SİYASETİN FİNANSMANI. Sürdürülebilir Bir Demokrasinin Aracı DOÇ. DR. MEHMET KARAKAŞ

Transkript

1 SİYASETİN FİNANSMANI Sürdürülebilir Bir Demokrasinin Aracı DOÇ. DR. MEHMET KARAKAŞ İstanbul, 2015

2 Yayın No : 3188 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Ocak 2015 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit ve Büro Malz. San. Tic. Ltd. Şti. Yıldız Mah. Çırağan Cad. No: 5 1 Nolu Mağaza Beşiktaş-İST. Tel: (0212) (Sertifika No ) Kapak Tasarım : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No ) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Hakettikleri zamanı ayıramadığım eşim ve çocuklarıma

4 iv Siyasetin Finansmanı

5 Önsöz v ÖNSÖZ Siyasal partiler, demokrasinin sürdürülebilirliği açısından vazgeçilmez bir öneme sahiptirler. Politik rekabetin artması partilerin paraya olan ihtiyacını arttırmıştır. Önemli olan husus, ihtiyaç duyulan bu kaynağın nasıl elde edileceğidir. Halkın, siyaset kurumuna ve siyasetçiye olan güvenini yeniden sağlamak gerekmektedir. Siyaset kurumunun gelir ve giderlerini saydamlık ve hesap verme sorumluluğunu işletecek şekilde paylaşması önemli mesafe alınmasına imkan sağlayacaktır. Buna ilave olarak, medyanın, sivil toplumun ve halkın düzenleme yapılması konusundaki kararlılığı da önem arzetmektedir. Diğer bir ifade ile bütünlükçü bir bakış açısı olmazsa kalıcı çözümün elde edilmesi zaman alacaktır. Siyasetin finansmanı ile ilgili yapılan düzenlemeleri, yolsuzlukla mücadeleye destek olunmasından ziyade, demokrasinin sağlam temellere oturtulmasına katkı yapan bir süreç olarak görmek daha doğru bir bakış açısı olacaktır. Siyasetin yapılma zeminini finansman açısından sağlıklı bir yapıya kavuşturmak için gerekli koşullar oluşturulmalıdır. Bir anlamda sahaya ilişkin alt yapı düzenlemesi gerçekleştirilmelidir. Seçime katılan partilere öncelikle asgari düzeyde bir yardım yapılmalı ve daha sonra aldığı oy a göre yardımda bulunulmalı-

6 vi Siyasetin Finansmanı dır. Seçim sonrasında ise harcamalar denetlenerek bazı partilerin haksız üstünlük sağlamaları engellenmelidir. Seçim dönemleri, partilerin varolan bütün güçlerini kullanarak başarılı olmak istedikleri dönemlerdir. Bu nedenle seçim dönemleri saydamlık açısından ciddi düzeyde denetlenmelidir. Siyasetin finansmanına ilişkin sorunlara dar açıdan bakılmamalıdır. İktisat, maliye, kamu yönetimi, sosyoloji, siyaset bilimi gibi sosyal bilimlerin diğer alanları açısından da konu değerlendirilmelidir. Diğer bir ifadeyle, konu çok disiplinli olarak çalışılmalıdır. Nitekim çalışmamızda konunun bu boyutuna, diğer çalışmalardan farklı olarak geniş şekilde yer verilmektedir. Bunun dışında, çalışmada saydamlığın ve hesap verme sorumluluğu nun da siyasetin finansmanı ile ilişkilendirildiği görülecektir. Kitabın üç bölümünü yazdıktan sonra, sanki bir yerlerin eksik kaldığı hissine kapıldım. Acaba ne yapabilirim diye düşünürken, bizzat bu alanın içinde bulunan siyasetçilerle ve sahanın nabzını tutan kimselerle görüşmenin doğru olacağı kanaatine vardım. Düşüncemi paylaştığım ilk zamandan itibaren, desteklerini esirgemeyen kıymetli hocalarıma ve değerli dostlarıma teşekkür etmek isterim. Bu kapsamda kıymetli vakitlerini ayırarak hazırlamış olduğumuz sorulara, yüzyüze yapmış olduğumuz mülakatlarla cevap veren; Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Mali ve İdari İşlerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı İstanbul Milletvekili Sn. Dr. Nurettin Nebati ye, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Grup Başkan Vekili Yalova Milletvekili Sn. Muharrem İnce ye, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Mali İşlerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Sn. Prof. Dr. Mevlüt Karakaya ya, Türk Parlamenterler Birliği Genel Başkan Yardımcısı ve AK Parti Kayseri Milletvekili Sn. Yaşar Karayel e, ANAR Genel Müdürü Sn. Dr. İbrahim Uslu ya ve KONDA Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Tarhan Erdem e en içten şükranlarımı sunmak isterim.

7 Önsöz vii Kitabın yazılması konusunda beni daima yüreklendiren, akademik hayatım boyunca engin bir sabır ve anlayış gösteren sevgili eşim Meryem e, kendisi ile fazla ilgilenemediğim canım oğlum Burak a ve ailemizin en küçük üyesi canım kızım Ebrar a nihayetsiz teşekkürlerimi sunarım. Üzerimdeki emeklerini her zaman minnetle anacağım kıymetli anne ve babama müteşekkirim. Doç. Dr. Mehmet KARAKAŞ İstanbul,

8 viii Siyasetin Finansmanı

9 İçindekiler ix İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V GİRİŞ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR VE İLİŞKİLER 1.1. İKTİSAT BİLİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE İLİŞKİLER Devlet ve Ekonomi Arasındaki İlişkiler Kaynak Ayırımı Fonksiyonu Gelir Dağılımı Fonksiyonu İstikrarı Sağlama Fonksiyonu Özel Kesim ile Kamu Kesimi Arasındaki İlişkiler Kamusal Seçiş Teorisi ve Devletin Aksaması KAMU MALİYESİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE İLİŞKİLER Kamu Maliyesinin Konusu Kamu Maliyesinin Diğer Bilim Dalları İle İlişkileri Kamu Maliyesi İktisat İlişkisi Kamu Maliyesi Siyaset İlişkisi... 28

10 x Siyasetin Finansmanı Kamu Maliyesi Hukuk İlişkisi Kamu Maliyesi Sosyoloji İlişkisi SİYASET BİLİMİNE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE İLİŞKİLER Siyasi Partiler ve Demokrasi Siyasal Aktörler ve Davranışları Seçmenler Siyasi Partiler Bürokrasi Çıkar ve Baskı Grupları Siyasal Aktörler Arasındaki İlişkiler Seçmen Politikacı İlişkileri Politikacı Bürokrat İlişkileri Bürokrat Seçmen İlişkileri Politikacı, Çıkar ve Baskı Grubu İlişkileri BÖLÜM SİYASETİN FİNANSMANI 2.1. SİYASETİN FİNANSMANI NEDEN ÖNEMLİDİR? SİYASETİN FİNANSMANI ALANINDA GENEL GÖRÜNÜM SİYASETİN DEVLET TARAFINDAN FONLANMASI Fonlamanın Faydaları Fonlamanın Sakıncaları BİR YOLSUZLUK TÜRÜ OLARAK SİYASAL YOLSUZLUK Yolsuzluk Siyasal Yolsuzluk... 63

11 İçindekiler xi 2.5. ÇEŞİTLİ ÜLKELERDE SİYASETİN FİNANSMANI Almanya Fransa Birleşik Krallık İspanya Amerika Birleşik Devletleri TÜRKİYE DE SİYASİ PARTİLERE YAPILAN DEVLET YARDIMLARI TÜRKİYE DE SİYASİ PARTİLERİN GELİRLERİ TÜRKİYE DE SİYASİ PARTİLERİN HARCAMALARI BÖLÜM SİYASETİN FİNANSMANINDA SAYDAMLIK VE HESAP VERME SORUMLULUĞU 3.1. SİYASETİN FİNANSMANINDA İYİ YÖNETİŞİMİN ALTBAŞLIĞI OLARAK SAYDAMLIK VE HESAP VERME SORUMLULUĞU Genel Olarak ve Siyasetin Finansmanı Boyutuyla Saydamlık Saydamlık Siyasetin Finansmanında Saydamlık Genel Olarak ve Siyasetin Finansmanı Boyutuyla Hesap Verme Sorumluluğu Hesap Verme Sorumluluğu Siyasetin Finansmanında Hesap Verme Sorumluluğu TÜRKİYE DE SİYASİ PARTİLERİN MALİ DENETİMİ Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti)

12 xii Siyasetin Finansmanı Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) AVRUPA BİRLİĞİ İLERLEME RAPORLARINDA SİYASETİN FİNANSMANI TÜRKİYE DE SİYASETİN FİNANSMANI ALANINDA MEVCUT DURUM VE YAPILMASI GEREKENLER Siyasetin Finansmanına İlişkin Mevcut Durum Siyasetin Finansmanına İlişkin Yapılması Gerekenler BÖLÜM SİYASETİN FİNANSMANINA İLİŞKİN YAPILAN MÜLAKATLAR 4.1. Adalet ve Kalkınma Partisi (Ak Parti) Mali ve İdari İşler Genel Başkan Yardımcısı İstanbul Milletvekili Sn. Dr. Nurettin Nebati ile Yapılan Mülakat Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Grup Başkan Vekili Yalova Milletvekili Sn. Muharrem İnce ile Yapılan Mülakat Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Mali İşlerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Sn. Prof. Dr. Mevlüt Karakaya ile Yapılan Mülakat Türk Parlamenterler Birliği Genel Başkan Yardımcısı Ak Parti Kayseri Milletvekili Sn. Yaşar Karayel ile Yapılan Mülakat Anar Genel Müdürü Sn. Dr. İbrahim Uslu İle Yapılan Mülakat Konda Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Tarhan Erdem ile Yapılan Mülakat Sonuç Kaynaklar

13 İçindekiler xiii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Piyasa Ekonomisi ve Kamu Ekonomisinin Karşılaştırılması Tablo 2: Devlet Yardımı Alan Ülkelerin Oranları Tablo 3: Siyasi Partilere Doğrudan Devlet Yardımı Tablo 4: 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanununa Göre Siyasi Partilere Yapılan Yardımlar( ) Tablo 5: Bir Kişinin Yıllık Olarak Yapabileceği Bağış Miktarının Üst Sınırı Tablo 6: Siyasi Partilere Yapılan Bağışlar Tablo 7: Çeşitli Ülkelerde Siyasi Partilerin Mali Denetiminden Sorumlu Kurumlar

14 xiv Siyasetin Finansmanı ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Özel Kesim ile Kamu Kesiminin İşleyiş Mekanizması Şekil 2: Baskı Gruplarının Devletin Erkleri İle İlişkisi Şekil 3: Siyasetin Finansmanının Düzenlenmesi ve Devletin Yaptığı Gözetimin Performansı Şekil 4: Para-Siyaset İlişkisi Şekil 5: Siyasetin Finansmanında Kontrol Mekanizması Şekil 6: Açıklama Süreci ve Beklentiler... 51