki hücresinde gözlenirken hayvan hücresinde gözlenmez? A) Çekirdek zarının erimesi B) İğ ipliklerinin oluşması C) Kromatitlerin ayrılması D) Sitoplazma bölünmesinde hücre plağı oluşması E) Kromozomların kromatin ipliklerine dönüşmesi hücresinde sitoplazma bölünmesi sırasında Hayvan boğumlanma gerçekleşir. PEKİŞTİRME 20 Buna göre bu hücrenin bölünmesi ile ilgili olarak, I. Mitoz bölünme geçiren bir bitki hücresidir. II. Bölünme tamamlandığında 6 kromozomlu dört hücre oluşur. III. Hücre bölünmesinin metafaz evresinde 8 kromatit bulunur. IV. Mitoz bölünmenin anafaz evresidir. açıklamalardan hangileri doğru olabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) III ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV Şekilde sentrozomlar olduğu için bitki hücresi olamaz. Mayoz bölünmede dört hücre oluşur ve hücrelerin kromozom sayısı 4 olur. 5. Bir hücrenin mitoz bölünmesine ait evrelerini mikroskopta izleyen bir araştırmacı aşağıdaki olaylardan hangisini gördüğünde, bölünmekte olan hücrenin bitki ya da hayvana ait olduğunu anlayamaz? A) Sentriollerin iğ ipliklerini oluşturması B) Sitoplazma bölünmesinde boğumlanmanın gerçekleşmesi C) Çekirdek zarının kaybolması D) Sitoplazmanın ara lamelle bölünmesi E) Sentriollerin kendini eşlemesi Çekirdek zarının kaybolması bitki ve hayvan hücresinin mitoz bölünmesinde ortak gözlenen olaydır.

12 YAZILI - 1 Öz Değerlendirme Yazılı 100 puandır. Her sorunun puanı yanında yazmaktadır. 1. Hücre bölünmesini incelemek için amiple yapılan deneyler aşağıdaki gibidir. 1. Deney Bir amipin sitoplazması dört ay boyunca bölünme büyüklüğüne ulaşmadan kesilir. Bu süre içinde amipin hiç bölünmediği gözlenir. 2. Deney Hiçbir işlem uygulanmayan amip aynı sürede 65 defa bölünür. 3. Deney Sitoplazması bölünme büyüklüğüne eriştiği anda kesilen amipin bölündüğü gözlenir. Yukarıda verilen deneylerden elde edilen sonuçlara göre amipteki hücre bölünmesi ile ilgili yorumlarınızı yazınız. (15 puan) 2. Aşağıda şekli verilen hücreye ait mitoz bölünme evrelerini çiziniz ve evrelerin isimlerini şekillerin yanındaki boşluklara yazınız. (9 puan) PROFAZ 3. a. Kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde dizilir. b. Sentriollerle iğ iplikleri oluşturulur. c. Çekirdek zarı ve çekirdekçikler yeniden oluşur. d. Sitoplazma bölünmesinde orta lamel (hücre plağı) yapısı oluşur. e. Kardeş kromatitler ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder. f. Kromatin iplikleri kromozomlara dönüşür. Yukarıda verilen olaylar bitki ve hayvan hücrelerinin hayat döngülerinde gözlenmektedir. YAZILI 28 Buna göre harflerle verilen olayları aşağıdaki Venn diyagramı üzerine yazınız. (24 puan) Hayvan Hücresi Bitki Hücresi

13 PISA OĞUL VERME Bal arıları on binlerce işçi arı ve tek bir kraliçe arının oluşturduğu koloni olarak ifade edilen topluluklar içinde yaşayan canlılardır. Koloniyi oluşturan bireyler arasındaki iletişim, vücut dışına salgılanan kimyasal maddeler olan feromonlar aracılığı ile gerçekleşir. Bal arıları kolonilerinde kraliçe arının tek görevi yumurtlamaktır. Kraliçe arı salgıladığı feromonla işçi arıları etrafına çeker, kolonide birliği ve düzeni sağlar. Feromon kokusunu algılayan işçi arılar kolonideki işleri düzenle yürütürler. Kraliçe arılar beslenmeleri nedeni ile uzun mesafelere uçamayacak bir vücuda sahiptir. İşçi arılar (kraliçe arının kızları) ise kovandaki işgücüne katkıda bulunurlar. İşçi arılar kraliçe arının ağzına arı sütü vererek kraliçe arının beslenmesini sağlarlar. İşçi arılar, ergin erkek arıları koloniden atmak veya erkek arı yumurta ve larvalarını tahrip etmek suretiyle kovandaki erkek arı sayısını düzenlerler. PISA Kraliçe ve işçi arılar döllenmiş yumurtalardan gelişirler. 72 Erkek arılar ise kovandaki iş gücüne katkı sunmaz iken mevsimsel olarak kraliçe arının bıraktığı döllenmemiş yumurtalardan üretilirler. Arı kolonilerinde kışın sadece dişi bireyler mevcut olup erkek arılar ilkbaharda yeni sezonla birlikte görülürler. Ayrıca erkek arılar başka kolonilerin kraliçe arıları ile de çiftleşip eşeyli üremede görev alırlar. Koloniler, ilkbahar ve yaz başlarında erkek arı yetiştirmeye başlarlar. Erkek arıların başlıca görevi oluşturdukları gametler ile çiftleşme uçuşuna çıkan genç kraliçe arılarla çiftleşmektir. Kraliçe arıyla çiftleşen erkek arı çiftleşme organını kaybeder ve ölür.

14 TAM TUR görülür. HÜCRE DÖNGÜSÜ VE KONTROL MEKANİZMALARI Hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu ta- kip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman dilimine hücre döngüsü denir. Mitoz bölünme tek hücreli ve bazı çok hücreli canlı- larda eşeysiz üremeyi sağlar. Çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlılarda gametlerin oluşumunu sağlar. HÜCRE DÖNGÜSÜ = İnterfaz + Karyokinez (Hazırlık) Çekirdek bölünmesi ( Bu durumlar çekirdeğin hücrenin her tarafını kontrol etmesini engellerken, hücrelere madde giriş çıkışında sorunların yaşanmasına neden olur. Tüm bunların sonucunda hücre DNA sı kendini eşleyerek bölünme emri verir. Farklılaşmış her hücre bölünmezken (örneğin; insan- da sinir ve alyuvar hücreleri gibi) bazıları da sadece çekirdek bölünmesi geçirirken sitoplazma bölünmesi geçirmeyebilir (örneğin; insanda çizgili kas hücreleri). ( Sitokinez Sitoplazma bölünmesi Mitotik Evre (M) Hücreler büyüdüklerinde çekirdeklerinin etki alanı küçülürken, yüzey hacim oranları bozulur. + ( Hücrelerde mayoz ve mitoz olarak iki çeşit bölünme ( HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE NEDENLERİ Hücre Bölünmeleri Hücre döngüsünün sağlıklı tamamlanması kontrol noktaları ile sağlanır. DNA molekülündeki hasarın onarılamaması kontrol noktalarının bozulmasına neden olan etkilerden biridir. Hücre döngüsünün kontrol mekanizmasının bozulması kontrolsüz hücre bölünmesine yol açar. Hücrelerin kontrolsüz bölünmesine kanserleşme denir. KROMOZOM VE KROMOZOM SAYISINA GÖRE HÜCRE ÇEŞİTLERİ İnterfazda; hücre büyür, kromozomlarını kopyalar (DNA eşlenir), organellerinin sayısını arttırır, yoğun protein ve ATP sentezlenir. Kromatin çekirdekte bulunan DNA ve proteinden oluşan ipliksi yapıdır. Hücre bölünürken çekirdekte bulunan kromatin iplikleri kısalıp yoğunlaşır, DNA molekülleri kendini eşler ve böylece kromozomlar oluşur. Kromozom; protein ve DNA dan oluşur. Bir kromozomun yapısında aynı genetik bilgiye sahip kardeş kromatitler bulunur. Sentromer Kinetokor proteini TAM TUR Kardeş kromatit 76 Kromozom Kromozomların şekli, büyüklüğü ve sayısı türe özgüdür. Anne ve babadan gelen büyüklük ve şekilleri aynı olan karşılıklı lokuslarda aynı özelliğe ait genler bulunan kromozomlara homolog kromozom denir. Homolog kromozom çifti bulunan hücreler diploit, homolog kromozom çiftinin tek bir takımını taşıyan hücreler haploittir. İnsanda vücut hücreleri ve eşey ana hücreleri diploit, gametler haploittir.

15 1. ACEMİ İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. Andre Gıde 1. I. Patates yumrusundan yeni bitkinin oluşması 4. Diploit kromozomlu hücrelerle ilgili; II. Amipin büyümesi I. homolog kromozom çiftine sahip olma III. Öglenanın kamçısını onarması II. mitoz bölünme geçirebilme IV. İnsan embriyosunun gelişmesi gibi olaylardan hangilerinin gerçekleşmesi sırasında hücre bölünmeleri gözlenebilir? A) Yalnız II B) Yalnız II C) I ve IV D) I, II ve III E) I, II ve IV Tek hücreli canlıların büyüme ya da onarımında hücre bölünmeleri gözlenmez. III. mayoz bölünme geçirebilme IV. döllenme ile oluşma özelliklerinden hangileri haploit kromozomlu hücrelerde de gözlenir? A) Yalnız II B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV Haploit hücrelerde de mitoz gözlenebilir. ACEMİ Araştırmacının mikroskop altında incelediği hücrenin mayoz geçirmekte olduğunu anlaması için, I. Profaz I II. Metafaz II III. Metafaz I IV. Anafaz II evrelerinden hangisini görmüş olması gerekir? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV Mayoz bölünmenin, mitoz bölünmeden farkının görüldüğü evreler; profaz I, metafaz I, anafaz I ve telofaz I'dir. 3. Eşey ana hücresi 80 kromozomlu olan diploit bir canlının döllenmesi ile oluşan zigotunun kromozom sayısı kaçtır? A) 40 B) 50 C) 60 D) 70 E) 80 Eşey ana hücresinin kromozom sayısı 80 olan bir hücrenin oluşturduğu gametlerin kromozom sayısı 40'tır. Bu canlının döllenme ile oluşan zigotunun kromozom sayısı 80'dir. 5. Yumurta hücresinde 20 kromozom bulunan eşeyli üreyen bir canlının; I. eşey ana II. zigot III. vücut hücrelerinden hangilerinin kromozom sayısı 40 tır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Canlının; eşey ana, zigot ve vücut hücreleri diploit kromozomlu olduğu için kromozom sayıları 40 tır. 6. Sağlıklı insanla ilgili; I. karaciğer hücresinde 22 çift otozom kromozom bulunma II. üreme hücresinde bir gonozom kromozom bulunma III. eşey ana hücresinde bir çift gonozom kromozom bulunma IV. gametinde mayoz bölünme gözlenme gibi durum ve özelliklerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV Sağlıklı insanda gametler mayoz geçirmez, mayoz bölünme ile oluşur.

16 1. Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. AMATÖR Ralph Waldo Emerson 1. Mayoz bölünmede gerçekleşen bazı olaylar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. A A a a 2. Bitki hücresinin hücre döngüsü sırasında meydana gelen olaylar I. çekirdek zarı ve çekirdekçiğin erimesi b b B B II. orta lamel oluşması III. kromozomların iğ iplikleri üzerinde dizilmesi 1. kromozom 2. kromozom IV. kromatitlerin ayrılması V. kromozomların oluşması şeklindedir. X olayı A b a B A b Y olayı a B Buna göre olayların gerçekleşmesinde üçüncü sırada gözlenen durum aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I B) II C) III D) IV E) V Olayların gerçekleşme sırası 1. Kromozomların oluşması 2. Çekirdek zarı ve çekirdekciğin erimesi 3. Kromozomların iğ iplikleri üzerinde dizilmesi 4. Kromotitlerin ayrılması AMATÖR 86 Şekilde gösterilen X ve Y olayları ile ilgili, I. X olayı profaz I evresinde gerçekleşir. II. Y olayı türde çeşitliliği arttırır. III. Y olayı homolog kromozom çifti arasında gerçekleşir. IV. X olayı sinapsistir. ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV X olayı; sinapsis oluşumu, Y olayı; krossing overdir. Her iki olay profaz I evresinde gerçekleşir. Krossing over olayı homolog kromozom çifti arasında gerçekleşir ve türde çeşitliliğe neden olur. 5. Orta lamel oluşması 3. Aşağıda verilen olaylardan hangisi bir hayvan türünde gamet oluşumu sırasında gözlenmez? A) Kromatitlerin ayrılması B) Sitoplazmadaki enzimlerin iğ ipliklerini oluşturması C) Tetrat ve sinapsisin gerçekleşmesi D) Homolog kromozomların ayrılması E) Çekirdek zarının erimesi Hayvan hücresinde gerçekleşen hücre bölünmesi sırasında iğ iplikleri sentrozom organeli yardımıyla oluşur. 4. Gelişmiş bitkilerde gerçekleşen mitoz ve mayoz bölünme ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi ortaktır? A) Homolog kromozom çiftlerinin iğ ipliklerine tutunması B) Sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesi C) Sentrozomla iğ ipliklerinin oluşması D) Kromatitlerin ayrılması E) Karyokinezin iki kez gerçekleşmesi Mayoz bölünmenin ikinci evresinde ve mitoz bölünmede kardeş kromatitler ayrılır.

17 1. Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. E. C. McKenzie UZMAN 1. Sporla üreyen bir bitkinin hayat döngüsüne ait kromozom sayısının zamana bağlı değişimi aşağı- 3. Hayvan hücresinde gözlenen bölünmeye ait evreler aşağıda verilmiştir. daki grafikte verilmiştir. Kromozom sayısı 2N II I III N I II III t IV Grafikteki bilgiye göre aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) I. zaman aralığında spor oluşumu gözlenir. B) IV. zaman aralığında gamet oluşumu gözlenir. C) I. ve III. zaman aralıklarında mitoz bölünme gerçekleşir. IV Şekilde verilenlerden olaylardan hangileri sadece gamet oluşumu sırasında gözlenir? A) II, IV ve V D) II. zaman aralığında krossing over gözlenir. E) IV. zaman aralığında homolog kromozomların ayrılması gözlenir. Sporlar üreyen bitkinin hayat döngüsünde spor oluşumu mayoz bölünme ile gerçekleşir. Grafikteki I. zaman aralığı mayoz bölünmeyi gösterir. V B) II ve IV D) III, IV ve V C) I, III ve IV E) I, II, III ve IV Hayvanlarda gamet oluşumu; mayoz bölünme ile gerçekleşir. Soruda verilen; II ve IV. şekiller sadece mayoz bölünmenin evrelerine aittir. 2. İki farklı hücreye ait mitoz bölünme evrelerini mikroskopta inceleyen araştırmacı gördüğü, I. sentriollerin iğ ipliklerini oluşturması II. kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi III. çekirdek zarının erimesi ki olaylardan hangisi mayozun profaz I evre- UZMAN IV. sitoplazma bölünmesi sinde gözlenirken, mitozun profazında gözlen- durumlardan hangilerini bölünen hücrenin mez? hayvan ya da bitki olduğuna karar vermek için A) İğ ipliklerinin oluşumu kullanır? B) Kromozomların iğ ipliğine tutunması A) Yalnız I Hücre bölünmesi sırasında gözlenen aşağıda- B) Yalnız III D) I ve IV C) II ve IV E) II, III ve IV Hücrede sentriollerle iğ ipliğinin oluşması, hücrenin hayvan olduğunu gösterir. Bilim insanı mikroskopta gördüğü sitoplazma bölünmesinden de bölünen hücreye karar verir. C) Çekirdek zarının erimesi D) Kromatitlerin ayrılması E) Tetrat oluşumu Mayoz bölünmenin profaz I evresinin mitoz bölünmenin profaz evresinden farkı; tetrat oluşumunun gözlenmesidir.

18 1. Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan coşku ve heyecan duyan kişidir. ŞAMPİYON 1. Ökaryot hücrelerde gerçekleşen bölünme sıra- 4. Aşağıdaki şekilde hidrada gerçekleşen tomurcuk- sında meydana gelen; lanma sırasında meydana gelen hücre bölünmesi I. gösterilmiştir. çekirdek zarı ve çekirdekciğin erimesi 2n II. iğ ipliklerinin oluşması III. yoğun protein sentezinin gerçekleşmesi interfaz IV. zarlı organel sayısının artması X olaylarından hangileri prokaryot hücrelerde gerçekleşen bölünme sırasında gözlenmez? A) Yalnız III B) Yalnız IV D) I, II ve III C) I ve II 2. Üreme hücrelerinde 18 otozom kromozom bulunan memeli bir hayvanın vücut hücrelerinin mitoz bölünmesinin metafaz evresinde kaç kromozom gözlenir? B) 24 C) 32 D) 36 E) 38 Üreme hücrelerinde; 18 otozom ve 1 gonozom kromozom bulunduğu için 19 kromozom vardır. Vücut hücresi diploit olduğu için 19 2 = 38 kromozoma sahiptir. 3. Memeli bir hayvanda bulunan iki vücut hücresinden biri interfaz evresini tamamlamış diğeri yeni bölünme sonucunda oluşmuş olduğu ŞAMPİYON bilindiğine göre bu iki hücrede; 106 I. Z Şekilde X, Y ve Z ile gösterilen hücrelerle ilgili; I. E) I, II ve IV Prokaryot hücrede bölünme sırasında çekirdek zarı ve çekirdekciğin erimesi, iğ ipliklerinin oluşması ve zarlı organellerin sayısının artması gözlenmez. A) 18 Y X hücresinin DNA miktarı Y hücresinin DNA miktarından fazladır. II. Y ve Z hücrelerinin kromozom sayısı aynıdır. III. X hücresinin otozom kromozom sayısı Y hücresinden daha fazladır. ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II E) I, II ve III Şekilde verilen hücre bölünmesi mitoz olduğu için hücrelerin kromozom sayıları aynıdır. 5. Mitoz bölünmenin metafaz evresini tamamlamış bir hücrede bulunan; I. gen sayısı II. sitoplazma miktarı III. gonozom kromozom sayısı nükleotit çeşiti IV. nükleotit çeşiti II. gen çeşiti özelliklerinden hangileri bölünme sonucunda III. sitoplazma miktarı IV. gonozom kromozom sayısı oluşan hücrelerden farklıdır? özelliklerinden hangileri aynıdır? A) Yalnız I A) Yalnız I C) Yalnız III B) Yalnız II D) I, II ve III C) III ve IV E) I, II ve IV İnterfaz evresini tamamlamış hücrenin sitoplazma miktarı yeni bölünme sonucunda oluşan hücrenin sitoplazma miktarından fazladır. D) I ve II B) Yalnız II C) III ve IV E) I, III ve IV İnterfazdan dolayı metafaz evresini tamamlamış hücrede gen sayısı bölünme sonucunda oluşan hücredeki gen sayısının iki katıdır. Bölünmekte olan hücrenin sitoplazma miktarı bölünme sonucunda oluşan hücreden fazladır.

19 ÇIKMIŞ SINAV SORULARI Ö S Y M 1. Soğan kökü hücrelerinde hücre bölünmesi incelenirken aşağıdaki olaylardan hangisiyle karşılaşılmaz? A) Çekirdek zarının parçalanması B) Kromatin ipliklerin kısalıp kalınlaşması C) İğ ipliklerinin oluşumu D) Kromatitlerin hücrenin kutuplarına çekilmesi E) Sitokinezin boğumlanmayla gerçekleşmesi 2018 / TYT 2. Mayoz geçiren bir hayvan hücresinde bölünme sürecinde aşağıdakilerden hangisi görülmez? A) Eşlenmiş sentrozomların zıt kutuplara çekilmesi B) Tetrat oluşumu C) Hücre plağı oluşumu D) Homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmesi E) Homolog kromozomlar arasında kiyazma oluşumu 2017 / YGS 5. Metafaz I evresinde ekvatoriyal düzleme 10 tetratın dizildiği bir hayvan hücresinde, ana hücrenin ve bu bölünme sonucunda oluşacak yavru hücrelerin kromozom sayıları aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? Ana hücre Yavru hücre A) 10 5 B) C) D) E) / LYS 6. Aşağıda, bir farenin eşeyli yaşam döngüsü şematize edilmiştir. n Gametler n n MAYOZ DÖLLENME 3. Aşağıdakilerden hangisi hayvan hücrelerinde hücre döngüsünün mitoz evresinde gerçekleşmez? A) Kromozomların kutuplara çekilmesi B) İğ ipliklerinin oluşumu C) Sentrozomların birbirinden uzaklaşması D) DNA nın kendini eşlemesi E) İğ ipliklerinin kinetokorlara bağlanması 2n Zigot 2n Mitoz Haploit (n) Diploit (2n) ÖSYM / LYS 4. Mayoz bölünmeyle ilgili olarak aşağıdaki olaylar kendi aralarında sıralandığında, hangisi dördüncü aşamada gerçekleşir? A) Parça ve gen alışverişinin gerçekleşmesi B) Homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmeye başlaması C) DNA nın kendini eşlemesi D) Kromatinlerin yoğunlaşarak görünür hale gelmesi E) Çekirdek zarının oluşması 2015 / YGS Buna göre, I. Gametler oluştuktan sonra döllenme olayına kadar hiçbir hücre bölünmesi geçirmez. II. Mayoz, gametlerdeki kromozom takımı sayısının yarıya indirgenmesini sağlar. III. Farede hem haploit hem de diploit evreler çok hücreli olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2014 / LYS

20 6. a. Menekşede vejatatif üreme gerçekleşir. Vejatatif üremenin temeli mitoz bölünme olduğu için yeni bitkinin çiçek rengi ana bitki ile aynıdır. b. Vejatatif üremede gerçekleşen mitoz bölünmede kromozom sayısı sabit kaldığı için oluşan bitkinin kromozom sayısı yaprağın alındığı ana bitki ile aynıdır. c. Bitkilerde gerçekleşen sitokinez sırasında hücre çeperleri olduğu için boğumlanma gözlenmez. Bunun yerine sitokinezde orta lamel (hücre plağı) yapısının oluşumu gerçekleşir. 7. Bakteri gibi prokaryotik canlıların üremesi sırasında iğ ipliklerinin oluşumu gözlenmez. Mitoz bölünmenin en önemli olayı iğ ipliklerinin oluşumu olduğu için bakterilerde gerçekleşen bölünerek üremenin temelini mitoz bölünme oluşturmaz. 8. Sporların olumsuz çevre koşullarına dayanıklı olması, çok sayıda üretilebilmesi ve çabuk yayılabilir olması sporla üreyen tohumsuz bitki türlerinin hayatta kalmasını kolaylaştırıcı adaptasyonlardır. 9. Hücrelerde DNA eşlenmesi Kromozomların ekvator düzleminde dizilmesi Kardeş kromatitlerin ayrılması Yazılı - 2 (Sayfa 48) 1. Aşılama ile daha iyi ürün veren, bakteriyel enfeksiyonlara dirençli ve tercih edilen özellikleri taşıyan bitki türlerinin devamlılığı sağlanır. Çekirdeksiz meyvelerin üretilmesi gerçekleşir. 2. a. Bitki doku kültürü yöntemi ile klonlanan bitkiler yardımıyla aynı genetik özellikte çok sayıda bitki üretilir. (5 puan) b. I. Kök ya da gövde ucundan alınan parçalar yapay besi ortamına bırakılır. II. Yapay besi ortamındaki doku hücreleri farklılaşarak kallus oluşumunu sağlar. III. Kallus büyüme hormonu içeren besi ortamına yerleştirilir. IV. Kallustan farklılaşan hücreler yeni bitkiyi oluşturur. (5 puan) c. Kaybolmakta olan türlerin korunması sağlanırken güç köklenen ve tohumla üremeyen bitkilerin üretimi sağlanır. Bakteriyel enfeksiyonlara karşı dirençli bitki türlerinin oluşumu sağlanır. İstenilen özelliklere sahip (ticari amaçlı) bitki üretiminin hızlı olması sağlanır. (4 puan) 3. a. Eşeysiz b. Rejenerasyon c. Bölünerek üreme d. Spor e. Mitoz f. Aşılama g. Tomurcuklanma h. Vejatatif üreme (Her biri 3 puan) 4. a. b. c. d. e. f. g. h. (Her biri 2 puan) Y 2. D 3. D 4. Y 5. Y (Her biri 3 puan) 6. (8 puan) 7. a. Sistem b. Organ c. Doku (Her biri 3 puan) MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLI ÜREME Aktif Öğrenme (Sayfa 56) 1. Vücut hücresi 17. parça 2. eşey ana hücresi 18. gen kombinasyonları 3. üreme hücresi 19. metafaz I 4. diploit 20. anafaz I 5. haploit 21. telofaz I 6. yumurta 22. replikasyon 7. sperm 23. iki 8. homolog 24. mitoz kromozomlar 9. mayoz I 25. kromatit 10. mayoz II 26. zigot 11. tetrat 27. döllenme 12. sinapsis 28. eşeyli üreme 13. krossing over 29. karyokinez 14. dört 30. sitokinez 15. yarısına 31. sabit 16. kiyazma 32. mutasyon Uygulama Alanı 3 (Sayfa 57) a. 1 ve 2, 3 ve 4 b. 5 ve 6 c a. Mayoz b. Yumurta c. Sperm d. Döllenme e. 2n f. Zigot g. Mitoz, büyüme ve farklılaşma çıkış 5. DNA miktarı 2x x 6. I II III IV V Evreler 1. Oluşturur 7. Homolog kromozomların 2. Doğru 8. Krossing over 3. Haploit 9. Doğru 4. Doğru 10. Homolog kromozomlar 5. İki 11. Diploit 6. Doğru 12. Doğru CEVAP ANAHTARI 125

21 7. 8. Mitoz Mayoz 8 5. a. Mitoz bölünme b. Döllenme c. Mayoz I d. Mayoz bölünme 5. Mayozun anafaz I evresinde homolog kromozomlar ayrılıp hücrenin zıt kutuplarına çekilirken, mitozun anafaz evresinde kardeş kromatitler ayrılıp hücrenin zıt kutuplarına çekilir. (10 puan) CEVAP ANAHTARI 126 a = 23 b. 46 c = a. Krossing over b. tetrat c. Varyasyon d. Mutasyon e. Kiyazma 10. a. 18 = 16 + XX ya da 18 = 16 + XY b. 36 = 34 + XX ya da 36 = 34 + XY c. 3 = 2 + X d. Mayoz bölünmenin anafaz I evresinde gonozom kromozomlar ayrılarak eşey hücrelerine gider. Bu nedenle eşey hücrelerinde 1 gonozom bulunur. Yorumlama Analiz (Sayfa 62) 1. a- D b- Y c- Y d- D e- Y f- D g- D h- D ı- D i- D 2. a. 1 b. 1 ve 4 c. 3 d. 2 ve 6 e a. Mayoz bölünme b. 2 c. Profaz I d. Homolog kromozomlar çift oluşturur. Homolog kromozom çiftine tetrat denir. Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri birbirini kesecek şekilde çaprazlanır. Bu kesişme yerlerine kiyazma denir. Homolog kromozomların kiyazma noktalarından parça değiş tokuşu yapar. Bu olay krossing over adını alır. İğ iplikleri oluşur. Tetratlar iğ ipliklerine tutunur. Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. 4. a. Anafaz II de 16 kromozom bulunduğuna göre, eşey ana hücresinde 16 kromozom bulunur. b. Eşey ana hücresinde 16 kromozom bulunduğu için tetrat sayısı 8 dir. Yazılı 3 (Sayfa 70) 1. a. Krossing over, tetrat ve sinapsis (3 puan) b. Tetrat Homolog kromozom çiftinden oluşan dört kromatitli yapıya denir. (1 puan) Sinapsis Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirini kesecek şekilde çaprazlanmasıdır. (1 puan) Krossing over Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin kiyazma noktasında parça değişimi yapmasıdır. (1 puan) 2. Profaz I evresinde gerçekleşen krossing over olayı. (5 puan) Metafaz I evresinde gerçekleşen homolog kromozomların rastgele dizilmesi. (5 puan) Anafaz I evresinde gözlenen homolog kromozomların rastgele ayrılması. (5 puan) 3. a. Karyokinez ve sitokinez gözlenmesi b. Hücre sayısı artışını sağlaması c. Kromozomların tek sıra halinde ekvator düzleminde dizilmesi d. Kromatitlerin ayrılması e. Diploit kromozomlu hücrelerde gözlenebilmesi f. Çekirdek zarı ve çekirdekciğin eriyip yeniden oluşmaları g. İğ ipliklerinin oluşması (14 puan) 4. I. olay; hücrenin kromozom sayısı sabit kaldığı için mitoz bölünmedir. II. olay; hücrenin kromozom sayısı yarıya indiği için mayoz bölünmedir. (5 puan) III. olay; hücrenin kromozom sayısı iki katına çıktığı için döllenmedir. (5 puan) 6. Eşeysiz Üreme Kalıtsal varyasyonlar oluşturmaz. Eşeyli Üreme Kalıtsal varyasyonlar oluşturur. Temeli mitoza dayanır. Mayoz ve döllenmeden oluşur. Değişen çevre koşullarına uyum yeteneği larına uyum yeteneği Değişen çevre koşul- az bireyler oluşturur. fazla bireyler oluşturur. Zigot oluşum gözlenmez. Gamet oluşumu gözlenmez. Zigot oluşumu gözlenir. Gamet oluşumu gözlenir. (Her biri 1 puan) 7. a. Eşeyli üreme mayoz bölünme ve döllenmeden oluşur. Mayoz bölünmede gerçekleşen krossing over, homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve ayrılması olayları genetik çeşitlilik oluşturarak yeni gen kombinasyonlarının oluşumunu sağlar. Döllenmede gametlerin rastgele eşleşmesi de kalıtsal varyasyona neden olan olaylardan biridir. Ayrıca eşeyli üremede farklı iki ataya ait genetik birleşimlerin yeni bireyde ortaya çıkması sağlanır. Bu durumların hepsi türün değişen çevre koşullarına uyum yeteneğinin arttırır. (5 puan) b. Krossing over, homolog kromozomların rastgele dizilmesi ve ayrılması, gametlerin rastgele birleşmesi, iki farklı atanın genetik bilgilerinin birleşmesi ve mutasyon olayları tür içi biyolojik çeşitliliğe katkı sağlayan bazı olaylardır. (5 puan) 8. a. Hücrede 32 tetrat gözlendiğine göre ana hücrenin kromozom sayısı; 32 2 = 64 tür. (5 puan) b. Tetrat iki homolog kromozomdan oluşan yapıdır. Bu nedenle tetrat sayısı haploit kromozom sayısına eşittir. Mayoz sonucunda oluşan hücrelerin kromozom sayısı haploit yani 32 dir. (5 puan) c. 4 hücre oluşur. d. 8 dir.

22 9. a. Eşeysiz üremenin temelini mitoz bölünme oluşturur. Mitoz bölünme ile oluşan canlıların kromozom sayısı ana canlı ile aynı kaldığı için eşeysiz üreyen canlıların türlerindeki kromozom sayısı sabit kalır. (5 puan) b. Eşeyli üreme mayoz bölünme ve döllenmeden oluşur. Diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücreleri mayoz bölünmeyle haploit (n) kromozomlu gametler meydana getirir. Bu haploit kromozomlu gametlerin döllenmesi sonucunda oluşan zigotun kromozom sayısı diploit olur. Böylece eşeyli üreme ile türdeki kromozom sayısı sabit kalır. (5 puan) 4. Kraliçe Erkek arı İşçi arı arı 6. Hücreler Oluşmasını sağlayan bölünme şekli Mitoz Mitoz Mitoz Mitoz Mayoz Mayoz Kromozom sayısı (n) veya (2n) n 2n n 2n n n PISA (Sayfa 72) 1. a. Evet b. Hayır c. Evet d. Hayır e. Hayır Mitoz Mayoz Mayoz 2n n 2n 2. a. Mayoz bölünme ile oluşturur. b. Kraliçe arı mayoz bölünme sonucu oluşan yumurta ve erkek arının mitoz bölünme ile oluşturduğu spermin döllenmesi ile oluşur. Mayoz bölünme ve döllenme olayları kalıtsal çeşitliliğe ne- 5. 4x 3x 2x x DNA miktarı Zaman Sitoplazmada bulunan deoksiriboz miktarı 7. Bölünme şekli Mitoz Evrenin ismi Metafaz Kraliçe işçi ve erkek arılarda gözlenme durumu Kraliçe işçi erkek arı den olur. Mayoz Anafaz I Kraliçe arı c. Kraliçe arı mayoz, erkek arı mitoz ile gamet oluşturur. Bu sırada DNA replikasyonu, sitokinezin gerçekleşmesi, kromatit ayrılması, kromozomların ekvatorda tek sıralı dizilimi olayları ortak olarak gerçekleşir. 2n n Zaman Kromozom sayısı Mayoz Profaz I Kraliçe arı Mitoz Anafaz Kraliçe işçi erkek arı Mayoz Metafaz I Kraliçe arı 3. Bitkilerde vejetatif üreme mitoz bölünme ve farklılaşma olaylarına daya- Zaman lıdır. Arılarda da döllenmemiş yumurta mitoz bölünme ve farklılaşma olaylarını gerçekleştirerek erkek arıyı oluşturur. CEVAP ANAHTARI 127

23 "Ezberletmez, öğretir."