GYLEBLR SANAT BALAMINDA GELENEKSELDEN GÜNCELE SHIBORI TEKN UYGULAMALARI

Transkript

1 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES GÜZEL SANATLAR FAKÜLTES TEKSTL BÖLÜMÜ TEKSTL ANASANAT DALI LSANS TEZ GYLEBLR SANAT BALAMINDA GELENEKSELDEN GÜNCELE SHIBORI TEKN UYGULAMALARI Gül Menet KIRMIZI Danıman Yard. Doç. Füsun ÖZPULAT zmir I

2 ÖNSÖZ Gök kubbe altında söylenmemi bir sözün bulunmadıı sıklıkla tekrarlanan bir söylenmi sözdür. Ne var ki söylenmi söze yeni bir yorum ile güncellenmi zenginlikler kazandırılabilir. Böylece geçmiin varlıını koruyan deerleri bizimle beraber yaamaya devam ederler. Tarihsel süreç içinde geçmi yaantılar deerlendirilirken iki farklı yönde yanılgıya dümek olasıdır. Tarihçi kendisini gününün kavramlamaları ile geçmie taıyabilir veya geçmiin olgularını yaadıı zamanın kavramsal bütünlüü içinde deerlendirmeye çalıır. Her iki durumda da söz konusu yaantıların gerei gibi kavranması ve irdelenmesi mümkün olmayacaktır. Asya Kıtası nın kadim tarihi içinde izlenebilen kültürel olguların kökenleri hakkında kesin kararlara varmanın ne kadar zorlu bir i olduunu bu alanda çalıma ve aratırma yapanlar bilirler. Ne var ki bu zorluk bizi söz konusu alanda oluturulması gerekli olan düünsel ortama katkıların yapılması çabalarından vazgeçirmemelidir. Çalımamız bu bakı noktasından hareketle tarihsel metodun ııında geçmiten gelen yaratım süreçlerinin anlaılması ve yeni ilevsel canlılıın kazanılması balamında Shibori konusunu incelemektedir. Doal olarak böyle bir konu tarihsel sürecin geliimi içinde homojen ve sürekli olduu farz edilen bir kültürel yapı içinde ele alınamaz. Böylece Shibori konusu zamana ve bölgelere göre çeitli yerel farklılıklar içeren çok boyutlu bir kavramsal yelpaze zenginliinde deerlendirilmelidir. Aratırmamızın konusu olan Shibori tekniinin genel literatürde yerel farklılıkları ve tarihsel süreç içinde görülen aamaları içeren çeitli açılımları ile ve farklı isimler altında sergilendii görülecektir. Yurt dıındaki ikametimiz süresinde Japonya ya sıklıkla yaptıımız gezilerde Japon kültürünü zamanın ve ulaabildiimiz literatürün olanak verdii ölçüde yakından tanımaya çalıtık. Shibori teknii ile tanımamız ve zaman içinde ilgi duyarak yakınlamamız da bu çerçevede geliti. Okumakta olduunuz çalımanın sözü edilen bu yakınlama çerçevesinde Japon kültürel yapılanmaları bütünü içinde Shibori konusuna odaklandıını burada belirtmek istiyoruz. Japon kültürel yapılanmalarından söz ederken bu yapılanmaları birletiren harcın Zen Budizm olduu konusu da hemen gündeme gelir. Bu deerlendirmenin tarihsel süreç içinde geçmi dönemlerde olduu kadar günümüzün Japonya sı için de geçerli olduu söylenebilir. Böylece Zen Budizm hakkında burada kısa bilgi vermek de zorunlu hale gelir. Doktrinsizliin Doktrini olarak da tanımlanabilen Zen düüncesi sezgisel anlayıı esas alır. Kelimeler ve cümlelerin sabit anlamları yoktur. Kelimeler onları kimin kullandıına, bu kelimelerin kime söylendiine ve hangi durumda kullanıldıına balı olarak anlam kazanır. Bazı tanımlamalar balangıçta anlamsız görünebilir, çünkü esas anlam satırların arasındaki boluktadır. Baka bir deyile Buda gibi aydınlanmı olanlar, yani Budisatva lar kelimelere ve bu kelimeler ile ilikili mantıa dayalı bir tartıma içine asla girmezler. Bu balamda Zen ve iirsel anlatım yüzyıllar boyu yan yana ve karılıklı bir etkileim içinde yaamılardır. te bu noktada Zen ile genel olarak sanat arasındaki ilikiden söz etmek yerinde olur. Zen sanatçısının yapacaı i estetik açıdan ele alınan herhangi bir nesnenin doal olarak miras aldıı deerler hakkında en sade bir yaratımsal öneride bulunmaktan ibarettir. Bu açıdan herhangi bir nesnenin resmi yapılabilir, II

3 herhangi bir durumun iiri yazılabilir, duyulan herhangi bir ses müzie dönüebilir. Bu nedenle sanatçının görevi, kendisi ie karımadan önce nesnenin içinde zaten var olan ruhu, bu ruhun ebedi niteliklerini düünsel bir yorum içinde ortaya koymaktan ibarettir. Bunu yapabilmek için sanatçı nesnenin içindeki ruhu ve onun Buda doasını tam olarak idrak etmelidir. Bütün bunların yanında Zen düüncesinin doal yaklaımı Japon sanatçılarının kontrollü kazalar yolu ile rastlantısal güzelliin de ötesinde sanatsal yaratımlara yönlenebilmelerini salar. Bu durum sadece her eyin olabildii bir yaratım ve düün ortamını deil, aynı zamanda bir tek varlık içinde bütünleen tüm nesnelerin yaratıma açık doasını da ortaya koyar ve yaratıcı düünceyi mümkün kılar. nsanolunun örtünme ve doa koullarına karı korunma zorunluluundan kaynaklanarak balayan giyim macerası tarihsel süreç içinde sosyal, ekonomik, kültürel balamda irdelenmesi gereken bir olgu olarak deerlendirilmektedir. Bu macera içinde tekstil ürünleri tarihsel sürecin belirledii deiimlerin etkisiyle bütün kültürlerde ekil, desen, süsleme, renk farklılıkları ile düünsel geliimin sanatsal yaratıma yansıması balamında incelenmek durumundadır. Giderek artan bir ivme ile globalleen dünyamızda bu geliim içinde tekstil ürünlerindeki tasarımların, baskı, ve boyamanın zengin çeitlilii beni bu dalda aratırma yapmaya yöneltti. Aratırmamızda Japonya da ekillendirilmi balama boyama denilen, ve yine tarihsel süreç içinde günümüzde çeitli ülkelerde farklı isimlerle uygulanan Shibori tekniini ve bu tekniin güncellenmesinden doacak olanakları incelemek istedik. Japonya da Shibori adı ile tanımlanan sanatsal yaratım olgusunun hangi ülkelerde, hangi tekniklerle uygulandıını ve bu tekniin güncellenmi haliyle giyilebilir sanat balamında nasıl bir uygulama alanı bulabileceini irdelemeye çalıtık. te bu noktada doktrinsizliin doktrini olarak da tanımlanabilen Zen düüncesi balamında incelenen Shibori teknii geleneksel birikimden kaynaklanan, fakat güncel yorumlar ııında ve tek defaya mahsus nitelii ile giyilebilir sanat alanında yeni tasarım ve yaratımlara soluk verebilecek nitelii ile kendisini ortaya koymaktadır. Böylece özellikle haute couture yüksek moda ve custom made ısmarlama alanlardaki pazarın taleplerine karılık verebilecek bir düün ve sanat yaratımı alanına ıık tutabilmek aratırmamızın ana hedeflerinden biri olarak belirlenmitir. Böyle bir hedef söz konusu tekniin mass production seri üretim alanına kapalı olduu anlamında deerlendirilmemelidir. Doal olarak her bilimsel ve sanatsal aratırma alanı farklı yorumlara açıktır ve özellikle kendisini katı bir yorum ile balamayan Shibori tekniinin böyle yorumlara açık olması gerekir. Biz yalnızca aratırma ve ilgi alanımızın belirlenmesi açısından bu alanda hangi dilimin ele alındıını belirtmekte yarar gördüümüzü burada belirtmek istiyoruz. Bu aratırma konusunda literatür tararken Türkçe kaynak bulmak konusunda zorlandıımızı söylemek yerinde olur. Bu konudaki Türkçe kaynakların nicel yetersizlii söz konusu alanda aratırma yapanları ülkemize yönelik tartıma ve olanakların irdelenmesi açısından da zorlamaktadır. Bundan dolayı genelde yabancı dillerde yayınlanmı olan kaynakların deerlendirilmesi yoluna gidilmi ve özellikle ngilizce dilinde yazılmı olan kaynaklardan yararlanılmıtır. Bununla birlikte gerek söz konusu kaynakların ve gerekse bunlar ııında incelenen konunun zenginlii bu alanda çalıma yapacaklara yeni aratırmalar için cesaret ve ilham verici niteliktedir. Bu çalıma Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tekstil Bölümü öretim kadrosunun dört yıl süresince bizlere vermi oldukları özverili III

4 emeklerin düünsel alanda kiiliklerimize katkılarını betimleyen bir ürün olarak algılanmalıdır. Sözü edilen tüm öretim kadrosu ile birlikte bölüm bakanımız Sayın Prof. Suhandan ÖZAY DEMRKAN a, tez danımanım Sayın Yard. Doç. Füsun ÖZPULAT a ve sevgili hocam Sayın Yard. Doç. Cemal MEYDAN a özel olarak teekkürlerimi sunarım. Gül Menet Kırmızı zmir,2005 IV

5 ÇNDEKLER ÖNSÖZ...I ÇNDEKLER... II GR... 1 BRNC BÖLÜM... 2 SHIBORI Japon Shıborı Tekstil Tarihi ve Sanatı Tarihsel Dönemler Asuka Nara Dönemleri Heian Dönemi Muomachi Edo Meiji dönemi 1868 den günümüze Japonya Dıındaki Ülkelerde Shıborı Uygulamaları Bandhani: Plangi: Laharia: Jiao xie : Adire: Viklebatik: Tritik: Japonya da Shıborı Uygulamaları Clambing Shibori : Kenetleme Katlama ibori tajime: Binding Shibori - Sıkma, balama: Miura Kumo Kanoko Stitching - Shibori Dikili Ori - Nui Shıborı Mokume: Pole wraping - boruya sarma Arashi Shibori: Diyagonal Boruya Sarma Farklı Shiborı desen örnekleri Shıborıde Kullanılan Kumalar pek: Pamuk V

6 Yün Keten Shibori Boyamasında Kullanılan Boyar Maddeler Mordanlı boyalar Küp Boya (Vat dye) Asit boya Azoik boya (Naftol) Pigment boya Direkt boya Metal-kompleks boya Reaktif boya Dünyada Shıborı Tekniini Uygulayan Sanatçılar ve Eserleri Norihisa Miura Asako Sakakibara Doudan Batıya-gelenek ve yenilik ile Japon Takeda ailesi Kensuke Ogura Kahori Katano Machiko Furusawa Itchiku Kubota Yuh Okano KNC BÖLÜM 2. GYLEBLR SANAT (Wearable Art Movement) Giyilebilir Sanat Hareketi Zen Düüncesinde Giyilebilir Sanat Günümüzde Giyilebilir Sanat Hareketinin Sanatçıları ÜÇÜNCÜ BÖLÜM PROJELER PROJE PROJE PROJE PROJE PROJE SONUÇ KAYNAKLAR: VI

7 SERGLER: DERGLER: SEMPOZYUMLAR VII