Kümeler arası. Küme içi. uzaklıklar. maksimize edilir. minimize edilir

Transkript

1 Kümeleme Analizi: Temel Kavramlar ve Algoritmalar

2 Kümeleme Analizi Nedir? Her biri bir dizi öznitelik ile, veri noktalarının bir kümesi ve noktalar arasındaki benzerliği ölçen bir benzerlik ölçümü verilmiş olsun, kümelemenin amacı; aşağıdaki özellikleri sağlayan kümeleri bulmaktır. Küme içi uzaklıklar minimize edilir Kümeler arası uzaklıklar maksimize edilir

3 Kümeleme Analizi Ne Değildir? Denetimli sınıflandırma Sınıf etiketi bilgisine sahip Basit bölümleme Soyadına göre farklı kayıt gruplarının alfabetik olarak bölünmesi Bir sorgunun sonuçları Bir şarta göre gruplamaların elde edilmesi

4 Kümeleme tipleri Bölümlemeli Kümeleme Veri nesnelerinin, birbirini kapsamayan alt kümelere ayrılmasıdır. Her bir veri nesnesi altkümelerden sadece birinde yer alır. Hiyerarşik Kümeleme Bir hiyerarşik ağaç gibi iç içe kümelerin dizisidir.

5 Bölümlemeli Kümeleme Orijinal noktalar Bir bölümlemeli kümeleme

6 Hiyerarşik Kümeleme p1 p3 p4 p2 p1 p2 p3 p4 Geleneksel Hiyerarşik ik Kümeleme Geleneksel Dendrogram p1 p3 p4 p2 p1 p2 p3 p4 Geleneksel olmayan Hiyerarşik Kümeleme Geleneksel olmayan Dendrogram

7 Kümelerin Tipleri İyi dağıtılmış kümeler (Well-separated clusters) Merkez tabanlı kümeler(center-based clusters) Bitişik Kümeler (Contiguous clusters) Yoğunluk tabanlı kümeler (Density-based clusters)

8 İyi dağıtılmış kümeler İyi dağıtılmış kümeler: Her bir nokta; kendi kümesindeki diğer noktalara daha yakın, başka kümeden noktalara ise daha uzaktır. Böylesi kümeler iyi dağıtılmış kümelerdir. 3 iyi dağıtılmış küme

9 Merkez tabanlı Merkez tabanlı Küme içindeki bir nokta, kendi küme merkezine diğer küme merkezlerine oranla daha yakın (veya daha benzer) ise bu küme merkez tabanlı bir kümedir. Bir kümenin merkezi sıklıkla, ya kümedeki bütün noktaların bir ortalaması olan centroid ile yada kümeyi sunmak için en uygun nokta olan medoid ile sunulur. 4 center-based clusters

10 Yoğunluk tabanlı Yoğunluk tabanlı Daha düşük yoğunluklu bölgelerden ayrılan daha yüksek yoğunluklu noktaların bir kümesidir. Kümeler; düzensiz, birbirine karışmış veya gürültülü olduğunda kullanılır. 6 density-based clusters

11 Kümeleme Algoritmaları K-means ve onun çeşitleri Hiyerarşik kümeleme Yoğunluk tabanlı kümeleme

12 K-means Kümeleme Bölümlemeli kümeleme yaklaşımıdır Her bir küme bir centroid ile uyumludur (merkez nokta) Her bir nokta kendisine en yakın centroid ile uyumlu kümeye atanır Kümelerin sayısı, K, belirlenmelidir Temel algoritma çok basittir

13 K-means Kümeleme Detaylar Başlangıç merkez noktaları sıklıkla rastgele seçilir. Kümeler bir çalıştırmadan diğerine değişebilir. Centroid tipik olarak kümedeki noktaların bir ortalamasıdır. Yakınlık Euclidean uzaklığı, cosine benzerliği, correlation, v.s. ile hesaplanabilir. K-means yukarıdaki benzerlik ölçümlerini bir noktada bir araya getirecektir. araya getirecektir. Hesaplamalar centroid sabit kalana kadar devam eder.

14 ÖRNEK Alttaki veri setini k=2 şeklinde iki ayrı guruba ayırmaya çalıştığımızı varsayalım.

15 Adım 1- İki farklı guruba ayırmak istediğimiz için. C1 ve C2 adında rastgele iki sınıf merkezi belirleriz. Adım 2- Her bir kaydın(noktanın) bu noktalara uzunluğunu hesaplayarak C1 nolu merkeze yakın ise 1, C2 nolu merkeze yakın ise altta görüldüğü gibi 2 şeklinde etiketleriz.

16 Adım 3- Daha sonra mavi noktaların ağırlık merkezi bulunur ve bu nokta yeni merkez olur. Kırmızı noktaların ağırlık merkezi bulunur ve bu nokta yeni merkez kabul edilir. bu işlemler yeniden yapılır ve üyeler bu yeni merkezlere göre yeniden kümelere ayrılır. Bu merkez güncelleme işlemi alttaki gibi resmedilebilir.

17 K-means Örnek 3 Iteration 1 3 Iteration 2 3 Iteration y y y x x x 3 Iteration 4 3 Iteration 5 3 Iteration y y y x x x

18 K-means algoritmasının avantajları-dezavantajları Gerçeklemesi kolay Karmaşıklığı diğer kümeleme yöntemlerine göre az K-Means algoritması bazı durumlarda iyi sonuç vermeyebilir Veri grupları farklı boyutlarda ise Veri gruplarının yoğunlukları farklı ise Veri gruplarının şekli küresel değilse Veri içinde aykırılıklar varsa

19 Sınırlılıklar - 1 Original Points K-means (3 Clusters)

20 Sınırlılıklar - 2 Original Points K-means (2 Clusters)

21 Hiyerarşik Kümeleme Hiyerarşik ağaç şeklinde organize edilmiş iç içe kümeler üretir. Dendrogram olarak görselleştirilebilir. Birleşme veya ayrılma sıralarını kaydeden ağaç benzeri diyagrama denir

22 Hiyerarşik Kümelemenin Güçlü Yanları Küme sayısının belirlenmesine gerek yoktur Uygun bir seviyeden dendrogramı keserek istenilen sayıda küme bulunabilir Anlamlı taksonomilere karşılık gelebilir Biyolojik bilimlerdekiler örnek verilebilir (örnek, hayvanlar alemi, filogeni rekonstrüksiyon, )

23 Hiyerarşik Kümeleme Hiyerarşik kümelemenin iki ana çeşidi vardır Aglomeratif (Agglomerative): Herbir nokta küme kabul edilerek başlanır Herbir adımda, en sonda tek küme (veya k küme) kalacak şekilde en yakın küme çiflerini birleştir Bölücü (Divisive): Tek küme ile başla Herbir adımda, herbir kümede tek nokta kalana kadar (veya k küme kalana kadar) kümeyi böl. Geleneksel hiyerarşik algoritmalar benzerlik veya uzaklık matrisi kullanırlar. Her adımda bir küme birleştir veya böl

24 Aglomeratif Kümeleme Algoritması En pobüler hiyerarşik kümeleme tekniğidir. Temel algoritma basittir 1. Yakınlık matrisini hesapla 2. Herbir noktayı bir küme olarak alcluster 3. Tekrar 4. En yakın iki kümeyi birleştir 5. Yakınlık matrisini güncelle 6. tek küme kalana kadar İki kümenin yakınlığını hesaplamak önemli işlemdir. Kümeler arasındaki mesafeyi tanımlamada kullanılan farklı yaklaşımlar algoritmaları birbirlerinden ayırır

25 Başlangıç Durumu Herbir noktanın kendi kümesi ile ve yakınlık matrisi ile başla p1 p2 p3 p4 p5.. p1 p2 p3 p4 p5.... Yakınlık Matrisi... p1 p2 p3 p4 p9 p10 p11 p12

26 Ara Durum Birkaç birleştirme adımından sonra, bazı kümeler oluşur C1 C2 C3 C4 C5 C1 C3 C4 C1 C2 C3 C4 C5 Yakınlık Matrisi C2 C5... p1 p2 p3 p4 p9 p10 p11 p12

27 Ara Durum İki en yakın kümeyi (C2 ve C5) birleştirmek ve yakınlık matrisini güncellemek istiyoruz. C1 C2 C1 C2 C3 C4 C5 C1 C3 C4 C3 C4 C5 Yakınlık Matrisi C2 C5... p1 p2 p3 p4 p9 p10 p11 p12

28 Birleştirmeden Sonra Soru Yakınlık matrisinin nasıl güncelleneceğidir? C1 C2 U C5 C3 C4 C1? C3 C4 C2 U C5 C3 C4?????? C1 Yakınlık Matrisi C2 U C5... p1 p2 p3 p4 p9 p10 p11 p12

29 Küme-arası Mesafe Nasıl Tanımlanır p1 p2 p3 p4 p5... Benzerlik? p1 p2 p3 p4 p5. MİN MAX Grup Ortalama Ağırlık Merkezleri Arasındaki Mesafe.. Yakınlık Matrisi

30 Küme-arası Benzerlik Nasıl Tanımlanır p1 p2 p3 p4 p5... p1 p2 p3 p4 p5. MİN MAX Grup Ortalama Ağırlık Merkezleri Arasındaki Mesafe.. Yakınlık Matrisi

31 Küme-arası Benzerlik Nasıl Tanımlanır p1 p2 p3 p4 p5... p1 p2 p3 p4 p5. MİN MAX Grup Ortalama Ağırlık Merkezleri Arasındaki Mesafe.. Yakınlık Matrisi

32 Küme-arası Benzerlik Nasıl Tanımlanır p1 p2 p3 p4 p5... p1 p2 p3 p4 p5. MİN MAX Grup Ortalama Ağırlık Merkezleri Arasındaki Mesafe.. Yakınlık Matrisi

33 Küme-arası Benzerlik Nasıl Tanımlanır p1 p1 p2 p3 p4 p5... p2 p3 p4 p5. MIN MAX Grup Ortalama Ağırlık Merkezleri Arasındaki Mesafe.. Yakınlık Matrisi

34 Hiyerarşik Kümeleme: MİN İçiçe kümeler Dendrogram

35 Hiyerarşik Kümeleme: MAX İçiçe Kümeler Dendrogram

36 Hiyerarşik Kümeleme: Grup Ortalaması İçiçe Kümeler Dendrogram

37 Hiyerarşık Kümeleme: Problemler ve Eksiklikler İki kümenin birleştirilmesine karar verildikten sonra geri al yapılamaz. Aşağıdakilerin biri veya birkaçı için farklı durumlarda problem oluşabilir: Gürültü ve aykırılıklara duyarlıdır. Büyük kümeleri bölebilir

38 DBSCAN DBSCAN yoğunluk-tabanlı algoritmadır. Yoğunluk = Verilen bir yarıçap (Eps) içerisinde olan nokta sayısıdır Eğer bir noktanın Eps yarıçapında verilen minimum nokta sayısından (MinPts) daha fazla nokta varsa o noktaya merkez nokta denir. Bu noktalar kümenin iç bölgelerinde bulunan noktalardır. Eğer bir noktanın Eps yarıçapında verilen minimum nokta sayısından (MinPts) daha az nokta varsa ve o nokta bir merkez noktanın komşuluğunda ise noktaya sınır nokta denir. Ne merkez nokta ne de sınır nokta olan noktaya gürültü nokta denir.

39 DBSCAN gürültü sınır merkez Eps = 1cm MinPts = 5

40 DBSCAN: Merkez, Sınır ve Gürültü Noktaları Orjinal Noktalar Nokta tipleri: merkez, sınır ve gürültü Eps = 10, MinPts = 4

41 DBSCAN iyi çalıştığı zaman Orjinal Noktalar Kümeler Gürültüye dirençlü Farklı şekil ve boyutlardaki kümeleri bulabilir.