ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli Bilinmeyen

Transkript

1 ARTVN L GELME PLANI Artvin l Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek Kad n Y a Gruplar % NÜFUS ve SOSYO-EKONOMK YAPI RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y'lmaz OLGUN Artvin, 2005

2 ÇNDEKLER Sayfa no ÇNDEKLER...i TABLO LSTES... iii EKL LSTES...v 1. GENEL BLGLER Giri Amaç, Kapsam ve Yöntem ARTVN LNN MEVCUT DURUMU Demografik Yap' Nüfus Art' H'zlar' Hane Halk'n'n Özellikleri Nüfusun Yerleim Yerlerine Da0'l'm' Artvin Merkez lçe Ardanuç lçesi Arhavi ve Hopa lçeleri Borçka lçesi Murgul lçesi avat lçesi Yusufeli lçesi Nüfusun Ya ve Cinsiyete Göre Da0'l'm' Medeni Durum E0itim Çal'ma Hayat' stihdam Durumu stihdam'n Sektörel Da0'l'm' Do0urganl'k, Bebek ve Çocuk Ölüm H'zlar' Nüfus Tahminleri Sosyal Yap' Göçler...29 i

3 2.2.2 Hane Yap's' Sosyal Güvenlik Ekonomik Yap' Artvin li GSYH n'n Geliimi Artvin li GSYH n'n Sektörel Da0'l'm' Artvin linde Kii Ba'na GSYH n'n De0iimi Artvin linde lçelere Göre GSYH n'n Da0'l'm' Artvin linin Sosyo-Ekonomik Gelimilik ve nsani Gelimilik S'ralamas' SWOT Analizi ARTVN L NÜFUS VE SOSYO-EKONOMK YAPISINA L#KN VZYON, HEDEF VE STRATEJLER KAYNAKLAR...52 ii

4 TABLO LSTES Tablo 1. Genel Nüfus Say'mlar'na Göre Türkiye ve Artvin Nüfuslar' ve Y'll'k Nüfus Art' H'zlar'...4 Tablo 2. Artvin li Nüfusunun Cinsiyete ve Yerleim Yeri Tiplerine Göre Da0'l'm'...5 Tablo 3. Artvin line Ba0l' lçelerinin Toplam Nüfuslar' ve Nüfus Art' H'zlar' ( )...5 Tablo 4. Artvin lçe Merkezlerinin Toplam Nüfuslar' ve Y'll'k Nüfus Art' H'zlar' ( )...6 Tablo 5. Artvin lçe Merkezlerine Ba0l' Köylerin Toplam Nüfuslar' ve Y'll'k Nüfus Art' H'zlar' ( )...6 Tablo 6. Artvin linde Yerleim Yeri Tiplerinde Nüfusun Ya ve Cinsiyete Göre Da0'l'm' (%)...9 Tablo 7. Yerleim Yeri Tiplerinde Nüfusun Büyük Ya Gruplar'na Da0'l'm', Medyan Ya ve Ya Ba0'ml'l'k Oran'...13 Tablo 8. Artvin Yerleim Yeri Tiplerinde Cinsiyete Göre Medeni Durumun Oransal Da0'l'm' (%)...14 Tablo 9. Artvin linde Cinsiyete Göre Okuma Yazma Bilen ve Bilmeyenlerin Oransal Da0'l'm' (%)...15 Tablo 10. Artvin Erkek Nüfusunun Ya Gruplar'na ve E0itime Göre Oransal Da0'l'm' (%)...16 Tablo 11. Artvin Kad'n Nüfusunun Ya Gruplar'na ve E0itime Göre Oransal Da0'l'm' (%)...17 Tablo 12. Artvin Yerleim Yeri Tiplerinde 12 Ya Üstü Nüfusun Cinsiyete Göre stihdam, sizlik ve gücüne Kat'lma Oranlar' (%)...18 Tablo 13. Artvin Yerleim Yerleri Tiplerinde 12 Ya Üstü Çal'mayan Nüfusun Cinsiyet ve Çal'mama Nedenine Göre Oransal Da0'l'm' (%)...20 Tablo 14. stihdam Edilen Nüfusun Y'llara ve Sektörlere Göre Da0'l'm'...21 Tablo 15. Artvin Yerleim Yeri Tiplerinde Çal'anlar'n Sektörlere Göre Oransal Da0'l'm' (%)...22 Tablo 16. Artvin Yerleim Yeri Tiplerinde Yap'lan e Göre Nüfusun Oransal Da0'l'm' (%)...24 Tablo 17. Artvin linde teki Durum ve Cinsiyete Göre stihdam Edilen Nüfus...24 Tablo 18. Artvin linde Do0urganl'k, Bebek ve Çocuk Ölüm H'zlar'...25 Tablo 19. Artvin li Yerleim Yeri Tiplerine Göre Canl' Do0an ve Yaayan Çocuk Say'lar'...27 Tablo 20. Artvin linde Genel Nüfus Say'm' Sonuçlar'na Göre Nüfus Tahminleri...28 iii

5 Tablo 21. Artvin linde Aras'nda çe Göç, D'a Göç, Net Göç ve Net Göç H'z'...30 Tablo Genel Nüfus Say'm'na Göre Artvin linin Ald'0' ve Verdi0i Göç...30 Tablo Genel Nüfus Say'm'na Göre Artvin li çinde Göç Durumu...31 Tablo 24. Artvin de Hanehalk' Büyüklü0ünün Yerleim Yeri Tiplerine Göre Oransal Da0'l'm' (%)...32 Tablo 25. Artvin de Hanehalk' Büyüklü0ünün Yerleim Yeri Tiplerine Göre Oransal Da0'l'm' (%)...33 Tablo 26. Artvin'de Yerleim Yeri Tipine Göre Oturulan Konutun Mülkiyet Durumu...33 Tablo 27. Emekli Ayl'0' Alanlar'n ve Sigortal'lar'n Say's' (2000)...34 Tablo 28. Artvin li GSYH s'n'n y'llar itibariyle Cari Fiyatlarla Geliimi...35 Tablo 29. Artvin li GSYH n'n Y'llar tibariyle Sabit Fiyatlarla Geliimi (1987 fiyatlar'yla)...36 Tablo 30. Artvin li GSYH n'n 2001 Y'l' tibariyle Faaliyet Kollar'na Göre Da0'l'm'...38 Tablo 31. Artvin li Kii Ba'na Düen GSYH n'n Türkiye ve Karadeniz Bölgesi le Kar'lat'rmas'...39 Tablo 32. Bölge llerinin Kii Ba'na GSYH S'ralamas' (2001)...40 Tablo 33. Artvin li GSYH n'n lçelere Göre Da0'l'm' (1996)...41 Tablo 34. llerin Sosyo -Ekonomik Gelimilik S'ralamas'...43 Tablo 35. Gelimilik Endeksine Göre Kademeli l Gruplar'...44 Tablo 36. lçeler tibariyle Sosyo-Ekonomik Gelimilik S'ralamas' (2003)...46 iv

6 #EKL LSTES Sayfa no ekil 1. Türkiye Ya Piramidi...10 ekil 2. Artvin l Geneli çin Ya Piramidi...10 ekil 3. Artvin Kent Merkezi çin Ya Piramidi...11 ekil 4. Artvin lçe Merkezleri çin Ya Piramidi...11 ekil 5. Artvin Köyleri çin Ya Piramidi...12 v

7 1. GENEL BLGLER 1.1 Giri- nsan faktörü, mal ve hizmet üretiminin temel eleman' olman'n yan's'ra, üretilen mal ve hizmetlerin tüketimi aç's'ndan da önemlidir. Bu yönüyle bir ülkenin nüfusu, nüfusun nitelikleri ve ya gruplar'na da0'l'm', ülkenin gücünü belirleyen önemli bir göstergedir. Nüfusun say' olarak yetersiz olmas', ekonomik kaynaklar'n at'l kalmas'na yol açarak önemli kay'plara sebep olabilir. Nüfusun ülkenin ekonomik kaynaklar'na göre fazla olmas' ise, insan gücünün at'l kalmas'na, elde edilen gelirin daha çok kii taraf'ndan tüketilmesine, refah'n düük kalmas'na, buna ba0l' olarak birtak'm ekonomik ve sosyal sorunlara yol açabilmektedir (Karluk, 1995). Nüfusa ilikin önemli göstergeler aras'nda yer alan nüfus art' h'z', ekonomik gelime temposu içinde; igücü art''n', sermaye birikimini, teknolojik gelimeyi ve do0al kaynaklar'n kullan'lmas'n' etkileyen önemli bir unsurdur (DPT, 2001a). Dolay's'yla, nüfus art' h'z' bir ülke ya da bölgenin ekonomik gelime süreci üzerinde olumlu ya da olumsuz etkiler do0urabilen önemli bir faktör olarak ortaya ç'kmaktad'r. Öte yandan, nüfus art' h'z'yla da ba0lant'l' olan bir ülkedeki nüfusun say's' ve yo0unlu0uyla birlikte ülke nüfusunun yap's', o ülkenin özellikle sosyo-ekonomik durumu hakk'nda önemli ipuçlar' verebilmektedir. Nitekim, nüfusun; ya gruplar'na ve cinsiyete göre da0'l'm', gelir ve e0itim durumu, yerleim yerleri (k'r ve kent) itibariyle da0'l'm', faal (çal'an) bölümünün sektörlere göre da0'l'm' vb özellikleri içeren nüfus yap's' sayesinde, bir ülkenin ya da bir bölgenin sosyo-ekonomik aç'dan gelimilik durumu ya da seviyesi hakk'nda genel bir fikir edinilebilmektedir. Ancak, sosyo-ekonomik gelime düzeyinin tespitinde nüfus yap's'n'n yukar'da say'lan özellikleri yan'nda; istihdam göstergeleri, sanayi, tar'm, alt yap' vb sektörlere ilikin hesaplanan çeitli göstergeler de dikkate al'nmak durumundad'r. Zira, gelimilik ekonomik ve sosyal nitelikli çok say'da özelli0in bir bilekesi olarak ortaya ç'kmaktad'r. Özetle, gerek ülke düzeyinde (makro düzeyde) ve gerekse bir bölge ya da il düzeyinde gerçekletirilen planlama çal'malar'nda, özellikle de sosyo-ekonomik kapsaml' planlamalarda, ekonomik durumun yan's'ra insan' ve insana ilikin çeitli özellikleri göz ard' etmek mümkün de0ildir. Benzer ekilde, sosyal ve ekonomik yap'da meydana gelen de0ime ve gelimeler de bu noktada son derece önemlidir. Bu nedenledir ki, gerek nüfus yap's' ya da demografik yap'ya dayanan ve gerekse sosyal ve ekonomik tabanl' analizler, yap'lacak planlama çal'malar' için önemli birer altl'k oluturmaktad'r. 1.2 Amaç, Kapsam ve Yöntem Bu çal'ma ile Artvin l Gelime Plan' ve bu kapsamda haz'rlanmakta olan di0er sektör çal'malar'na altl'k oluturmak üzere, ilin nüfus ve sosyo-ekonomik yap's'na ilikin; mevcut durumu ortaya koymak, bu kapsamda plan dönemi için nüfus tahminleri yapmak ve bu alandaki temel hedef ve stratejileri tespit etmek amaçlanm't'r.

8 Bu amaçla ele al'nan çal'ma, Giri ile birlikte Amaç, Kapsam ve Yöntem alt bölümleri içeren Genel Bilgiler Bölümü; Demografik Yap', Sosyal Yap', Ekonomik Yap' ve SWOT Analizi alt bölümlerini içeren Artvin linin Mevcut Durumu ve son olarak da Artvin li Nüfus ve Sosyo-Ekonomik Yap's'na likin Hedef ve Stratejiler bal'kl' bölüm olmak üzere toplam üç ana bölümden olumaktad'r. Çal'man'n içeri0inin oluturulmas'nda, nüfus konusu son derece de0iken bir yap' arz etmesinden dolay', mümkün oldu0unca nüfusa ilikin en son ve en güncel verilerin kullanmas'n'n yan's'ra, belli periyotlardaki de0iimlerin de incelenebilmesi amac'yla benzer verilerin y'llara göre de0iimlerinin de irdelenmesine çal''lm't'r. Söz konusu ana bölümlerden ilkinde, çal'ma konusun önemine de0inilen giri bölümünün ard'ndan, çal'man'n amac', kapsam' ve yöntemine ilikin özlü aç'klamalarda bulunulmutur. Çal'man'n ikinci ana bölümünde lin demografik yap's'; s'ras'yla nüfus art' h'z', hane halk'n'n yerleim yeri tiplerinde da0'l'm', nüfusun ya ve cinsiyete göre da0'l'm', medeni durum, e0itim düzeyi, çal'ma hayat', do0urganl'k ve ölüm göstergeleri yard'm'yla incelenmitir. lin sosyal yap's' kapsam'nda; s'ras'yla göç, aile yap's', sosyal güvenlik gibi özellikler üzerinde durulurken, ekonomik yap's' kapsam'nda ise y'llar itibariyle Artvin li GSYH n'n de0iimi, GSYH n'n sektörel da0'l'm', kii ba'na düen GSYH de0erleri ile ilçeler itibariyle GSYH n'n da0'l'm' konular' ayr' ayr' ele al'nm't'r. Mevcut durumu ele alan ikinci ana bölümün son aamas'nda ise, lin nüfus ve sosyo-ekonomik yap' aç's'ndan sahip oldu0u kuvvetli ve zay'f yönler ile f'rsat ve tehditleri konu edinen SWOT analizi gerçekletirilmitir. Demografik analizlerde, büyük ölçüde Devlet statistik Enstitüsü (DE) taraf'ndan gerçekletirilen farkl' y'llara ait Genel Nüfus Say'm' sonuçlar'ndan yararlan'lm't'r. Öte yandan, nüfusun ya gruplar'na da0'l'm'n' görselletirmek amac'yla; il geneli, kent ve ilçe merkezleri ve köyler için nüfus ya piramitleri oluturulmutur. Söz konusu, piramitlerin çiziminde Microsoft Excel Program' ndan istifade edilmitir. Ayr'ca, demografik yap'n'n ele al'nd'0' ikinci bölümde ilin nüfus tahminlerine de yer verilmitir. Nüfus tahminleri, ilin geçmi y'llara ilikin nüfus verilerinin yan's'ra, matematiksel yöntemler (do0rusal fonksiyonlar) kullan'larak ve yine Microsoft Excel program'ndan yararlan'larak gerçekletirilmitir. SWOT analizinin gerçekletirilmesinde hem lin demografik, sosyal ve ekonomik yap's'na ilikin ortaya konan mevcut durum bulgular'ndan ve hem de Artvin l Gelime Plan' haz'rl'k çal'malar' kapsam'nda il genelinde çeitli kamu kurum ve kurulular'n'n yöneticileri, özel sektör ve sivil toplum örgütü temsilcileri, köylüler vb. kiilere uygulanan anket çal'malar'n'n bulgular'ndan istifade edilmitir. Çal'man'n üçüncü ve son bölümünde ise mevcut durum bulgular' ve SWOT analizi yard'm'yla, Artvin linin nüfus ve sosyo-ekonomik yap's' çerçevesinde gelece0e dönük temel hedeflerin neler olabilece0i ve bu hedeflere ulamay' sa0layacak bal'ca stratejiler üzerinde durulmutur. 2

9 Yukar'da çok özet olarak ifade edilen çal'ma içeri0inin ekillenmesinde ve kullan'lan yöntemlerin uygulanmas'nda, özellikle bu çal'man'n ele al'nma gerekçesiyle birebir örtüen bir çal'ma olan Bolu l Gelime Plan' Nüfus ve Sosyal Yap' Projesi nden ve DE nin genel nüfus say'm' sonuçlar' ve di0er istatistiklerini içeren yay'nlar'ndan önemli ölçüde yararlan'lm't'r. Ayr'ca, çal'ma konusuyla ilgili il, bölge ve ülke düzeyinde haz'rlanm' çeitli yay'nlar'n yan' s'ra, internet ortam'nda elde edilen yay'nlardan da sayfa adresi ve eriim tarihi belirtmek suretiyle istifade edilmitir. 2. ARTVN LNN MEVCUT DURUMU 2.1 Demografik Yap8 Türkiye nin kuzeydo0usunda yer alan Artvin ilinin yüzölçümü * km 2 ile Türkiye nin yakla'k % 0.96 s'n' oluturmaktad'r (DE, 2003). lin toplam nüfusu, 2000 Y'l' Genel Nüfus Say'm' sonuçlar'na göre, olup, toplam nüfusun % 12,2 si Artvin il merkezinde, % 31,9 u ilçe merkezlerinde, % 55,9 u da köylerde yaamakta ve il nüfusu Türkiye toplam nüfusunun % 0,3 ünü oluturmaktad'r. lin demografik yap's' aç's'ndan öne ç'kan özelliklerin ba'nda ilerleyen bölümlerde daha detayl' aç'klanaca0' üzere, net göç büyüklükleri ve nüfus art' h'zlar'n'n negatif de0erler sergilemesi yer almaktad'r Nüfus Art8- H8zlar8 Türkiye nin toplam nüfusu döneminde yakla'k 5 kat artarken, Artvin ili nüfusu ayn' dönemde sadece 2 kat art' göstermitir. Artvin ilinin y'll'k nüfus art' h'z', döneminde Türkiye nin y'll'k nüfus art' h'z'n'n üzerinde, döneminde ise Türkiye nin y'll'k nüfus art' h'z'n'n alt'nda seyretmitir (Tablo 1). Yine, Artvin ili y'll'k nüfus art' h'z' periyoduna kadar inili ç'k'l' bir seyir izlerken, bu periyottan sonra sürekli bir düü göstermitir. Y'll'k nüfus art''n'n sürekli azald'0' bu süreçte, periyodundan itibaren de y'll'k nüfus art' h'z'n'n negatif de0erler ald'0' görülmektedir ki, bu durum ayn' zamanda Artvin den il d''na do0ru yaanan yo0un nüfus göçünün bir sonucu olarak da düünülebilir. Nitekim, döneminde Artvin den il d''na göç sonucu kiilik bir nüfus kayb' söz konusu olup, bu da lin 1990 nüfusunun 169 una eit olmaktad'r. Oysa söz konusu dönemde ayn' oran; Artvin linin de içinde bulundu0u Karadeniz Bölgesi nde 102 ve Türkiye de ise 80 olarak gerçeklemitir (DE, 1998). Artvin ili nüfus yo0unluklar'nda meydana gelen de0iimler de ilde yaanan göçün bir sonucu olarak de0erlendirilebilir. Nitekim, Artvin ilinde 1985 y'l'nda 31 ve1990 y'l'nda 29 olan nüfus yo0unlu0u, 2000 y'l'nda 26 ya dümütür. Artvin ili Karadeniz Bölgesi ndeki 18 il aras'nda, nüfus yo0unlu0u aç's'ndan 1990 y'l'nda sondan bir önceki s'rada iken, 2000 y'l'nda en son s'rada yer alm't'r. Bir baka ifadeyle, Artvin ili 2000 y'l'nda Karadeniz Bölgesi nin en düük nüfus yo0unlu0una sahip ili olmutur. Benzer ekilde, Artvin ili ayn' * Yüzölçümüne göller ve baraj gölleri dahil debildir. Harita Genel Komutanl8B8ndan temin edilen 1/ ölçekli haritadan hesaplanm8-t8r. 3

10 y'l Türkiye genelinde de en düük nüfus yo0unlu0una sahip olan Tunceli ilinin ard'ndan ikinci s'rada yer alm't'r (DE, 1999; DE, 2003). Tablo 1. Genel Nüfus Say8mlar8na Göre Türkiye ve Artvin Nüfuslar8 ve Y8ll8k Nüfus Art8- H8zlar8 Say'm y'l' Türkiye Artvin Nüfus (Bin) Nüfus art' h'z' ( ) Nüfus (Bin) Nüfus art' h'z' ( ) , , , , , , , , , , , , , , ,3* ,3* * y'llar' aras'ndaki y'll'k nüfus art' h'z'n' göstermektedir. Kaynaklar : DE, 1999, 1997 Genel Nüfus Tespiti dari Bölünü, DE Yay'n No: 2281, Ankara., DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n no: 2498, Ankara. URL-1 DE, Türkiye statistik Y'll'0' 2002, Yay'n Numaras' 2779, Ankara. Öte yandan, Artvin ilinin 1927 de olan toplam nüfusu, 1980 y'l'na kadar sürekli bir art', y'llar' aras'nda ise sürekli bir azal' göstermitir. Buna kar'l'k, periyodunda ise il nüfusunda % 2,5 lik art' meydana gelmitir (Tablo 1). Artvin ili, y'llar' aras'nda artan oranda d'a göç veren iller aras'nda yer al'rken, 1998 y'l'nda Deriner Baraj' ile 1999 y'l'nda Borçka ve Muratl' Barajlar'n'n inas'na balanmas' sonras'nda, il nüfusunun d'a göç e0iliminde azal' görülmütür. Barajlar sonras'nda yarat'lan yeni istihdam alanlar'n'n yan'nda, göçün a0'rl'kl' olarak yöneldi0i Marmara Bölgesinde yaanan Marmara ve Düzce depremlerinin etkisi ve göç edilen büyük ehirlerin son y'llarda artan orandaki yaam güçlüklerinin de d'a göç e0iliminin azal''nda etkisi oldu0u düünülmektedir (Anonim, 2003). Bununla birlikte, Artvin ili genelinde yo0un bir ekilde yaanmakta olan göçün durdu0unu söylemek pek do0ru olmayacakt'r. Zira, il genelinde yaanan göçün temelinde i imkânlar'n'n s'n'rl' oluu ve dolay's'yla isizlik yatmaktad'r. lde baraj yat'r'mlar' d''nda istihdam sorununa çözüm getirebilecek, büyük çapl' özel ya da kamu sektörü yat'r'm'n'n k'sa vadede hayata geçirilmesi ise söz konusu de0ildir. Bu arada il genelinde faaliyet gösteren ve istihdama önemli katk'lar sa0layan kimi kamu iletmelerinin de, son y'llarda özellikle verimsiz çal'malar' ve zarar etmeleri nedeniyle özelletirilmesi, ildeki isizlik sorununu daha da art'ran bir di0er faktör olmutur. 4

11 2.1.2 Hane Halk8n8n Özellikleri Nüfusun Yerle-im Yerlerine DaB8l8m y'l'nda Artvin ili nüfusunun, cinsiyet ve yerleim yeri tiplerine göre da0'l'm' önemli farkl'l'klar göstermemekle birlikte, kent ve ilçe merkezlerinde erkek, köylerde ise kad'n nüfusunun oransal üstünlü0ü görülmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Artvin li Nüfusunun Cinsiyete ve Yerle-im Yeri Tiplerine Göre DaB8l8m8 Cinsiyet Kent merkezi lçe merkezleri Köyler l Geneli Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Erkek , , , Kad'n , , , Toplam , , , Kaynak: DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n no: 2498, Ankara. Tablo 2 incelendi0inde, Artvin ili toplam nüfusu içinde; kent merkezinin pay' % 12,2 iken, ilçe merkezlerinin pay' % 31,9 ve köylerin pay' ise % 55,9 olarak tespit edilmitir. Dolay's'yla, il nüfusunun yar'dan fazlas'n' k'rsal kesimde yaayanlar'n oluturdu0u görülmektedir. Tablo 3 te Artvin iline ba0l' ilçelerin çeitli y'llardaki toplam nüfuslar' ve nüfus art' h'zlar' verilmi olup, söz konusu tablo incelendi0inde; Artvin ili ortalama y'll'k nüfus art' h'z'n'n (- 10,3), gerek Türkiye ( 18,3) ve gerekse Do0u Karadeniz Bölgesi * (DKB) ortalamas'n'n ( 9,3) alt'nda oldu0u görülmektedir. Hatta, Artvin linde nüfus DKB ve Türkiye nin aksine azalmaktad'r. Tablo 3. Artvin line BaBl8 lçelerinin Toplam Nüfuslar8 ve Nüfus Art8- H8zlar8 ( ) lçe R R R R Merkez ,8-8,4 23,1 1,0 Ardanuç ,3-22,1-17,0-20,6 Arhavi ,1-3,6 26,1 5,3 Borçka ,9-25,0 27,5-9,2 Hopa ,9-1,0 20,4 5,4 Murgul* ,2-32,1-33,6 avat ,9-30,2-6,4-23,1 Yusufeli ,7-29,5-11,5-24,1 Toplam' ,3-18,4 8,4-10,3 Türkiye 18,3 DKB 9,3 *Murgul ilçesi 1985 nüfus say'm'nda Borçka ilçesine ba0l' oldu0undan, 1985 nüfusu Borçka ilçesi nüfusu içerisinde gösterilmemitir. Kaynaklar : DE, GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, , (ARTVN), DE Yay'n No: 1237, Ankara. DE, Genel Nüfus Tespiti dari Bölünü, DE Yay'n No: 2281, Ankara. DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No:2498, Ankara. URL-3 * Do0u Karadeniz Bölgesi; bölgesel istatistiklerin toplanmas', gelitirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap'lmas', bölgesel politikalar'n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birli0i Bölgesel statistik Sistemine uygun kar'lat'r'labilir istatistiki veri taban' oluturulmas' amac'yla ülke genelinde tan'mlanan statistiki Bölge Birimleri S'n'fland'rmas' (BBS) kapsam'nda tan'mlanan 12 adet bölge biriminden biri olup, Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin ve Gümühane illerini kapsamaktad'r (URL-2). 5

12 Benzer ekilde, Artvin kent merkezi ve ilçe merkezlerinin ortalama y'll'k nüfus art' h'z' ( 24,2) da, yine gerek Türkiye ( 26,81) ve gerekse DKB ortalamas'n'n ( 28,5) az da olsa alt'ndad'r (Tablo 4). Tablo 4. Artvin lçe Merkezlerinin Toplam Nüfuslar8 ve Y8ll8k Nüfus Art8- H8zlar8 ( ) lçe R R R R Merkez ,3-1,6 47,6 13,1 Ardanuç ,8 27,1-48,6 4,4 Arhavi ,3 39,5 20,2 33,7 Borçka ,0 32,8 53,3 38,9 Hopa ,4 26,1 37,3 29,4 Murgul ,4-75,4-11,8 avat ,7 68,7-22,9 41,2 Yusufeli ,5 68,0-13,8 43,4 Toplam ,1 27,1 17,5 24,2 Türkiye (Kent) 26,8 DKB (Kent) 28,5 *Murgul ilçesi 1985 nüfus say'm'nda Borçka ilçesine ba0l' oldu0undan, 1985 nüfusu Borçka ilçesi nüfusu içerisinde gösterilmemitir. Kaynaklar : DE, GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, , (ARTVN), DE Yay'n No: 1237, Ankara. DE, Genel Nüfus Tespiti dari Bölünü, DE Yay'n No: 2281, Ankara. DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No:2498, Ankara. URL-3. Öte yandan, Artvin linde ilçe merkezlerine ba0l' köylerin ve DKB köylerinin her ikisinin ortalama y'll'k nüfus art' h'zlar' (s'ras'yla ve 6.4), Türkiye köyleri ortalama y'll'k nüfus art''n'n ( 4,21) oldukça alt'nda kalm't'r (Tablo 5). Özellikle Tablo 3, Tablo 4 ve Tablo 5 yard'm'yla, Artvin e ba0l' ilçe merkezleri ve bunlara ba0l' köylerin nüfus durumlar' ilçeler baz'nda ayr' ayr' aa0'da irdelenmitir. Tablo 5. Artvin lçe Merkezlerine BaBl8 Köylerin Toplam Nüfuslar8 ve Y8ll8k Nüfus Art8- H8zlar8 ( ) lçe R R R R Merkez ,1-19,0-21,7-19,8 Ardanuç ,1-47,5 2,6-32,5 Arhavi ,9-83,1 42,3-45,5 Borçka ,7-44,2 15,8-26,2 Hopa ,0-19,9 6,0-12,2 Murgul ,8 7,2-48,1 avat ,1-58,0 0,4-40,5 Yusufeli ,2-47,2-10,9-36,3 Toplam ,1-44,7 1,4-30,9 Türkiye (Köy) 4,2 DKB (Köy) -6,4 *Murgul ilçesi 1985 nüfus say'm'nda Borçka ilçesine ba0l' oldu0undan, 1985 nüfusu gösterilmemitir. Kaynaklar : 1) DE, GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, , (ARTVN), DE Yay'n No: 1237,Ankara. 2) DE, Genel Nüfus Tespiti dari Bölünü, DE Yay'n No: 2281, Ankara. 3) DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No:2498, Ankara. 4) URL-4. 6

13 Artvin Merkez lçe Artvin merkezin toplam nüfusu (ilçe merkezi+köyler), döneminde, de0iken bir yap' göstermitir. Öte yandan, buras' en fazla nüfusa sahip ilçe olma özelli0iyle birlikte, döneminde, il genelinde en yüksek nüfus art' h'z'na sahip üçüncü ilçe konumundad'r. (Tablo 3). Yine döneminde, 1997 nüfus say'm' hariç tutulursa, Artvin merkez ilçe nüfusunda sürekli bir art' görülmektedir. Bununla birlikte, döneminde y'll'k nüfus art' h'z' 13,1 ile Türkiye y'll'k kentsel nüfus art' h'z'ndan ( 26.81) daha düük düzeyde gerçeklemitir (Tablo 4). Artvin merkez ilçede y'llar' aras'nda ortaya ç'kan yakla'k % 15 lik nüfus art''nda özellikle Deriner Baraj' inaat'n'n balamas'n'n etkili oldu0u söylenebilir. Öte yandan, Artvin ilçe merkezine ba0l' köylerde ise, dönemindeki %1,5 lik nüfus art'' d''nda il geneline paralel ekilde sürekli bir nüfus kayb' söz konusudur (Tablo 5) Ardanuç lçesi Ardanuç ilçesi toplam nüfus aç's'ndan, en düük nüfusa sahip ikinci ilçe konumunda olmas'n'n yan' s'ra, döneminde sürekli nüfus kayb'na u0ram't'r (Tablo 3). Ardanuç ilçe merkezinin nüfus art' h'z', döneminde, Türkiye y'll'k kentsel nüfus art' h'z'n'n ( 26.81) alt'nda kalmas'n'n yan' s'ra, il genelinde nüfus art' h'z' en düük ikinci ilçe merkezi konumundad'r (Tablo 4). Benzer ekilde, 2000 y'l' baz al'nd'0'nda en düük nüfusa sahip ikinci ilçe merkezi olma özelli0ine de sahip olan Ardanuç a ba0l' köylerde, periyodunda görülen % 0,8 lik cüzi bir nüfus art'' ihmal edilirse, sürekli bir nüfus kayb' söz konusudur (Tablo 5) Arhavi ve Hopa lçeleri Arhavi ve Hopa ilçelerinin her ikisi de, bir önceki nüfus say'm'na oranla, 1990 ve 1997 y'llar'nda nüfus kaybederken, 2000 y'l'nda nüfuslar' artm't'r. Öte yandan, Hopa ilçesi Artvin merkezden sonra, en yüksek nüfusa sahip ikinci ilçe özelli0indedir (Tablo 3). Artvin ilinde, periyodunda, nüfusu sürekli art' gösteren sadece iki ilçe merkezi bulunmaktad'r. Bunlar Arhavi ve Hopa olup, her iki ilçe merkezinin de periyodu y'll'k nüfus art' h'zlar' (s'ras'yla 33,7 ve 29.4), Türkiye y'll'k kentsel nüfus art' h'z' ( 26.81) ve Artvin ilçe merkezleri y'll'k ortalama nüfus art' h'z'ndan ( 24.2) daha yüksektir. Öte yandan, ilçe merkezleri aras'nda 2000 y'l' itibariyle Artvin merkezin ard'ndan, s'ras'yla Hopa ikinci, Arhavi üçüncü en yüksek nüfusa sahip ilçe konumundad'rlar (Tablo 4). Ayr'ca, yine ayn' dönemde her iki ilçe merkezine ba0l' köylerin y'll'k nüfus art' h'zlar' negatif olup, Arhavi nüfus art' h'z' en düük ikinci ilçe konumundad'r. Bir baka ifadeyle, Arhavi döneminde l genelinde, köylerinden en yüksek oranda göç veren ikinci ilçe özelli0ine sahiptir (Tablo 5) Borçka lçesi Borçka ilçesinin döneminde sürekli azal' gösteren nüfusu, döneminde artm't'r. Bununla birlikte, dönemindeki nüfus art' h'z' negatif de0ere sahiptir. Bir baka ifadeyle, ilgili dönemde bir nüfus kayb' söz konusudur (Tablo 3) y'l' nüfusu göz ard' edilirse, sürekli bir nüfus art'' gösteren Borçka ilçe merkezi, 7

14 periyodu dikkate al'nd'0'nda; gerek Türkiye y'll'k kentsel nüfus art' h'z' ( 26.81) ve gerekse Artvin ilçe merkezleri y'll'k ortalama nüfus art' h'z'ndan ( 24.2) daha yüksek bir nüfus art' h'z'na ( 38,9) sahip oldu0u ve ayn' zamanda Artvin genelinde üçüncü en yüksek nüfus art' h'z'na sahip ilçe merkezi oldu0u görülmektedir (Tablo 4). Borçka ya ba0l' köylerde ise 1997 y'l'na kadar sürekli bir nüfus kayb' var iken, döneminde yakla'k % 5 lik bir nüfus art'' gerçeklemitir (Tablo 5). Gerek Borçka ilçe merkezi ve gerekse ba0l' köylerde döneminde görülen nüfus art''nda, Borçka ve Muratl' Barajlar'n'n inas' ve 1999 Düzce depreminin önemli etkisi oldu0u ifade edilebilir Murgul lçesi Murgul ilçesi Artvin e ba0l' en düük nüfuslu ilçe olmas' yan'nda, ayn' zamanda sürekli nüfus kaybeden bir ilçe özelli0iyle de dikkati çekmektedir (Tablo 3). Murgul ilçe merkezi ise di0er ilçe merkezleri aras'nda bir çok özelli0iyle öne ç'kmaktad'r. Örne0in, Artvin ili genelinde periyodunda nüfus art' h'z' negatif olan, bir baka ifadeyle, göç veren tek ilçe merkezi konumunda olmas'n'n yan' s'ra, 2000 y'l' itibariyle en düük nüfusa sahip ilçe merkezi olma özelli0ine de sahiptir (Tablo 4). Murgul ilçe merkezinde ortaya ç'kan nüfus kayb'n'n bal'ca nedenleri aras'nda, ilçe halk'n'n bal'ca istihdam kayna0' olan ve Karadeniz Bak'r letmeleri A.. taraf'ndan iletilen bak'r madeni fabrikas'n'n kapanma noktas'na gelmi olmas'd'r. Öte yandan, Murgul köyleri, y'llar' aras'nda meydana gelen % 2,2 lik nüfus art''na kar'l'k, di0er ilçelerin köy nüfuslar'yla kar'lat'r'ld'0'nda en düük düzeyde nüfusu bar'nd'rmaktad'r (Tablo 5) #av-at lçesi avat ilçesi y'll'k nüfus art' h'z' tüm dönemlerde negatif de0erler veren, bir baka ifadeyle sürekli nüfus kaybeden bir ilçe konumundad'r (Tablo 3). lçe merkezinin nüfusu de0iken bir yap' göstermekle birlikte, dönemindeki 41,2 lik nüfus art' h'z', hem Türkiye kent nüfusu y'll'k art' h'z' ve hem de Artvin ilçe merkezlerinin y'll'k nüfus art' h'z'n'n üzerindedir (Tablo 4). Ayn' zamanda, söz konusu dönemdeki en yüksek nüfus art' h'z'na sahip ikinci ilçe olma konumundad'r. lçeye ba0l' köylerde dönemindeki cüzi nüfus art'' ihmal edilirse, sürekli bir nüfus kayb' yaanm't'r (Tablo 5). Öyle ki, söz konusu ilçe, döneminde, köylerinin nüfus art' h'z' en düük üçüncü ilçe özelli0indedir Yusufeli lçesi Yusufeli ilçesi de avat gibi sürekli nüfus kaybeden bir ilçe özelli0indedir. Buna kar'l'k, yine de en yüksek nüfusa sahip üçüncü ilçe konumundad'r (Tablo 3). Yusufeli ilçe merkezinin nüfusu de0iken bir yap' göstermekle birlikte, döneminde 43,4 lük nüfus art' h'z'yla en yüksek nüfus art' h'z'na sahip ilçe merkezi olmutur (Tablo 4). Öte yandan, Yusufeli köyleri sürekli nüfus kaybetmesi yönüyle de di0er ilçelere ba0l' köylerden ayr'lmaktad'r. Ancak yine de köy nüfusu en yüksek olan ilçe Yusufeli olmaktad'r (Tablo 5). 8

15 Nüfusun Ya- ve Cinsiyete Göre DaB8l8m y'l' Genel Nüfus Say'm' sonuçlar' yard'm'yla, Artvin ili nüfusunun ya ve cinsiyete göre oransal da0'l'm' yerleim yeri tipleri de göz önünde bulundurularak Tablo 6 da sunulmutur. Yine, 2000 y'l' Genel Nüfus Say'm' sonuçlar' yard'm'yla haz'rlanan Türkiye nüfusuna ait ya piramidi Grafik 1 de görülmektedir. Bir toplumun ya ve cinsiyet da0'l'm'n' de0erlendirmek için kullan'lan görsel araçlardan biri ya piramididir. deal görünümü yukar' do0ru yava yava incelen, her üst basama0' bir öncekinden daha k'sa olan ya piramidinin gelimi ve gelimemi ülkelerde görünümü farkl'd'r. Ya piramidi gelimemi ülkelerde do0urganl'0'n yüksek, genç nüfusun kalabal'k oldu0unu gösteren geni tabanl', yal' nüfusun az, ortalama ömrün k'sa oldu0unu gösteren bas'k görünümlü bir üçgendir. Gelimi ülkelerde ise düük do0urganl'0' gösteren dar tabanl', ortalama ömrün uzun oldu0unu gösteren daha yüksek, daha kalabal'k yal' nüfusu gösteren yamuk görünümdedir. Türkiye geneli için ya piramidinin görünümü, bu ideal görünüme yaklama e0ilimindedir (Grafik 1). Taban' geni, bas'k bir piramit, gelimemi ülkelerin genç nüfusundaki çoklu0u ve ortalama yaam süresinin k'sal'0'n' gösterir. Piramidin en alt basamaklar'n'n üsttekilerden daha k'sa oluu, az gelimi ülkelere özel bir görünüm olup, yeni do0an bebeklerin hemen nüfusa kaydedilmediklerini gösterir. leri yalarda kad'n nüfusunun fazlal'0', kad'nlar'n erkeklere göre daha uzun ömürlü olmalar'ndand'r (Ulusoy, 2002). Tablo 6. Artvin linde Yerle-im Yeri Tiplerinde Nüfusun Ya- ve Cinsiyete Göre DaB8l8m8 (%) Ya grubu Kent merkezi lçe merkezleri Köyler l toplam' Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam 0-4 6,5 7,5 7,0 7,7 8,0 7,8 7,8 6,9 7,3 7,6 7,3 7, ,4 8,8 8,0 8,8 9,5 9,1 7,9 7,2 7,5 8,1 8,1 8, ,7 10,5 10,1 11,5 11,3 11,4 7,5 7,4 7,4 9,1 8,9 9, ,2 12,4 12,8 10,0 9,8 9,9 8,0 8,7 8,3 9,3 9,5 9, ,6 8,9 10,4 12,1 8,3 10,3 8,4 7,6 8,0 10,0 8,0 9, ,0 8,9 9,5 8,3 8,7 8,5 7,5 7,2 7,3 8,1 7,8 8, ,4 8,3 8,3 7,8 8,4 8,1 6,3 5,3 5,8 7,1 6,6 6, ,9 9,0 9,0 8,1 7,9 8,0 6,1 5,8 6,0 7,2 6,8 7, ,4 7,3 7,3 7,0 6,3 6,7 5,4 5,2 5,3 6,2 5,8 6, ,8 4,9 5,4 5,1 4,7 4,9 4,6 5,4 5,0 4,9 5,1 5, ,6 3,3 3,5 3,5 4,0 3,7 5,0 6,1 5,6 4,3 5,1 4, ,1 2,3 2,2 2,7 3,2 2,9 5,2 6,0 5,6 4,0 4,7 4, ,5 2,1 1,8 2,3 2,6 2,4 5,3 5,8 5,6 3,8 4,4 4, ,6 2,2 1,9 2,2 2,7 2,4 6,2 5,8 6,0 4,2 4,5 4, ,9 1,8 1,3 1,5 2,2 1,8 4,0 4,6 4,3 2,8 3,6 3, ,7 0,9 0,8 0,8 1,2 1,0 2,7 2,6 2,7 1,8 2,0 1, ,5 0,7 0,6 0,6 1,1 0,9 2,0 2,3 2,2 1,3 1,8 1,6 Bilinmeyen 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Yüzde 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam Kaynak: DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN),DE Yay'n No: 2498, Ankara. 9

16 Türkiye Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek Kad n Ya Gruplar % #ekil 1. Türkiye Ya- Piramidi Aa0'da s'ras'yla yer alan ve Artvin line ilikin ya piramitlerini gösteren Grafik 2, Grafik 3, Grafik 4 ve Grafik 5 incelendi0inde; il genelinde, kent merkezinde, ilçe merkezlerinde ve köylerde 0-4 ya grubu nüfusun 5-9 ya grubu nüfustan daha az oldu0u hemen göze çarpmaktad'r. Bu tabloyu, son y'llarda Artvin ilinde do0urganl'k h'z'n'n azald'0'n'n bir göstergesi olarak de0erlendirmek mümkündür. Artvin l Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek Kad n Ya Gruplar % #ekil 2. Artvin l Geneli çin Ya- Piramidi 10

17 Artvin Kent Merkezi-2000 Bilinmeyen 80+ Erkek Kad n Ya Gruplar % #ekil 3. Artvin Kent Merkezi çin Ya- Piramidi Artvin lçe Merkezleri-2000 Bilinmeyen 80+ Erkek Kad n Ya Gruplar % #ekil 4. Artvin lçe Merkezleri çin Ya- Piramidi Gerek Tablo 6 ve gerekse ya piramidi grafikleri incelendi0inde; Artvin ili genelinde en kalabal'k ya grubu, Türkiye geneline paralel bir ekilde ya grubu olarak ortaya ç'kmaktad'r. Yine, Türkiye geneline paralel ekilde kent merkezi ve köylerde en kalabal'k ya grubu; ya grubu iken, ilçe merkezlerinde ise ya grubu olarak görülmektedir. 11

18 Artvin Köylerii-2000 Erkek Bilinmeyen Kad n Ya Gruplar % #ekil 5. Artvin Köyleri çin Ya- Piramidi Artvin ilinin 2000 y'l'ndaki nüfus piramidi (Grafik 2), 1955 y'l'ndaki nüfus piramidinden* çok farkl' bir yap'dad'r y'l'ndaki piramidin en önemli özelli0i, 15 ya'ndan küçük kuaklarda ya küçüldükçe o kuaklar'n nüfusunun azalmas'd'r. Bu tip nüfus piramidi, do0um say's'n'n azald'0' durumlarda görülür y'l'ndaki nüfus piramidinin bir di0er önemli özelli0i de, ölüm oran'ndaki azalmaya ba0l' olarak 2000 y'l'nda ileri yalar'n nüfusundaki azalman'n 1955 y'l'ndakinden daha yava olmas'd'r (DE, 2001). Artvin ili geneli için 2000 y'l' nüfus piramidinin sahip oldu0u bu özellikler, Türkiye ya piramidinde de (Grafik 1) görülmektedir. Hatta, Artvin linde ölüm oran'ndaki azalma Türkiye genelinden daha fazlad'r. Dolay's'yla, Artvin ili ya piramidi, bu haliyle gelimi ülkelerin ideal ya piramidi görünümünü Türkiye geneline oranla daha çok and'rmaktad'r. Artvin ili için Türkiye geneli ile kar'lat'rmal' olarak, yerleim yeri tipi ve ya gruplar'na göre nüfusun da0'l'm' (1990 ve 2000 y'llar' için), medyan ya ve ya ba0'ml'l'k oran'na ilikin bilgiler Tablo 7 de sunulmaktad'r. Artvin ilinde, 1990 dan 2000 y'l'na gelinceye kadar, tüm yerleim birimlerinde 15 ya alt' nüfusun toplam nüfus içindeki oran'nda azalma gerçeklemitir. Nitekim, il genelinde söz konusu oran 1990 y'l'nda % 30,8 iken, 2000 y'l'nda % 24,6 olmutur. Benzer ekilde, ayn' dönem için Türkiye genelinde de bir azal' söz konusudur. Buna kar'l'k, 2000 y'l'nda 65 ya ve üzeri nüfusun toplam nüfus içindeki oran' (% 11.1), Türkiye ortalamas'n'n (% 5,7) üzerinde olmakla birlikte, hem Artvin ve hem de Türkiye de döneminde söz konusu oran artm't'r (Tablo 7). * Artvin ilinin 1955 y'l'ndaki nüfus piramidine burada yer verilmemi olmakla birlikte, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN) adl' çal'madan (imek, 2004) elde edilebilir. 12

19 Tablo 7. Yerle-im Yeri Tiplerinde Nüfusun Büyük Ya- Gruplar8na DaB8l8m8, Medyan Ya- ve Ya- BaB8ml8l8k Oran8 Ya grubu Kent merkezi (%) lçe merkezleri (%) Köyler (%) Toplam (%) Türkiye (%) ,1 25,1 30,7 28,4 30,3 22,3 30,8 24,6 34,96 29, ,7 70,3 61,2 65,4 60,3 62,5 61,5 64,4 60,69 64, ,1 4,7 8,2 6,2 9,4 15,2 7,7 11,1 4,36 5,7 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Medyan ya ,83 29,40 22,21 24,8 Top. ya ba0. oran' 54,5 42,3 63,4 52,9 65,8 60,0 62,5 55,4 64,7 55,1 Kaynaklar: 1) DE, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler Artvin, DE Yay'n No: 2129, Ankara. 2) DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No: 2498, Ankara. 3) URL-4. Özetle, iki nüfus say'm' aras'nda Artvin ilinde 15 ya alt' çocuk nüfusun oran' azal'rken, 65 ya üstü yal' nüfus oran'nda art' gerçeklemitir. Her iki kesim de çal'amayacak ça0daki nüfusu temsil etmekle birlikte, hem 1990 ve hem de 2000 y'llar'nda özellikle Artvin iline ilikin yal' nüfus oran'n'n Türkiye genelinden fazla olmas', Artvin ilinde ortalama ömrün Türkiye ortalamas'n'n üzerinde olmas'yla aç'klanabilir. Öte yandan, periyodunda aktif nüfus olarak da adland'r'lan ya grubu nüfus oran' Artvin ilinde Türkiye geneline benzer ekilde art' göstermi ve 2000 y'l'nda Türkiye ile yakla'k ayn' orana ulam't'r (Tablo 7). Medyan ya göz önüne al'nd'0'nda ise, nüfusun yar's'n'n; Artvin ilinde 29,4 ve Türkiye genelinde ise 24,8 ya'ndan daha küçük oldu0u anla'lmaktad'r (Tablo 7). Bir baka ifadeyle, Artvin ilinde Türkiye geneline göre nüfusun daha yal' oldu0u, böyle bir sonucun ortaya ç'kmas'nda da özellikle çal'ma ça0'na giren genç nüfusun i bulmak amac'yla ili terk etmesinin etkili oldu0u söylenebilir. Nüfusu ekonomik aç'dan de0erlendirirken göz önüne al'nmas' gereken en önemli de0ikenlerden biri de ya ba0'ml'l'k oran'd'r. Ya ba0'ml'l'k oran'; toplam ya, genç ve yal' ba0'ml'l'k oran' olmak üzere üç farkl' ekilde hesaplanabilmektedir. Bunlardan yayg'n olarak kullan'lan', genç ve yal' ba0'ml'l'k oran'n' da içine alan toplam ya ba0'ml'l'k oran'd'r. DE taraf'ndan toplam ya ba0'ml'l'k oran' ya da ba0'ml'l'k oran'; ya grubundaki her 100 kii için 0-14 ile 65 ve daha yukar' ya gruplar'ndaki kii say's' (DE, 2003) olarak tan'mlanmaktad'r. Dolay's'yla, ba0'ml'l'k oran'n'; bir ekonomide aktif nüfus içerisinde, aktif olmayan nüfusun ya da kendisi d''nda bakmak zorunda oldu0u nüfusun oran' eklinde ifade etmek de mümkündür. Söz konusu oran, gelimi ülkelerde genellikle düük, buna kar'l'k gelimekte olan ülkelerde ise nispeten daha yüksektir. Nitekim, bu oran 2000 y'l' itibariyle Almanya (% 47,4), Fransa (% 50,8) ve ngiltere (% 50,3) gibi gelimi ülkelerde ortalama % 50 ler civar'nda seyrederken (URL-5), Türkiye de ise Tablo 7 den de görülece0i üzere % 55,1 seviyesinde gerçeklemitir. Öte yandan, ekonomik aç'dan topluma yük olan nüfus büyüklü0ünü gösteren ba0'ml'l'k oran', 2000 y'l' itibariyle Artvin (% 55.4) ve Türkiye de (%55,1) birbirine oldukça yak'n de0erdedir. Bununla birlikte, ayn' oran kent ve ilçe merkezinde Türkiye ortalamas'n'n 13

20 alt'nda, köylerde ise Türkiye ortalamas'n'n üzerindedir. Hatta kent merkezinde gelimi ülkeler ortalamas'n'n da alt'nda ve ilçelerde ise bu ülkelerin ortalamas'na yak'n bir de0er söz konusudur (Tablo 7). Artvin ilinde, özellikle köylerin 15 ya alt' nüfus oran' aç's'ndan en düük ve 65 ya üzeri nüfus oran' aç's'ndan ise en yüksek oranlara sahip olmas', daha önce de ifade edildi0i gibi, köylerden d'ar' do0ru yaanan yo0un nüfus göçünün bir sonucu olarak de0erlendirilebilir. Özetle, ba0'ml'l'k oran' aç's'ndan bak'ld'0'nda özellikle Artvin kent merkezi ve ilçe merkezlerinin, gelimi ülkelere yak'n ve hatta alt'nda oranlarla oldukça avantajl' bir konumda olduklar' ifade edilebilir Medeni Durum Artvin ili nüfusu yerleim yerleri itibariyle medeni durum aç's'ndan de0erlendirildi0inde, il merkezinde % 58, ilçe merkezlerinde % 58,6, köylerde % 64,9 ve il genelinde ise % 62,1 oran'nda evli olanlar'n tüm yerleim yerlerinde en fazla paya sahip oldu0u görülmektedir (Tablo 8). Öte yandan, Türkiye de 12 ya ve üstü kad'n nüfusun % 69 gibi büyük bir k'sm'n'n evli statüsünde (Ulusoy, 2002) oldu0u göz önünde bulundurulursa, Artvin merkezde kad'nlar için bu pay'n % 60,2, ilçe merkezlerinde % 61,1, köylerde % 63,6 ve il genelinde ise % 62,5 olmak üzere Türkiye ortalamas'n'n alt'nda oldu0u anla'lmaktad'r. Tablo 8. Artvin Yerle-im Yeri Tiplerinde Cinsiyete Göre Medeni Durumun Oransal DaB8l8m8 (%) Medeni durum Kent merkezi lçe merkezleri Köyler l Geneli Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam Erkek Kad'n Toplam Hiç evlenmemi 42,3 32,4 37,9 42,0 29,6 36,2 30,4 23,8 27,0 35,8 26,5 31,1 Evli 56,2 60,2 58,0 56,4 61,1 58,6 66,2 63,6 64,9 61,7 62,5 62,1 Boanm' 0,4 0,6 0,5 0,3 0,7 0,5 0,4 0,5 0,4 0,3 0,5 0,4 Ei ölmü 1,0 6,8 3,6 1,1 8,4 4,6 3,0 12,1 7,7 2,1 10,4 6,3 Bilinmeyen 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Toplam Yüzde 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Frekans Kaynak: DE, 2001, 2000GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n no: 2498,Ankara. Yine, Artvin kent merkezi, ilçe merkezleri ve köyler ile il genelinde kad'nlarda boanma oranlar'n'n (s'ras'yla % 0,6, % 0,7, % 0,5, % 0,5), Türkiye ortalamas' olan % 1,5 in (Ulusoy, 2002) hayli alt'nda kald'0', bir baka ifadeyle tüm yerleim yerlerinde boanm' nüfus oran'n'n oldukça düük oldu0u görülmektedir. Bu durum, Türkiye geneliyle k'yasland'0'nda, Artvin ilinde yap'lan evliliklerin çok daha sa0lam oldu0u ve kolayca y'k'lmad'0' sonucunu ortaya koymaktad'r. Artvin ilinde tüm yerleim birimlerde, ei ölmü yani dul olarak nitelendirilen kad'nlar'n oran', erkeklerden çok daha yüksektir (Tablo 8). Bu noktada, özellikle tekrar evlenme konusunda kad'nlar'n erkeklerden daha çekimser bir tav'r sergilemelerinin etkili oldu0u düünülebilir. 14

21 EBitim Kiinin e0itim düzeyi insan davran'lar'ndan pek ço0unu yüksek korelasyon ile aç'klayan bir de0ikendir. Bu nedenle e0itim düzeyi, ülkelerin sosyal kalk'nm'l'k düzeyini ölçmekte kullan'lan insani gelimilik indeksini oluturan üç de0ikenden biridir (Ulusoy, 2002). Artvin linde okuma yazma bilen ve bilmeyenlerin oransal da0'l'm' Tablo 9 da sunulmutur. Artvin ilinde okuma yazma bilen nüfusun oran' ülke genelinde oldu0u gibi her iki cinsiyet için de art' göstermi ve 1940 y'l'nda erkeklerin sadece % 43,9 u, kad'nlar'n ise % 12 si okuma yazma bilirken, bu oran 2000 y'l'nda erkeklerde % 94,3, kad'nlarda ise % 79,2 ye yükselmitir. Söz konusu dönemde kad'n nüfusun okuryazarl'k oran', erkek nüfusa oranla daha h'zl' artm't'r (DE, 2001) y'l'nda Türkiye genelinde ise, kad'nlarda % 80,6 ve erkeklerde % 93,8 lik okuma yazma oran' söz konusudur. Genelde bak'ld'0'nda, 2000 y'l' itibariyle Artvin ilinde okuma yazma bilenlerin oran' % 86,8 ile % 87,3 lük Türkiye ortalamas'n'n çok az alt'nda kalm't'r (Tablo 9). Tablo 9. Artvin linde Cinsiyete Göre Okuma Yazma Bilen ve Bilmeyenlerin Oransal DaB8l8m8 (%) E0itim Durumu Kent merkezi lçe merkezleri Köyler l geneli Türkiye Erkek Kad'n Erkek Kad'n Erkek Kad'n Erkek Kad'n Top. Erkek Kad'n Top. Okuma yazma bilmeyen 2,6 9,6 3,1 12,2 7,9 27,2 5,6 20,7 13,2 6,1 19,4 12,7 Okul bitirmeyen 14,6 19,1 19,7 22,4 18,6 18,2 18,4 19,6 19,0 21,5 21,5 21,5 Okuma Okul bitiren 82,8 71,1 77,0 65,1 73,4 54,4 75,8 59,5 67,7 72,3 59,1 65,8 yazma Mezuniyeti bilinmeyen 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 bilen Toplam 97,4 90,2 96,8 87,6 92,0 72,7 94,3 79,2 86,8 93,8 80,6 87,3 Okuma yazma durumu bilinmeyen 0,0 0,2 0,1 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Yüzde 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Toplam Frekans Not: E0itim durumu bilgileri 6 ya ve daha yukar' yataki nüfusu kapsamakta olup, tablonun son üç sütununda yer alan okuma yazma durumu bilinmeyenler ve okul durumlar'na ilikin detaydaki bilgilere Türkiye geneli için ula'lamad'0'ndan ilgili hücreler bo b'rak'lm't'r. Kaynaklar: 1)DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No: 2498, Ankara. 2) DE, Türkiye statistik Y'll'0' 2002, Yay'n Numaras' 2779, Ankara Öte yandan, Artvin ilinde tüm yerleim yerlerinde okuma yazma bilmeyenler içinde kad'n nüfusun pay', erkek nüfustan oldukça fazlad'r. Hatta, il genelinde okuma yazma bilmeyen kad'n nüfus (% 20,7), erkeklerin (% 5,6) yakla'k 4 kat'na kar'l'k gelmektedir. Benzer ekilde, Artvin ilinde okuma yazma bilen nüfus içinde okul bitirenler aras'nda da kad'n nüfusun oran' (%59,5), erkek nüfus oran'ndan (% 75,8) oldukça düüktür (Tablo 9). 15

22 Tablo 10. Artvin Erkek Nüfusunun Ya- Gruplar8na ve EBitime Göre Oransal DaB8l8m8 (%) Ya grubu Okuma yazma bilmeyen Bir okul bitirmeyen lkokul+ilkö0reti m Okuma yazma bilen Ortaokul+ortaok ul dengi meslek okulu Lise Lise dengi meslek okulu Yüksek ö0retim Mezuniyeti bilinmeyen Okuma yazma durumu bilinmeyen Yüzde Toplam Frekans ,9 83,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100, ,9 82,7 16,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100, ,2 3,2 53,7 14,1 18,6 8,8 0,1 0,1 0,1 100, ,0 1,2 29,4 17,3 31,0 12,1 7,0 0,1 0,1 100, ,6 0,8 31,9 15,8 22,1 11,7 16,0 0,0 0,0 100, ,5 1,1 36,8 19,1 18,4 9,4 13,7 0,0 0,0 100, ,8 1,2 39,3 18,9 20,6 9,1 9,0 0,1 0,0 100, ,1 1,3 43,2 15,0 18,6 9,1 10,7 0,0 0,1 100, ,3 2,1 51,6 12,0 14,7 5,7 10,5 0,1 0,0 100, ,1 4,2 61,3 9,6 8,0 4,4 8,3 0,0 0,0 100, ,6 7,4 65,6 7,0 4,7 2,7 6,9 0,0 0,0 100, ,3 10,7 68,4 4,3 2,0 1,8 3,3 0,0 0,0 100, ,5 20,2 51,9 2,8 0,8 1,5 1,2 0,1 0,0 100, Bilinmeyen 10,4 13,0 33,8 16,9 6,5 3,9 9,1 0,0 6,5 100,0 77 Yüzde 5,6 18,4 39,4 10,7 13,2 6,2 6,3 0,0 0,0 100,0 - Toplam Frekans Kaynak:DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n no: 2498, Ankara. Artvin erkek nüfusu içerisinde % 16,9 oran'nda yer alan okuma yazma bilmeyen nüfus henüz okula balamayanlardan olumaktad'r. Öte yandan, yalar' aras'ndaki gruplarda okuma yazma bilmeyenlerin oran' % 5 lerin alt'nda, bir baka ifadeyle, çok düük oranlarda kal'rken, 65 ya üstü nüfus içinde okuma yazma bilmeyenler ise % 21,5 lik oranla önemli bir yekün oluturmaktad'r. Artvin genelinde erkek nüfusun e0itim durumuna genel olarak bak'ld'0'nda, sadece ilkokul+ilkö0retim mezunu olanlar'n % 39,4 lük oranla ilk s'rada olduklar', bir okul bitirmeyip okuma yazma bilenlerin ise % 18,4 ile ikinci s'rada yer ald'0' görülmektedir. Yine erkekler aras'nda okuma yazma bilmeyenler % 5,6 iken, bir yüksek ö0retim kurumundan mezun olanlar ise % 6,3 oran'ndad'r (Tablo 10). Artvin ili kad'n nüfusu içerisinde de, erkeklere benzer ekilde, 6-9 ya grubunda okuma yazma bilmeyenlerin pay' % 16,3 olup, henüz okula balamayanlardan olumaktad'r. Ancak, kad'nlarda aras' ya gruplar' d''ndaki tüm gruplarda okuma yazma bilmeyenlerin oran' % 5 in üzerinde olup, 65 ya üzeri grupta okuma yazma bilmeyenlerin oran' ise erkeklerle kar'lat'r'ld'0'nda yakla'k 3,4 katl'k bir art'la % 72,9 lara ulamaktad'r. Bir baka ifadeyle, kad'nlar aras'nda erkeklere oranla okuma yazma bilmeyenlerin daha yayg'n oldu0u belirtilebilir. Di0er taraftan, genel olarak bak'ld'0'nda kad'nlar aras'nda, sadece ilkokul+ilkö0retim mezunlar'n'n, erkeklerde oldu0u gibi fakat onlardan daha yüksek bir oranla (% 43,7) ilk s'rada yer ald'0', buna kar'l'k % 20,7 lik oranla okuma yazma bilmeyenlerin ikinci s'ray' ald'0' görülmektedir. Kad'n nüfus içinde bir yüksek ö0retim kurumundan mezun olanlar ise % 2,3 lük oranla erkeklerin yakla'k üçte birine kar'l'k gelmektedir (Tablo 11). lokul+ilkö0retimden mezun olma oranlar' d''nda, Tablo 10 ve Tablo 11 de yer alan tüm kriterler aç's'ndan erkeklerle kar'lat'r'ld'0'nda, kad'nlar aç's'ndan olumsuz bir tablo ortaya ç'kmaktad'r. Nitekim, 2000 y'l' için Türkiye genelinde lise, lise dengi meslek okulu 16

23 ve yüksek ö0retim mezunu erkek oran' % 26,2 iken (DE, 2003) il genelinde bu oran % 25,7 (Tablo 10) ile ülke ortalamas'n'n çok az alt'nda gerçeklemitir. Ancak, lise, lise dengi meslek okulu ve yüksek ö0retim mezunu oran' kad'nlar için Türkiye genelinde % 14,5 iken (DE, 2003), il genelinde % 11,2 ile (Tablo 11) ülke ortalamas'n'n alt'ndad'r. Bir baka ifadeyle, e0itim imkanlar'ndan faydalanma noktas'nda, ülke genelinde var olan kad'n erkek aras'ndaki dengesizlik, Artvin ilinde de mevcuttur. Hatta, Artvin ilinde kad'nlar, e0itim imkânlar'ndan yararlanmaya ilikin olarak, hemcinslerine ait bir çok kriter aç's'ndan Ülke ortalama de0erlerinden de geridedirler. Tablo 11. Artvin Kad8n Nüfusunun Ya- Gruplar8na ve EBitime Göre Oransal DaB8l8m8 (%) Ya grubu Okuma yazma bilmeyen Bir okul bitirmeyen lkokul+ilkö0retim Ortaokul+ortaokul dengi meslek okulu Okuma yazma bilen Lise Lise dengi meslek okulu Yüksek ö0retim Mezuniyeti bilinmeyen Okuma yazma durumu bilinmeyen Yüzde Toplam Frekans ,3 83,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100, ,4 81,7 16,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 100, ,5 2,5 63,0 10,1 15,0 7,7 0,1 0,1 0,0 100, ,3 1,3 48,1 9,3 22,8 9,7 6,3 0,1 0,1 100, ,5 1,8 60,2 8,2 13,9 4,6 7,5 0,1 0,2 100, ,6 3,0 62,5 9,1 10,1 3,3 6,2 0,1 0,0 100, ,3 4,9 64,8 6,8 8,2 2,6 3,2 0,1 0,0 100, ,0 7,8 63,4 3,7 4,8 1,8 3,4 0,2 0,0 100, ,3 10,3 61,1 2,2 1,8 1,2 1,9 0,1 0,0 100, ,6 12,9 55,0 1,2 0,9 0,5 1,0 0,1 0,0 100, ,0 13,4 45,8 0,6 0,4 0,3 0,3 0,1 0,0 100, ,2 13,4 35,2 0,4 0,1 0,2 0,4 0,1 0,0 100, ,9 10,5 16,1 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 100, Bilinmeyen 28,0 11,0 35,4 6,1 9,8 2,4 1,2 0,0 6,1 100,0 82 Frekans 20,7 19,6 43,7 4,2 6,6 2,7 2,3 0,1 0,0 100,0 Toplam Yüzde Kaynak:DE, 2001, 2000 GENEL NÜFUS SAYIMI Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri (ARTVN), DE Yay'n No: 2498, Ankara. Öte yandan, e0itim durumunu bir de yerleim yerleri ve cinsiyet yönünden k'saca de0erlendirmek gerekirse, 25 ve daha yukar' yataki nüfus içinde en az ortaokul mezunu olanlar'n pay', tüm yerleim yerlerinde, erkek nüfus için kad'n nüfustan oldukça yüksektir. l merkezinde en az ortaokul mezunu olanlar'n oran' erkeklerde % 62 ve kad'nlarda % 32 düzeyinde iken, köylerde bu oran erkeklerde % 23 ve kad'nlarda % 5 olmaktad'r (DE, 2001). Dolay's'yla, il genelinde e0itim aç's'ndan kad'nlar aleyhine olan durum, yerleim yerleri özelinde de kendini göstermektedir Çal8-ma Hayat stihdam Durumu Nüfusun çal'ma ya' d''nda olmak, ö0renci ya da asker olmak, sosyal yap'ya ba0l' olarak üretimde bulunup bulunamamak, özürlülük nedeniyle üretici olamamak vb. nedenlerle i gücüne kat'l'm ve isizlik oranlar' de0imektedir. Bu oranlardaki de0iiklik oranlar'n tan'm'na da ba0l'd'r. Örne0in, istihdam göstergelerine baz olan nüfus, çocuk istihdam' düünülerek, 7 ya ve üstü nüfus olarak tan'mland'0' gibi, mecburi olan ilkokul e0itimi göz 17