RADYOTERAPİDE PLANLAMA. Dr Ayşe Hiçsönmez AÜTF Radyasyon Onkolojisi Mart 2015

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "RADYOTERAPİDE PLANLAMA. Dr Ayşe Hiçsönmez AÜTF Radyasyon Onkolojisi Mart 2015"

Aylin Toner
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 RADYOTERAPİDE PLANLAMA Dr Ayşe Hiçsönmez AÜTF Radyasyon Onkolojisi Mart 2015

2 Çevre sağlıklı dokuya mümkün olan en az dozu vermek Hedef volümde homojen maksimum doza ulaşmak

4 Volüm tanımlama Doz spesifikasyonu Hasta verilerinin doğruluğu ve simulasyon Planlama için klinik değerlendirme Tedavi plan değerlendirme Tedavi plan kabul ve doğrulama

5 Çoklu alanlar Hedef volümde homojen doz dağılımı Doğru doz hesaplanması Başarılı bir radyoterapi

6 BT simülasyon Konturlama BEV ve DRR MLC ile hedef konformal ışın alanı Volumetrik doz hesaplama, doku heterojenitesi Hedef istenilen doz optimizasyonu DVH analiz Doğrulama

7 International Commission on Radiation Units and Measurements (ICRU) ICRU 50 ICRU 62 ICRU 83

8 Küratif vs Palyatif ICRU ; Eğer GTV ye yeterli doz verilemiyecekse Tedavi palyatif olarak adlandırılır

9 ICRU de yayınlanmıştır Eksternal RT nin nasıl rapor edileceğini; Standart tanımlar ortaya koymuştur Referens noktada PTV içinde -%5 +%7

10 ICRU 62 Prescribing, Recording and Reporting Photon Beam Therapy (Supplement to ICRU Report 50) 1999 Daha iyi görüntüleme sonucu konformal RT nin kullanımının artması marjinlerin önemli hale gelmesi Normal dokuların daha iyi tanınması gerekliliği

11 1993 ICRU 50 GTV: Gross Tumor Volume CTV: Clinical Target Volume PTV: Planning Target Volume TV : Treated Volume IV : Irradiated Volume OAR: Organ At Risk 1999 ICRU 62 IM: Internal Margin ITV:Internal Target Volum SM:Set-up margin PRV:Planning organ at risk volum

12 GTV GTV primer tümör GTV lenf nodu GTV metastatik tümör Fizik muayene Görüntüleme yöntemler

15 CTV GTV+ subklinik hastalık -Hücre demetleri -Mikroekstansiyonlar -Lenfatik alanlar Tümör tipi ve yerleşime bağlı değişir Klinik deneyimler önemli

16 Küratif amaçlı tedavilerde mutlak tedavi edilmeli Birden fazla CTV olabilir CTV sınırları görüntüleme tekniğine göre de değişebilir (CT/MRG) Patolojik özellikler hakkındaki birikimdeneyim önemli Bazı planlamalarda göz ardı edilebilir

18 PTV Geometrik bir kavramdır Bazen kemik kontur, hatta hasta konturu dışına taşabilir Kür için CTV mutlaka tedavi edilmeli CTV uygun şekilde tedavi edebilmek için PTV PTV bazı belirsizlikleri önlemelidir

20 Fizyolojik nedenlerle oluşan CTV içindeki anatomik yapıların şekil, boyut ve pozisyon değişikliklerini içermeli (IM) Hasta ve ışın pozisyonuna bağlı günlük değişiklikleri göz önüne almalı (SM) ITV= CTV+IM PTV= ITV+SM

22 IM Fizyolojik hareketler -Solunum -Mesane-rektum doluluğu -Yutkunma -Kalp atımı -Bağırsak hareketleri... ITV= CTV+IM

23 SM Hasta pozisyon değişikliği Aygıtların mekanik farklılığı Dozimetrik farklılıklar Set-up hataları (BT/simülatör/tedavi aygıtı-koordinat hataları) İnsan faktörü Her departman, her alan, her immobilizasyon yöntemine göre ayrı ölçülmeli Üç boyutlu olarak tasarlanmalı-planlanmalı

24 Hedef Volüm- PTV Sistematik hata marjin Planlama sırasında Random hata marjin Uygulama sırasında

25 Geometrik Belirsizlik Donanım ve protokol hataları BT de setup BT de organ hareketi Hedef volum tesbiti Tedavi aygıtında setup Tedavi aygıtında organ hareketi Hasta fizyolojik hareketleri Hasta grupları Tedavi planlama (Sistematik) Tedavi uygulamada (random) Fraksiyon sırasında

26 TV (Tedavi volümü): Tanımlanan tedavi dozunu alan volüm (Referans izodoz + %5) CI optimizasyonu PTV deki doz homojenitesi için geçerli

27 OAR Riskli organlar: Planlanan tedavi alanı içinde kalacak, radyasyon duyarlılığı nedeniyle tedavi planı, doz değişikliğine neden olacak yapılar Medulla spinalis, akciğer, kalp, böbrek, göz...

29 PRV Hasta hareketiyle riskli organlar da hareket eder OAR de beklenmedik yüksek dozları önlemek için PTV içindeki volümünü belirlemek gerekir PTV/PRV ilişkisine göre doz düzenlemesi gerekir

30 PRV

34 Doz ICRU referans noktasına göre rapor edilmeli Genellikle izomerkez PTV merkezi PTV max ve PTV min Eğer mümkünse PRV rapor edilmeli

35 3B KONFORMAL-ICRU50 PTV uniform doz -%5 +%7 İzomerkez dozu IMRT Non-uniform doz dağılımı (dose painting) Büyük dozimetrik varyasyonlar İzemerkez doz anlamlı değil

36 3B KONFORMAL Basit Volüm ve OAR çok gerekli değil Forward algoritma Uniform dağılım Kesin çözüm Düşük MU Analog doz Volüme tanımlanan ama merkeze spesifiye edilen doz IMRT Komplex Hedef volüm ve OAR mutlaka olmalı İnvers algoritma Doz volüm sınırlamaları mutlak gerekli Non uniform Yaklaşık çözüm Doz değerlerinde yüksek farklılık Yüksek MU Dijital doz İzomerkez doz önemi yok

37 Hedef volüm görüntüleme Doz sınırlamaları İnvers planlama Doğrulama kayıt beamlet IMRT tedavi transfer Portal görüntüleme Doz ölçümleri Fantom planlama

41 ICRU 62 PTV hatta CTV düzenlemesi Konformal RT

43 ICRU 83 Max doz D %2 olarak tanımlanır Median doz D %50 referans doza yakındır Median ve mean doz birbirine çok yakındır D %98 PTV içinde min ollması düşünülen PET görüntüleme CTV/PTV değerlendirilmeli Çakışmalarda subvolümler düşünülmeli

44 RVR= Remaining volume at Risk (ICRU 83) Beklenmedik yüksek doz bölgelerini önlemek için tanımlanmış (ör: ense..) Özellikle karsinogenez gibi geç yan etkilerin öngörülebilmesi için önemli (genç hastalar!)

48 IMRT Çok net olarak öncelikler ortaya konulmalı Klinisyen ve fizikçi arasında iyi bir iletişim olmalı Hedefin farklı bölgelerinde farklı dozlar

49 DOZ TANIMLARI Doz tanımlamaları üç düzeyde yapılır: Düzey I (Level I): Temel teknik, referans nokta dozu tanımlanır (ICRU 29, 50, 62, 71), PTV içindeki minimum ve maksimum doz noktaları standard izodoz eğrileri ve derin doz tablolarından yararlanılarak tahmin edilebilir. Her merkezin en az tanımlaması gereken düzeydir, ancak gelişen teknolojilerle sadece palyatif tedavilerde referans nokta tanımları önerilmelidir. ICRU Report No. 50, 1993 ICRU Report 83, Journal of the ICRU Vol. 10 No. 1

50 Düzey II (Level II): İleri teknikte BT ve MR görüntülerinden yararlanılarak GTV; CTV, PTV, OAR ve PRV tanımlanır. Ayrıca tüm planlarda ve volümlerde geçerli doz dağılımlarını DVH- temelli tanımlamadır (ICRU 50, 62, 78, 83) Nitelik güvenirliği (QA) programlarının olması ve uygulanması gereklidir.

51 Planlanan tedavi volümü içinde doz dağılımının homojen olması gerekir ve +%7;- %5 izodoz farklılığına izin verilir (ICRU 50, 62). Dmax: PTV ve riskli organdaki maksimum doz noktasıdır, 3 boyutlu (3D) planlamada volümdür ve 15 mm üzerindeki hacimler anlamlıdır ve kaydedilmelidir. Dmin: PTV deki minimum doz noktasıdır, volüm limiti yoktur.

52 Doz tanımlamları Level 2 (ICRU 83) Minimum absorbe doz yerine Near minimum absorbe doz: Dnear-min, D98% D95% ayrı tanımlanmalı, Maksimum absorbe doz yeri nearmaximum absorbe doz: D2% D50% mutlak tanımlanmalı ICRU Report 83, Journal of the ICRU Vol. 10 No. 1

54 ICRU Report 83, Journal of the ICRU Vol. 10 No. 1

55 ICRU Report 83, Journal of the ICRU Vol. 10 No. 1

56 Doz tanımlamaları (Level III) Araştırılmakta ve gelişmekte olan teknikleri içerir. Kriterleri tam oluşturulmamış yöntemler: Tümör kontrol olasılığı(tcp), normal doku komplikasyon olasılığı (NTCP), eşdeğer üniform doz (EUD-ICRU 78) ICRU Report 83, Journal of the ICRU Vol. 10 No. 1

58 Palyatif radyoterapide hedef volumler: Palyatif tedavide: CTV sınırı kaldırılabilir PTV sınırı azaltılabilir Optimum palyasyon sağlanırken normal doku yan etkisini de en aza indirmek gerekir ICRU-62 ile tutarlı

59 TEŞEKKÜRLER

Benzer belgeler

RADYOTERAPİDE HEDEF VOLÜM VE DOZ TANIMLANMASI-ICRU. DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ Haziran 2011

RADYOTERAPİDE HEDEF VOLÜM VE DOZ TANIMLANMASI-ICRU RAPORLARI DR. FADİME AKMAN DEÜTF RADYASYON ONKOLOJİSİ Haziran 2011 ICRU:International Commission on Radiation Units and Measurements 1973 ICRU 23: Tek