PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer HARLAK. UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999)

Transkript

1 UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999)

2 Sosyal psikologların iki şapkası Emprik araştırmalara dayanan kuramlar inşa eden bilimci Laboratuvar dışındaki pratik sorunları çözmek için bilgisini kullanan davranış mühendisi

3 Sosyal psikologlar baştan beri uygulama ile ilgili 1899 William JAMES eğitim lar Kurt LEWIN eylem araştırması (action research) Sosyal problemleri anlamayı ve çözmeyi amaçlayan araştırmalar. Gelenek sürüyor. Çocukların günlük bakımlarının iyileştirilmesi İşçi-işveren görüşmeleri Okullarda kopyanın önlenmesi... Olumlu eylem politikalarının değerlendirilmesi

4 Sosyal psikologların işleri Akademik hayat uygulamalı ortamlar Hastaneler Hükümet kuruluşları İşletmeler Diğer

5 Uygulamalı sosyal psikoloji nedir? Toplumsal sorunları çözme girişiminde, sosyal psikolojik ilke ve araştırma yöntemlerinin gerçek yaşam ortamlarında kullanımı

6 Hangi ortamlar? Sağlık psikolojisi Koruyucu hekimlikten, hastalıkla başa çıkmaya kadar sağlık bakımının her yönünde sosyal psikoloji Yasal sistem İlk uygulama alanlarından Örgütsel davranış Çalışma ortamında sosyal psikoloji Çevre Psikolojisi Sosyal ve fiziksel çevrenin etkileri

7 Sağlık Psikolojisi Fiziksel hastalığın gelişmesi, önlenmesi ve tedavisini etkileyen psikolojik süreçleri inceler. Davranışsal tıp (behavioral medicine) Psikolojik durumun sağlık üzerindeki etkileri

8 Hastalığın Gelişimi: Psikolojik stresin rolü Yaşam stresi ve hastalık Yaşam olayları-fiziksel ve psikolojik hastalık riski ilişkisi kanıtlanmış Eşin ölümü, sınavlar v.s. ve hatta gündelik küçük olaylar hastalık olasılığını Nasıl? stres kötü beslenme ve egzersiz yapmama Psikonöroimmunoloji bağışıklık sisteminde zayıflama PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

9 Algılanan kontrol ve karamsarlık Temel bir ihtiyacımız: Yaşamımızdaki olaylar üzerinde kontrol sahibi olmak Kontrol duygusu - fiziksel ve ruhsal sağlık ilişkili Önemli yaşam olaylarının kişinin kontrolünün dışında olduğu duygusu, depresyon nedenleri arasında Bazı insanlar daha karamsar, Olumsuz olayları kontrolü dışında algılamakta ve gelecekte durumun iyileşmesi için pek bir şey yapılamayacağına inanmakta. Stresli yaşam olaylarında daha fazla hastalık belirtisi göstermekte

10 A Tipi kişilik ve kalp hastalığı Belli davranış tarzları kalp hastalığına yakalanma riskini arttırıyor. Hangi tarz? Aşırı başarı yönelimli, rekabetçi, düşmanca, zaman baskısında kalan Nasıl etkiliyor? Belki ilk belirtiler ihmal ediliyor. Yaşam stresine tepkisel olma kardiyovasküler sistemi zorluyor. Bu bağlantıları bulmak, önlemler için gerekli

11 Sosyal Destek Arkadaşlar veya tanıdıklar ile temasta olma sağlık ilişkili. Nasıl etkiliyor? 1. Yaşam olayları ne olursa olsun sosyal desteği olan kişiler daha sağlıklı 2. Yaşam sorunları olduğunda arkadaşlar stres için kaynaklarımıza tampon işlevi görüyor. İtiraf ya da kendini açma PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

12 Hastalıkları önlemeye yardımcı davranışlar Her hastalık değil ama bazıları önlenebilir. Koruyucu hekimlik Bireyi özellikle beden eğitimine, iyi beslenmeye, kötü alışkanlıklardan uzak durmaya güdüleme Neden bazıları koruyucu davranışlarda bulunmuyor? Gerçekçi olmayan iyimser inançlar Davranışları ile hastalıklar arasında bağlantı kurmuyor Çok soyut verilen istatistiksel bilgi yerine kendi deneyimini kullanma eğiliminde

13 Önleme davranışını güdülemenin bazı yolları: Koruma-Motivasyon Modeli Eğer medyadaki mesajlar şu enformasyonları taşırsa etkili: 1. Hastalık ciddidir (yüksek tehdit). 2. Bireyler tehdide açıktır. 3. Belirli davranışlar, tehdidin ortaya çıkmasını önlemekte etkilidir. 4. Kişi önleyici sağlık davranışlarını yapabilir. PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

14 Sigara içmenin başlamadan önlenmesi Alışkanlıkların değiştirilmesi zor. O halde başlamadan önlemeli! Farklı programlar: Sigara karşıtı filmler, posterler Mesajlar: Kendiniz karar verebilirsiniz. Arkadaşlarınızın baskısına direnebilirsiniz. Ortamın baskısına direnebilirisiniz. Sonuç: Program etkili PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

15 Herhangi bir hastalığın gidişatı: Semptomlardan bakım aramaya doğru Fiziksel belirtilere duyarlılık Herkes eşit değil Ruh hali etkili Belirtileri teşhis etme Belirtilerin bir hastalık göstergesi olduğuna karar verme -sağduyu modellerini bilme- PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

16 Hasta olduğunuzda: Sağlık personeli ile etkileşim ve tedavi Doktor-hasta etkileşimleri Hastalar kaygılı ve korkmuş durumda asıl belirtileri söylemeyi veya önemli soruları sormayı unutur memnuniyetsizlik Hastalar ne zaman memnun? Doktor, iyi dinleyerek sözel olmayan mesajları da anladığında ve bunları iletişimde kullandığında. Tedavi ile uğraşma Tetkikler sırasında sorun üzerinde düşünmemek stresi azaltabilir. Ama sonra... arttırabilir. Kontrol duygusunu korumak önemli Cerrahi müdahaleler PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

17 Endüstri Psikolojisi (Örgütsel Davranış) Çalışma Ortamında Sosyal Psikoloji Çalışma deneyimi yaşam doyumunun önemli kaynaklarından. Bizim davranışımız, iş arkadaşlarımızın ve amirlerin davranışlarının bizim üzerimizde etkisi var. Dolayısıyla, örgütsel davranışın hem işveren hem de işgörenler üzerinde geniş etkileri vardır.

18 Endüstri Psikolojisi (Örgütsel Davranış) Bireyler, gruplar konusundaki bilimsel çalışmalar ve organizasyonların yapısı ve işleyişi aracılığıyla çalışma ortamlarında insan davranışını anlamaya ve öngörmeye çalışır.

19 İş doyumu ve etkilerini belirleme (Job satisfaction) Doğru işgöreni seçme İş-işgören uyumu İş doyumunu arttırma İş doyumunun artması verimlilik (productivity) artışı değildir. İşgören, terfi politikalarını bilirse ve performansının nasıl değerlendirileceğini bilirse artar. İş zenginleştirme Esnek çalışma saatleri Örgüte bağlılık

20 Performans değerlendirme Atıflar İçsel/dışsal Bir işin ne kadar iyi yapıldığına karar verme En iyi satışı yapan?! Baştaki kararların sonraki değerlendirmeler üzerindeki etkileri Periyodik değerlendirmeler Performans değerlendirmeye tepkiler Herkes kendini daha yüksek değerlendirir. Farklılıklar çatışma

21 Verimliliği arttırma Birçok yolu var. Anahtar sözcük: uygun Kazançtan doyum: ama Para ile saadet olmaz! 4 faktör 1. Mutlak değer Bireyin elde ettiği gelirin ekonomik yararları ve yaşam standartlarının karşılamasından memnuniyeti 2. Denklik Gelirin kendi zihnindeki miktarla uyumu 3. İçsel doyum Göreli olarak az kazansa da memnun olması 4. Sosyal karşılaştırma Diğerleriyle karşılaştırdığındaki memnuniyeti

22 Verimliliği arttırma Güdüleyici olarak enformasyon Çalışan, mesleğinde en iyi nasıl ilerleyebileceğini bildiğinde performans daha yükselir. (Oyunun kuralı!) PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer

23 Başarılar... PSİ PSİ362 Doç.Dr. Hacer