Almanya da Dershaneler Hasan Basri Dursun > h.b.dursun@gmail.com

Transkript

1 Almanya da Dershaneler Hasan Basri Dursun > Giriş Avrupa nın ekonomik bakımdan en güçlü ülkesi olan Almanya, köklü bir eğitim sistemine sahiptir. Buna rağmen değişen sosyoekonomik şartlar, işsizlik ve iş piyasasındaki rekabet dershaneleri toplumda daha görünür hale getirmiştir. Dershanelerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu yazıda Almanya da -Nachhilfe diye isimlendirilen- dershane olgusu çeşitli yönleriyle ele alınmaya çalışılacaktır. Genel görünüş Dershanecilik Almanya da gittikçe önemini artırmaktadır. Ülke genelinde ailelerin dershane için harcadıkları toplam tutarın yılda 700 milyon ila 3 milyar arasında olduğu tahmin edilmektedir. Her sekiz/on öğrenciden biri dershaneye gitmekte veya özel ders almaktadır. Beşinci ve on ikinci sınıflarda ise her dört öğrenciden biri ders yardımı almaktadır. Bu ise yaklaşık 950 bin ila 1,2 milyon öğrenciye tekabül etmektedir. Dershaneler sadece sınıfta kalmak istemeyen veya iyi okullara gitmeyi hedefleyen öğrenciler tarafından değil, notunu yükseltmek isteyen başarılı öğrenciler tarafından da tercih edilmektedir. Dershaneye devam etme süresi en az bir öğretim yılıdır. Öğrenci başına harcanan dershane ücreti aylık en az 150 avroyu bulmaktadır. Almanya da Schülerhilfe ve Studienkreis gibi büyük dershane zincirleri yanında yerel ve bölgesel dershaneler vardır. Türkler tarafından açılan dershanelerin sayısı da gün geçtikçe artmaktadır. Dershanelerde çalışan öğretmenlerin yeterliliği veya dershanelerin fiziki şartları hakkında standart bir uygulamadan bahsedilemez. Mesela bir üniversite öğrencisi dershanede öğretmenlik yapabilmekte veya iki odalı bir dairede dershane açılabilmektedir. Dershaneler reklamlarını yaparken velilerin kendilerine güven duyması için profesyonel öğretmenlerle çalışıldığını ve kalite standart sertifikaları olduğunu söylemektedirler. Gelecekte dershane standartları belirlenerek akreditasyona gidileceği tahmin edilmektedir. Böylece her isteyen dershane açamayacaktır. Dershanelerle ilgili olarak hukuki bir düzenlemenin olmamasından dolayı yasal bir boşluk vardır. Dershanelerin pedagojik ve idari anlamda denetimi yapılmamaktadır. İsteyen herkes dershane açabilmektedir. Almanya da dershaneciliğin arka planı Dershaneler veya özel ders yardımı Almanya da yeni bir olgu değildir. İki yüz yıllık bir geçmişe sahiptir. Devlet okullarının açılmasıyla okul dışı özel ders yardımları da başlamıştır. Başlangıçta sınıf öğretmenleri tarafından ders saatleri dışında kendi öğrencilerine verilen tamamlayıcı bir ders niteliği taşıyordu lı yılların sonlarından itibaren müfredatta yapılan değişiklikler sonucunda anne ve babaların çocuklarının derslerine yardımları azalmıştır. Bunun sonucunda dershaneye olan ihtiyaç çok artmıştır. Özellikle Matematik dersinde konuların farklılaşması (Modern matematik) ve Kümeler konusunun ilave edilmesiyle velilerin öğrencilerine yardım etmesi zorlaşmıştır. Bu durum okul dışı özel ders yardımı ihtiyacını artırmıştır lerin ortalarından itibaren dershane adı altında profesyonel, okul dışı ders yardımı yapan kurumlar açılmaya başlamıştır. Açılan bu dershanelerde öğretim dört veya sekiz kişilik gruplarla yapıldığından öğrenme ortamı okuldakinden daha uygundu. Bu aşamada henüz dershaneler okul sistemine entegre olmuş değildi ve dersler okuldan bağımsız olarak sürdürülüyordu. Dershanelerin yardımıyla Gymnasium gibi iyi okullara devam eden öğrenci sayısında büyük artış gözlendi. Bu okullara sadece sosyoekonomik olarak üst düzey ailelerin çocukları devam ederken dershaneler vasıtasıyla orta ve alt sınıftan ailelerin çocuklarına da fırsat tanınmış oldu. Hem velilerin çocuklarını iyi okullarda okutma isteği, hem de bu okullara devam ederken derslerin kolay olmaması dershane sayısının artmasına yol açtı. O yıllarda öğretmen adaylarının devlet okullarında iş bulamaması ve üniversite öğrencilerinin iş aramaları yeni açılan dershanelerin personel ihtiyacını karşılamalarını kolaylaştırmıştır. Ayrıca özel ders veren kişilerin sayısında da artış olmuştur. Dershaneler Türkiye de olduğu gibi Almanya da da eğitimle ilgili politik tartışmaların gündemine oturmuştur. Kimi politikacılar dershane sayısının gittikçe artmasını okuldaki eğitim kalitesinin düşmesine bağlamaktadırlar. Bazıları ise olaya sosyoekonomik açıdan yaklaşarak dershanelerin eğitimde fırsat eşitliğine gölge düşürdüğünü iddia etmektedirler.

2 Tüm tartışmalara rağmen Almanya da dershane sayısı gittikçe artmaktadır. Bu artışın çeşitli nedenleri vardır. Aileler çocukların derslerine yardım edememektedirler. Mezun olan her öğrenci iş bulamamaktadır. İşyerleri daha başarılı ve daha yüksek diploma notuna sahip öğrencileri tercih etmektedirler. Bunun yanı sıra okul derslerinin niteliğinin iş dünyasının ihtiyaçlarına uygun olmadığı da belirtilmektedir. Tüm bunlar dershanelere olan ihtiyacı artırmaktadır. Ticari maksat gütmeyen ders yardımları Matematik, Almanca ve İngilizce gibi temel derslerde zayıf olan öğrencileri desteklemek amacıyla okullarda verilen ders yardımlarıdır. Bu derslere üst sınıf öğrencileri veya ders saati az olan öğretmenler girer. Bu yardımı alan öğrenciler ya hiç para ödemez, ya da çok az bir ücret öderler. Bu yardımlardan sadece okulun kendi öğrencileri yararlanır. Bu yardımlar resmi okul sisteminin bir parçası olmadığından her okul bu yardımı vermek zorunda değildir. Çünkü ek ders yardımlarının mali yükünü okul karşılar. Öğrencilerin çoğu okulda verilen ev ödevlerine yardım kursundan yararlanmaktadır. Okul veya dernekler tarafından verilen ev ödevine yardım kursları, daha çok o anki eksiği giderme veya çocuğu meşgul etmeye yöneliktir(afterschool programs for homework assistance). Ücretsiz ders yardımı alan öğrencilerin önemli bir kısmı dar gelirli ailelerin çocuklarıdır. Dershane öğrencilerinin profili 2003 yılında yapılan bir araştırmada Almanya da ilkokuldan liseye kadar tüm öğrencilerin %27 sinin dershaneye gittiği ortaya çıkmıştır yılında yapılan bir araştırma, 17 yaşındaki her dört kişiden birinin dershaneye gittiğini göstermiştir yılındaki araştırmaya göre ise dershaneye giden öğrencilerin oranı %23 olmuştur. 15 ila 16 yaş arasındaki öğrencilerde bu oran %14 tür. Bu oran OECD ülkeleri ortalamasının(% 11) üç puan üstündedir yılında yapılan bir araştırma ise Almanya da ailelerin %23 nün öğrencilerini sürekli dershaneye gönderdiğini %36 sının ise bazen gönderdiğini ortaya koymuştur. Özetlemek gerekirse sınıf arasındaki her sekiz/on öğrenciden birisi dershaneye gitmektedir sınıf öğrencilerinden ise her dört tanesinden biri dershaneye gitmektedir. Dershaneye giden öğrenci sayısı bakımından Doğu ile Batı Almanya arasında fark vardır. Batı Almanya da oran %31 iken Doğuda %15 dir. Doğu Almanya da ailelerin ortalama aylık gelirleri batıya göre düşüktür. Kırsal kesimde veya şehir merkezinde yaşamanın dershaneye gitme oranı üzerinde etkisi yoktur. Ancak cinsiyet farkı dershaneye gitme oranını etkilemektedir. Kızların %24 ü dershaneye giderken erkeklerde bu oran %21 dir. Dershaneye devam etme süresi Yine 2007 yılında yapılan bir araştırma sonucuna göre dershaneye giden öğrencilerin %19 unun iki yıl boyunca dershaneye devam ettikleri ortaya konulmuştur. Bu araştırmaya göre lise öğrencilerinin %25 i iki yıldan fazla dershaneye devam etmektedir. Öğrenci başına düşen dershane harcamaları Haftada iki saat ders alan (90 dakika) bir öğrencinin aylık ortalama dershane harcaması 150 avrodur. Eyaletlere göre dershane harcamaları farklılık arz etmektedir. Öğrenci ders başarısı en yüksek eyalet olan Bavyera(Bayern) da çocuk başına dershane harcamaları arasında değişmektedir yılında yapılmış bir araştırmada ailelerin yıllık dershane harcamalarının olduğu belirtilmiştir. Özetlersek, ailelerin dershaneler için aylık 150, okulların verdiği ders yardımlarına ise aylık 50 ila 75 harcadığını söyleyebiliriz. Dershaneye giden öğrenci sayısının 950 bin ila 1,2 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Aileler bir öğrenci için yıllık ortalama harcamakta Almanya da dershanelerin yıllık toplam cirosunun da 700 milyon ila 3 milyar arasında değiştiği belirtilmektedir. Dershanelere neden ihtiyaç duyuluyor? a)öğrenci kaynaklı sebepler Derslerdeki başarısızlık, okulda anlatılan dersin yeterince anlaşılmaması ve motivasyon düşüklüğü öğrenci kaynaklı dershane ihtiyacının sebepleri olarak sayılmaktadır. b)okul sisteminden kaynaklanan sebepler 1.Üç farklı okul tipinin olması,

3 2.Çocukların (dördüncü sınıftan itibaren) erken yaşta farklı okul tiplerine ayrılması 3.Sistemin seçici olması, 4.Öğretmen yetersizliği 5.Ders programlarının aşırı yüklü olması, 6.Okulların yarım gün olması sebebiyle öğrencilerle yeterli ilgilenilmemesi. c)çalışma hayatının şartları ve ailevi nedenler 1.Öğrencilerin meslek öğrenmek için yer bulamaması, 2.Yüksek işsizlik oranı, 3.Kalifiye eleman ihtiyacının artmış olması 4.İşverenlerin yüksek diploma notu araması (seçici davranması), 5.Teknolojinin işyerlerinde daha fazla kullanılması nedeniyle iyi okullardan (Gymnasium) ve iyi üniversitelerden mezun olan kişilerin tercih edilmesi, 6.Yabancı dil bilen elemanların tercih edilmesi, 7.Ailelerin toplum içindeki yüksek statülerini çocuklarına bırakmak istemeleri. Öğrencilerin aldığı dersler Öğrencilerin yarısından fazlası (% 53) tek ders için dershanelere devam etmektedirler. İki ders için gidenlerin oranı %41, üç ve daha fazla dersten devam edenlerin oranı ise %6 dır. Öğrencilerin %57 si Matematik dersinden, %33 ü İngilizceden ve %28 i de Almancadan ders almaktadır. Bu dersleri Fransızca, Latince ve Tabii Bilimler takip etmektedir. Ders tercihinde cinsiyetin etkisi Matematik dersinden kızların %62 si erkeklerin %52 si ders almaktadır. Almancadan ise erkeklerin %42 si kızların %17 si ders almaktadır. Ailelerin sosyoekonomik durumu Ailelerin gelir durumuyla dershaneye gönderme talebi arasında doğru orantı vardır. Son yıllarda dar gelirli aileler de çocuklarını dershaneye göndermeye çalışırken gelir düzeyi arttıkça dershane talebi de artmaktadır. Sosyoekonomik düzeyi ve eğitim seviyesi yüksek aileler, çocuklarının da kendi statülerine ulaşabilmesi için onları dershaneye gönderirken dar gelirli aileler de çocuklarının geleceğini düşünerek dershaneye yollamaktadırlar. Çocuk sayısının etkisi Yapılan araştırmalarda çocuk sayısının da dershaneye gitme oranını etkilediği görülmüştür. Çocuk sayısı üçten fazla olan aileler de dershaneye gönderme eğilimi azalmaktadır. Özetlemek gerekirse Yapılan araştırmalar, Almanya da dershanelerin öğrencilerin ders başarılarını artırdığını göstermektedir. Diğer yandan sosyoekonomik düzeyi yüksek ailelerin çocukları dershanelerden daha fazla yararlandığı için sosyal gruplar arasında fırsat eşitsizliği doğmaktadır. Bu durumu önlemek için bazı eyaletlerde çeşitli tedbirler alınmıştır. Örneğin sosyal yardım alan ailelerin çocuklarına devlet dershane yardımı yapmaktadır. Okullar ve kiliseler ücretsiz ev ödevi yardım kursları açmaktadır. Ayrıca ikili öğretim yerine normal öğretim diye isimlendirilecek olan tam gün okulları yaygınlaştırılmaktadır. Almanya da dershane sektörü Almanya da dershanelerin son on beş yılda büyük bir artış gösterdiği gözlenmektedir yılında 800 dershane varken 1990 lı yılların ortalarında bu sayı 3000 e ulaşmıştır. Günümüzde bu sayının 4000 e ulaştığı tahmin edilmektedir. Federal Dershaneler Birliğine göre bu sayı mevcut ihtiyacın %30 unu karşılamaktadır. Geri kalan ihtiyaç, özel ders şeklinde lise öğrencileri, öğretmenler veya üniversite öğrencileri tarafından gayri resmi olarak karşılanmaktadır. Dershaneye giden öğrenci sayısının 950 bin ila 1,2 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Aileler bir öğrenci için yıllık ortalama harcamaktadır yılında Almanya da dershanelerin yıllık toplam cirosunun 700 milyon ila 3 milyar arasında değiştiği belirtilmiştir.

4 Almanya nın en büyük dershaneleri Dershane sektöründe iki önemli şirket vardır: Schülerhilfe ve Studienkreis. Bu iki şirket dershane piyasasının yaklaşık yarısına sahiptir. a)studienkreis A.Ş. Merkezi Bochum da bulunan bu şirket; 1974 de kurulmuş, 1984 yılından itibaren ise franchising vermeye başlamıştır olmuştur. Studienkreis şirketinin Almanya da 1000 den fazla şubesi vardır. Ayrıca Lüksemburg, Avusturya ve İsviçre de de şubeler açmıştır. Toplam öğretmen çalıştırmaktadır. Studienkreis şirketi, ders başarısını artırmaya yönelik kursların yanı sıra çok sayıda hizmet seçeneği de sunmaktadır. Sınavlara hazırlık kursları, tatil kursları, üstün zekalıları destekleme programları, öğrenme engelli ve disleksili öğrencilere yardım kursları bunlardan bazılarıdır. Ders grupları, üç veya beş kişiden oluşur. Ev ödevi yardım kursu yerine ev ödevlerini öğrencilerin kendilerinin yapmasını sağlayacak öğrenme stratejileri adı altında kurslar verilir. Kurslar için en az altı aylık bir sözleşme yapılır. Veliler haftada dört ders saati için ayda öderler. Bir yıllık sözleşmelerde yıllık toplam ödemeler arasındadır. b)zgs Schülerhilfe A.Ş Studienkreis dershanesine rakip olarak 1974 yılında kurulmuştur. Merkezi Gelsenkirchen şehridir yılında ilk franchising şubesini açmıştır yılında Kuzey Amerika nın en büyük dershane şirketi ile birleşerek büyümüştür. ZGS Schülerhilfe A.Ş nin Almanya ve Avusturya da toplam 1000 şubesi, yıllık ortalama 700 bin öğrencisi vardır. Hizmet çeşitliliği konusunda rakibiyle yarışan şirket, ders yardım kursları dışında, sınavlara hazırlık kursları, tatil kursları, birkaç gün süren aile ve çocuklardan oluşan öğrenme kampları gibi hizmetler sunmaktadır. Üç veya en fazla beş kişilik gruplarla ders verilmektedir. Ücret ve sözleşme şartları rakibi Studienkreis ile aynıdır. c)diğer dershane zincirleri Sayıları bu iki firma gibi büyük olmayan ancak yaygınlaşmaya devam eden başka dershane zincirleri de vardır ki, bunların bir kısmı yabancı uyrukludur: ABACUS(Alman), ACODAMIA(Fransız), KeepSchool(Fransız), KUMON(Japon), Lernstudio Barbarossa(Alman) ve Pangea (Türk). Özel dershanelerle ilgili hukuki durum Almanya da dershaneler devletin gözetiminde ve denetiminde olan kurumlar değildir. Dershaneler okul sisteminin bir parçası olarak görülmezler. Ticari bir işletme gibi vergisini vermesi yeterlidir. Parası olan herkes bir dershane açabilir. Dershane açmak için herhangi bir şart yoktur. Hatta diğer ticari şirketlere göre vergi muafiyetleri vardır. Almanya da dershaneleri kontrol eden bir kurum da yoktur. Sadece şikâyet üzerine şehrin eğitim müdürlüğü kontrol görevini üstlenir. Şikâyet olmadığı sürece dershanelerin bir sorunu yoktur. Özel dershanelerin hukuki durumu bir ticari işletme konumundadır. Klasik bir ticari işletmenin sorumluluğuna sahiptir. Öğretmenlerin dershanelerde ek iş olarak çalışmasında hukuki bir sakınca yoktur. Sadece haftalık ders saatinin %20 sinden fazla derse giremez ve kendi öğrencilerine özel ders veremezler. Dershaneler pazarlama ve halkla ilişkiler faaliyetinde bulunabilir; yeni öğrenci kazanmak için kampanyalar düzenleyebilir ve reklam yapabilirler. Dershanelerde kalite güvenliği Piyasada yaşanan rekabet yüzünden, dershaneler kaliteli hizmet için kalite güvenliği hizmeti sunan şirketlere başvurup sertifika almaktadırlar. Alınan kalite güvenlik sertifikaları ve özellikleri şöyledir: a)ral kalite belgesi Standartları şunlardır: Müşteri odaklı kalite güvenlik sistemi oluşturması, pedagojik niteliği güçlü bir yöneticisinin olması, müşterilerin sözleşmeyi iptal etme süresinin en fazla iki ay olması, öğrenci gruplarının en çok beş kişiden oluşması, ders dokümanlarının olması, öğrencilerin farklılıklarına göre derslerin yapılması, ders organizasyonlarının esnek olması, öğretmen kalitesinin ispatlanmış olması. b)tüv kalite belgesi

5 Standartları şunlardır: İlkyardım, yangından koruma ile ilgili yasal tedbirlerin alınmış olması, öğrencilerin gelişimlerinin izlenmesi, ders öncesi bireysel destek planının hazırlanması, öğrenciye yapılan ders yardımlarının belgelenmesi, öğrenci gruplarının en fazla beş kişiden oluşması, bireysel öğrenci farklılıklarının dikkate alınması, öğrencilerin okuldaki öğretmenleriyle temasa geçilmesi, dershaneye özel ders dokümanlarının hazırlanması. c)din EN ISO 9001 kalite belgesi Bu kalite yönetim sistemi sonucu verilen belge ile dershane, her şubesinde aynı kalitede hizmet verildiğini göstermek istemektedir. Üç yıl için verilen bu belge ile dershanede yapılan tüm işler standart hale getirilir ve sürekli kontrol edilir. d)federal Dershaneler Birliği kalite standartları Birlik kendisine bağlı dershaneler için kalite standartları geliştirmiştir. Bu standartlar şunlardır: Aydınlık ve iyi düzenlenmiş sınıflar ve binalar, ders içeriklerinin öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş olması, dershane müdürüne her gün en az üç saat ulaşılabilmesi, anlaşılır sözleşme koşulları, en fazla üç ay içinde sözleşmenin iptal edilebilmesi, öğrenci gruplarının en fazla beş kişiden oluşması, ücretsiz deneme derslerinin olması, öğretmenlerin kalitesinin belgelenmesi, ders başarısının kontrol edilebilmesi, ders dokümanlarının oluşturulması, dershanelerin okullarla ve üniversitelerle işbirliği içinde olması, dershanelerin okullarla ve üniversitelerle ortak projeler gerçekleştirmesi, üniversite hocalarından danışmanlık alması. Sonuç Dershaneler okul dışında ilave bir öğrenme ortamı sunmaktadır. Bu ortam öğrencileri motive etmekte ve zihinsel olarak pozitif katkı sağlamaktadır. Öğrencilerin ders başarılarının arttırılmasının yanı sıra öğrenme stratejileri de öğretilmektedir. Ders notlarının yükselmesi öğrencilerde motivasyonu arttırmakta ve öğrenmeyi sevdirmektedir. Ancak bu hizmetler konusunda kamuoyu ikiye ayrılmıştır. Bir grup bunun eğitimde fırsat eşitliğine aykırı olduğunu savunurken diğer grup aksine özel okullarda okuyan öğrencilerle oluşacak mesafenin kapatılması için bir fırsat olduğunu savunmaktadır. Kaynaklar Dieter Dohmen, Annegret Erbes, Kathrin Fuchs, Juliane Günzel unter Mitarbeit von Anne Knauf, Andreas Kunzler, Andrea Schmidt, Bernadette Tirschmann Was wissen wir über Nachhilfe? Sachstand und Auswertung der Forschungsliteratur zu Angebot, Nachfrage und Wirkungen Erstellt im Auftrag des Bundesministeriums für Bildung und Forschung Berlin, Januar 2008 Ausgaben für Nachhilfe teurer und unfairer Ausgleich für fehlende individuelle Förderung Prof. em. Dr. Klaus Klemm und Annemarie Klemm Im Auftrag der Bertelsmann Stiftung 2010