KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK-ELEKRONİK MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK-ELEKRONİK MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI GIS (COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ) KAPSAMINDA BATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ SAYISALLAŞTIRILMASI, SORGULAMA VE ANALİZLERİN YAPILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ Ocak

2 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK-ELEKRONİK MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI GIS (COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ) KAPSAMINDA BATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ SAYISALLAŞTIRILMASI, SORGULAMA VE ANALİZLERİN YAPILMASI BATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No: Bu Tez 19 / 01 / 2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Yrd.Doç. Dr. Yrd. Doç. Dr. Kemal KIYMIK A.Serdar YILMAZ Mehmet BAYRAK Danışman Üye Üye Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü Bu çalışma herhangi bir kuruluş tarafından desteklenmemiştir. Proje No: Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaklardan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER SAYFA İÇİNDEKİLER.... I ÖZET III ABSTRACT... IV ÖNSÖZ.... V ŞEKİLLER DİZİNİ... VI SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ. VII 1. GİRİŞ Coğrafi Bilgi Sistemi Coğrafi Bilgi Sisteminin Kullanım Alanları Coğrafi Bilgi Sisteminin Potansiyel Faydaları ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Coğrafi Bilgi Sisteminin Tarihçesi Türkiye de Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Ankara Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları İstanbul Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları İzmir Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları Bursa Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları Antalya Kent Bilgi Sistemi Çalışmaları Trabzon Belediyesi KBS Çalışmaları MATERYAL VE METOT Materyal Coğrafi Bilgi Sistemi Bileşenleri Coğrafi Veri Grafik Veri Yazılım Veri Girişi, Dönüşümü ve Sınıflandırılması Veritabanı Yönetim Sistemi Coğrafi Veri Tabanının Oluşturulması Haritaların Bilgisayarda Gösterimi Sorgulama-Analiz ve Uygulama Geliştirme Veri Sunumu Projeksiyon Sistemleri CBS Yazılımının Sunduğu Avantajlar Donanım İnsan CBS İle İlgili Teknolojiler Metot Mevcut Çalışma Düzeni Tanımlar Planların Hazırlanması Mevcut Planların Hazırlanmasında Karşılaşılan Zorluklar Plan Hazırlama Aşamasında Karşılaşılan Zorluklar Hazırlama Aşamasında Karşılaşılan Sistematik Zorluklar.. 30 I

4 İÇİNDEKİLER Coğrafi Bilgi Sisteminin Kazandırdıkları Batıkent Telekom Santral Sahası Planlarının Sayısallaştırılması Ara-Bul Türü Sorgulama ve Analizler BULGULAR VE TARTIŞMA Türkiye de Kent Bilgi Sistemi Uygulamalarında Karşılaşılan Temel Sorunlar SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR. 49 ÖZGEÇMİŞ. 50 II

5 ÖZET KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ELEKTRİK-ELEKRONİK MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZET GIS (COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ) KAPSAMINDA BATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ SAYISALLAŞTIRILMASI, SORGULAMA VE ANALİZLERİN YAPILMASI BATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ DANIŞMAN: Prof.Dr. M.Kemal KIYMIK Yıl: 2007 Sayfa: 50 Jüri : Prof.Dr. M.Kemal KIYMIK Yrd.Doç.Dr. A.Serdar YILMAZ Yrd.Doç.Dr. Mehmet BAYRAK Bir kentin teknik altyapısının (doğal gaz, elektrik, içme suyu, telefon, kanalizasyon şebekeleri vb.) kontrol altında tutulması ve sorunların giderilmesinde sağlıklı ve hızlı karar verilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu gerçekler ışığında Bilgi Yönetimi oluşturma gereği ortaya çıkmış ve bilgi sistemleri oluşturma zorunluluğu doğmuştur. Kentlerde yerel yönetimlerde daha fazla sayıda ve nitelikli hizmet sunmak için veri/bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu bilgiler kentin yapısı gereği farklı uzmanlık alanları içinde, sınırlı sayıda, dağınık olarak bulunmaktadır. Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) nin kent bazındaki bir uygulaması olan Kent Bilgi Sistemleri dahilinde haberleşme tekniklerinden bakır kablolu erişim tekniği uygulanmış olan Kahramanmaraş Merkez Batıkent Telekom Santrali şebeke planları (kablo ve yer altı hatlarını gösteren haritalar) sayısallaştırılarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve sayısallaştırılan bu veriler üzerinde gerekli sorgulama ve analiz işlemlerinin yapılması sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Coğrafi Bilgi Sistemi, GIS, Mapinfo, KBS, Sayısallaştırma III

6 ABSTRACT UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF ELECTRICAL AND ELECTRONICS ENGINEERING MSc THESIS ABSTRACT IN GIS (GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM) EXTENSION, BATIKENT TELECOMUNICATION STATION SYSTEM S PLANS, INQUISITION AND BE ANALYSED.ATIKENT TELEKOM SANTRALİ ŞEBEKE PLANLARININ SAYISALLAŞTIRILMASI, Supervisor: Prof.Dr. M.Kemal KIYMIK Year: 2007 Pages: 50 Jury : Prof.Dr. M.Kemal KIYMIK Assist.Prof.Dr. A.Serdar YILMAZ Assist.Prof.Dr. Mehmet BAYRAK It is very significant to be determined corretly and fast that the technique substructure of a city is often checked and problems are eliminated (natural gas, electricity, drinking water, phone, drainage systems and so on). Information direction need to be formed with these trues, and information directions have to be constituted. Data is needed to serve up much more and qualified in local management in cities. Howewer, the data has been in different departments of speciality, limited and and dispersed owing to substructure of the city. In this way, including city data systems whose geographic information systems are an aplication in city rate, Kahramanmaras Central Batıkent Telecomunication Station s plans which were put into practice communication technique with copper cable from techniques ( cable and maps showing underground lines ), have been transferred into computer by digitizing and provided to be made necessary interrogation and analysis on the data which was digitized. Keywords: Geographic Information System, GIS, Mapinfo, KBS, Digitizing IV

7 ÖNSÖZ ÖNSÖZ Kentlerde yapısı gereği farklı uzmanlık alanlarında bulunan birçok bilgi sınırlı sayıda ve dağınık olarak bulunmaktadır. Bu bilgilerin birleştirilmesi, koordinasyonunun sağlanması büyük önem arz etmektedir. Bir kentin teknik altyapısı olan doğal gaz, elektrik, içme suyu, atık su, kanalizasyon şebekesi, kablo tv ve telefon alt yapısının kontrol altında tutulması sağlıklı bir yönetim için vazgeçilmez unsurlardandır. Bu çalışmada bakır kablo hatları üzerinden haberleşme imkanı sağlayan sabit telefon altyapısı incelenmiştir. Telefon hattı altyapısını oluşturan planlar sayısallaştırılarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve sayısal ortamda yer alan bu veriler yardımıyla gerekli olan sorgulama ve analizler yapılmıştır. Böylece veri ulaşımı, veri güvenliği, veri analiz ve sorgulanması konularında klasik sistemlere göre gelişme sağlanmıştır. Çalışmalarım sırasında bilgi ve tecrübeleriyle bana yardımcı olan danışman hocam Sayın Prof. Dr.M.Kemal KIYMIK a teşekkürlerimi sunarım. Ocak KAHRAMANMARAŞ V

8 ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1. Şekil 3.2. Şekil 3.3. Şekil 3.4. Şekil 3.5. Şekil 3.6. Şekil 3.7. Şekil 3.8. Şekil 3.9. Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil SAYFA CBS nin bileşenleri... Grafik veriler.... Sözel veriler Grafik ve Sözel verilerin ilişkisi.. CBS de verilerin tutuluş biçimleri Veri girişi ve dönüşümü Veri tabanı yönetim sistemi..... Grafik ve sözel verilerin ilişkilendirilmesi X,y düzleminde nokta, doğru ve kapalı alanların temsili... CBS de verilerin sunum formatları... UTM projeksiyon sistemi..... Sayısal ortamda kenarlaştırma ve çakıştırma işlemleri... Üç boyutlu haritalama Ülkelere göre renklendirilmiş dünya haritası ve kapasitelerine göre renklendirilmiş bir yer altı şebekesi 21 CBS sisteminin ihtiyaç duyduğu donanım yapısı Sistemin ihtiyaç duyduğu insan kaynakları CBS sistemi genel yapısı Scannerda taranmış bir pafta.. 32 Projeksiyon sisteminin ayarlanması Registration sistemi Şebeke bilgilerinin sayısallaştırılması Sayısal halihazır üzerine aktarılmış şebeke verileri /1000 Ölçekli yer altı planının üretimi /1000 Ölçekli kablo planının üretimi 35 Yer altı ve kablo paftalarının çakıştırılması Pafta bulma programının çalışması Saha dolabı bulma programının çalışması Saha dolabı raporu sunan programın çalışması Tevzi kutusu bulma programının çalışması Saha dolap sınırına göre tevzi kutuların eksik, paralel, mükerrer, yedek kayıt tespit programı..... Saha dolabı hizmet sahası bazında kullanılan lokal kablolar hakkında istatistiki grafik üreten programın çalışması..... Lokal kablolar için permetre hesabı... Santral sahası bazında tranşe tiplerinin renklendirilmesi uzunluk ve göz*m hesabı yapan sorgulamanın çalışma biçimi... Saha dolabı hizmet sahası bazında potansiyel analiz VI

9 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ CBS : Coğrafi Bilgi Sistemleri GIS : Geographic Information System GPS : Global Positioning System KBS : Kent Bilgi Sistemi ASKİ : Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi TDA : Trade and Development Agency BUSKİ : Bursa Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi CAD : Computer Aided Design VTYS : Veri Tabanı Yönetim Sistemi UTM : Universal Transverse Mercator ÇB : Çimento Boru AKBS : Ankara Kent Bilgi Sistemi İKBİS : İzmir Kent Bilgi Sistemi VII

10 GİRİŞ 1. GİRİŞ Dünya üzerinde hemen hemen her nesne ve meydana gelen her olay bir mekana yani coğrafi bir konuma sahiptir. Yeraltı ve yer üstü su kaynakları, ormanlar, toprak tipleri, madenler, jeolojik oluşumlar, sulak alanlar, kurak alanlar, çöller, atmosfer olayları, bitki örtüsü, evcil ve yabani hayvanlar, arazi kullanım durumları, sit alanları, köy ve kent gibi yerleşim yerleri ve nüfusları, bu yerlerin sosyal, ekonomik ve kültürel durumları, çevre kirliliği, karayolu ve demiryolu gibi ulaşım ağları, trafik kazaları, yangınlar, fabrikalar ve su, kanalizasyon, elektrik, telefon şebekesi gibi altyapı tesisleri hep coğrafi konumla ilgilidir. Bu kadar farklı varlık ve olaylara ait bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi, analiz edilmesi, planlanması, haritalandırılması ve problemlere çözümler üretilmesi nasıl başarılabilir? Global çevre kirliliği, veya atmosferik olayları analiz etmek ve çözüm üretmek istendiğinde bu kadar veri nasıl toplanacak, nerede depolanacak, olaylar nasıl modellenebilecek? Daha küçük ölçekte ele alırsak, bir kente ait tüm bilgilerin, konumlarıyla birlikte toplanması, depolanması, istatistiki değerlendirmelerinin yapılması, hiçbir olay ve fiziki durumu ihmal etmeden planların yapılabilmesi ve sanal ortamda bunların görüntülenebilmesi, hatta farklı senaryoların üretilmesi ve bunların muhtemel sonuçlarının test edilmesi nasıl mümkün olacaktır? İşte bütün bu işler CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ya da GIS (Geographic Information System) olarak adlandırılan yeni bir teknolojiyle gerçekleştirilebilmektedir. Günümüzde klasik ölçme ve haritacılık yerini bilgisayar destekli, grafik ve öznitelik verilerin birleştiği akıllı haritacılığa bırakmaktadır. Böylece yukarda bahsedilen çalışmalar daha duyarlı, hızlı ve sağlıklı olarak yürütülebilmektedir. CBS özkaynakların kullanılmasında, planlamada ve yönetimde oldukça etkili olmakta ve önemli ölçüde zaman ve para tasarrufunu mümkün kılmaktadır Coğrafi Bilgi Sistemi Coğrafi bilgi sistemiyle ilgili çok farklı tanımlar getirmek mümkündür. Çünkü coğrafi bilgi sistemleri, enformasyon teknolojisi, sistem mühendisliği, haritacılık ve fotogrametri, kartografi, mühendislik, ekonomi ve coğrafya gibi birçok bilim dalını bünyesinde birleştirmektedir. Bütün bunlar göz önünde bulundurularak coğrafi bilgi sistemi hakkında şu tanımlamaları yapmak mümkündür ; Coğrafi bilgi sistemi dünya üzerinde var olan nesneleri ve meydana gelen olayları haritalama ve analiz etmeye yarayan bilgisayara dayalı bir araçtır. Bu sistem coğrafi varlık ve olaylara ait grafik ve grafik olmayan verilerin toplanmasını, depolanmasını, güncelleştirilmesini, analiz edilmesini, ve modellenmesini sağlayan, bunları bilgisayar ekranında veya çıktı olarak kağıt üzerinde görünür hale getirebilen, planlamada ve idari problemleri çözümlemede kullanılabilen bir teknolojik sistem 1

11 GİRİŞ bütünüdür. Bir CBS, konuma bağlı olarak bilgileri depolayan, ilişki kuran ve gösterebilen bir karar vermeye yardımcı olan bir sistemdir. CBS, bir çeşit özel dijital bir veri tabanıdır. Veri tabanında, X, Y, Z (enlem, boylam ve yükseklik) koordinatları, posta kodları veya karayolu vb. isimler kullanılabilir (Foote ve ark., 1996). Daha farklı bir ifadeyle, coğrafi bilgi sistemi dünya üzerindeki yerleri ve bölgeleri tüm özellikleriyle tanımlayabilen, onlara ait verileri depolayan,farklı kategorideki bilgileri entegre edebilen, farklı senaryolar üretebilen bir bilgisayar sistemidir. Ayrıca sık değişen, hızlı büyüyen ve kontrolü zor sistemlerde, doğru veriye zamanında ve hızlı erişmek ve verileri güncel tutmak için kullanılan bir sistemdir. Bir başka ifadeyle CBS, bilginin, teknolojinin ve yetişmiş insanın, yönetim ve karar mekanizmalarını desteklemek amacıyla birleştiği bir sistemdir Coğrafi Bilgi Sisteminin Kullanım Alanları Gelişmiş ülkelerde maddeye dayalı ekonomi, bilgiye dayalı ekonomiye özellikle de dijital veri işlemeye kaymaya başlamıştır. Yeni oluşan tahminlere göre yakın gelecekteki mesleklerin yarıdan fazlası doğrudan veya dolaylı olarak bilgi teknolojisine dayanacaktır. Bilgi teknolojisinin anahtar kavramı ise bilgi sistemi dir. Bir bilgi sistemi analog ve dijital teknolojilerin kombinasyonudur ve genel olarak bilginin dijital ortama aktarılması, depolanması, işlenmesi, yönetilmesi ve anlamlı bilginin üretilmesi olarak tarif edilebilir. Araştırmacılar bilgiye dayalı sistemlerden %75-90 lık bir kısmının kullandığı verilerin coğrafi tabanlı olduğunu ileri sürmektedir. Coğrafi bilgi yönetici ve planlamacılar için özel bir öneme sahiptir. Bundan dolayı coğrafi bilgi sistemi çok geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu kullanım alanlarından bazıları şunlardır ; Global kirlilik problemlerinin tespiti, analizi ve çözümü, meteorolojik olayların analizi, şehir ve bölge planlaması, nüfus sayımı, çevre planlaması, tarım, ormancılık, hidroloji, su kaynakları ve madencilikle ilgili planlamalar, arazi mülkiyeti ile ilgili bilgilerin toplanması ve değerlendirilmesi, yeni yerleşim için uygun bölge tespiti, araç takibi, itfaiye araçlarının ve ambulansların en kısa yoldan ulaşımının nasıl sağlanacağı gibi çok çeşitli alanlarda etkin olarak kullanılan ve çözüm üreten bir sistemdir. Yine bir şehre ait tüm bilgileri yani bina tip ve özellikleri, işyeri ve daire sayısı, dairelerdeki kişi sayısı, su ve elektrik kullanımları, gelir durumları, adresleri, hastaneler, yollar, sokak ve caddeler, önemli binalar gibi bilgileri depolayıp analiz eden, istatistiki değerlendirmeler yapan ve bu bilgilere ait haritalar üreten kent bilgi sistemleri ve elektrik, su, telefon, gaz ve kanalizasyon hatları ile ilgili bilgilerin organize edildiği altyapı bilgi sistemleri de coğrafi bilgi sisteminin en yaygın ve önemli uygulamalarıdır. Coğrafi Bilgi Sistemleri, coğrafi verilerin söz konusu olduğu her alanda uygulanabilir bir yapı sunmaktadır. Coğrafi verinin tanımının ne kadar geniş olduğu hatırlanırsa, CBS uygulama alanlarının da o denli uzun bir liste oluşturacağı sonucuna varılır. Hatta CBS kullanıcı sayısı ile doğru orantılı kabul edilebilecek kadar değişik kullanıcısı vardır denilebilir. Yapılan araştırmalara göre CBS teknolojisinin 9 temel uygulama alanında uygulamalar yapıldığı ortaya çıkmıştır. Bu uygulama alanları ise; 2

12 GİRİŞ - Tesis ve Demirbaş Envanteri: Doğal kaynakları en uygun kullanmak amacı ile yer yüzeyinin üzerinde, üstünde ve altında dağılmış olan nesnelerin konumlanması, sayımı, dağılımı ve analizleri gibi uygulamalar. örneğin orman amerajmanı, kadastral parsellerin kayıtları, altyapı ağı yönetimi gibi uygulamalar. - Coğrafi Veri Toplama ve Üretimi: Uzaysal veri tabanları kurmak yaşatmak üzere coğrafi verilerin toplanması. örneğin elektronik kontrol, mühendislik ve arazi ölçmeleri, sayısal arazi ölçmeleri, sayısal harita üretimi, fiziksel ve kültürel olguların uzaktan algılanması gibi uygulamalar. - Harita ve Plan Üretiminde: Karmaşık verilerin çok hızlı bir şekilde işlendiği ve güncel verilerle çalışma imkanı olan bu sistemler planlama sektörü için bulunmaz bir kolaylıktır. Bu sayede sağlıklı bir planlama yapma imkanı vardır. Haritaların baskı kalitesinde ve planların üretiminde de kullanılmaktadır. Örneğin planimetrik, topografik, deniz, hava ve tematik haritaların ve diğer benzeri kartografik ürünlerin tek başlarına dağıtım için ya da diğer basılı veya elektronik dokümanların içerisinde yer almak üzere üretimi. - Kaynak Tahsisi: Doğal ve insan yapısı kaynakların politik, ekonomik veya sosyal kriterlere göre tahsisi için konum, kalite, sayı ve hareketlerin analizinde uygulama alanları bu1muştur. Hedef pazarlama, satış bölge planlaması, hizmet ağı dağıtırımı, öğrenci yerleştirme gibi uygulamaları yapılmaktadır. - Rota ve Akış Optimizasyonu: Hizmet ağları kapasite yönetimi, ulaşım ağı analizi,. okul servis güzergahlarının yönetimi, dağıtım ve toplama araçlarının güzergah ve zamanlama yönetimi gibi uygulamalarında yönlendirme ve optimum çözümleri amaçlar. - Rota Seçimi ve Navigasyon: Sağlık ve güvenlikle ilgili olayların izlenmesi, analizi ve görüntülenmesinde uzmanlar CBS'nin faydasını anlamışlardır. CBS teknolojisi bu hizmetlerin hızlı, sürekli, yüksek güvenilirlikli ve ekonomik olarak gerçekleştirebilmektedir. Saptanmış kriterlere göre bir ağ içinde en uygun güzergahın seçimi gibi uygulamalarda, acil hizmet araçlarının hizmete gönderi1mesi, tehlikeli madde taşıyan araçların ve taksilerin güzergahlarının belirlenmesi gibi uygulamalarda kullanılmaktadır. - Tesis Yerlerinin Belirlenmesi: Tesisler için en uygun yerlerin araştırılması saptanması için kullanılabiliyor. Üniversiteler ve araştırma kuruluşları sosyal, ekonomik ve endüstriyel alanlardaki araştırmaların, kolaylıkla ve.doğru bir şekilde yapabilmektedir. İtfaiye, karakol, fabrika, alışveriş merkezi ve tehlikeli atık depolama yerleri seçimi gibi alanlarda geniş uygulamalar yapılmaktadır. - Yeraltı ve Yerüstü değerlendirmeleri: Doğal kaynakların tespiti, korunması en avantajlı kullanımı için yeraltı ve yerüstündeki fiziksel olguların analizinde kullanılmaktadır. Topoğrafik, hidrolojik, jeolojik, meteorolojik, jeofizik ve manyetik anomali modellendirmeleri gibi uygulamaları yapılmaktadır. - İzleme ve Gözleme: Tamamlayıcı ve düzenleyici tedbirler geliştirmek üzere üzerine çalışı1an süreci anlamak için tekrarlı olayları kaydetmek ve analiz etmek ile çözüm üretmekte kullanılmaktadır. Reklam kampanyası sonuçlarının izlenmesi, seçim, suç, trafik 3

13 GİRİŞ kazaları ve çevre analizi vb. gibi. Gerçekte, çoğu CBS uygulaması iki veya daha fazla temel uygulamayı kapsar. Mevcut olan CBS yazılımları içinde 9 tip temel uygulamanın tümünü de destekleyen bir yazılımın olmadığını belirtmek gerekir. CBS uygulama alanlarını kategorize ederken konuya bir de kullanıcı grupları acısından bakıldığında, halen 20 farklı kullanıcı grubunun CBS teknolojisini kullanmakta olduğu görülmektedir: - İş dünyası, - Ekonomik kalkınma, - Eğitim yönetimi, - Mühendislik, - Tesis yönetimi, (FM) - Alt yapı yönetimi, (AM/FM) - Lojistik/dağıtım, - Maden tarama-çıkarma, - Petrol arama, - Savunma, - Politik yönetim, - Kamu sağlığı, - Kamu emniyeti, - Toplu ulaşım, - Basın ve medya, - Emlak bilgi yönetimi, - Ölçme, haritalama ve veri dönüşümü, - Şehir ve bölge planlama, - Çevre Herhangi bir kuruluşa bu kullanıcı gruplarından bir kaçı bulunabilir ve 9 temel uygulamanın birkaçında faaliyet gösterebilir. Örneğin bir doğal gaz şirketinde iş, mühendislik, altyapı yönetimi, lojistik/dağıtım yönetimi, kamu sağlığı, kamu emniyeti, basın ve medya, emlak bilgi yönetimi, ölçme, haritalama ve veri dönüşümü kullanıcı gruplarının CBS uygulamaları söz konusu olmaktadır. Olumlu ticari kararlar verilmesinde CBS teknolojisinin kabiliyetlerinden faydalanılmaktadır. Örnek olarak belli bir bölgede ticaret yapmak isteyen yatırımcılar CBS teknolojisi sayesinde hangi bölge ve yerlerde faaliyete geçerlerse en karlı yatırımı yapacaklarına karar verebilirler. Yani fizibilite konularına açıklık getirmede CBS'ler kullanılabilmektedir Coğrafi Bilgi Sisteminin Potansiyel Faydaları CBS nin kullanımıyla birlikte iki değişik faydası olduğu ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi nicel faydalarıdır ki bunlar ekonomik terimlerle ölçülen kısmıdır. İkincisi ise nitel yararlarıdır ki bunlar direkt olarak ölçümlenmemesine rağmen bir CBS projesinin ekonomik değeriyle sonuçlar değerlendirilebilmektedir. CBS programları farklı organizasyonlara göre farklı nicelik gösteren çeşitli iş organizasyonlarında, bilgi otomasyonlarının akış hızında, var olan problemlerde ve kayıtların karışıklığı ve 4

14 GİRİŞ büyüklüğüne göre değişebiliyor. Tanımlanabilen nicelik faydaları ise organizasyonda kullanılan veri tipi, veri kalitesi, miktarı ve bu verilerin devamı nasıl sağlandığına bağlıdır. Bir çok ülkede kuryeler, şehir içi nakliyat şirketleri, posta işletmeleri ve bir çok hizmet sektörleri CBS ile kontrol edilerek geçmişe göre zamanda ekonomi ve işgücünde gözle görülür bir değişim yaşanmaktadır. Kullanılan CBS programları sayesinde şu avantajlar sağlanmaktadır. Hızlı ve kolay kullanım Daha verimli üretim ve envanter yönetimi Bağlantılı ve bağlantısız verilere ulaşma Yapılan uygulamalarda yakında ve uzakta veri sorgulama imkanı Kritik bilgi analizleri Mühendislik, planlama, emlakçılık, topoğrafik, hidrografik, arazi kullanımı ve vergileme haritaları gibi sektörleri destekleme imkanı Acil durumda müdahale analizleri Yüksek kalitede çıktı alma imkanı Adres bulma ve eşleniğini bulma Verileri güncelleştirme ve yeniden tanımlama imkanı Vektör ve raster yöntemini kullanma imkanı Kapalı bölge veya tampon bölge sorgulama imkanı Ses ve GPS yi tanıma ve kabul etme imkanı Pan ve zoom sayesinde harita katmanlarını arttırabilme imkanı Ekran veri sınıflandırması, sembol değiştirme, etiketleme ve nokta yoğunluğu için kullanılır. Şekil formatlarının herhangi bir çeşidini görebiliriz. Veritabanlarıyla SQL sorgulaması yapılabiliyor. Özel analiz ve sorgulama yapılabiliyor. Adres coğrafyasını bulma Olaylara zamanında ulaşma (AM/FM/GPS/CBS) Geniş bir veri setinde caddeleri, nüfusu, zıp kotları, ülke sınırı ve bir çok bilgilere sahiptirler. Veri dağılımı mevcuttur. CBS de ana strateji coğrafi referanslı verilerin analiz edilip sunulmasıdır. Bu strateji iyi uygulanan bir metot değil farklı katmandaki verilerle olan ilişkilerin kurulabildiği bir sistemdir. 5

15 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.1. Coğrafi Bilgi Sisteminin Tarihçesi Haritalar ilk çağlardan itibaren dünya yüzeyi hakkında bilgi edinebilmek için kullanılıyordu. Denizciler, haritacılar ve askeri personel haritaları yeryüzünün önemli coğrafi özelliklerin dağılımını göstermek için kullanıyorlardı. Tarihte ilk defa Roma Hükümeti arazi ölçümler ile, harita yapım tekniklerini bir çatı altında toplayarak gerekli desteği vermiş, Roma İmparatorluğu da bu geleneği devam ettirmiştir. Bizim de gururla söyleyebileceğimiz haritacılarımızdan olan Kaşgarlı Mahmud'un Dünya Haritası (1076) ve Piri Reis in ( ) yaşadığı dönemdeki tekniklerle yapılması neredeyse imkansız olan haritalar üretmiş, bunlardan en önemlileri ise Kuzey Amerika Haritası (1528) ve Batı Afrika, Portekiz, İspanya ve Amerika Haritası (1513) dır lardan sonra kişisel çabaların ve fikirlerin birlikteliğinin sonucunda gelişen bilgisayar teknolojisi ve daha sonraki gelişmeler Coğrafi Bilgi Sisteminin doğmasına sebep olmuştur.bilgisayar teknolojisinde donanımda özellikle yazılımda ki gelişmeler, beşeri coğrafya, antropoloji, bölgesel bilim ve ekonomide üç boyutlu işlemlerin teorilerindeki ge1işme, çevre problemlerinin daha güncel hale gelmesi, sosyal gerçeklerin fark edilmesi eğitimdeki artış, kartografik analizlerdeki değişmeye neden olan çeşitli faktörlerdir. Bunun yanında 1950 ler ve 60'larda Detroit'deki ulaşım planlarının birleştirilmesi çabaları, yönlerin son varış noktalarının, merkezlerin ve zaman gibi ulaşım bilgilerinin birleştirilmesi ve trafik akış hızı ile trafik hacim haritalarının üretilmesini gerektirmiştir. Zamanla ihtiyaç duyulan konulara göre de CBS teknolojisi gelişmeyle hep yüz yüze olmuştur. Son 30 yıldan beri CBS uygulayıcıları, coğrafi dataların entegrasyonu ve organizasyonunu işleyerek yararlı hale getirilebileceğinin farkına vardılar. Gerçekten de Coğrafi Bilgi Sistemleriyle öyle bir noktaya gelindi ki, birçok alanda kendine uygulama alanı buldu. Farklı uygulama alanlarındaki özel kamu kurum ve kuruluşlarının isteklerine cevap verebilmek için birçok CBS yazılımcıları, çok yönlü yazılım gruplarından herhangi birinde gelişen stratejiye göre, programlarının kalitesini artırmak için bazı değişikler yapmaya yöneldiler. Bütün bu çalışmalar sonunda büyük bir efor ve konsantre sonucu yazılan CBS yazılımları, çeşit1i mühendislik birimlerinde sağlam ve güvenilir çalışma alanları oluşurdu. Yazılımların en son halinin oluşturulması ise, pilot projeler üzerinde çalışılarak çeşitli eksikliklerin giderilmesi ile gerçekleştirildi. Bu pilot proje uygulamalarında çalışanlar ise yazılımcılar, kullanıcılar ve bağımsız organizasyon gruplarından oluşur. Aslında CBS uygulamalarında ki hızlı gelişmeye, hareketliliği kullanıcıların istekleri olan zaman, ekonomi ve uygulamadaki standart kalitesi neden olmaktadır. Özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa'da geliştirilen CBS yazılımları özel şirketlerle üniversite işbirliği sonucunda çözüme kavuşmuş olup ülkemizde ise bu uygulamalara henüz yeni yeni geçilmeye başlanmıştır. Sistem yazılımlarını üreten bazı şirketler iflas ederken bazıları da gittikçe büyüyerek yeni ürünler sunmaya devam etmektedir. (İnan ve ark.) 6

16 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.2. Türkiye de Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Günümüzde KBS oluşturma ve yaşatma çabaları olan Ankara, Alanya, Antalya, Aydın, Bursa, İstanbul, İzmir ve Trabzon gibi bazı kent belediyelerinde girişimler vardır (Durduran,2005). Her bir kentteki belediyelerin, KBS ile ilgili yaptıkları çalışmalar, oluşturma aşamaları, veri toplama, veri güncelleme, veri paylaşımı, veri standartları ve bunların sisteme entegrasyonu, kurumlar arası koordinasyon, donanım/yazılım ve karşılaşılan sorunlar aşağıda özetle sunulmuştur Ankara Kent Bilgi Sistemi (AKBS) Çalışmaları Ankara Kent Bilgi Sistemi (AKBS); belediye birimlerine sürekli, güncel ve doğru bilgi temin ederek birimler arası standart ve koordinasyonu sağlayacak Ankara nın planlı gelişimine yardım edecek bir sistem olarak düşünülmüştür yılında KBS kurulması ile ilgili çalışmalar başlatılarak, hâlihazır harita güncelleştirilmesi için fotogrametrik uçuş yapılmıştır. KBS için pilot proje olarak Dikmen bölgesi seçilmiş, bu bölgede Tapu ve Kadastro, EGO, TELEKOM, TEDAŞ vb. kuruluşlar ortaklaşa bir veri tabanı kullanmaya başlamışlardır. Ankara da KBS faaliyetleri ilk olarak 1997 yılı sonlarına doğru, Ankara nın 1/1000 ölçekli hava fotoğraflarının üretilmesi ve ASKİ ye (Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi) teslim edilmesiyle başlamıştır (Usul ve ark., 1999). AKBS, ASKI tarafından yürütülmekte olduğundan yapılan tüm çalışmalar, Bilgi İşlem birimi adı altında yapılmakta ve Çevre Mühendisi, İnşaat Mühendisi, Şehir Bölge ve Planlama ve İstatistikçi olmak üzere değişik yerlerde yaklaşık 50 kişilik bir kadro ile çalışmaktadır. Ankara Belediyesi, otomasyon çalışmalarında Elsan ve ALFABIM gibi belediyecilik yazılımları kullanmaktadır. Ayrıca harita çalışmalarında Netcad ve MapInfo yazılımları kullanılmaktadır. Veritabanı olarak, Oracle veritabanı kullanılmaktadır. İmar Daire Başkanlığı, Metropoliten Alan Nazım Plan Şube Müdürlüğü, Orta Ölçek İmar Planlama Şube Müdürlüğü, Harita Şube Müdürlüğü, Kamulaştırma ve Numarataj Şube Müdürlüğü, Altyapı Koordinasyon Merkezi, Çevre Düzenleme ve Koruma Daire Başkanlığı, Zabıta Müdürlüğü, İtfaiye Daire Başkanlığı, ASKI, EGO, Fen İşleri Daire Başkanlığı, AKBS ye veri sağlayacak birimler olarak tespit edilmiş olup KBS ne yönelik çalışmalar devam etmektedir (Url-3, 2005) İstanbul Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları Büyükşehir Belediyesi, İlçe Belediyeleri ve diğer kamu kuruluşları (Tapu ve Kadastro), altyapı kuruluşları (İSKİ-İGDAŞ-TEDAŞ-TELEKOM), ulaşım (İETT) ve kentle ilgili diğer kurumlar ile koordineli olarak her türlü yerel hizmetin hızlı ekonomik, sağlıklı ve koordinasyona dayalı verilebilmesi için İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde KBS projesi çalışmalarına ilk olarak 1987 yılında başlanmıştır yılında Nazım Plan çalışmalarına altlık olacak arazi kullanım bilgilerinin sisteme aktarılması çalışmaları yapılmış, bu çalışmalarda konut ve konut dışı tüm kullanım fonksiyonları belirlenmiştir. Ancak bu bilgilerin sayısal ortamda güncelliği sağlanmamıştır yılından itibaren 1400 km 2 lik alanda sayısal haritaların güncelleştirme çalışmalarına Harita Müdürlüğü bünyesinde başlanmış, halen güncelliği korumak amacıyla çalışmalar periyodik olarak devam etmektedir yılından itibaren İstanbul Büyükşehir 7

17 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Belediyesi Daire Başkanlıkları, Müdürlükleri ve ISKİ, İGDAŞ, İETT gibi bağlı birimlerin KBS kullanım ihtiyaçlarını tanımlamak, temel kavramları ve fikirleri ortaya koymak, sistemi kurmanın gerçekleştirilebilirliğini tayin etmek, sistemin finansman dahil uygulama stratejisini tespit etmek amacıyla bir Fizibilite Raporu hazırlanmıştır. Projenin finansmanı, Birleşik Devletler Ticaret ve Geliştirme Birimi (Trade and Development Agency-TDA) tarafından sağlanmıştır. Bu fizibilite raporunda KBS nin tüm ayrıntıları belirtilmiştir. KBS projesinin gerçekleştirim süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Kurulma süreci veri (harita, kadastro, altyapı vb.) üreten, yöneten ve dağıtan çekirdek birimlerdeki sistemler, uygulamalar ve verilerin hazırlanmasıyla başlanmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Tapu Kadastro Teşkilatı arasında yapılan bu protokollerle bir koordinasyon oluşmuştur. Yapılan çalışmalarla sisteme tapu ve kadastro bilgileri aktarılmıştır. İstanbul Kent Bilgi Sistemi projesinde, ESRI tarafından geliştirilmiş olan ARC/INFO, ArcView 3.x masaüstü haritalama ve CBS yazılımı, MapObject, Visiual Basic yazılımları kullanılmaktadır. Kadastral haritalar, mülkiyet bilgileri, halihazır haritalar, planlar, jeolojik haritalar ile nüfus, hastane, okul, çevre kirliliği gibi istatistik veriler kullanılarak uygulamalar gerçekleştirilebilmektedir İzmir Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları İzmir Büyükşehir Belediyesindeki KBS çalışmaları ilk olarak 1995 yılında başlatılmıştır. KBS kurulması için öncelikle kurumun ve faaliyet alanı içindeki diğer kurumların yapısı incelenmiştir. Bu kapsamda; Büyükşehir Belediyesi birimleri, İlçe Belediyeler ve ilgili kamu kurumlarında çalışmalar yapılmıştır. Sistem içerisine 9 İlçe Belediyesinin alınması tasarlanmıştır. Bunlar; Konak, Karşıyaka, Bornava, Buca, Gaziemir, Narlıdere, Çiğli, Güzelbahçe ve Balçıova belediyeleridir. Sisteme dahil edilen bütün belediyelerdeki KBS faaliyetleri ve BT kullanımı araştırılmıştır. Sadece Konak Belediyesi nin altyapısının bu sistemi yürütmeye yeterli olduğu, diğer belediyelerin ise teknik donanım ve yazılımdan yoksun olduğu görülmüştür. İlçe Belediyeleri ve diğer kamu kuruluşlarıyla yapılan görüşmelerden mevcut verilerin güncel olmadığı, veri format ve standardının eksik olduğu, paylaşımını istenilen düzeyin çok altında olduğu, koordinasyonun eksik olduğu, yeterli personel, yazılım ve donanım olmadığı, kısmen de olsa bilgisayarlı çalışmalara geçildiği ancak bu çalışmaların bir BS düzeyinde olmadığı sonucuna varılmıştır (Eren ve ark, 1995). KBS faaliyetlerinin İzmir Kent Bilgi Sistemi (İKBİS) başkanlığı kurularak, sorumluluğunun bu birime verilmesi önerisi yapılmıştır. Sistem için üç önemli ölçüt belirlenmiş bunlar; yüzey ağı oluşturulması, topografik haritaların güncellenmesi ve kadastro haritalarının yüzey ağına dönüşümünün yapılması şeklindedir. İKBİS in amaçları arasında; belediye sınırları içerisindeki içme suyu, atık su ve yağmur suyu üst ve altyapı hizmetlerinin daha verimli ve güvenilir bir şekilde takibini sağlamak; şebeke tesislerinin projelendirilmesi ve denetlenmesi ile mevcut şebekenin güncel olarak takip edilmesi hedeflenmektedir. Altyapı planlarının yapılması, ruhsatlarının verilmesi, çalışmalarının yürütülmesi için gerekli koşulların sağlanması, trafik akışının planlanması, kaza işlerinin denetlenmesidir. Belediye sınırları içerisinde kalan alana ait nazım imar planlarının hazırlanması ve güncel tutulması, sanayi, konut, kamu alanlarına yönelik makro program ve planların yapılması, bu planlarla birlikte 1/1000 ölçekli halihazır haritalar, kadastro haritaları ve uygulama imar planlarının oluşturulması ve güncel olarak sistemden takibinin 8

18 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR yapılması hedefler arasındadır. Oluşturulacak olan sistem sayesinde; profil alımı ve çizimi, yol kotu, temel vizesi, parselasyon planları, aplikasyon çapları, kadastral işlemlerin takibi, mahkemelere cevap, kamulaştırma ve numarataj çalışmaları, imar ve mülkiyet bilgileri vb. işlemler yapılabilecektir. Bunların dışında ulaşım güzergahlarının planlanması ve ruhsatlarının sorgulanması işlemleriyle birlikte belediyeye ait taşınmazların takip ve sorgulama işlemleri bu sistem sayesinde yapılabilecektir. İKBİS çalışmaları sonuçlanmamış olup devam etmektedir Bursa Büyükşehir Belediyesi KBS Çalışmaları Bursa da ilk KBS çalışmaları, 1993 yılında Bursa Su ve Çevre Sağlığı projesi için Dünya Bankasından kredi alınarak, Bursa Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi (BUSKİ) bünyesinde başlatılmıştır. Daha sonra Bursa da KBS için Dünya Bankasından alınan kredi ile KBS kurma faaliyetleri hız kazanmıştır (Haşal). Bursa da yürütülmekte olan KBS çalışmalarındaki ilk amaçlar; kentin bilgisayar ortamında üretilmekte olan halihazır, içme suyu, kanalizasyon, kadastro, imar, doğalgaz vb. haritalarını ilgili mülkiyet, arazi kullanımı, ulaşım, nüfus gibi konumsal olmayan bilgilerle ilişkilendirilerek, belediyeler ve diğer kamu kurumlarının sorumluluğunda olan kente ait altyapı ve üstyapı yatırımlarının, daha çabuk daha ekonomik ve en doğru şekilde planlanmasına ve koordinasyonuna imkan sağlamak ve bu doğrultuda analizler yaparak raporlamak, verilerin güncelliğini sağlamaktır. Bursa da yapılan KBS ile ilgili ilk çalışmalarda konumsal ve konumsal olmayan bilgilerin neler olacağı araştırılmış ve konumsal altlıkların sağlıklı olmadığı belirlenerek sayısal haritaların birinci derecede öncelikle yapılması sebebiyle 1995 yılında M1 projesi adı altında 1/1000 ölçekli sayısal fotogrametrik haritaların yapımına başlanmıştır. Tüm bu projeler bitirilerek, KBS ne altlık olmak üzere mevcut verilerin değerlendirilmesiyle ve biten projeler sayesinde, Bursa Büyükşehir Belediyesi sınırları ve merkez ilçe mücavir alan sınırları içerisindeki sayısal altlıkları oluşturulmuştur. Kent bütününde yer alan diğer kurumlara ait tesisler ve hatlar sayısal altlığa da işlenmiştir. Bursa KBS merkezinde, tüm kent verilerine yönelik kullanılan CAD programı Microstation, Autocad ve Netcad iken KBS uygulamaları için MapInfo ve Microstation MGE modülü vardır. Bursa KBS faaliyetlerinde Intergraph ürünleri olan MapInfo ve Microstation MGE kullanılmaktadır Antalya Kent Bilgi Sistemi Çalışmaları Antalya Kent Bilgi Sistemi çalışmaları, 1999 tarihinde fizibilite çalışmaları ile başlamıştır. Bu çalışma kapsamında bugüne kadar yapılan çalışmalar içinde yer alan son pilot çalışmadır. Pilot çalışma için Büyükşehir Belediyesi tarafından Konya altı Belediyesine ait 3 mahalle (Liman, Sarı su ve Hurma Mahalleleri) belirlenmiştir. Genel görünüm için Antalya şehrinin uydu görüntülerinden yararlanılmış, 1/25000 ölçekli Antalya Nazım Planı taranarak sayısallaştırılmış ve sisteme dahil edilmiştir. Pilot çalışma bölgesinde binalar tek tek gezilerek adres araştırması yapılmış, su abonesi ve kanalizasyon detayları sisteme aktarılmıştır. Konya altı belediyesinde numarataj, harita, imar planlama, iskan ve ruhsat birimlerinin KBS ortamında entegre bir hale getirilmesine yönelik imar ve iskan ruhsatlarına ait belediye hizmetlerine yönelik programlar üretilmiştir. Antalya da uygulanmakta olan KBS çalışmaları henüz oluşturulma aşamasındadır ve devam etmektedir. 9

19 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Trabzon Belediyesi KBS Çalışmaları Trabzon Belediyesi bünyesinde 2005 yılında başlatılan çalışma ile e-trabzon adı ile bir KBS proje hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. KTÜ GISLab proje koordinatörlüğünde ve belediyenin kendi insan kaynakları ile yürütülen e-trabzon KBS projesi için gerekli operasyonel çalışmalar halen devam etmektedir. e-trabzon, bir dijital kente dönüşüm projesi olarak nitelendirilip, projenin temel amacı; bilişim teknolojisini kullanarak, sadece belediye hizmetlerindeki klasik yönetim anlayışını değiştirmekle kalmayıp, zaman ve maliyet açısından kentliye sunulan hizmetin kalitesini yükseltmek ve çağdaş dünya ile kentlinin bütünleşmesini sağlayacak bir bilişim kenti oluşturmaktır. E-Trabzon projesi, ilk etapta Trabzon Belediyesi idari sınırları içerisinde bulunan coğrafi alanı (merkez) kapsamaktadır. İkinci etapta ise, Trabzon il sınırları ile çevrili vilayet sınırlarının kapsadığı (merkez-dışı) alan esas alınacaktır. Böylece a) Merkez (büyük ölçekli harita detayları, 1/5.000 ve daha büyük) b) Merkez-dışı (küçük ölçekli harita detayları, 1/5.000 den daha küçük) olmak üzere iki veri grubuna ait iki farklı uygulama alanı esas alınmıştır. e-trabzon projesi ile hedeflenen KBS nin birinci temel öğesi, belediye sınırları içinde yaşayan kentlilerin nüfus, mülkiyet, uğraş ve vergi bilgilerinin toplandığı kentli kütüğü dür. İkinci temel öğe ise, kentin topografik özelliklerini yansıtan halihazır haritalar, arazi durumunu yansıtan kadastro haritaları ve kent planlamasını temsil eden imar planları ile kentin altyapı bilgilerinin bilgisayar ortamında yer aldığı harita kütüğü dür. Bu öğelerin bütün olarak kullanılması ile başta imar hizmetleri olmak üzere, temel altyapı hizmetleri, şehir planlama hizmetleri ve vergi yükümlülükleri ile ilgili diğer çalışmalar da daha etkin, daha hızlı ve çağdaş bir biçimde yerine getirilmesi hedeflenmiştir. Proje kapsamında Trabzon Belediyesince bir KBS üst kurulu oluşturulmuştur. Oluşturulan kurul KBS kapsamında yapılacak işlem adımlarına ait kararları vermekte ve düzenli bir şekilde doğrudan uygulamaya aktarmaktadır. Projede öncelikle standart bir adres veri tabanı oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla tüm kent yollarına ait grafik veriler bilgisayar ortamına aktarılarak numarataj sistemi denetlenmiştir. Kentin tüm sokak isimleri yeniden ele alınarak tekrarlı isimler meclis kararlarıyla düzeltilmiş ve kent bünyesinde adres standardı sağlanmıştır. İlave olarak, kadastro parsel bilgileri kadastro paftaları üzerinden sayısallaştırılarak topolojik yapıya kavuşturulmuştur. Ayrıca TAKBİS projesi ile sistemin entegre edilmesi amacıyla TKGM Trabzon Bölge Müdürlüğünde gerekli altyapı oluşturularak, tapu kayıtlarının dijital ortama aktarılması tamamlanmıştır. Dijital halihazır haritalar da akıllı hale getirilmeden önce yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsü üzerinden güncelleştirme işlemi yapılmıştır. İmar planı, zemin yapısı, eski yeni mahalle sınırları vb diğer grafik veriler de topolojik veri yapısına kavuşturulmuş ve sözel veri tabanları oluşturulması ve objelerin ilişkilendirilmesi işlemlerine devam edilmektedir. Ayrıca her bir bina ve bağımsız bölüm için oluşturulan anket ve bilgi toplama ekiplerce araziden veriler toplanılmakta ve eski yapı ruhsat bilgilerinin de diğer yandan bilgisayar ortamına aktarılması işlemi devam etmektedir (Yomralıoğlu). 10

20 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Coğrafi Bilgi Sistemi Bileşenleri Coğrafi bilgi sistemi 5 bileşenden oluşur ; 1. Tüm coğrafi veriler 2. Yazılım 3. Donanım 4. İnsan gücü 5. Metod Şekil 3.1. CBS nin Bileşenleri Sistemin verimli bir şekilde çalışabilmesi için donanım, yazılım ve iyi organize edilmiş veri tabanlarının birbiriyle uyum içinde olması gerekmektedir Coğrafi Veri Gerçek dünyadan ve dünyada meydana gelen olaylardan elde edilen verilerdir. Bir coğrafi bilgi sisteminde sağlıklı ve güncel veri temin etmek oldukça önemlidir. Bu yönüyle veri, coğrafi bilgi sisteminin en zor temin edilen unsurudur. CBS i bir araca benzetirsek, veri bu aracın yakıtı, veritabanı yönetim sistemi de aracın motorudur. CBS in gücü, kullanılan verinin nicelik ve niteliğine, aynı zamanda veritabanı yönetim sisteminin performansına bağlıdır. 11

21 Grafik Veri VEKTÖR VERİLER RASTER VERİLER Bilgisayar ortamında koordinatlı Hava fotoğrafları, Olarak tutulan verilerdir. Uydu görüntüleri, Nokta, çizgi ve alan olarak 3 Scanner dan taranmış ana grupta toplanabilir. haritalar vb. verilerdir. Şekil 3.2. Grafik Veriler SÖZEL VERİLER Coğrafi verilere ait öznitelik bilgileridir. Mevcut harita ve planlar üzerindeki grafik nesnelere ait bilgiler olabileceği gibi, bir anket veya araştırma sonucu elde edilen veriler de olabilir. Grafik verilerle aynı sistemde veya harici bir veritabanında tutulabilir. Şekil 3.3. Sözel Veriler Coğrafi bilgi sisteminde grafik ve sözel veriler birebir ilişkilidir. Her bir grafik veriye ait nitelik bilgisinin tutulduğu sözel bir veri tabanı kaydı mevcuttur ve bu verilere ulaşmak oldukça hızlı ve kolaydır. Şekil 3.4. Grafik ve Sözel Verilerin İlişkisi 12

22 CBS te veriler katmanlar halinde tutulmakta ve aynı özelliğe sahip veriler aynı katmanda yer almaktadır. Bu durum uygulamada önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Ayrıca grafik veriye ait sözel bilgiler istenildiğinde etiket olarak üzerine yazdırılabilmektedir. CBS in verileri tutma şeklini, verilerin şeffaf yüzeylere yerleştirilmesi olarak düşünebiliriz. Bilgiler kağıt haritalar üzerinde sınırlı oranda gösterilebilirken, CBS te bu problem ortadan kalkmıştır. Şekil 3.5. CBS de Verilerin Tutuluş Biçimleri Yazılım Bütün coğrafi bilgi sistemleri, bilgisayarla kullanıcı arasındaki etkileşimi sağlayacak bir kullanıcı arabirimi içerir. Bu arabirim, CBS uygulamalarını öğrenmede ve uygulamada kullanıcıya kolaylıklar sağlar. CBS nin ihtiyaç duyduğu sayısal haritaların üretimi için, haritayı ekranda gösterecek grafik görüntü terminalleriyle etkileşimli olarak çalışan, kartografik verilerin (koordinat, uzunluk, mülkiyet...vb. bilgiler) görüntülenmesine, düzeltilmesine ve gerektiğinde bu verilerin güncelleştirilmesine olanak veren programlar kullanılır. Bu programlar, bilgisayar destekli dizayn ve tasarım amacıyla geliştirilmiş CAD (Computer Aided Design) yazılımlarına benzemektedirler. Ancak CAD yazılımlarından farklı olarak CBS yazılımları, üretilen grafik verilerin öz niteliklerini tanımlayan güçlü bir veri tabanının bu grafik şekillerle ilişkili olarak çalışmasını sağlarlar. Görsel olarak doğrular, eğriler, sembol ve yazılar oluşturulabilmekte, gerekli bütün düzeltmeler ve verilerle ilgili işlemleri yerine getirilebilmektedir. CAD yazılımlarında yapılamayan ancak CBS için önem taşıyan koordinat dönüşümü, harita ölçeği dönüşümü, çizgi izleme ve diğer geometrik işlemleri yerine getirirler. 13

23 CBS yazılımları veri toplama, depolama, işleme, analiz etme ve yeniden kullanıcıya sunma gibi birçok yeteneğe sahiptir. Bir CBS yazılımında bulunması gereken en genel fonksiyonları şu şekilde sıralayabiliriz ; Grafik çizim araçları Veri girişi, dönüşümü ve sınıflandırılması Veritabanı yönetim sistemi ve diğer veri tabanlarıyla iletişim Sorgulama ve analiz Uygulama geliştirme Veriyi değişik ölçek ve formatlarda sunma Projeksiyon sistemleri Veri Girişi, Dönüşümü ve Sınıflandırılması Veri girişi, var olan haritalardan, arazi ölçümlerinden ve uzaktan algılama yöntemiyle (hava fotogrametrisi, uydu ölçümleri vs.) dijital formda elde edilen verilerle gerçekleştirilir. Bu amaç için görüntü terminalleri, sayısallaştırıcılar, text dosyalarına kayıtlı veri listeleri ve tarayıcılar içeren geniş kapsamlı bilgisayar cihazları kullanmak mümkündür. Bu verileri kayıt ortamlarına aktaracak donanımların temin edilmesi gerekmektedir. Bilindiği gibi, CBS in ihtiyaç duyduğu veriler coğrafi veriler ve bu coğrafi verilerin nitelik bilgileri olarak iki kısma ayrılmaktadır. Bu veriler farklı ortam ve formatlarda bulunabildiği için, sık sık veri dönüşümü yapmak gerekmektedir. Veri dönüşümü iki manada algılanabilir. Birincisi mevcut harita üzerindeki coğrafi verileri dijital ortama aktarma anlamına gelen sayısallaştırma işlemi (digitizing), ikincisi ise zaten dijital ortamda ancak farklı formatta olan veriyi kendi sisteminizin kullanacağı formata dönüştürme işlemidir. CBS yazılımı bu dönüşümleri gerçekleştirecek yetenekte olmalıdır. Sayısallaştırma iki yöntemle gerçekleştirilir. Sayısallaştırıcı tablet kullanılarak yapılan sayısallaştırma işleminde, kağıt harita üzerinde bulunan ve dijital ortama aktarılmak istenen her bir nokta, çizgi veya alan için belli sayıda koordinat girmek gerekmektedir. Nokta için tek bir koordinat girmek yeterli olurken, çizgi ve alan bilgileri için çok sayıda koordinat girmek, bilgiyi dijital ortama daha hassas aktarmak için şarttır. Bir diğer yöntem scanner teknolojisidir. Bu yöntemde mevcut harita scanner vasıtasıyla taranıp bir resim dosyası olarak dijital ortama aktarılır. Bu resim dosyasının belli noktalarına koordinat verildiğinde yazılım otomatik olarak resim üzerindeki bütün noktaları koordinatlı hale getirir. Artık her noktası koordinatlı olan bu resim dosyası bir altlık olarak kullanılıp, yazılımın sahip olduğu çizim araçlarıyla üzerindeki bilgiler sayısallaştırılır. Bu yöntemde aynı anda birden fazla kullanıcı aynı altlığı kullanarak bilgileri daha hızlı bir şekilde dijital ortama aktarabilir. Bu yönüyle sayısallaştırıcı tabletten daha verimlidir. 14

24 Analog veri Digitizer GPS Uzaktan Algılama Scan Raster Veri Diğer CBS Sistemleri Dijital Veri Veritabanı Yönetim Sistemi Şekil 3.6. Veri Girişi ve Dönüşümü Veri girişi ve verilerin sınıflandırılmasını sağlamak için bir coğrafi veri tabanı oluşturmak gerekmektedir. Veri tabanı birbirleriyle ilişkisi olan verilerin belli bir mantıkla bir araya getirilerek, veri tekrarını önleyecek şekilde saklanmasıdır. Oluşturulan veri tabanlarının en uygun şekilde organize edilmesi, veri tabanında saklanan bilgiler içerisinden aranan bilginin kolayca bulunabilmesi, gerekli güncelleştirmelerin yapılabilmesi ve istenen bilgilerin görüntülenebilmesini sağlayan sisteme veri tabanı yönetim sistemi ismi verilmektedir. Veri tabanı yönetim sistemi, kullanıcılara veri tabanı oluşturma ve yönetme olanağı sağlayan yazılımlar topluluğudur. Bu yazılımların amacı, veri tabanının tanımlanmasını, oluşturulmasını ve oluşturulan veri tabanının başka uygulamalarca kullanılmasını kolaylaştırmaktır. Veri tabanının tanımlanması demek, veri tabanında toplanacak veri tiplerinin (sayısal, alfa sayısal...vb.) ve uzunluklarının belirlenmesi demektir. Veri tabanının oluşturulması ise, tanımlanan verilerin VTYS (Veri Tabanı Yönetim Sistemi) yardımıyla, kayıt ortamlarına aktarılması işlemidir. Aşağıdaki şekilde, bir veri tabanı sisteminin genel yapısı görülmektedir. 15

25 Son kullanıcılar / Programcılar VERİ TABANI SİSTEMİ Uygulama Programları / Sorgular VTYS Yazılımları Veri İşleme Yazılımları Sorgular / Programlar Veri Tabanına Giriş yazılımları Şekil 3.7. Veri Tabanı Yönetim Sistemi Veri tabanı tasarlanırken şu hususlara dikkat edilmelidir. Programlama konusunda eğitim almamış kullanıcılar tarafından da kolay anlaşılabilecek ve kolay kullanılabilecek olmalıdır. Yeni veri alanları ve yeni kayıtların eklenmesine olanak tanımalı, başka veri tabanlarıyla ilişkilendirilebilmeli ve bunu sağlarken de var olan yapısı bozulmamalıdır. Başka uygulamalarca da kolay kullanılabilecek yapıda olmalıdır Coğrafi Veri Tabanının Oluşturulması Bir coğrafi bölgeye ait coğrafi veri tabanı, bölgenin konumsal bilgileri ile bu konumsal bilgileri tanımlayan öz nitelik bilgilerinin karşılıklı olarak ilişkilendirilmeleri ve ilişkilerin veri dosyaları şeklinde kayıt ortamlarına kaydedilmeleri yolu ile oluşturulur. Bir şehre ait konumsal bilgiler; cadde, sokaklar, resmi binalar, konut alanları, parseller, toprak yapısı... gibi varlıkların yerleşimi, bunların birbirlerine göre konumları, geometrik yapıları gibi bilgilerdir. Konumsal olmayan bilgiler ise söz konusu varlıkların tanımlayıcı bilgileridir. Konumsal bilgiler, genellikle grafik olarak haritalarla gösterilirler. Örnek olarak telefon şebekesinde kullanılan tevzi kutuları haritalarda sembolik olarak gösterilirken, tevzi kutusunun hangi devresinin hangi telefon numarasına bağlandığı, o numaranın hangi aboneye ait olduğuna ilişkin bilgiler ise veri kütüklerine kaydedilir. Bir tevzi kutusu ile 16

26 ilgili işlem yapılacağı zaman, o işlem için gerekli olan konumsal veriler haritadan, konumsal olmayan veriler ise veri kütüğünden elde edilir. Coğrafi veri tabanını oluşturmak için yukarıda belirtilen konumsal ve konumsal olmayan verilerin bilgisayar ortamına girilmeleri ve verilerin birbirleriyle ilişkilendirilmeleri gerekmektedir. Grafik haritalar, sayısallaştırma işlemiyle bilgisayar ortamına aktarılır ve çizim formatına sahip dosyalarda saklanırlar. Bir sayısal harita konumsal bilgiler ve bunları tanımlayan bilgiler olmak üzere iki tip bilgi içerir. Bilgisayar bu bilgileri, hepsi için uygun sayıda ve uygun şekilde oluşturulan dosyalarda saklar. CBS nin gücü, bu iki tür bilgiyi birbirleriyle ilişkilendirebilme ve birlikte yönetebilme yeteneği ile ölçülür. Şekil 3.8. Grafik ve Sözel Verilerin İlişkilendirilmesi Haritaların Bilgisayarda Gösterimi Yeryüzündeki konumsal bilgilerin haritası, iki boyutlu düzlem üzerine noktalar, doğrular ve kapalı alanlar şeklinde çizilirler. Yeryüzündeki noktaların konumları, harita üzerinde x, y dik koordinat sisteminde gösterilirler. Her nokta, tek bir x,y konumunu göstermek üzere kaydedilir. Doğrular, yaylar, birbiri ardına sıralanmış x,y koordinat çiftlerinin serisi şeklinde kaydedilirler. Alanlar ise bir noktada kapanan ve birbirlerini sıra ile takip eden x,y koordinat çiftleri serisi halinde kaydedilirler. Bu kapalı alanlar, çokgenler yani poligonların alanlarına karşılık gelirler ve poligonları oluştururlar. Görüldüğü gibi; x,y koordinatları kullanılarak noktalar, doğrular ve poligonlar resim yada grafik yerine koordinat listesi şeklinde temsil edilebilirler. Şekil- 9 da 2,3 koordinat çifti bir noktanın konumu; (6,5), (7,4), (8,4), (9,3), (11,3), (10,2), (8,2), (7,1), (5,3), (5,4) koordinat çiftleri ise bir poligonu temsil etmektedir. 17

27 Şekil 3.9. x,y düzleminde nokta, doğru ve kapalı alanların temsili. Şekilde bilgisayarın, bu üç temel elemandan her birine ait koordinatları nasıl sakladığı kolayca anlaşılabilmektedir. Eğer birden fazla eleman varsa, örnek olarak aynı çizimde birden fazla doğru varsa bu durumda her bir doğruya bir numara verilir ve her numaranın karşısına, temsil ettiği doğrunun koordinatları yazılarak kaydedilir. Aynı şekilde birden fazla nokta yada kapalı alan varsa, bunlara da ayrı ayrı numara verilerek her birinin temsil ettiği özelliğe ait koordinatlar numaraların karşısına yazılarak kaydedilir Sorgulama-Analiz ve Uygulama Geliştirme Yazılımın bir diğer fonksiyonu da yönetim ve planlamanın değişik seviyelerinde ihtiyaç duyulan kullanışlı veriyi üretme amacıyla veriler üzerinde sorgulama ve analizler yapmaktır. Yazılımın sahip olduğu sorgulama fonksiyonlarıyla basit ve genel sorgulamalar yapılırken, yazılımla birlikte gelen yardımcı programlama diliyle yada piyasadaki mevcut programlama dilleriyle ( Visual Basic, C, Delphi, Pascal vs.) özel ve kompleks uygulamalar geliştirip sistemin verimini artırmak mümkündür. Sistem kurulup veriler temin edildikten sonra yapılması gereken, sistem hakkında karar vermeyi kolaylaştıracak türevsel bilgileri elde etmektir. Klasik yöntemde yüzlerce kağıt plan üzerindeki verilerle ilgili hesaplama yapmanın zorluğu ve sebep olduğu zaman kaybı CBS sayesinde ortadan kalkmıştır Veri Sunumu CBS yazılımları dijital ortamdaki veriyi işleyerek farklı şekillerde yeniden kullanıcıya sunma yeteneğine sahiptir. Harita, rapor, tablo veya grafik olarak sistemle ilgili dökümler almak mümkündür. Çıktı üzerinde ayarlamalar yapmak, yalnızca istenilen verileri görüntülemek, verilerin renk, tip kalınlık gibi özelliklerini belirleyebilmek sistemin 18

28 işleyişine önemli kolaylıklar getirmektedir. Dökümler bilgisayar ekranından alınabileceği gibi kağıt ortamına da aktarılabilir Şekil CBS de Verilerin Sunum Formatları Projeksiyon Sistemleri Yeryüzünün küresel bir şekle sahip olması, bilgiler kağıt yada bilgisayar ortamında gösterilirken bir miktar kaymaya sebep olmaktadır. Bu kayma, yeryüzünün küçük bir kısmı söz konusu olduğunda ( örneğin şehir haritaları) pek önemli değildir. Ancak yüzey büyüdüğünde bu kaymanın önemi artar. Bundan dolayı haritacıların karşı karşıya olduğu konu, bir haritada kaymanın olup olmadığı değil, ne tür bir kaymanın olduğu ve bu kaymanın en aza hangi metodla indirgeneceğidir. Yeryüzünün eğimli yapısından kaynaklanan bu probleme projeksiyon sistemi olarak bilinen geometrik şekillerle bir çözüm bulunmuştur. Projeksiyon sistemi bir yada daha fazla parametre içeren matematiksel bir eşitliktir. Bu parametrelere özel değerler atandığında ise koordinat sistemi meydana gelmiş olur. Bütün projeksiyon sistemlerinin belirli avantaj ve dezavantajları vardır ve herhangi birinin tercih edilmesi kullanıcının ihtiyacına bağlıdır. Başlıca projeksiyon sistemleri şunlardır ; Silindirik Konik Açısal Mercator, UTM Lambert, Alberts Azimuthal Çok büyük yüzeye sahip bölgelerin, planlar üzerine düzgün olarak yerleştirilmesi için, genellikle zone(bölge) olarak adlandırılan şeritlere bölünmesi gerekmektedir. En sık rastlanan projeksiyon sistemi olan UTM(Universal Transverse Mercator) bu yöntemi kullanmaktadır. UTM Transverse Mercator projeksiyon sisteminin özel bir tipidir. Transverse denmesinin sebebi şeritlerin doğu-batı yönünde ekvator boyunca uzanmasıdır. 19

29 Mercator ise flemenkli bir harita uzmanının adıdır. UTM de dünya, aralarında 6 şar derecelik fark olan 60 bölgeye(zone) bölünmüştür. Başlangıç noktası Greenwich tir. Ayrıca her bir bölge de, aralarında 8 derecelik mesafe olan yatay çizgilerle bölünmüştür. Her bir bölgenin kendi merkezi meridyeni vardır ve her bölgenin orjini kendi merkezi meridyeni ile ekvatorun kesiştiği noktadır. UTM de büyüklükler metre cinsindendir. Şekil UTM Projeksiyon Sistemi CBS Yazılımının Sunduğu Avantajlar Klasik sistemde bir bölgeye ait plan veya haritalar ölçeğe bağlı olarak birden fazla paftada gösterilmek zorundadır. Bu durum komşu paftaların birleştirilmesi yada aynı bölgeye ait farklı bilgiler içeren paftaların çakıştırılması problemini ortaya çıkarmaktadır ve bilgiler kağıt ortamında bulunduğundan çakıştırmak mümkün olmamaktadır. CBS bu problemi ortadan kaldırmıştır. KENARLAŞTIRMA KENARLAŞTIRMA ÇAKIŞTIRMA Şekil Sayısal Ortamda Kenarlaştırma ve Çakıştırma İşlemleri 20

30 Bazı CBS yazılımlarıyla verilerin 3 boyutlu olarak gösterimi ve analizi mümkündür. Bu sayede problemlerim çözümü için kompleks modellemeler yapılabilir. Şekil Üç Boyutlu Haritalama Dijital ortamdaki veriler, CBS yazılımı sayesinde herhangi bir özelliğine göre renklendirilerek, değişik amaçlara göre yeni haritalar üretilebilir Donanım Şekil Ülkelere Göre Renklendirilmiş Dünya Haritası ve Kapasitelerine Göre Renklendirilmiş Bir Yer altı Şebekesi Bir coğrafi bilgi sistemi için gereken donanım konfigürasyonu temel olarak diğer enformasyon sistemleriyle aynıdır ve en genel haliyle bilgisayar, depolama ünitesi, giriş/çıkış elemanları ve iletişim ağından meydana gelir. Server Giriş / Çıkış Elemanları Scanner, plotter vs. Yedekleme ünitesi İş istasyonları Şekil CBS Sistemin İhtiyaç Duyduğu Donanım Yapısı. 21

31 İnsan Coğrafi bilgi sisteminin, yapısı itibariyle birden fazla bilim dalıyla ilgili bir teknoloji olduğu daha önce belirtilmişti. Bu bakımdan sistemin değişik aşamalarında farklı branş ve seviyelerde birçok kalifiye elemana ihtiyaç vardır. Diğer birçok sistemde olduğu gibi coğrafi bilgi sisteminde de en önemli unsur insandır. İnsan, veriyi yönetme, analiz etme ve yeniden kullanıcıya sunma noktasında yazılım-donanım-veri arasında birleştirici bir unsurdur. Sistemin gereksinim duyduğu insan kaynakları genel olarak aşağıdaki gibidir. OPERATÖR İDARİ PERSONEL TEKNİK PERSONEL Veri giriş elemanları Veri toplama elemanları Son kullanıcı Yönetici Koordinatör Şekil Sistemin İhtiyaç Duyduğu İnsan Kaynakları Programcı Sistem yöneticisi Bir coğrafi bilgi sisteminin çok yönlülüğü ve fonksiyonelliği aşağıdaki kriterlerle belirlenebilir. Kullanıcı arabiriminin ve uygulama geliştirme programının kolaylığı Diğer sistemlerle veri alışverişi ve veri dönüştürme kabiliyeti İlişkisel veri yönetim sisteminin performansı Grafik ve sözel veriler üzerinde sorgulama ve analiz yapma yeteneği Yazılım ve Donanımın birbirinden bağımsız ve diğer sistemlerle entegre olabilecek yapıda olması Çizim araçlarının gelişmişliği Çıktı alma performansı CBS İle İlgili Teknojiler Coğrafi bilgi sistemi aşağıda belirtilen diğer bazı bilgi sistemleriyle ilişkilidir. a-) Masa Üstü Haritalama Sistemi (Desktop Mapping) Bu sistemin fonksiyonu harita üretmektir, ancak bir veritabanı olan haritayı manuel olarak oluşturma, çoğaltma, planları saklama, veriler üzerinde analiz yapma gibi işlemler 22

32 sınırlı ve yavaş olmakla birlikte yüksek maliyet gerektirmektedir. Ayrıca güncelleme imkanı da oldukça sınırlıdır. b-) Bilgisayar Destekli Dizayn ( CAD ) Bu sistem ise bina ve altyapıların dizaynı ve planların oluşturulması amacıyla kullanılmaktadır. c-) Uzaktan Algılama ( Remote Sensing ) ve GPS Uzayda dünya çevresindeki yörüngelere oturtulan LANDSAT(Amerika) ve SPOT(Fransa) gibi uydulardaki algılayıcılar yeryüzünden yansıyan enerjiyi algılayıp sayısal verilere dönüştürdükten sonra yeryüzündeki istasyonlara iletir. Bu sayede ülkelerin bitki, maden, toprak, yerleşim, kara ve demiryolu gibi çeşitli haritaları çıkarılır ve onlarla ilgili bilgiler temin edilir. Uydu sürekli veri sağladığından harita ve bilgiler de sürekli yenilenebilir. Radar sistemleri, ve alçak seviyeli uçuşlar da bir uzaktan algılama metodudur. GPS(Global Positioning System) ise bir verici vasıtasıyla, bulunulan noktanın koordinatını sisteme aktaran bir teknolojidir. Tüm bu yöntemlerle elde edilen veriler coğrafi bilgi sistemine aktarılarak analizleri yapılır ve yorumlanır. d-) Veritabanı Yönetim Sistemi (Database Management System) Daha önce de belirtildiği gibi, veriyi görüntüleme, editleme, sorgulama ve analiz etme fonksiyonlarıyla bilgiyi anlamlı hale getirme ve organize etme hususunda kullanıcıyı yönlendiren bir sistemdir. Sistemle bütünleşik olabileceği gibi, sistemden bağımsız da olabilir. Sistemin performansını belirleyen en önemli unsurlardan biridir. Temel fonksiyonları şunlardır ; Veri depolama, güncelleme ve erişim için yüksek randıman sağlamak Verinin güvenliğini ve entegrasyonunu temin etmek Veri tekrarını engellemek Sistemin diğer veritabanlarıyla iletişimini sağlamak Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda, coğrafi bilgi sisteminin, haritalama, tasarım yapma ve veri yönetimi gibi ayrı unsurları bünyesinde birleştirdiği görülmektedir. Bir veritabanı yönetim sistemiyle haritalama yapılamayacağı gibi, bir CAD sistemi de veri yönetimi için uygun değildir. Bu nedenle sistem seçiminde önce ihtiyaçlar belirlenmeli, sonra bu ihtiyaçlara uygun sistem tercih edilmelidir. 23

33 Şekil CBS Sistemi Genel Yapısı 3.2. Metot Mevcut Çalışma Düzeni Türk Telekomünikasyon A.Ş., haberleşme sektöründe ülkemize hizmet veren çok büyük ve geniş çaplı bir kuruluştur. Böylesine çaplı bir kurumun, tüm Türkiye sathına yayılmış ve yayılması düşünülen, çok kompleks hizmetleri aksaksız yerine getirebilmesi, ancak çok iyi gerçekleştirilen planlama ve etüd çalışmalarıyla mümkündür. Aksi takdirde, hem yeni hizmetler götürmek imkansız hale gelir, hem mevcut hizmetin kalitesi düşer, hem de karşılaşılacak zaman, malzeme, işçilik ve fırsat maliyetleri kurumun altından kalkılamayacak yüklerin altına sokar. Takdir edileceği gibi, zarar sadece maddi olmakla kalmayıp, kurum prestijinin zedelenmesi gibi manevi bir olumsuzlukla da karşılaşılacaktır. Yine gelişmiş ülkelerin haberleşme teknolojisinin geldiği seviye ve Türk Telekom un yukarıda bahsedilen sebeplerden dolayı bu teknolojinin gerisinde kalabilme ihtimali de işin cabası olacaktır. Bütün bunlar göz önüne alındığında, Türk Telekom un planlama faaliyetlerinin önemi daha iyi anlaşılmaktadır. İşte bu sebeple Etüd-Proje Yatırım Dairesi Başkanlığı bünyesinde bulunan Etüd Plan İstatistik Grup Başmühendislikleri, bu faaliyetleri yürütmektedir. Bu faaliyetler dahilinde, master plan, spot planı, rekor planları, anahtar ve şematik planlar çeşitli ölçeklerde hazırlanmakta ve planlama faaliyetlerine zemin oluşturmaktadır. Ancak bu işlemler sırasında işin yapısından ve teknolojinin gerisinde kalınmasından kaynaklanan bir dizi sorunla karşılaşılmaktadır. Bir sonraki bölümde, altyapı ve şebeke çalışmaları için çok büyük önemi olan planlarla ilgili spot ve rekor planı çalışmaları, tanımlar, iş akışları, mevcut sorunlar, CBS- GIS (Coğrafi Bilgi Sistemleri-Geographical Information System) ne neden ihtiyaç duyulduğu ve bu sistemin getireceği fayda ve kolaylıklardan bahsedilecektir. 24

34 Tanımlar İleride bahsedilecek konular, planlarla ilgili olduğundan, bu bölümde; bu planların türleri, elde ediliş şekilleri, kullanım amaçları ve üzerlerinde bulunan bilgiler anlatılacaktır. a-) Halihazır Plan : Şehrin halihazır ve imar durumlarını göstermek üzere İller Bankası ve belediyelerce hazırlanan planlardır. Kullanım amacına göre farklı ölçeklerde olabilirler. Bu planlar spot ve santral yeri etüt çalışmalarında kullanılırlar. Türk Telekom da genel olarak 1/5000 ve 1/1000 ölçekli halihazır planlar kullanılır. İstisnai hallerde, şehrin yapılaşmasına göre bu planlar 1/500 ölçekli olarak da hazırlanabilirler. b-) Spot Planı : Spot planları, arazideki mevcut yapılaşmanın, temin edilen halihazır ve imar planlarına işlenmesiyle elde edilen planlardır. Bu planlar, Etüd-Plan İstatistik Grup Başmühendisliği nce, şebeke ve santral etütlerinde, kısa ve uzun vadeli tahmin hesaplarında ve rekor planı hazırlama çalışmalarında, Proje Grup Başmühendisliği nce, proje hazırlama çalışmalarında, Telekom Müdürlükleri Abone İşleri nce keşif çalışmalarında kullanılırlar. Genel olarak 1/1000, istisnai hallerde 1/500 ölçeğinde hazırlanırlar. Bu planlarda aşağıdaki bilgiler bulunur : Santral yeri ve sınırları. Ada ve parsel durumu. Cadde ve sokak isimleri, kapı numaraları ve apartman isimleri. Her parsele isabet eden ev ve apartmanların konum ve şekilleri. Ev veya apartmanların kat, daire sayıları varsa işyeri (dükkan, büro, vs.)sayıları, resmi kurum isimleri Bina girişleri ve ankastre yerleri. Elektrik direklerinin konumu, elektrik hattı güzergahı. Bulvar, demiryolu, yüksek gerilim, dere, köprü, cami,vb... yerler. c-) Master Plan : Hazırlanan spot planlarından detay bilgilerin çıkartılması suretiyle elde edilen planlardır. Bu planlar üzerinde; yollar, parseller ve binaların konumları gösterilir. Planın özelliği, üzerinde sokak isimlerinden başka hiçbir yazının bulunmamasıdır. Master planlar, rekor planı hazırlamada, lokal kablo işletme planı, prensibal kablo işletme planı ve yer altı işletme planı hazırlamada kullanılır. Genellikle 1/1000, nadiren 1/500 ölçekli olarak hazırlanırlar. 25

35 d-) Lokal Kablo İşletme Planı : Hazırlanan master plan üzerine, mevcut saha dolaplarının, bu dolaplardan çıkan tüm lokal ve direkt besleme (merkez saha) şebekesinin ve tevzi kutularının işlenmesiyle elde edilen planlardır. Lokal şebeke dağılımının kontrolü ve güncellenmesi amacıyla kullanılırlar. Genel olarak 1/1000, nadiren 1/500 ölçekli olarak hazırlanırlar. Bu planlar üzerinde aşağıdaki bilgiler bulunur : Santral yeri ve varsa sınırları Varsa proje hizmet sahası sınırları Saha dolabı hizmet sahası sınırları Saha dolaplarının yerleri, numaraları ve kapasiteleri Saha dolaplarından çıkan kabloların cins, kapasite, havai veya yer altı olduğu, uzunluğu, librajı Kutu-terminallerin numaraları,kapasiteleri,üzerlerinde çalışan onluk devre adları ve santrale olan mesafeleri Kablo ek yerleri Yedek devrelerin yerleri,kapasiteleri ve onluk devre adları Direk ve lenteler e-) Prensibal Kablo İşletme Planı : Master planlar kullanılmak suretiyle elde edilen planlardır. Prensibal kablo güzergahının kontrolü ve güncellenmesi amacıyla hazırlanırlar. 1/1000 ölçeğinde kullanılırlar. Bu planlar aşağıdaki bilgileri ihtiva ederler : Santral yeri ve sınırları Proje hizmet sahası sınırları Saha dolabı yerleri ve saha dolabı hizmet sahası sınırları Saha dolabı numaraları, prensibal ve lokal kapasiteleri, santrale uzaklıkları, prensibal kabloların saha dolabına girişleri ve saha dolabında çalışan füzlerin numaraları Santralden çıkan kabloların çift sayıları, kesitleri, uzunlukları ve kabloların taşıdığı dizi ad ve numaraları Varsa direkt dizi (Merkez Saha) dağıtımı için fider kablo çıkışları, dizi numaraları Varsa güzergahlarda prensibal kablo haricindeki transmisyon ve özel kablolar da bu planlarda gösterilir. f-) Yer altı İşletme planı : Hazırlanan master planlar kullanılarak elde edilen planlardır. Yer altı güzergahı hakkında bilgi verir, kontrol ve güncelleme amacıyla kullanılırlar. Genel olarak 1/1000, nadiren 1/500 ölçekli olarak hazırlanırlar. 26

36 Bu planlarda aşağıdaki bilgiler bulunur: Santral yeri ve varsa sınırları Varsa proje hizmet sahası sınırları Saha dolabı yeri Menholler, ek odaları, menhol cinsleri, fiderler, konum, cins ve uzunlukları Menholler ve ek odaları arasındaki tranşelerin mesafeleri, göz kapasiteleri ve gözlerin doluluk/ boşluluk durumları Menhol ve ek odalarının içindeki göz durumları Menhol numaraları Menhollerin vaziyet planları ve açılımları g-) Yer altı ve Kablo Şematik Planları : Santral kapasitesi ve üzeri olan yerlerde prensibal kabloların ve yer altı şebekesinin dağınıklığa meydan vermeden bir arada görülebilmesi için hazırlanan planlardır. Şematik planlar ölçeksiz olarak hazırlanırlar. Bu planlarda aşağıdaki bilgiler bulunur : Santral yeri Saha dolapları, saha dolabında çalışan prensibal ve lokal devre sayısı, saha dolabında çalışan füzlerin numaraları, saha dolabının santrale uzaklığı Santralden itibaren saha dolaplarına kadar giden prensibal kablo cins ve kapasiteleri, prensibal kabloların repartitörden aldıkları füzler Prensibal kablodaki yedek devre sayısı, kablo ek yerleri Santralden itibaren saha dolaplarına kadar giden ana yer altı güzergahları, çimento boru mesafeleri Ana güzergahların geçtiği cadde ve sokak isimleri Prensibal kablo haricindeki transmisyon ve özel kablolar da bu planlarda gösterilirler. h-) Kablo Anahtar Planı : Santral sahasındaki prensibal kablo güzergahının bütününü görebilmek için hazırlanırlar. Bu planlarda, aynı güzergahtaki çok sayıda kablo tek kablo olarak gösterilir. Halihazır planlar veya imar planları üzerine çizilebilirler. 1/5000 veya 1/2000 ölçeklerinde hazırlanırlar. Kablo anahtar planlarında aşağıdaki bilgiler bulunur : Santral yeri ve sınırları Proje hizmet sahası sınırları Saha dolapları ve saha dolabı hizmet sahası sınırları Prensibal kablo güzergahının havai veya yer altı olarak gösterilmesi 27

37 Cadde ve sokak isimleri Resmi kurumlar ile özel iş merkezlerinin isimleri (Nirengi noktasının tespiti amacıyla) Santral sahası içerisinde bulunan 1/1000 ölçekli planların pafta numaraları ve koordinatları ı-) Yer altı Anahtar Planı : Santral sahasındaki prensibal kabloların geçtiği yer altı şebekesinin bütününü görebilmek için hazırlanırlar. Halihazır yada imar planları üzerine çizilebilirler. 1/5000 ve 1/2000 ölçeğinde olurlar. Yer altı anahtar planında aşağıdaki bilgiler bulunur : Santral yeri ve sınırı Proje hizmet sahası sınırları Saha dolabı yeri ve hizmet sahası sınırları Santral ile saha dolabı arasındaki prensibal kabloların geçtiği yer altı ana güzergahının gösterilmesi Cadde ve sokak isimleri Resmi ve özel iş merkezlerinin isimleri (Nirengi noktasının tespiti amacıyla) Santral sahası içerisinde bulunan 1/1000 ölçekli planların pafta numaraları ve koordinatları i-) Repartitör Planı : Santraldeki repartitör çatısının mevcut durumunu görebilmek ve üzerinde güncelleme yapabilmek için kullanılan planlardır. Her bir santral için bir adet ve boyu A4 normunda, eni ihtiyaca göre değişen şerit şeklindeki planlar üzerine çatı ve dizilerin gerçeğe uygun olarak çizilmesiyle oluşturulurlar. Bu planlar ölçeksiz olarak çizilirler. Repartitör planında aşağıdaki bilgiler bulunur : Kablo ek odasından çıkan kabloların isimleri, kabloların aldıkları füzler ve füzlerin çalıştığı saha dolabı isimleri Kabloların inkişaf yönü Boş çatı durumları ve kabloların geçeceği delikler j-) Kablo Ek Odası ve Sıfır Menhol Planları : Kablo ek odası, santral binasının mimari planından alınarak uygun ölçekte çizilir. Bu plan üzerinde, üstten görünüş ve uygun tarzda enine bir kesit alınır. Böylece, çatı durumu ve bu çatı üzerindeki kabloların konumu açık bir şekilde gösterilir. Sıfır menholünün diyagramı da bu planla birlikte bulunur. Sıfır menholü diyagramında göz durumları, raklama şekilleri ve ilaveten gerekli görülen kesitler alınmak sureti ile raklanması gösterimleridir. 28

38 k-) Menhol Detay Planı : Bu plan menhollerin tiplerine ve büyüklüklerine göre A4 ebadında çizilerek hazırlanır. Menhollerin iç yapısını ve göz durumlarını görebilmek amacıyla ölçeksiz olarak hazırlanırlar. Bu planlarda aşağıdaki bilgiler bulunur : Menholün tipi Göz durumları Kabloların hangi gözlerden geçtikleri ve özellikleri Planların Hazırlanması a-) Spot Planı Belediye ve İller Bankası ndan temin edilen şehir planlarını telekomünikasyon hizmetlerinde kullanılabilir hale getirebilmek için Etüd-Plan İstatistik Grup Başmühendisliği bünyesindeki spot hazırlama ekibince arazideki mevcut bilgi ölçekli olarak plan üzerine aktarılır. Bu işlemden sonra, ilgili bilgiler, Resim İşleri Amirliğince aydınger üzerine çizilir. b-) Kablo İşletme ve Yer altı İşletme Planları Spot planından üretilen master plan üzerine Şebeke Tesis ve Şebeke Bakım Grup Başmühendisliklerinin kontrolü altında hazırlanan II. Keşif (Kesin Plan) planlar, Etüd- Plan İstatistik Grup Başmühendisliği bünyesindeki rekor hazırlama servisi tarafından, gerekli kontroller sonucu işlenerek orijinal aydınger çizimine hazır hale getirilir. Bu planlar, Resim İşleri Amirliğince aydınger üzerine aktarılarak kullanıma hazır hale getirilir. Sonuç olarak, hazırlanan spot, kablo işletme ve yer altı işletme planlarının orijinalleri kozmik büro (arşiv) da muhafaza edilir. İlgili santral sahasına yapılan ilaveler elde bulunan orijinal aydınger planlar üzerine aktarılarak bilgilerin doğru ve güncel tutulması sağlanır. Bu sayede, şebeke etüd (yatırım programı hazırlanması), santral etüd, tahmin hesaplamaları gibi planlama çalışmaları ve proje hazırlama gibi proje çalışmaları gerçekleştirilirken, mevcut bilgilere ulaşılması ve en ekonomik projelerin hazırlanması daha mümkün hale gelir Mevcut Planların Hazırlanmasında Karşılaşılan Zorluklar Plan Hazırlama Aşamasında Karşılaşılan Zorluklar a) Çizimler elle yapıldığından doğru çizim yapılabilmesi için çok büyük efor sarf etmek gerekmektedir. b)yanlış çizim yapıldığında, yanlışlığı düzeltmek için, normal kağıt üzerinde silme, aydınger üzerinde de jiletle kazıma yoluna gidilmektedir. Planların ebadı göz önüne 29

39 alındığında, bu şekilde çalışmanın ve hata düzeltmenin ne derece zor, zahmetli, yorucu ve verimsiz olduğu kolaylıkla anlaşılabilir. c) Rapido ile çizim yapmak zahmetli ve zor olmaktadır. Bu durum da çalışanın motivasyonunu etkileyerek verimi düşürmektedir. d) Çizim yapılan paftanın etrafındaki diğer paftaları aynı anda görme imkanı olmadığı paftadan paftaya geçiş yapılması gerektiğinde sürekliliği sağlamak zor olmakta ve kaymalara neden olabilmektedir. e) Mevcut bir planın farklı ölçeklerde çizilmesi, aynı iş için fazladan efor sarf etmeyi gerektirmektedir. Bu da zaman kaybına neden olmaktadır. f) Üzerinde sıkça silme ya da jiletle kazıma işlemi yapılan paftalar kısa zamanda deforme olmakta ve hem bilgi kaybı hem de malzeme israfı neticeleri ortaya çıkmaktadır Hazırlama Aşamasında Karşılaşılan Sistematik Zorluklar a) Mevcut planların koordinatlarıyla belediyelerden yada İller Bankası ndan temin edilen planların koordinatlarının farklı olması nedeniyle yeni hazırlanan imar planlarının mevcut halihazır planlara aktarılması aşamasında saha, gerçek yerine aktarılamamakta ve bu da planlar arasında koordinat uyuşmazlıklarına neden olmaktadır. b) Kullanılan planlarda yeni gelişmekte olan bölgelerde ve gecekondu bölgelerinde halihazır yollar tahmini plan üzerine aktarılmakta, bu da planların ölçeğinin bozulmasına ve planların kroki haline dönüşmesine neden olmaktadır. c) Rekor planlarından olan spot planlarında arazideki değişikliklerin ve imar değişikliklerinin master, kablo ve yer altı planlarına aktarılması gerekir. Ancak o an için ihtiyaç olmadığından veya işgücü yetersizliği nedeniyle bu aktarma ve güncelleme işlemleri gerçekleştirilememekte ve birbirinin aynı olması gereken planlar farklı şekillerde olabilmekte, kullanıcıyı zor durumda bırakabilmekte ve bilgilerin doğruluğu ortadan kalkabilmektedir. d) 1/1000 lik plan, üretimi genelde 1/5000 lik planların büyütülmesi sayesinde gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmayı gerçekleştiren personelin, malzemeleri çok iyi ve hassas kullanabilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde plan büyütmede kullanılan pantograf cihazında, örneğin 1/5000 lik planda kullanıcı tarafından yapılabilecek 1 mm. gibi küçük bir hata, 1/1000 ölçekli planda 5 mm.lik bir hataya neden olabilecektir. Bunun neticesi olarak da planların ölçekleri bozulabilecek ve ölçekli plan olma özelliğini kaybetmesi ihtimali ortaya çıkabilecektir Coğrafi Bilgi Sisteminin Kazandırdıkları Türk Telekom, dev yer altı ve yerüstü şebeke yapısı ile haberleşme hizmetini yürütmektedir. Bu hizmetin kalitesi, verimliliği ve kârlılığı ise, her özel ya da resmî kurumda olduğu gibi, Türk Telekom da da göz önünde bulundurulması gereken en önemli 30

40 unsurlardır. Ancak haberleşme ağının giderek büyümesi, kapasitenin artması ve mevcut şebekenin de büyümeye paralel olarak tıkanmaya başlaması ve yıpranması, kurumun, haberleşme hizmetleri açısından ağır, hantal ve sorun çözmekte zorlanan bir hale gelmesine, bunun neticesinde de hizmet kalitesinin ve kapasitesinin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır. Bütün bunların yanında, dünyadaki teknolojik gelişmeler, insanlara ve kuruluşlara yeni ufuklar açmakta, yeni imkânlar ve kolaylıklar sunmaktadır. Bu imkânların, hayatın en küçük alanlarına dahi tesir edebildiğini söylemek ve hele bunun fayda ve gerekliliğini tartışmak ise artık, abesle iştigal olarak görülmektedir. İşte bu alanlardan bir tanesi de, çok genel bir ifadeyle, dünya üzerinde coğrafi koordinata sahip bulunan nesnelerin bilgisayarla yönetimi sistemidir. Ayrıca buna ilave olarak şebeke (network) yapısına sahip organizasyonların bu yapıları da, bu sistem içerisinde entegre bir şekilde yönetilebilmektedir. Bu sistem, faaliyet konusuna göre çok çeşitli isim, şekil ve özellikte olabilen değişik nesnelerin coğrafi konumlarıyla onlara ait bilgi ve özelliklerin depolandığı veri tabanlarının birebir etkileşimli olarak yönetilebildiği, incelenebildiği ve sorgulanabildiği bir yönetim sistemidir. Çalışma sistemi dağıtım modeline uyan ve coğrafi verilerle çalışmak durumunda bulunan tüm resmi ve özel kurum, kuruluş ya da şirketler bu sistemi aktif olarak kullanabilir. Örneklemek gerekirse, toplu taşıma hizmetini gören otobüs, metro gibi şehir içi sistemler, yine şehirlerarası yolcu taşıma hizmetleri, elektrik dağıtım hizmetleri, su, doğalgaz hizmetleri, haberleşme hizmetleri, çok yaygın satış noktaları ve dağıtım ağları bulunan özel sektöre ait ürünlerin dağıtımı, vs... İşte bu hizmetlerin en önemlilerinden birisi de, Türk Telekom un faaliyet alanı olan haberleşme hizmetidir. Bu hizmetin ifa edilmesinde yukarıda bahsedilen teknolojik imkândan faydalanılması ve bu sistemin kuruma entegrasyonu, gün geçtikçe kurum açısından hem bir ihtiyaç hem de mecburiyet olarak kendini göstermektedir Batıkent Telekom Santral Sahası Planlarının Sayısallaştırılması Bu bölüme kadar genel olarak GIS in ne olduğu, donanımsal ve yazılımsal özellikleri, bilgilerin bilgisayarda tutuluş biçimleri, veri tabanları üzerine genel bir bilgi aktarımı yapıldı. Bu bölümde Türk Telekom Kahramanmaraş İl Müdürlüğü Batıkent Santral Sahası şebeke planlarının sayısallaştırıldığı gerçek bir GIS projesinden bahsedilecektir. Bu tip projelerde üzerinde çalışılacak olan tüm sahaların ele alınması yerine, çalışmanın öncelikle, bütünün tüm özelliklerini yansıtacak bir plot saha üzerinden yürütülmesi başarıya ulaşma açısından daha doğru bir karardır. Bu fikirden hareketle yapılacak çalışma için Batıkent Telekom Santrali hizmet sahası plot bölge olarak seçildi. Bu santral hizmet sahasına ait spot, kablo, yer altı, verilerini içeren kağıt, ozalit...vb. ortamlarda saklanan paftalar incelenerek hangi şebeke verisinin hangi katmanda tutulması gerektiğine karar verildi. Daha sonra bu verilere ait öznitelik bilgilerinin neler olduğu, bu 31

41 bilgilerin sözel veri tabanlarına nasıl aktarılması gerektiği belirlendi. Şebekeye ait her bir verinin (kablo, saha dolabı, menhol, tranşe, fider...vb.) şebeke mantığına göre hangi verilerle ilişkili olması gerektiği ve veri tabanı dizayn mantığı dikkate alınarak ilişkisel veri tabanı tablosu oluşturuldu ve bu ilişkiyi sağlayacak primary-keyler (anahtar alanlar) belirlendi. Kağıt üzerinde yapılması gereken bu çalışmalar tamamlandıktan sonra seçilen plot sahaya ait planlar scanner da taranarak bilgisayar ortamına aktarıldı. Şekil Scanner da Taranmış Bir Pafta Bilgisayar ortamına aktarılan bu planların her biri Türkiye nin dünya üzerindeki coğrafi konumu esas alınarak, UTM (Universal Transverse Mercator) Zoom 36 projeksiyon sistemine dönüştürüldü. 32

42 Şekil Projeksiyon Sisteminin Ayarlanması Bu işlem tamamlandıktan sonra planların dünyadaki gerçek koordinatlarına aktarılması olarak tanımlanan registration işlemi gerçekleştirildi. Şekil Registration İşlemi 33

43 Gerçek koordinatlarına yerleştirilen ve bilgisayar ortamında bulunan bu planlar altlık olarak kullanılarak telefon şebekesine ait her nesne (saha dolabı, tevzi kutusu, kablo, menhol, tranşe, santral...vb.) için sayısallaştırma yapıldı. Şekil Şebeke Bilgilerinin Sayısallaştırılması Sayısallaştırılan şebeke bilgileri sayısal halihazır plan üzerine aktarılarak sayısal işletme planlarının üretimine geçildi. Şekil Sayısal Halihazır Üzerine Aktarılmış Şebeke Verileri. 34

44 Daha önce de bahsedildiği gibi, şebeke verilerinin her biri ait olduğu katman üzerinde sayısallaştırıldığı için (örneğin, tevzi kutuları, kutu isimli katmanda bulunmaktadır) üretilmek istenen işletme planına (1/1000 ölçekli spot, kablo, yer altı) ait olan bilgilerin bulunduğu katmanların görülebilirlik özelliği, aktif yapılmak ve ölçeği 1/1000 e ayarlanmak sureti ile bu işletme planları kısa bir süre içerisinde üretildi. Şekil /1000 Ölçekli Yer altı Planının Üretimi. Şekil /1000 Ölçekli Kablo Planının Üretimi 35

45 Daha önceki çalışma sistemi kağıt, ozalit...vb. üzerine çizilmiş planlar üzerinde çalışmayı zorunlu kıldığı ve ayrı ayrı planlar olan yer altı ozalit/kağıt planı ile kablo ozalit/kağıt planının çakıştırılması işlemi mümkün olamamakta idi. Oysa ki bu işlem, telefon şebekesinin doğruluğunun kontrolünü sağlamak açısından oldukça önem taşıyan bir işlemdir. Şebeke verilerinin her birinin şeffaf katmanlar halinde sayısallaştırılmasının güzel bir sonucu olarak yer altı ve kablo katmanları üst üste açılarak kabloların yer altı şebekesinin güzergahını takip edip etmediği kontrol edildi. Şekil Yeraltı ve Kablo Paftalarının Çakıştırılması. Bu işlem tamamlandıktan sonra artık tüm telefon şebekesi bilgilerine ait grafik ve sözel veri tabanları bilgisayar ortamında oluşturulmuş oldu. Bundan sonra yapılan işler ise, GIS sistemini kurmanın esas amacı olan ve telefon şebekesinin tamamının bilgisayarlı kontrolünü sağlayacak, eski çalışma sistemi ile yapılması, hem zaman hem de fiyat açısından yüksek kayıplara sebep veren işlemlerin, hızlı, ekonomik olmasını sağlayan sorgulama ve analiz programlarının belirlenmesi ve oluşturulmasıdır. Sorgulama ve analizler üç paket halinde incelendi. Şimdi bu üç paketi, teker teker inceleyerek projemiz içerisinde, bu paketlere giren hangi sorgulama analizlerin gerçekleştirildiğine bir bakalım; Ara-Bul Türü Sorgulama ve Analizler Sorgulama/analiz programlarının yazılmasına, öncelikle şebekeye ait herhangi bir nesneye (saha dolabı, tevzi kutusu, menhol...vb. ) sayısal harita ve sözel veri tabanı üzerinden anında ulaşmayı sağlayacak ve ara-bul türü olarak adlandırılan sorgulama programlarından başlandı. 36

46 1-Sadece Batıkent santral sahası için 32 adet plan (pafta) olduğu ve tüm K.Maraş İl geneli için bu rakamın çok daha yüksek olacağı düşünülerek, öncelikle ismi diyalog penceresinden girilen paftaya anında ulaşmayı sağlayan bir sorgulama yazıldı. Aşağıdaki şekillerde bu sorgulamanın çalışma biçimi görülecektir. Şekil Pafta Bulma Programının Çalışması 37

47 2-Saha dolap numarası girilen bir saha dolabına, sayısal harita üzerinde anında ulaşmayı sağlayan sorgulama programı yazıldı. Şekil Saha Dolabı Bulma Programının Çalışması 38

48 3-Seçilen saha dolap numarasının istenilen özelliklerini rapor halinde sunan bir sorgulama/analiz programı yazıldı. Şekil Saha Dolap Raporu Sunan Programın Çalışması 39

49 4-Bağlı bulunduğu santral adı, saha dolap numarası, lokal ve onluk adları girilen bir tevzi kutusuna sayısal harita üzerinde anında ulaşmayı sağlayan sorgulama programı oluşturuldu. Şekil Tevzi Kutusu Bulma Programının Çalışması 40

50 5-Saha dolap numarası seçilen bir saha dolabı hizmet sahası içine giren tüm tevzi kutularının eksik, paralel, yedek, mükerrer durumlarını rapor eden sorgulama programı oluşturuldu. Şekil Saha Dolap Sınırına göre Tevzi Kutularının Eksik, Paralel, Mükerrer, Yedek Kayıt Tespit Programı 41

51 6-Saha dolap numarası seçilen bir saha dolabı hizmet sahası sınırı içerisine giren lokal kabloların kapasitelerine göre sayılarının ve kapasitelerine göre uzunluklarının grafiğini üreten sorgulama programı oluşturuldu. Şekil Saha Dolabı Hizmet Sahası Bazında Kullanılan Lokal Kablolar Hakkında İstatistiki Grafik Üreten Programın Çalışması 42

52 7-Planlama çalışmaları için önemli bir bilgi olan permetre hesaplarını (permetre = (kablo kapasitesi * kablo uzunluğu) yapan ve rapor halinde sunan sorgulama programı yazıldı. Şekil Lokal Kablolar için Permetre Hesabı 43

53 8-Planlama çalışmalarında, şebeke envanterinde kullanılan göz m hesaplarını üreten sorgulama programı yazıldı. Bu sorgulama öncelikle tranşeleri tiplerine göre (ÇB,Galeri, PVC) renklendirmekte daha sonra göz m (göz sayısı uzunluk) hesabı yapmakta ve sonuçları rapor halinde sunmaktadır. Şekil Santral sahası bazında tranşe tiplerinin renklendirilmesi, uzunluk ve göz m hesabı yapan sorgulamanın çalışma biçimi 44

54 9-Yine planlama çalışmalarında veya şebekenin yeterliliğinin test edilmesinde kısmımızın oldukça işine yarayan saha dolabı hizmet sahası, proje hizmet sahası sınırı ve santral hizmet sahası sınırı bazında potansiyel analizler yapan sorgulama programı yazıldı. Şekil Saha dolabı hizmet sahası bazında potansiyel analiz. 45