TÜRKİYE DEMİRYOLU SEKTÖRÜNDE MESLEKİ YETERLİLİK* VOCATIONAL QUALIFICATION FOR RAILWAY SECTOR IN TURKEY

Transkript

1 * Ömür AKBAYIR 1 Özet Türkiye de Avrupa Birliği düzenlemelerine uyumlu mesleki yeterlilik çalışmalarına bir süre önce başlanmıştır. Mesleki Yeterlilik Kurumu, Çalışma Bakanlığı altında 2006 yılında kurulmuştur. Mesleki yeterlilik çalışmalarına demiryolu sektöründe 2009 yılında başlamış ve halen devam etmektedir. Bu çalışmada, demiryolu sektörü için mevcut durum incelenmiş ve gelecek için öneriler yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Mesleki yeterlilik, demiryolu, türkiye VOCATIONAL QUALIFICATION FOR RAILWAY SECTOR IN TURKEY Abstract Turkey has launched vocational qualification studies compatible with European Union regulations sometime ago. The Vocational Qualification Agency was set up under the Ministry of Labour in Vocational qualification studies in the railway sector have started in 2009 and is still ongoing. In this study, the current situation has been examined for the railway sector and suggestions are made for the future. Keywords: Vocational qualification, railway, Turkey Giriş Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemi nin kurulmasındaki temel amaç eğitim ile iş yaşamının nitelik talepleri arasında işlevsel bir bağ kurmaktır. Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemi nin ulusal meslek standardı ve ulusal mesleki yeterlilik olmak üzere iki bileşeni vardır. Ulusal meslek standartları; bir mesleğin başarı ile icra edilebilmesi için gerekli bilgi, beceri, tavır ve tutumların neler olduğunu gösteren asgari şartları içeren belgedir. Ulusal yeterlilikler ise; meslek standartlarını temel alarak geliştirilmekte ve ilgili ulusal yeterlilikte Mesleki Yeterlilik Kurumu Mesleki Yeterlilik Belgesi sahibi olmak isteyen bireylerin nasıl bir ölçme ve değerlendirme sürecine tabi tutulacağına, başarı ve belgelendirme şartlarına ilişkin unsurları içeren Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren teknik dokümandır. Çeşitli sektörlerde Ekim 2015 tarihi itibari ile 611 adet mesleğin standardı Resmi Gazetede yayınlanmış, 310 adet mesleki yeterlilik hazırlanmış ve Mesleki * Bu çalışma IWCEA2015 de bildiri olarak sunulmuştur. 1 Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Ulaştırma MYO, omurakbayir@anadolu.edu.tr

2 Yeterlilik Kurumu tarafından onaylanmıştır. Ayrıca 37 adet akredite olmuş yetkilendirilmiş sınav ve belgelendirme kuruluşu (VOC-Test merkezi) bulunmaktadır ( Bu çalışmada demiryolu sektöründe şimdiye kadar hazırlanmış ulusal meslek standartları ve ulusal yeterlilikler incelenmiştir. Demiryolu sektörü için Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemi nde görülen hatalar ve eksiklikler ortaya konmuş gelecek için tavsiyelerde bulunulmuştur. Yöntem Mesleki Yeterlilik Sistemi açısından Türkiye demiryolu sektöründeki hatalar ve eksikliklere ulaşmak için; konuyla ilgili Resmi Gazetede yayınlanan kanun ve yönetmelikler belirlenmiştir. Mesleki Yeterlilik Kurumu, Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü, TCDD, TCDD Vakfı, RAYTEST tarafından Mesleki Yeterlilik Sistemi ile ilgili çalışmalar incelenmiştir. Yürürlükteki ve taslak kanun, yönetmelikler ile söz konusu kurum/kuruluşların yaptığı çalışmalar karşılaştırılmıştır. Bulgular Çalışmaya dair bulgular; Mesleki Yeterlilik Kurumu ve demiryolu sektöründeki paydaşları, Türkiye demiryolu sektöründe ilk mesleki yeterlilik çalışmaları, mesleki yeterlilik çalışmalarının TCDD Vakfı tarafından yürütülmesi, Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü nün mesleki yeterlilikte rolü olarak dört başlıkta ortaya konulmuştur. Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Demiryolu Sektöründeki Paydaşları Şekil 1 de Mesleki Yeterlilik Sistemi nin demiryolu sektöründeki paydaşları ve aralarındaki ilişkiler görülmektedir. Bu sistemde koordinasyon Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından sağlanmakta, MYK sistemde izleme, değerlendirme, görevlendirme ve yetkilendirme görevlerini üstlenmektedir. Ulusal meslek standartları ve ulusal yeterlilikler; sektörlere ve mesleklere ilişkin yetkinliği ve temsil gücü olan ve Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından yetkilendirilmiş kamu kurum/kuruluşları, işçi, işveren, meslek örgütleri ve sivil toplum örgütleri tarafından iş dünyasının ihtiyaçları ve geleceğe dönük eğilimleri ile eğitim dünyası ve diğer sosyal tarafların katkılarının esas alınması suretiyle hazırlanmaktadır. Belgelendirilmek istenilen yeterliliklerde TÜRKAK dan TS EN ISO/IEC (Uygunluk Değerlendirmesi - Personel Belgelendirmesi Yapan Kuruluşlar İçin Genel Şartlar) standardına uygun oluşturulmuş sistem dâhilinde akredite edilmiş belgelendirme kuruluşları Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından yetkilendirilerek bu kuruluşların yaptığı sınavlarda başarılı olanlara Mesleki Yeterlilik Kurumu belgelerinin verilmesi sağlanmaktadır ( 34

3 EN göre akredite eder Yetkilendirir Mesleki Sınav ve Belgelendirme Kuruluşu (VOC Test Merkezi) Başvurur Belgesini onaylar ve yayınlar Mesleki yeterliliğini belgelemek isteyen Meslek standartları ve ulusal yeterlilikleri hazırlamak için görevlendirilir Yetkilendirir Yetkilendirir Eğitim Akreditasyon Kuruluşu Kamu kurum/kuruluşları, işçi, işveren, meslek örgütleri ve sivil toplum örgütleri Akredite eder Eğitim vermek isteyen kuruluş Şekil 1: Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Demiryolu Sektöründeki Paydaşları Türkiye Demiryolu Sektöründe İlk Mesleki Yeterlilik Çalışmaları Demiryollarında emniyet açısından kritik işlerde çalışan birçok meslek bulunmaktadır. Bunların en önemlilerinden biri treni kullanan tren makinisti mesleğidir (Taslak Demiryolu Emniyet Yönetmeliği, Haziran 2014). Demiryollarında çalışan tren makinistleri ile ilgili hususlar TCDD nin Başmakinistlerin, Makinistlerin ve Yardımcımakinistlerin Seçimi, Yetiştirilmesi, Görev, Yetki Ve Sorumluluklarına Ait 214 Numaralı Genel Emir i kapsamında yürütülmektedir. Söz konusu Genel Emir de tren makinistlerinin seçimi, 35

4 yetiştirilmesi, görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir. Bu Genel Emir Türkiye deki demiryolu tarihi kadar eski olup gelişen teknoloji ve şartlarla değişikliklere uğramış ve son olarak TCDD tarafından 214 Numaralı Genel Emir olarak yürürlüğe girmiş ve uygulanmaktadır (214 Numaralı Genel Emir, TCDD, 2005). Türkiye de demiryolu sektöründe ilk meslek standardı tren makinisti mesleği için 2009 yılında TCDD tarafından hazırlanmış ve Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Ulaştırma, Lojistik ve Haberleşme Sektör Komitesi tarafından onaylanarak tarihli Resmi Gazete de yayınlanmıştır (Tren Makinisti Ulusal Meslek Standardı, 2010). Tren Makinisti Ulusal Mesleki Yeterlilikleri ise; 2010 yılında Mesleki Yeterlilik Kurumu ile TCDD arasında yapılan bir protokol kapsamında 2011 yılında TCDD tarafından hazırlanması tamamlanmış ve yılında Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından onaylanarak ulusal yeterlilik olarak yayınlanmıştır yılında 5. yılını dolduran tren makinisti meslek standardına ilişkin güncelleme çalışmaları devam etmektedir ( Tren makinisti mesleği için aşağıdaki 5 yeterlilik birimi belirlenmiştir (Tren Makinisti Ulusal Yeterlilik, 2011). Bunlar: A1) Temel ve Mesleki İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) A2) Manevra ve Sürüş Uygulamaları A3) Demiryolu Trafiği ve Tren İşletme A4) Meslek Kültürü, Çevre Koruma ve Olağan Dışı Durumlara Müdahale A5) Türkçe Dil ve Anlatım Tren makinisti olarak çalışmak isteyen biri yukarıda sıralanan birimlerin hepsinin teorik ve pratik sınavlarında başarılı olması gerekmektedir. Mesleki Yeterlilik Çalışmalarının TCDD Vakfı Tarafından Yürütülmesi Demiryolu sektöründe ilk meslek olarak tren makinisti yeterliliklerinin belirlenmesinden sonra; diğer meslekler için mesleki yeterlilik belirleme çalışmaları TCDD Vakfı tarafından yürütülmeye başlanmıştır ( 17 yeni meslekte mesleki yeterlilikler geliştirmek için 2011 ve 2012 yıllarında Mesleki Yeterlilik Kurumu ile TCDD Vakfı arasında bir protokol yapılarak TCDD Vakfı görevlendirilmiştir. TCDD Vakfı tarafından geliştirilen Tablo 1 de görülen meslek standartları 2012 ve 2013 yıllarında Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir ( Tablo 1: TCDD Vakfı Tarafından Geliştirilen Meslek Standartları 1 Demiryolu Yol Kontrol Görevlisi (Seviye 4) 2 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 3) 3 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 5) 4 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 6) 5 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarım Makinesi Operatörü (Seviye 4) 36

5 6 Kondüktör (Seviye 4) 7 İstasyon Trafik İşletmeni (Seviye 5) 8 Trafik Kontrolörü (Seviye 6) 9 Tren Teşkilcisi (Seviye 4) 10 Raylı Sistem Araçları Elektrik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 11 Raylı Sistem Araçları Elektronik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 12 Raylı Sistem Araçları Mekanik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 13 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 14 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 5) 15 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 6) TCDD Vakfı tarafından Demiryolu Taşımacılığı Sektöründe Ulusal Yeterlilik Sistemi ve Voc-Test Merkezi Kurulması Projesi kapsamında, 02 Mart 2012 tarihinde RAYTEST Limited Şirketi (VOC Test Merkezi) kurulmuştur. Kurucu ortakları TCDD Vakfı, RAYDER ve DTD olan RAYTEST; demiryolu sektöründe sınav ve belgelendirme, eğitim, testlaboratuar, AR-GE ve danışmanlık hizmetleri verme amacı ile kurulmuştur ( RAYTEST 2013 yılında TÜRKAK tarafından TS EN ISO/IEC standardına göre akreditete edilmiş ve RAYTEST e 2014 yılında Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından Tren Makinisti Ulusal Yeterliliği için Sınav ve Belgelendirme Yetki Belgesi verilmiştir. RAYTEST halen sadece Tren Makinisti Ulusal Yeterliliği için sınav ve belgelendirme yetkisine sahiptir ( Tablo 2 de bulunan TCDD Vakfı tarafından hazırlanan taslak yeterlilikler, Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından 2013 yılında onaylanarak Ulusal Yeterlilik olarak yürürlüğe girmiştir ( Tablo 2: TCDD Vakfı Tarafından Geliştirilen Ve 2013 Yılında Onaylanan Mesleki Yeterlilikler 1 Kondüktör (Seviye 4) 2 İstasyon Trafik İşletmeni (Seviye 5) 3 Trafik Kontrolörü (Seviye 6) 4 Tren Teşkilcisi (Seviye 4) 5 Raylı Sistem Araçları Elektrik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 6 Raylı Sistem Araçları Elektronik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 7 Raylı Sistem Araçları Mekanik Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) Tablo 3 de bulunan TCDD Vakfı tarafından hazırlanan taslak yeterlilikler ise, Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından 2015 yılında onaylanarak Ulusal Yeterlilik olarak yürürlüğe girmiştir (

6 Tablo 3: TCDD Vakfı Tarafından Geliştirilen Ve 2015 Yılında Onaylanan Mesleki Yeterlilikler 1 Demiryolu Yol Kontrol Görevlisi (Seviye 4) 2 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 3) 3 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 5) 4 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarımcısı (Seviye 6) 5 Demiryolu Yol Yapım, Bakım ve Onarım Makinesi Operatörü (Seviye 4) 6 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 4) 7 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 5) 8 Raylı Sistemler Sinyalizasyon Bakım ve Onarımcısı (Seviye 6) 9 Alüminotermit Ray Kaynakçısı (Seviye 3) 10 Ray Ark Kaynakçısı (Seviye 3), Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğünün Mesleki Yeterlilikte Rolü 655 sayılı KHK nın 8.maddesine göre; d) Demiryolu altyapı işletmecileri ve demiryolu tren işletmecileri ile demiryolu taşımacılığı alanında organizatör, acente, komisyoncu, gar veya istasyon işletmecisi ve benzeri faaliyette bulunanlar ile makinistler başta olmak üzere bu işlerde çalışanların mesleki yeterlik şartlarını belirlemek, bununla ilgili eğitim vermek veya verdirmek, sınav yapmak veya yaptırmak ve bunları yetkilendirmek ve denetlemek. görevleri Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğüne verilmiştir (655 Sayılı KHK, 2011). Diğer taraftan; 5544 sayılı Kanun un 4. Maddesine göre; a) Ulusal meslekî yeterlilik sistemi ile ilgili yıllık gelişme planlarını hazırlamak, geliştirmek, uygulamasını yapmak veya yaptırmak, denetlemek; bunlara ilişkin düzenlemeleri yapmak. ç) Ulusal meslek standartlarını temel alarak, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek. görevleri Mesleki Yeterlilik Kurumuna verilmiştir (5544 sayılı Kanun, 2006). Burada aynı görev ve sorumlulukların iki farklı kuruma verildiği görülmektedir. Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan taslak yönetmeliklere bakıldığında birçok meslek için mesleki yeterlilik belgesi istenmektedir. Söz konusu mesleklerle ilgili henüz meslek standardı ve mesleki yeterlilikler bulunmaktadır (Demiryolu Hemzemin Geçitlerinde Alınacak Tedbirler ve Uygulama Esasları Hakkında Yönetmelik, 2013; Taslak Demiryolu Taşıma Yönetmeliği, 2014; Taslak Demiryolu Emniyet Yönetmeliği, Haziran 2014). Sonuçlar ve Öneriler Demiryolu sektöründe serbestleşme sürecinin başladığı ve devam ettiği şu günlerde mesleki yeterlilik önem kazanmıştır. Serbestleşen sektöre yeni demiryolu tren işletmecilerinin girebilmesi için mesleki yeterlilikle ilgili tüm çalışmaların tamamlanması gerekmektedir. Ancak şu ana kadar demiryolu sektöründe 16 adet meslek standardı ve 18 adet ulusal mesleki yeterlilik yürürlüğe girmiştir. Sadece Tren Makinisti Ulusal Yeterliliği için sınav ve belgelendirme yapılabilmektedir. Serbestleşme süreci ile ortaya çıkan bazı düzenlemelerde bazı meslekler için mesleki yeterlilik zorunlu tutulmuştur. Bu mesleklerden özellikle 38

7 emniyetle ilgili kritik işlerde çalışacak personele yönelik mesleki yeterlilik çalışmalarına henüz başlanmamıştır. Sektörde bulunan ve gelecekte oluşması öngörülen VOC Test Merkezleri nin tarafsız ve bağımsız olması önem arz etmektedir. Bu merkezlerin ortaklıklarında demiryolu tren işletmecilerinin, demiryolu altyapı işletmecilerinin ve zilyetlerin bulunması bunların tarafsızlığına ve bağımsızlığına gölge düşürecektir. Ayrıca demiryolu sektöründe rekabet açısından VOC Test Merkezi sayısının artması gerekmektedir. Mesleki yeterlilik dokümanında zorunlu tutulmamışsa akredite edilmiş bir eğitim kurumunda eğitim almak zorunlu olmamakla beraber; demiryolu sektöründe yeterliliklere göre eğitim veren akredite edilmiş bir eğitim kurumu henüz bulunmamaktadır yılında kurulan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü ile 2006 yılında kurulan Mesleki Yeterlilik Kurumu nun demiryolu sektöründeki görev ve sorumlulukları net bir şekilde birbirinden ayrılmalıdır. İş piyasasının talep ettiği meslek profiline uygun bireylerin yetişmesine katkı sağlanmak için; ulusal meslek standartları, Milli Eğitim Bakanlığı ve üniversiteler tarafından eğitim ve öğretim programları ile de uyumlu hale getirilmelidir. Kaynakça Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü. (Ekim 2015). Taslak Demiryolu Emniyet Yönetmeliği.. Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü. (Ekim 2015). Taslak Demiryolu Taşıma Yönetmeliği. Mesleki Yeterlilik Kurumu. ( ). Ulusal Yeterlilik 11UY Tren Makinisti Seviye 4. Revizyon No:00. Mesleki Yeterlilik Kurumu. adresinden 30 Ekim 2015 tarihinde alınmıştır. RAYTEST Eğitim, Belgelendirme, Danışmanlık. adresinden 30 Ekim 2015 tarihinde alınmıştır. Resmî Gazete. ( ). 655 Sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Sayı : (Mükerrer). Resmî Gazete. ( ). Demiryolu Hemzemin Geçitlerinde Alınacak Tedbirler ve Uygulama Esasları Hakkında Yönetmelik. Sayı : Resmî Gazete. ( ) Sayılı Meslekî Yeterlilik Kurumu Kanunu. Sayı : Resmî Gazete. ( ). Ulusal Meslek Standardı Tren makinisti Seviye 4 Referans kodu / 10UMS TCDD. ( ). Başmakinistlerin, Makinistlerin ve Yardımcımakinistlerin Seçimi, Yetiştirilmesi, Görev, Yetki Ve Sorumluluklarına Ait 214 Numaralı Genel Emir. TCDD yi Geliştirme ve TCDD Personeli Dayanışma ve Yardımlaşma Vakfı. adresinden 30 Ekim 2015 tarihinde alınmıştır. 39