Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 72, Haziran 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 72, Haziran 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Öğr. Üyesi. Sibel KÜÇÜK Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği sibel_9741@hotmail.com Begüm YAĞMUR Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi begum_sahin_86@hotmail.com YENİDOĞAN YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ HEMŞİRELERİNİN İŞ STRESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ve ALGILANAN İŞ STRESİ DÜZEYLERİ Öz Giriş Tüm sağlık çalışanları gibi Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesi (YYBÜ) hemşireleri de fiziksel çalışma ortamı, vardiyalı çalışma, rol belirsizliği ve çatışması, aşırı iş yükü, ücretin yetersiz olması gibi pek çok nedene bağlı iş stresi yaşayabilmektedir. Materyal ve Metot Araştırma YYBÜ hemşirelerinin iş stresini etkiyen faktörler ve iş stresi düzeylerinin belirlenmesi amacıyla, 64 hemşire ile tanımlayıcı kesitsel tipte yapılmıştır. Veriler anket formu ve Algılanan İş Stresi Ölçeği (AİS) ile toplanmıştır. Değerlendirmede sayı, ortalama, yüzde, Kruskal Wallis ve Wilcoxon test analizleri kullanılmıştır. Anlamlılık değeri p<0.05 kabul edilmiştir. Bulgular Meslektaş ve hekimler ile iletişim problemi yaşama, ücret yetersizliği, yapılan işin değersiz/önemsiz görülmesi, çalışma ortamına ait nedenler başlıca iş stresörleridir. Medeni durum, çocuk sahibi olma, nöbetli çalışma, bir gecede bakılan ortalama hasta sayısı ve YYBÜ de çalışma memnuniyet ile Algılanan İş Stresi Ölçeği puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır (p<0.05).

2 Sonuç Hemşirelerin çocuk sahibi olma, medeni durum, nöbetli çalışma, bakılan hasta sayısının artması, YYBÜ de çalışmaktan duyulan memnuniyet durumları AİS ölçeği puanlarını etkilemektedir. Daha büyük gruplar ile çalışmalar yapılması, YYBÜ stresörlerinin azaltılması için önlemler alınması önerilebilir. Anahtar kelimeler: YYBÜ, hemşire, algılanan iş stresi FACTORS AFFECTING JOB STRESS FACTORS AND PERCEIVE JOB STRESS LEVELS OF THE NEONATAL INTENSIVE CARE UNIT NURSES Abstract Introduction Like all health workers, newborn intensive care unit NICU nurses can experience many work-related stresses such as physical work environment, shift work, role ambiguity and conflict, excessive workload, insufficient wages. Material and Methot The study was conducted with a descriptive cross-sectional type with 64 nurses in order to determine factors and levels of work stress of the NICU nurses. The data were collected by a questionnaire and the Perceived Stress Scale (AIS). Number, averages, percentages, Kruskal Wallis and Wilcoxon test analyzes were used statistical analyses. Significance value was accepted as p <0.05. Result Communication problems with colleagues and physicians, inadequacy of pay, causes of work environment are the main stressors. There was a statistically significant difference between marital status, having children, shift work, the average number of patients care in one night, and the Job Satisfaction Perceived Stress Scale score (p<0.05). Conclusion Nurses' ownership of children, marital status, seizure activity, increase in the number of patients cared, satisfaction levels in working at the NICU affects the scores of the AIS. Working with larger groups, it may be advisable to take precautions to reduce for NICU stressors. Keywords: NICU, nurse, perceive stress scale 143 GİRİŞ İş stresi günümüz insanının hayatında önemli bir yere sahiptir (Keskin ve Kaya, 2008). İş, bireyler için gelir kaynağı ve kendilerini gerçekleştirme imkanı buldukları bir alan olmasının yanında fiziksel ve psikolojik etkenlerle stres oluşturabilmektedir (Soysal, 2009). Işık, gürültü, ses gibi fiziksel etkenlerin yanı sıra çalışma saatlerinin düzensizliği, vardiyalı çalışma sistemi, rol belirsizliği ve çatışması, iş güvenliğinin olmayışı, aşırı ya da az iş yükü, ücretin yetersiz olması gibi çok sayıda faktör çalışanlarının stres düzeylerini arttırarak sağlıklarını olumsuz etkileyebilmektedir. İş ortamı stresi bir seviyeye kadar çalışan performansını arttırmakta ancak optimal seviyeyi aştığı zaman kişi performansını düşürebilmektedir (Kılıç ve Sakallı, 2013). Sağlık çalışma ortamlarında sağlık bakım yaklaşımları, organizasyon değişiklikleri, çalışma ortamının fiziki yapısı, iş yükünün fazla olması, kişilerarası ilişki sorunları, yoğun bakım gerektiren veya ölmek üzere olan hasta

3 ile çalışma iş stresi nedenleri olarak sıralanmaktadır (Clegg, 2001; Iacovides ve ark, 2003; Boey, 1998). Yoğun bakım hemşirelerinin en fazla iş yükü ve kritik hasta bakımı ile ilgili stres yaşadıkları (Nehir ve Özaltın, 2007) ve %48.9 nun stres düzeyinin aşırı derecede olduğu bilinmektedir (Ergün, Özer ve Baltaş, 2001). Yenidoğan bebekler ve aileleri ile izole bir ortamda çalışma iş kaynaklı stresi arttırmaktadır (Aytekin ve Kurt, 2014). Hasta gereksinimlerini belirleyen, bakımı planlayan, uygulayan ve etkinliğini değerlendiren ve hasta ile kesintisiz 24 saat birlikte olan aynı zamanda sağlık ekibi üyelerinin koordinasyonunu sağlayan meslek grubu olarak hemşirelerin hastaya en yüksek düzeyde fayda sağlayabilmeleri içim iş ortamlarındaki stres faktörlerinin azaltılması önem taşımaktadır (Tzeng, Ketefian, ve Redman, 2002; Sengin, 2003). Hemşirelerin iş stresi kaynaklarının belirlenerek en aza indirilmesi, gerek kişisel stres düzeyini azaltarak gerekse iş doyumunu arttırarak bireysel sorunları en aza indirebilmeye ve çalışma verimliliğini arttırabilmeye yardımcı olabilir. Bu çalışma; yenidoğan yoğun bakım ünitesinde çalışan hemşirelerin iş stresini etkileyen faktörler ve iş stresi düzeylerinin belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. MATERYAL ve METOT Gereç ve Yöntem Çalışma tanımlayıcı kesitsel tipte yapılmıştır. Araştırmanın Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini Ankara il merkezinde hizmet veren bir çocuk ve doğumevi hastanesinde YYBÜ de çalışan toplam 68 hemşire oluşturmuştur. Herhangi bir örneklem seçimine gidilmemiş, araştırmaya katılmayı kabul eden 64 hemşire ile araştırma tamamlanmıştır. Verilerin Toplanması Araştırma verileri tarihleri arasında, yüz yüze görüşerek toplanmıştır. Veri Toplama Araçları Araştırma verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu ve Algılanan İş Stresi Ölçeği (AİS) ile toplanmıştır. Anket formu: Anket formu hemşirelerin sosyodemografik özellikleri ve YYBÜ iş ortamına ait değişkenleri içeren toplam 15 sorudan oluşan oluşmaktadır. Algılanan İş Stresi Ölçeği (AİS): Cohen ve Williamson tarafından geliştirilen ölçeğin ülkemiz için geçerlilik ve güvenilirliği Baltaş ve Baltaş (2012) tarafından yapılmıştır. Ölçek 15 sorudan oluşan beşli Likert tipindedir ve değerlendirilmesinde elde edilen toplam puan 15 e bölünerek bireyin ölçek puanı elde edilmektedir (A = ; B = ; C = ; D = ; E = ; F = ). A, B, E ve F düzeyi puan verimliliği etkileyebilecek ve sağlığı tehdit edebilecek stres düzeylerini; C ve D düzeyi puan ise uyaran etkisi yaratıp başarıyı artıran stres düzey olarak değerlendirilmektedir (Baltaş ve Baltaş, 2012). Algılanan İş Stresi Ölçeğinin Cronbach alfa değeri 0.84 tür. Bu çalışma için ölçeğin cronbach alpha değeri 0.81 olarak hesaplanmıştır. Verilerin Değerlendirilmesi Verilerin değerlendirilmesinde sayı, ortama, yüzde, Kruskal Wallis ve Wilcoxon test analizleri kullanılmıştır (IBM SPSS Statistics 21.0 (IBM Corp. Released IBM SPSS Statistics for Windows Version Amornk, NY: IBM Corp.). Anlamlılık değeri p<0.05 kabul edilmiştir. Araştırmanın Etik Boyutu Araştırmaya başlanmadan önce gerekli yasal (TC. Sağlık Bakanlığı Kamu Hastaneleri Birliği Ankara 2. Bölge Sekreterliği: / ) ve etik izin (AYBÜ Etik Kurulu: /53) ve katılımcılardan onamları alınmıştır. 144

4 BULGULAR Çalışmaya katılan hemşirelerin tamamı kadın, yaş ortalaması dir ve ortama 10.89±7.92 yıldır hemşire, 4.90±3.07 yıldır YYBÜ hemşiresi olarak çalışmaktadır. Hemşirelerin %79.7 si evli, %60.9 u çocuk sahibi, %67.2 si lisans mezunu, %89.1 i nöbet usulü ile çalışmakta, %70.2 si ayda ortalama olarak 2-9 nöbet tutmakta ve %50 si bir gecede 7-8 yenidoğana bakmaktadır (Tablo 1). Tablo 1. Sosyodemografik özellikler (n=64) Değişkenler n % Yaş Medeni durum Evli Bekar Çocuk Var Yok Çocuk sayısı (n=39) Eğitim durumu Lise Önlisans Lisans Lisansüstü Meslekte çalışma yılı 0-5 yıl yıl yıl ve üzeri YYBÜ de çalışma yılı 0-5 yıl yıl yıl ve üzeri Nöbet tutma durumu Evet Hayır Aylık ortalama tutulan nöbet sayısı (n=57)

5 Bakılan ortama hasta sayısı ve üzeri Hemşirelerinin %64.1 i YYBÜ de çalışmaktan kısmen memnun olduğunu ve YYBÜ den ayrılmayı istemediğini belirtmiştir. Neredeyse tamamı (%98.4) iş yeri stresörlerinin sağlığını olumsuz etkilediğini, en fazla etkinin ruhsal ve fiziksel olarak görüldüğünü (%60.4), ilk sıralarda alınan ücretin yetersiz olmasını (%89.1), fiziksel, kimyasal ajanlar, enfeksiyon, radyasyon gibi çalışma ortamında sağlığını tehdit edecek tehlikelere maruz kalma (%78.2), yaptıkları işin değersiz ve önemsiz görülmesi (%75.0), meslektaşlar (%63.5) ve hekimler (%65.6) ile iletişim sorunları yaşamayı iş ortamı stresörleri olarak belirtmişlerdir (Tablo 2). 146

6 Tablo 2. YYBÜ iş ortamına ait değişkenler Değişkenler (n=64) n % YYBÜ de çalışmaktan duyulan memnuniyet (n=64) Memnun Kısmen memnun Memnun değil YYBÜ den ayrılmayı isteme (n=64) Evet Hayır İş ortamı stresörlerinin sağlığını olumsuz etkilediğini düşünme durumu (n=64) Evet Hayır İş ortamı stresörlerinin olumsuz etkileri (n=53) Fiziksel etki Ruhsal etki Fiziksel ve ruhsal etki İş ortamı stresörleri olduğu düşünülen nedenler* İletişim ile ilgili nedenler Meslektaşlar ile iletişim sorunu yaşama Hekimlerle iletişim sorunları yaşama Hekim tarafından sözel şiddete maruz kalma Hasta ve aileleri ile ilgili problem yaşama Aileden yeterli destek alamama Meslek ile ilgili nedenler Alınan ücretin yetersiz olması Yapılan işin değersiz ve önemsiz görülmesi Nöbetli çalışma Kritik hasta bakımından sorumlu olma Mesleki bilgi ve beceri konusundaki yetersizlik Mesleksel otonominin olmaması Çalışma ortamı ile ilgili nedenler Çalışma ortamında sağlığını tehdit edecek tehlikelere maruz kalma (fiziksel, kimyasal ajanlar, enfeksiyon, radyasyon vs) Çalışma ortamında yanlış giden her şey hakkında suçlanılma/sorumlu tutulma Olması gerekenden fazla hasta bakma *Soruya birden fazla cevap verilmiştir. Yüzdeler n sayıları üzerinden hesaplanmıştır. 147 YYBÜ de çalışan hemşirelerin yaş grubunda, yüksek lisans mezunu, meslekte 0-5, YYBÜ da 10 yıl ve üzeri çalışan, aylık 2-9 nöbet tutan, YYBÜ dan ayrılmayı isteyen ve iletişim, meslek ve çalışma ortamına ait stresörlerin iş stresi nedeni olduğunu düşünenlerde Algılanan İş

7 Stresi Ölçeği puan ortalaması diğer gruplardan yüksek olmasına karşın aralarındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Bekar, çocuk sahibi olmayan, nöbetli çalışan, bir gecede ortalama 9 ve üzerinde hasta bakan, YYBÜ de çalışmaktan memnun olmayanların diğer gruplara göre puan ortalamaları daha yüksektir. Medeni durum, çocuk sahibi olma, nöbetli çalışma, bir gecede bakılan ortalama hasta sayısı ve YYBÜ de çalışmaktan duyulan memnuniyet ile Algılanan İş Stresi Ölçeği puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (p<0.05) (Tablo 3). Tablo 3. Sosyodemografik özellikler, YYBÜ iş ortamına ait değişkenler ile Algılanan İş Stresi Ölçeği puanlarının karşılaştırılması Değişkenler Yaş* Puan Medeni durum** Evli Bekar Çocuk sahibi olma** Var Yok Eğitim durumu* Lise Önlisans Lisans Yüksek lisans Meslekte çalışma yılı* 0-5 yıl yıl yıl ve üzeri YYBÜ çalışma yılı* 0-5 yıl yıl yıl ve üzeri Nöbet tutma** Evet Hayır Aylık ortalama tutulan nöbet sayısı** Test Ortanca Min-Max Z; X 2 p

8 Bir gecede bakılan ortama hasta sayısı * ve üzeri YYBÜ de çalışmaktan memnuniyet durumu* Memnun Kısmen memnun Memnun değil Servis ayrılma isteme** Evet Hayır İş ortamı stresörleri olduğu düşünülen nedenler** İletişim, mesleğe ait nedenler Meslek, çalışma ortamına ait nedenler İletişim, meslek, çalışma ortamına ait nedenler * X 2 = Kruskal Wallis Testi ** Z=Mann Whitney U testi TARTIŞMA Sağlık çalışanları için çocuk sahibi olma (Akbolat, Işık ve Uğurluoğlu, 2011; Tözün, Çulhacı ve Ünsal, 2008; Erşan ve ark, 2013) ve medeni durumun (Tokmak, Kaplan, ve Türkmen, 2011; Erşan ve ark, 2013) iş stresini etkilemediği bildirilmektedir (p<0.05) (Tablo 3). Ancak bu çalışmada bekar ve çocuk sahibi olmayan hemşirelerin stres puan ortalamalarının daha yüksek olduğu ve anlamlı fark oluşturduğu belirlenmiştir. Tokmak ve arkadaşları (2011) yaşın iş stresi üzerinde etkili olduğunu belirtirken (Tokmak, Kaplan ve Türkmen, 2011) bu çalışmada yaş ve iş stresi arasında anlamlı fark saptanmamıştır (p<0.05) (Tablo 3). Erşan ve arkadaşları (2013) lisansüstü eğitime sahip sağlık çalışanlarının iş stresi ölçeği puanlarının diğer eğitim seviyesine sahip olanlardan düşük olduğunu bildirmiştir (Erşan ve ark, 2013). Bu çalışmada ise tam tersi yükseklisans mezunu hemşirelerin stres puanları diğer gruplardan yüksektir. Literatürle (Özmutaf, 2006; Erşan ve ark, 2013) benzer şeklide meslekte çalışma yılı ve YYBÜ de çalışma yılı iş stresini etkilememektedir (p>0.05). YYBÜ de çalışmaktan memnun olmayan hemşirelerin stres düzeyini anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 3). Aydınlatma, havalandırma ve gürültü gibi fiziksel faktörlerin yoğun bakım çalışanlarının stres kaynaklarındandır (Mokhtar ve ark, 2016; Morrison ve ark, 2003). Fiziksel iş ortamının yanı sıra duygusal tükenme hemşirelerin iş streslerini arttıran bir faktördür (Downey ve ark, 1995). Bu çalışmada hemşirelerin neredeyse tamamı iş ortamı stresörlerinin sağlıklarını olumsuz etkilediğini ve en çok fiziksel ve ruhsal olarak olumsuz etkilendiklerini belirtmişlerdir. Çalışma ortamına ait iş stresörlerinin başında sağlığı tehdit edecek faktörlere maruz kalma, çalışma ortamında karşılaşılan problemlerden sorumlu tutulma gelmektedir (Tablo 2). Ancak çalışma ortamına ait iş stresi nedenleri ile AİS ölçeği arasında anlamlı fark saptanmamıştır (p>0.05) (Tablo 3).

9 Mohamet ve arkadaşlarının (2011) bildirdiğine göre diğer hemşireler ile sorun yaşama iş stresini arttırmaktadır (Mohamed, Gaafar ve Abd Alkader, 2011). Benzer şekilde bu çalışmada hemşirelerin meslektaşlar ile iletişim sorunu yaşamaları iletişim kaynaklı ilk sıradaki iş stres nedenidir. Hekimlerle çatışmanın iş stresini arttıran faktörlerden olduğu bilinmektedir (Esther ve ark, 2006). Çocuk yoğun bakımda çalışan hemşirelerin genç hekimler ile çalışmalarının hemşirelerinin streslerini arttırabileceği bildirilmiştir (Mohamed, Gaafar ve Abd Alkader, 2011). Bu çalışmada meslektaşlar ile iletişim problemi kaynaklı iş stresini hekimler ile yaşanan iletişim kaynaklı iş stresi takip etmektedir. Çalışma ortamında yanlış giden her şey hakkında suçlanılma önemli bir diğer stres nedenidir (Tablo 2). İletişim sağlık profesyonelleri için vazgeçilmez olmasına karşın YYBÜ hemşireleri sıklıkla diğer hemşire meslektaşları ve hekimler ile iletişim sorunları yaşadıkları görülmektedir. Hasta aileleri ile ilgili sorunların hemşirelerin önemli stres nedenlerinden olduğu bildirilmesine (Hays ve ark, 2006) karşın hasta ve aileleri ile ilgili problem yaşama son sıradaki iş stresi oluşturan iletişim problemlerinden olduğu belirlenmiştir (Tablo 2). Bu durumun yoğun bakım ortamında hasta yakınları ile karşılama olasılığının düşük olması ile ilgili olabileceği düşünülmüştür. İletişim kaynaklı iş stresi nedenleri ile AİS ölçeği arasında ise istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmamıştır (p>0.05) (Tablo 3). Mohamet ve arkadaşlarının (2011) (Mohamed, Gaafar ve Abd Alkader, 2011) çalışmasına benzer şekilde hemşirelerin en baştaki iş stresi alınan ücretin yetersiz olmasıdır (Tablo 2). Literatürle benzer şekilde (Mohamed, Gaafar ve Abd Alkader, 2011; Ball ve ark, 2003; McVicar, 2003) yapılan işin değersiz ve önemsiz görülmesi bir diğer önemli iş stresi kaynağıdır (Tablo 2). 150 Yapılan işin zorluğu, iş yoğunluğu (Al-khasawneh ve Futa, 2013), uzun çalışma saatleri ve hasta sayısının artması (Vijay ve Vazirani, 2012), kritik ve ölmekte olan hasta ile çalışma (Mokhtar ve ark, 2016; Cole, Slocumb ve Mastey, 2001) hemşirelerin stres düzeyini etkilemektedir. 2-3 hastadan daha fazla hasta bakılması ve hasta bakımında yeterli tecrübenin olmamasının diğer stres faktörlerinden olduğu bildirilmektedir (Valizadeh ve ark, 2012). Bu çalışmada nöbetli ve fazla çalışmanın, kritik hasta bakımından sorumlu olmanın hemşirelerin iş stresi nedenleri olarak gördükleri belirlenmiştir (Tablo 2). Alt sıralarda yer alsa da mesleki bilgi ve beceri konusundaki yetersizlikleri ve mesleksel otonomi yokluğu hemşirelerin stres nedenleri arasında yer almaktadır. Özellikle bakım verilen hasta sayısının artması ve nöbetli çalışma iş stresini etkilemektedir (p<0.05) (Tablo 3). Sonuç olarak; hemşirelerin iş stresi yaşama nedenlerinin başında iletişim, iş ortamına ait çevresel ve fiziksel etkenler, mesleğin doğasından kaynaklanan nedenler gelmektedir. Çocuk sahibi olma, medeni durum, nöbetli çalışma, bakılan hasta sayısının artması, YYBÜ de çalışmaktan duyulan memnuniyet AİS ölçeği puanlarını etkilemektedir. Daha büyük gruplar ile çalışmalar yapılması, YYBÜ iş ortamının fiziksel düzenlemesinin personel ihtiyaçlarına uygun olarak düzenlenmesi, iletişim eksikliklerinin giderilmesi için çalışmalar yapılması verilmesi önerilebilir.

10 KAYNAKLAR Akbolat, M., Işık, O. ve Uğurluoğlu, Ö. (2011). Sağlık çalışan-larının kontrol odağı, iş doyumu, rol belirsizliği ve rol çatışmasının karşılaştırılması. HÜ İİBF Dergisi, 29: Al-khasawneh, A,K. ve Futa, S.M. (2013). The Relationship between Job Stress and Nurses Performance in the Jordanian, Asian Journal of Business Management,5(2): Aytekin, A. ve Kurt, Y.F. (2014). Yenidoğan yoğun bakım kliniğinde çalışan hemşirelerde iş doyumu ve etkileyen faktörler. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları Dergisi, 4(1): Baltaş, A. ve Baltaş, Z. (2012). Stres ve Başa Çıkma Yolları, 18.Baskı. İstanbul, Remzi Kitabevi, ss: Ball, J., Pike, G., Mellor, J. ve Connell, J.(2003). Working Well Survey in: McVicar A. Workplace stress in nursing: a literature review. Journal of Advanced Nursing, 44(6): Boey, K.W. (1998). Coping and family relationships in stress resistance] a study of job satisfaction of nurses in Singapore. International Journal of Nursing Studies, 35: Clegg, A.(2001). Occupational stress in nursing: a review of the literature. Journal of Nursing Management, 9: Cole, F. L., Slocumb, E. M. ve Mastey, J. M. (2001). A measure of critical care nurses post-code stress. Journal of Advanced Nursing, 34(3), Downey, V., Bengiamin, M., Heuer L. ve Juhl, N. (1995). Dying babies and associated stress in NICU nurses. Neonatal Netw, 14(1):41-6. Ergün, A.Y., Özer, Y. ve Baltaş, Z. (2001). Yoğun bakımda çalışan hemşirelerin stres düzeyleri ve stresin hemşireler üzerindeki etkileri. Yoğun Bakım Hemşireliği Derneği Dergisi, 5(2): Esther, M,. Chang, E.M., Daly, J., Hancock, K.M., Bidewell, J.W., Johnson, A., Lambert, V.A. ve Lambert, C.E. (2006). The relationships among workplace stressors, coping methods, demographic characteristics, and health in Australian nurses. Journal of Professional Nursing, 22 (1):30 38 Erşan, E.E., Yıldırım, G., Doğan, O. ve Doğan, S. (2013). Sağlık çalışanlarının iş doyumu ve algılanan iş stresi ile aralarındaki ilişkinin incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 14: doi: /apd Hays, M. A., All, A. C., Mannahan, C., Cuaderes, E., ve Wallace, D. (2006). Reported stressors and ways of coping utilized by intensive care unit nurses. Dimensions of Critical Care Nursing, 25(4), Iacovides, A., Fountoulakis, K.N., Kaprinis, S.T. ve Kaprinis, G. (2003). The relationship between job stress, burnout and clinical depression. Journal of Affective Disorders, 75: Mokhtar, K., El Shikieri, A., Taha, E.M. ve Rayan, A. (2016). The Relationship between Occupational Stressors and Performance amongst Nurses Working in Pediatric and Intensive Care Units. American Journal of Nursing Research, 4 (2): doi: /ajnr

11 Keskin, G. ve Kaya, D.M. (2008). Yöneticilerin yönetsel stres kaynakları ve strese yatkınlık düzeyleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1): Kılıç, R. ve Sakallı, Ö.S. (2013). Örgütlerde stres kaynaklarının çalışanların iş aile çatışması üzerine etkisi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3): McVicar, A. (2003) Workplace stress in nursing: a literature review. Journal of Advanced Nursing, 44(6): Mohamed, F.A., Gaafar, Y.A. ve Abd Alkader WM. (2011). Pediatric Nurses' Stresses in Intensive Care Units and Its Related Factors. Journal of American Science,7(9): Morrison, W.E., Haas, E.C., Shaffner, D.H., Garrett, E.S. ve Fackler, J.C. (2003). Noise, stress, and annoyance in a pediatric intensive care unit. Crit Care Med, 31(1): Nehir, S. ve Özaltın, G. (2007). Ankara ilindeki yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerin iş ortamındaki stres etkenleri ve kullandıkları başetme yöntemlerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(3): Sengin, K.K. (2003). Work related attributes of RN job satisfaction in acute care hospitals. Journal of Nursing Administration, 33(6): Özmutaf, N.M. (2006). Örgütlerde insan kaynakları ve stres: Ampirik bir yaklaşım. EÜ Su Ürünleri Dergisi, Soysal, A. (2009). Farklı sektörlerde çalışan işgörenlerde örgütsel stres kaynakları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2): Tokmak, C., Kaplan, Ç. ve Türkmen, F.(2011). İş koşullarının sağlık çalışanlarında yol açtığı stres üzerine Sivas ta bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3: Tözün, M., Çulhacı, A. ve Ünsal, A. (2008). Aile hekimliği sisteminde birinci basamak sağlık kurumlarında çalışan hekimlerin iş doyumu (Eskişehir). TAF Prev Med Bull, 7: Tzeng, H.M., Ketefian, S. ve Redman, R.W. (2002). Relationship of nurses assesment of organizational culture, job satisfaction, and patient satisfaction with nursing care. International Journal of Nursing Studies, 39: Valizadeh, L., Farnam, A., Zamanzadeh, V. ve Bafandehzendeh, M. (2012). Sources of Stress for Nurses in Neonatal Intensive Care Units of East Azerbaijan Province, Iran. Journal of caring sciences, 1(4), Vijay, M. ve Vazirani, N. (2012). A comparative study on stress among nurses in private and public hospitals in Mumbai. BVIMER Manag. Edge, 5(1): 46-52