Çankaya Üniversitesi-İİBF Bahar Yarıyılı. Dr. Ahmet OZANSOY

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Çankaya Üniversitesi-İİBF. 2011-2012 Bahar Yarıyılı. Dr. Ahmet OZANSOY"

Yağmur Gönül
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Çankaya Üniversitesi-İİBF Bahar Yarıyılı Dr. Ahmet OZANSOY

Hazine kelimesi 2 anlam taşır: Birinci anlamı; kişi, kurum veya devletlerin sahip oldukları taşınır ve taşınmaz değerli mal varlıkları ile çeşitli hakları gösteren belgeleri ifade eder.

2 Hazine kelimesi 2 anlam taşır: Birinci anlamı; kişi, kurum veya devletlerin sahip oldukları taşınır ve taşınmaz değerli mal varlıkları ile çeşitli hakları gösteren belgeleri ifade eder. İkinci anlamı; devlete ait değerlerin saklandığı yerleri ve bunların yönetiminden sorumlu kurumları ifade eder. Devlet tek bir tüzel kişi olduğu için, ayrı ayrı bakanlıkların tüzel kişilikleri yoktur. Dolayısıyla bu kurumların kendi başlarına mal edinmeleri ya da borçlanmaları mümkün değildir. İşte, devletin tüzel kişiliğinin mali yönünü Hazine temsil eder. Devlete ait taşınmaz mallar, tapuda Hazine adına tescil edilir ve ihtiyacı olan kamu kurumuna ücretsiz olarak tahsis edilir.

3 1. Devletin mal varlığını temsil eder ve devletin mülkiyet haklarının koruyucusudur. 2. Devletin nakit akımını düzenler. Devletin kasası, veznedarıdır. (Hazine Birliği İlkesi) 3. Devletin parasının yabancı paralarla değişimi konusunda kural koyucu ve başlıca uygulayıcılardan biridir. 4. Madeni para basımının tek yetkilisidir. (Darphane) 5. Kamu teşebbüslerinde, devletin sermayedarlık haklarının temsilcisidir. 6. Devlet adına borçlanmanın karar vericisi ve uygulayıcısıdır.

4 1. Devletin taşınır ve taşınmaz her türlü malvarlığını korumak, yönetmek ve değerlendirmek 2. Devlet gelirlerini toplamak, giderleri yapacak olan kurum ve kuruluşlara gerekli parayı göndermek 3. Devlet gelir ve giderlerinin zaman ve yer itibariyle uyumlandırılmasını sağlamak 4. Devletin iç ve dış borçlanmasını yürütmek, devlet borçlarının servisini yapmak 5. Kamu teşebbüslerinin, devlet adına sermayedarlık işlemlerini yerine getirmek 6. Devlet aleyhine açılacak mali davalarda Hazine avukatları aracılığıyla yönetimi, yargı önünde temsil etmek 7. Madeni paranın basım ve dağıtımını yapmak, dolaşımını sağlamak

5 6. Devlet parasının yabancı paralarla olan ilişkilerini düzenlemek 7. Devletin dış ekonomik ilişkilerini yürütmek ve uluslararası ekonomik kuruluşlar nezdinde devletin temsilini sağlamak 8. Mali piyasalar ve mali kuruluşlarla (bankalar, sigorta şirketleri, borsa şirketleri vs.) devletin ilişkilerini düzenlemek Bu son 3 görev, Hazine nin klasik görevlerine ilaveten son yüzyılda ortaya çıkan gelişmelerle Hazine ye verilmiştir. Öte yandan; geçmişte Hazine nin en önemli görevlerinden biri sayılan «devletin parasının dolaşımı» görevi bağımsız para otoritelerine (merkez bankaları) devredilmiştir. Hazine, devletin ta kendisidir!

6 Gelir İdaresi Bütçe İdaresi Bankalar Hazine Özel Kesim Kuruluşları Gümrük İdaresi Yerel İdareler Merkez Bankası

7 Hazine nin Gelir İdaresi ve Gümrük İdaresi İle İlişkisi Gelir idaresi, gümrük idaresi ve gelir toplamaya yetkili tüm idarelerin topladıkları gelirler ile iç ve dış borçlanmalardan elde edilen gelirler Hazine kasalarına (bankalarda Hazine adına açılan hesaplara) girer. Dolayısıyla; parasal gelirin toplanmasından sorumlu olan idarelerle, bu gelirleri saklayan, değerlendiren, bu gelirlere dayalı olarak yapılan giderleri gerçekleştiren ve borçlanmayı yapan Hazine nin ilişkileri yoğundur. Gelirlerin zamanında ve yeteri kadar toplanamaması, ödemeyi gerçekleştirecek ve gelir açığı kadar borçlanma yapacak olan Hazine yi zor durumda bırakır. Bu yüzden gelir idarelerinin uygulayacakları politikalar Hazine tarafından önceden bilinmelidir. (Örneğin af kanunu vs.) Aksi durumda ya giderler gerçekleştirilemez ya da planlanmayan borçlanma sebebiyle faizler yükselir.

8 Hazine nin Bütçe İdaresi İle İlişkisi Bütçe hazırlanırken gelir kaynakları ve miktarlarının dikkate alınması gerekir. Bu bakımdan bütçenin hem hazırlanma hem de uygulanma aşamasında Hazine aktif olarak rol alır. Hazine bütçenin finansmanından birinci derece sorumludur. Bütçe giderlerinin temelini oluşturan ödeneklerin kullanımının, Hazine nin gelir-gider akımlarını denkleştirme çabasına paralel olarak yapılması zorunludur. Hazine nin borç idaresinden ayrı olarak örgütlendiği ülkelerde Hazine ayrıca borç idaresiyle yakın ilişki içerisinde çalışmak durumundadır.

9 Hazine nin Yerel İdarelerle İlişkisi Hazine, başta yerel idareler olmak üzere borçlanma yapan diğer kurum ve kuruluşlarla yakından ilgilidir. Hazine hem kendi borçlanmasını hem de diğer kurumların borçlanmalarını koordine etmekle yükümlüdür. Bu koordinasyonun sağlanmaması, Hazine de dahil borçlanma yapan tüm kurumların birbirlerine rakip olmalarını ve ya birbirlerini piyasanın dışına itmeleri (crowding out) ya da faiz maliyetlerinin yükselmesi sonucunu doğurur. Tüzel kişiliği olması nedeniyle kendi borçlanmasını yapan kurum ve kuruluşlar, genellikle borçlanma yapabilmek için Hazine garantisi almak zorundadırlar.

10 Hazine nin Özel Kesim Kuruluşlarıyla İlişkisi Gelir yetersizliği ve borçlanamama nedenleriyle Hazine nin kamu kurum ve kuruluşlarına ödemelerini aksatması, bu kurumların da iş yaptırdıkları özel kesim kuruluşlarına olan ödemelerini aksatır. Hazine nin piyasadan yüksek tutarlarda borçlanması, özel kesim kuruluşları için piyasadan borçlanılabilecek miktarların azalmasına veya maliyetlerin artmasına yol açabilir. Döviz yönetimine ilişkin kısıtlamalar, firmaları doğrudan etkiler. Hazine, politika davranışlarıyla ekonomik beklentileri etkiler.

11 Hazine nin Bankalarla İlişkisi Bir ülkedeki bankalar, devletin güvencesi altında çalışırlar. Mevduatların, en azından belli tutarı, devlet güvencesi altındadır. Hazine, lehine güvence verdiği bankaları yakından izlemek ve denetlemek zorundadır. Hazine nin sattığı iç borçlanma kâğıtlarının en büyük alıcısı bankalardır. Bankalar, kamu kâğıdı alarak risklerini düşürürler. Hazine, bankalar dışındaki kesimlerden (hane halkından) yaptığı borçlanmalar nedeniyle, bankaların en önemli rakibidir. Dış finansman kuruluşları (IMF, uluslararası bankalar vb.) ülke kotası uyguluyorsa ve bu kotanın büyük kısmını Hazine kullanırsa, bankaların dış borçlanma olanakları azalır.

12 Hazine nin Merkez Bankası İle İlişkisi-I Hazine, paranın denetimi görevini merkez bankasına devrederken, sembolik olarak paranın devlet adına sahipliğini ve sorumluluğunu devretmemiştir. Kağıt para merkez bankasının değil, devletindir. Paraya değerini sağlayan şey, devletin tüm malvarlıkları ve itibarıdır. Ancak Hazine merkez bankasının basacağı para miktarına karışamaz, aksine madeni paranın miktarını merkez bankasıyla beraber belirler. Merkez bankaları, Hazine ye devlet itibarına dayalı senetsiz kredi verebilir. Bu krediler zaman ve mekan denkleştirmesine yönelik kısa vadeli kredilerdir. imkân kaldırıldı) (Emisyonu artırması nedeniyle Türkiye de bu

13 Hazine nin Merkez Bankası İle İlişkisi-II Merkez Bankası, Hazine nin veznesi görevini görür ve ödeme talimatlarını yerine getirir. Bu nedenle uyumlu çalışma şarttır. Hazine nin, Merkez Bankası kasasında yeterli parası yokken verilen ödeme talimatları ya ödenememe riskiyle karşılaşır ya da avans açılması zorunluluğu doğurur. Merkez Bankası, uluslararası finans piyasaları ile olan ilişkisi dolayısıyla, dış borçlanma konusunda Hazine ye danışmanlık yapar. İç borçlanmada ise Merkez Bankası, Hazine nin ajanı sıfatıyla borçlanma ihalelerinin düzenlenmesini sağlar.

14 Hazine nin Merkez Bankası İle İlişkisi-III Döviz kullanım şekline ilişkin kararların alınmasında ve uygulanmasında Hazine ile Merkez Bankası uyumlu çalışmak zorundadır. Hazine nin, Merkez Bankası nın döviz rezervlerini dikkate almaksızın vereceği kararlar, ekonomi açısından yanlış sonuçlar doğurabilir. Merkez Bankası nın, Hazine nin bilgisi dışında döviz fiyatlarına yapacağı müdahaleler, Hazine nin daha önce kurduğu dış borç ödeme planı-bütçe ödeneği ilişkisinin bozulmasına yol açar.

15 Hazine nin Merkez Bankası İle İlişkisi-IV Hazine nin Merkez Bankası ndan kısa vadeli avans alması, iç borçlanma senetlerinin Merkez Bankası na satılması anlamına gelir. Bu emisyon hacminin artması demektir. Reel ekonomideki büyümeye karşılık yapılan emisyon enflasyon yaratmaz ve buna senyoraj geliri denir. Ancak emisyon, reel ekonomideki büyümeyi aşarsa enflasyona yol açar. Bir noktadan sonra emisyondan kaynaklanan enflasyon nedeniyle reel vergi gelirlerinde düşme olur. Böylece devletin emisyondan elde ettiği senyoraj gelirinin net değerinde azalma meydana gelir. Buna Tanzi Etkisi denir.

16 Borç Stoku Borç Yükü Borç stoku, bir ülkenin herhangi bir dönemdeki iç ve dış borçlarının toplam miktarıdır. Bu miktara hem kamu, hem de özel sektör borçları dahildir. Borç yükü, bir ülkenin belirli bir dönemdeki toplam borç stokunun, o dönemdeki GSMH ya oranıdır. Borç stoku ve borç yükü kavramları, borçların anaparalarını ihtiva ederken, faizleri ihtiva etmez. Faizler gider kalemi olarak bütçede yer alır. Borç stoku ve borç yükü kavramları, kamu ve özel sektör için ayrı ayrı da hesaplanabilir.

17 Borç Servisi Borç servisi; borç yükünün normal (vadesi geldiğinde mevcut faiziyle geri ödeme) ya da normal dışı (vade uzatma, erteleme, faiz değiştirme/konversiyon*, borçların sermayeye dönüştürülmesi/borçsermaye swap ı**, tahkim/ konsalidasyon***), yollara başvurarak hafifletilmesidir. * Borç yükünün hafifletilmesi amacıyla, faiz oranında indirim yapılması. ** Borçlu ülkenin, borcuna karşılık bir kuruluşunun hisse senedini vermesi. *** Kısa vadeli borçların, faiz artırarak uzun vadeli borç haline getirilmesi.(değiştirmede borç yükünün hafifletilmesi amaçlanırken, tahkimde vadenin uzatılması amaçlanır)

Benzer belgeler

HAZİNE. Dr. Süleyman BOLAT

HAZİNE. Dr. Süleyman BOLAT HAZİNE 1 Kavram ve Kuram Olarak Hazine Hazine iki anlam taşır İlk olarak, kişi, kurum ve devletlerin sahip oldukları taşınır ve taşınmaz mal varlıklarını ve çeşitli hakları gösteren belgeleri ikincisi