Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

Transkript

1

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... 4 GİRİŞ... 5 ÖĞRENME FAALİYETİ BOYUNA KESİM MAKİNELERİ Döner Bıçaklı Kesim Makineleri Yapısı ve Görevleri Çalışma Şekilleri Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Ayarları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ HALI KESİM SEHPALARI Halı Kesim Sehpalarının Yapısı Çalışma Şekilleri... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA... 24

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Halı Üretim Teknolojisi Boyuna Kesme Operatörlüğü Halıyı Boyuna Kesme SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK Halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim bıçağı yan seviye ayarlamasını ve kesim işlemini yapabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. Halıyı Boyuna Kesmek MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile gerekli şartlar sağlandığında, emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim bıçağı yan seviye ayarlamasını ve kesim işlemini yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Kesim bıçağı yan seviye ayarlamasını yapabileceksiniz. 2. Kesim işlemini yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi. Donanım: Halı, döner bıçaklı kesim makinesi, halı kesim sehpası. Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

5 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Tekstil sektöründe kumaş üretiminde en son gelişmelerin olduğu jakarlı ağızlık açma sistemleri her türlü desen ve motifin dokunmasına imkân sağlayan, genellikle döşemelik kumaş, halı, havlu, kadife, etiket gibi kumaşların dokunabildiği sınırların belirli bir noktada zorlandığı makinelerdir. Jakarlı ağızlık açma sisteminde en belirgin fark diğer sistemlerde çözgü iplikleri grup hâlinde hareket ederek ağızlığı oluştururken bu sistemde çözgü ipliklerinin her biri için ayrı hareket edebilme imkânı vardır. Dokuma tezgâhının üzerine dikey olarak kurulan bir ağızlık açma aparatıdır. Ayrıca makine kusursuz mekanik özellikleri ile bize çok değişik desenli kumaşlar yapma olanağı tanımıştır. Armür sisteminin desenli kumaş yapımında yetersiz kalması, günümüzde jakar makinelerinin önemini bir kat daha artırmıştır. Özellikle son yıllarda sürekli teknolojik gelişmeler gösteren jakar sistemi uygulamadaki sorularını çözümleyerek birçok alanda elverişli duruma gelmiştir. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle jakarlı ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarını yapabileceksiniz.

6 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim bıçağı yan seviye ayarlamasını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halının boyuna kesilme yöntemlerini araştırınız. 1. BOYUNA KESİM MAKİNELERİ 1.1. Döner Bıçaklı Kesim Makineleri Döner bıçaklı boyuna kesme makineleri, tutkallama ve tıraşlama işlemi bitmiş olan halıları kesim yerlerinden (halıların boyuna yönde birbirlerinden ayrılma yerleri) ayırmaya yarayan otomatik bıçaklardır. Bu kesim bıçakları kesim elemanı tarafından kesilecek halı arasına kılavuz yardımı ile yerleştirilir ve iki halının birbirinden ayrılmasını sağlar. Döner bıçaklı kesim makinelerinde adından da anlaşılacağı gibi makine üzerindeki bıçaklar dönerek halı kenarında kesilmesi için bırakılan boşluktan halıları kesmektedir. Döner bıçaklı boy kesme makinesindeki kesici modüllerin (kafa) sayısı öncelikle dokuma tezgâhı tarak genişliğine ve işletmenin dokuduğu halı sayısına bağlıdır. Döner bıçaklı boy kesme makinesi satın alınırken işletmede bulunan tezgâh eni dikkate alınarak boy kesim makinesinin sayısına karar verilir. Bu sayı 4 ve 5 metrelik tezgâhlarda hareket etme mesafesi kalması için genellikle 6 adet olur. Döner bıçaklı kesme makinesi ilgili personel tarafından kumanda panosundaki düğmeler sayesinde sağ-sol-ileri-geri yönlendirmesi ile ilgili yere getirir. Kesme makinesi üzerinde yer alan, metal veya plastik olabilen kılavuz, iki halı arasına desen dairesi tarafından verilen ve 3 tarak dişi olan boşluğa yerleştirilir. Kılavuzun et kalınlığı boşluk ile örtüşmelidir.

7 Kılavuz bu boşlukta ilerlerken hemen arkasına yerleştirilmiş olan sensör kılavuz hareketine göre kesme bıçağını yönlendirir. Bu yönlendirme kumanda panosunda yer alan elektronik devre (beyin) tarafından sağlanır. Resim 1.1. Döner Bıçaklı Boyuna Kesim Makineleri Yapısı ve Görevleri Apre makinesinin son bölümü olan boy kesim bölümü, halıların kesim teli verilen yerden boyuna yönde birbirinden ayırarak halıların ayrı bir konfeksiyon arabasına yerleştirerek bir sonraki bölüm olan etiket bölümüne iletilmesini sağlar. Boyuna kesim makinesi üzerinde döner bıçak, sensör, kılavuz, bıçak soğutma için hava hortumu ve kumanda panosu bulunmaktadır.

8 Resim 1.2. Döner Bıçaklı Boyuna Kesim Makinesi Parçaları 1-Hava Hortumu. Isınan kesme bıçağını soğutmak için 6 bar (işletme basıncı) hava ile bıçakları soğutur. 2-Kılavuzun hareketini kontrol eden sensör. Bu sensör kılavuzun sağa-sola ve makinenin geriye kaymasını önler. Resim 1.3. Kesim Makinesinde Sensör 3-Halının kesim yerinden bıçağın çıkmamasını sağlayan ve bıçağa yön veren kılavuz. Bu kılavuz sert bir plastikten yapılmıştır.

9 Resim 1.4. Kesim Makinesinde Kılavuz 4-İki halıyı birbirinden ayırmak için kullanılan bıçak. Bu bıçak daire şeklinde olur ve belli aralıklarla bileylemeye gider. Resim 1.5. Kesim Bıçağı Bıçağın çapı 14 cm nin altına düştüğü zaman artık kullanılmaz ve yenisi ile değiştirilir. 5-Kesim makinesine yön veren kumanda panosu. Bu pano kesim makinesinin ilerigeri, sağa-sola hareket ettirme, hızı ve açma-kapatma fonksiyonlarını yaptırır Çalışma Şekilleri Halıları kesim yerinden boyuna yönde kesen eleman (kesmeci), yazılan programların bölüm sayılarına bakarak, boy kesim bıçaklarını her bir bölüm için bir adet halı kesim yerine gelecek şekilde kumanda panosu üzerindeki joystick kol ile getirir. Bıçakları kesim yerinin tam orta kısmına gelecek şekilde kılavuza bakarak ayarlar ve joystick kolu ileri doğru iterek makinenin kesim yerine yerleşmesini sağlar.

10 Resim 1.7. Kesme Yerine Yerleştirilmiş Kesim Bıçağı Tüm bıçaklar kesim yerlerine yerleştirildikten sonra bıçakları soğutmak için hava açılır, bıçak çalıştırılır ve start (başlama) butonuna basılarak tüm makinelerin çalışması sağlanır. İleri tuşuna basarak halının ilerlemesi sağlanır. Halı ilerlerken bıçakların olduğu kısımlar kesilmiş olacaktır. Kesim makineleri ön taraftaki J-Box boşaldığı, bölüm değişikliği olduğu veya bıçaklarda kayma olduğu zaman kesim elemanı tarafından durdurulur. Bıçakların konumları tekrar ayarlanır ve kesme işlemine devam edilir. Kesme işlemi bittikten sonra veya bıçakların yerleri değişmesi gerektiği zaman kesim operatörü tarafından bıçaklar kesim yerlerinden çıkarılır. Daha sonra bıçaklar durdurulup bıçak soğutması için açılan hava kapatılır ve makinenin herhangi bir nedenden dolayı çalışmaması için stop (durdurma) düğmesine basılarak makine sonraki kesim yapılacak yere götürülür. Böylelikle halılar bu bölümde birbirinden boyuna yönde ayrılmış olur Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Ayarları Döner bıçaklı kesim makinelerinde belirli bir süre kesim işlemi yapıldıktan sonra, iki halı arasındaki kesme boşluğu jüt olduğu için, halı kalitesine göre değişen sürelerde bıçaklar körlenmektedir. Bu süre, işletmenin günde 8 saat çalışması durumunda normal kalitedeki halılar için 15 gün, yüksek kalitedeki halılar için ise 8-10 güne kadar düşmektedir. Kesim makinesinde bıçak çapları 20 cm olmaktadır. Bu bıçaklar belirli zamanlarda bileyemeye gidip geldiği için çapları zaman içinde azalmaktadır. Kesim bıçağının çapı 14

11 cm ye düştüğü zaman artık kullanılamaz ve yenisi ile değiştirilir. Yan kapaklar açılarak bıçak çıkarılarak yenisi ile değiştirilir. Resim 1.8. Sağlam ve Aşınmış Kesim Bıçağı Kesim bıçağının arkasında yer alan sensörlerin sık sık kontrol edilmesi gerekir. Aksi takdirde sensör görmediği zaman, bıçak kesme yerinden halının içine girip halıya zarar verebilir.

12 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim bıçağı yan seviye ayarlamasını yapınız. İşlem Basamakları» Makinenin kılavuz ayağını kesim hizasına getiriniz. Öneriler» İş güvenliğine dikkat ediniz.» Kenar dokusu mesafe ayarını yapınız.» Kılavuzu halı kesim yerine yerleştiriniz.» İş güvenliğine dikkat ediniz.

13 » Bunu tüm kesim bıçakları için yapınız.

14 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Makinenin kılavuz ayağını kesim hizasına getirdiniz mi? 2. Kenar dokusu mesafe ayarını yaptınız mı? 3. Kılavuzu halı kesim yerine yerleştirdiniz mi? 4. Bunu tüm kesim bıçakları için yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME BU BÖLÜMDE UYGUN ÖLÇME YÖNTEMLERİNDEN BİR VEYA BİRKAÇI KULLANILARAK UYGULAMA FAALİYETİ-1 İÇİN DEĞERLENDİRME SORULARI YAZILACAKTIR. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

16 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim işlemini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Kesim sehpalarının işlevlerini araştırınız. 2. HALI KESİM SEHPALARI 2.1. Halı Kesim Sehpalarının Yapısı Kumanda panosu, kesici kafa ve sensör grubunun oluşturduğu sistem 1 modül veya 1 kafa olarak adlandırılır. Resim 2.1. Kumanda Panosu, Kesici Kafa ve Sensörden Oluşan Modül Modüller, hareketin sağlanması için bir sehpa üzerinde rulmanlarla desteklenen bir yapı üzerine monte edilmiştir. Bu yapı sistemi destekleyecek şekilde metal malzemeden

17 yapılmaktadır. Sehpa üzerinde makinelerin kolayca hareket etmeleri için makine ile sehpa arasında rulmanlar bulunmaktadır. Resim 2.2. Halı Kesim Modüllerinin Yerleştirildiği Rulmanlı Sehpa Boy kesme bıçakları sehpa üzerine rulmanlar yardımı ile monte ettirildikten sonra, kumanda panosundaki joystick kol ile modülü sehpa üzerinde sağa-sola hareket ettirebilmek için, her bir kesme makinesi arkasında ucu bir motor kasnağına bağlı olan zincire monte edilmiştir. Sehpanın arka tarafında ise bıçakların yerleştiği ve kesim yapılabilmesi için bıçakların içine girdiği metalden yapılmış kılavuzlar bulunmaktadır.

18 UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıda kesim yerini doğru tespit ederek, kesim işlemini yapınız. İşlem Basamakları» Kesim bıçağını otomatik moda alınız. Öneriler» Çalıştırma düğmesine basınız.» Bu işlemi tüm kesim bıçakları için yapınız.

19 » Tüm kesim bıçakları çalıştıktan sonra halı geçişini çalıştırınız.

20 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Kesim bıçağını otomatik moda aldınız mı? 2. Çalıştırma düğmesine bastınız mı? 3. Bu işlemi tüm kesim bıçakları için yaptınız mı? 4. Tüm kesim bıçakları çalıştıktan sonra halı geçişini çalıştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME BU BÖLÜMDE UYGUN ÖLÇME YÖNTEMLERİNDEN BİR VEYA BİRKAÇI KULLANILARAK UYGULAMA FAALİYETİ-2 İÇİN DEĞERLENDİRME SORULARI YAZILACAKTIR. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz.

22 MODÜL DEĞERLENDİRME BU BÖLÜMDE UYGUN ÖLÇME YÖNTEMLERİNDEN BİR VEYA BİRKAÇI KULLANILARAK TÜM MODÜL KONULARI İÇİN DEĞERLENDİRME SORULARI YAZILACAKTIR. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları ilgili öğrenme faaliyetine geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

23 CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

24 KAYNAKÇA» ALPAY Halil Rıfat, Dokuma Makineleri, Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Bursa, 1985.» UZUNÖZ Kasım, Tufan Ata TÜRKYILMAZ, Bülent GÜRSU, Dokuma Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul, 2004.