ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİ. Dersin Amacı Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımının Genel Yapısı. Dr.Öğr.Üyesi Gökçe BAYSAL TÜRKÖLMEZ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİ. Dersin Amacı Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımının Genel Yapısı. Dr.Öğr.Üyesi Gökçe BAYSAL TÜRKÖLMEZ"

Oz Erbakan
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİ Dr.Öğr.Üyesi Gökçe BAYSAL TÜRKÖLMEZ Zeleny (1982) multiple criteria decision making kitabına aşağıdaki cümle ile başlar: ıt has become more and more difficult to see the world around us in a unidimensional way and to use only a single criterion when judging what we see çevremizdeki dünyayı tek boyutlu olarak görmek ve gördüğümüzü yargılarken yalnızca bir tek kriter kullanmak çok daha zor bir hale geldi 2 Dersin Amacı Çok kriterli karar verme problemlerinin yapısını ve çözüm yöntemlerini öğrenmek Gerçek hayat uygulamalarını incelemek Ders Planı: Hafta Konular 1 Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımının Genel Yapısı 2 AHP yöntemi 3 AHP Yönteminin uygulamaları 4 ANP Yöntemi ve uygulamaları 5 Expert Choice programıyla problem çözümü 6 ELECTRE Yöntemi 7 ELECTRE Yönteminin uygulamaları 8 Ara Sınav 9 TOPSIS Yöntemi 10 TOPSIS Yönteminin Uygulamaları 11 VIKOR Yöntemi 12 VIKOR Yönteminin Uygulamaları 13 Ödev Sunumları 14 Ödev Sunumları 3 4 Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımının Genel Yapısı Karar verme problemleri, günlük hayatta oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Günlük karşılaştığımız bir problemden, şirketlerin verdiği stratejik karar problemlerine kadar çok geniş bir alanda karşımıza çıkar. Karar problemleri, amaçlarına, matematiksel yapılarına ve karar aşamalarına göre farklı yöntemlerle çözülmektedir. Birçok kamu sektörü ve özel sektör karar problemi çoklu amaç ve hedefleri içerir. Örnek: Bir nükleer enerji santrali kurarken amaçlar aşağıdaki gibi olabilir: Güvenlik Sağlık Çevre Maliyet 5 6 1

2 ArGe araştırmalarının yönetiminde yürütülen bir çalışmada (Moore ve diğerleri 1976), aşağıdaki amaçlar belirlenmiştir: Kârlılık Büyüme ve ürün hattında çeşitlilik Artan Pazar payı Teknik ekipmanın bakımı Firma itibarı ve imaj Rekabeti öngören araştırmalar Bir şehirde elektrik dağıtımı için hat rotasının belirlenmesinde aşağıdaki gibi birkaç amaç düşünülebilir: Maliyet Sağlık Güvenilirlik Bölgenin önemi 7 8 Üniversitede uzmanlık seçiminde, aşağıdaki birkaç amaç/kriter düşünülebilir: Mezuniyet sonrası iş bulma İş ücreti ve ilerleme fırsatı Uzmanlıkla ilgili olması Uzmanlık alanında başarı olasılığı Gelecekteki iş imajı Ebeveynin dilekleri Çok Kriterli Karar Verme Çok kriterli karar verme (ÇKKV-MCDM), karar vermenin en iyi bilinen dalıdır. İki bölümde incelenir: Çok Amaçlı Karar Verme Çok Özellikli/Nitelikli Karar Verme (ÇNKV), (ÇKKV ile aynı model sınıfındadır) 9 10 Çok Amaçlı Karar Verme (MODM) Karar uzayının sürekli olduğu problemlerdir. Örneğin, çok amaçlı fonksiyonların olduğu matematiksel programlama problemleri Vektör-maksimizasyonu problemleri olarak da bilinir. Çok Amaçlı Optimizasyon olarak da adlandırılır. Çok Nitelikli Karar Verme ÇNKV/ÇKKV (MADM/MCDM) kesikli karar uzayına sahiptir. Önceden belirlenen alternatifler kümesi vardır. MCDM oldukça farklı olmasına rağmen, her iki yaklaşım ortak bakış açısına sahiptir. Alternatif ve nitelik kavramları (hedefler veya karar kriterleri) temel farklılığı oluşturur

3 Alternatifler Karar vericinin sahip olduğu farklı eylem seçeneklerini gösterir. Sonlu olduğu varsayılır. Birkaç tane olabildiği gibi yüzlerce de olabilir. Belirlidir. Önceliklendirilebilir. Sıralanabilir. Çoklu Nitelikler Her MCDM problemi çoklu niteliklerle ilişkilidir. Nitelikler izlenen alternatiflerin farklı boyutlarını gösterir. Kriterler çok sayıda olduğu zaman (10 dan fazla) hiyerarşik olarak düzenlenebilir. Bazı kriterler daha önemli olabilir Çoklu Nitelikler Her önemli kriter birkaç alt-kriterle ilgili olabilir. Benzer şekilde, her alt-kriter de daha alt kriterlerle ilgili olabilir. Bazı MCDM yöntemleri karar probleminin kriterlerindeki hiyerarşik yapıyı göz önünde bulundurabilmesine rağmen, çoğunluğu kriterin tek seviyede olduğunu varsayar. Kriterler Arası Çatışma Farklı kriterler, alternatiflerin farklı boyutlarını gösterdiği için, birbirleriyle çatışabilirler. Örneğin, maliyet kar ile çatışır. Bazı MCDM yöntemleri bu çatışmayı incelerken, bazılarında kriterler arasında çatışma olmaması gerekir Kıyaslanamayan Birimler Farklı kriterler farklı ölçüm birimleriyle ilgili olabilir. Örneğin, ikinci el araba alırken, maliyet ve kilometre bilgileri sırasıyla TL ve gittiği km ile ölçülür ve bunlar kıyaslanamaz. Farklı ölçüm birimleri MCDM problemlerinin çözümünü zorlaştırabilir. Karar Ağırlıkları MCDM yöntemlerinin çoğu, kriterlere önem ağırlıklarının belirlenmesini gerektirir. Genellikle, bu ağırlıklar toplamları 1 olacak şekilde normalize edilir

4 Karar Matrisi Karar Matrisi MCDM problemi matris formatıyla kolaylıkla gösterilebilir. A: Karar Matrisi, aij elemandan oluşan (mxn) boyutlu matris. Matrisin elemanları (aij), Cj kriterine göre Ai alternatifinin performansını gösterir. (i=1,2,3,,m ve j=1,2,3,,n). Karar vericinin, karar kriterinin nispi performansının ağırlığını belirlediği varsayılır. Bazı kaynaklarda kriter yerine hedef/amaç da kullanılabilir. Kriterler C1 C2 C3... Cn Alternatifler w1 w2 w3... wn A1 a 11 a 12 a a 1n A2 a 21 a 22 a a 2n Am a m1 a m2 a m3... a mn MCDM süreci 1.Problemi ve karar vericiyi tanımla, ÇKKV yaklaşımı için içeriği belirle 2.Kriterleri tanımla (ne önemli) ve 3.Alternatifleri tanımla nasıl değerlendirileceklerine karar ver 5.Her kritere önemine göre 4. Her alternatif için kriterlerin ağırlıklarının atamasını yap ölçümlerini veya sonuçlarını hesapla 6.Karar kurallarını uygula Problemi analiz etmek için sorulabilecek bazı sorular: Problemin veya ikilemin önemi nedir? Sezgisel bir yaklaşım için uygun olan küçük bir problem mi, yoksa daha formel bir yaklaşım mı gerekiyor? Problem veya ikilem anahtar parçalara (kriter) ayrılabiliyor mu? Kriterlerin bazıları birbirleriyle çatışıyor mu? Problem veya ikilem karşılaştırılması gereken birkaç alternatif içeriyor mu? 7. En iyi alternatifi veya alternatif kümesini belirle. Duyarlılık analizi yap Örnek 1 Bu alternatifler belirlendi mi yoksa daha ileri araştırmalar gerekiyor mu? Problemle ilgili ön kararınız nedir? Problemin çözümünde hangi çok kriterli karar verme yöntemi/yöntemleri kullanılabilir? Yaz döneminde 4 arkadaş İzmir de ev kiralamaya karar verdiniz. Dördünüz de farklı semtlerde staj yapacaksınız, ancak içinizden 2 kişinin aynı zamanda yaz okulundan aldığı birer ders var. Hepinizin öncelikli tercihi ayrı odalarda kalmak, ancak iki kişi aynı odada kalabilirsiniz. Beğendiğiniz bir ev olursa kışın da kalmayı düşünebilirsiniz. Bunun dışında herkesin apartman dairesi için kendi öncelikleri var

5 Örnek 1 devam Yaptığınız araştırmalar sonucu 5 ev buldunuz. Evlerin özellikleri tabloda veriliyor. Ev adı Binanın yaşı Oda sayısı m2 Semt Isınma türü Klima? Sıcak su var mı? WiFi var mı? A Gaziemir Kombi Yok Var Yok 750 B Alsancak Merkezi Var Var Yok 1500 C Buca Klima Var Yok Var 600 D Karşıyaka Klima Var Var Yok 1200 E Balçova Kombi Var Var Var 2200 Kira? Kaynak: Yıldırım ve Önder (Editörler), İşletmeciler, Mühendisler ve Yöneticiler için Operasyonel, Yönetsel ve Stratejik Kararların Çözümünde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, Dora Basım-Yayın Dağıtım Ltd.Şti, 2. Baskı,

Benzer belgeler

AHP ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ AHP AHP. AHP Ölçeği AHP Yönteminin Çözüm Aşamaları

AHP ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ AHP AHP. AHP Ölçeği AHP Yönteminin Çözüm Aşamaları ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ 1970 li yıllarda Wharton School of Business da çalışan Thomas L.Saaty tarafından Karmaşık çok kriterli karar verme problemlerinin çözümü için geliştirilmiştir. Tüm kriterler