Amino Asit Metabolizması Bozuklukları. Yrd. Doç. Dr. Bekir Engin Eser Zirve Üniversitesi EBN Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya ABD

Transkript

1 Amino Asit Metabolizması Bozuklukları Yrd. Doç. Dr. Bekir Engin Eser Zirve Üniversitesi EBN Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya ABD

2 Amino Asit Metabolizması Bozuklukları Genelde hepsi kalıtsal ve otozomal resesifir Birçoğunda diyet tedavisi uygulanır Kalıcı hasarların önlenmesi için doğumdan hemen sonra teşhis edilmeleri gerekir

3 Fenilketonüri (PKU) Fenilalanin hidroksilaz adlı enzimin eksikliğinde/bozukluğunda meydana gelir Kalıtsal bir metabolik bozukluktur Bu enzimin tam olarak işlev görmemesi sonucunda fenilalanin Rrozine çevrilemez ve kanda birikir Biriken fenilalanin beyin için toksikrr ve intellectual disability

4 Fenilalanin ve Tirozin Fenilalanin vücudumuz tarasndan sentezlenemez ve dışarıdan besin yoluyla alınması gerekir Fazla alınan fenilalanin Rrozine çevrilerek vücutan aulır

5 Fenilalanin Hidroksilaz Fenilalanin amino asidinin 'rozin amino asidine dönüşümünü katalizler Oksido- redüktazlar grubundandır ve bir karaciğer enzimidir Kofaktör olarak Fe 2+, koenzim olarak ise biopterin kullanır Fe 2+ htp://openwetware.org/wiki/igem:imperial/2009/encapsularon/pku

6 Semptomlar Mentl gerilik, nöbet, kusma, ekzama tarzı deri lezyonları, hiperakrvite, piskiyatrik belirrler Yeni doğan bebeklerde hemen belirrler ortaya çıkmaz Tedavi edilmediği takdirde ilk senelerinde bebeklerde mental gerilik gelişmeye ve artmaya başlar

7 Teşhis ve Tedavi RuRn olarak yapılan yeni doğan tarama testleriyle teşhis edilir (kan tesr) Fenilalanin içermeyen/az içeren bir diyet ile bu hastalığın zararlı etkilerinden korunarak sağlıklı bir büyüme ve gelişme sağlanabilir Ancak bu diyet yeterince erken başlanılmalıdır (hafalar içerisinde) diyete geç başlanıldığı takdirde (2-3 yaş) meydana gelmiş olna mental geriliğin tedavisi mümkün değildir Bu diyet yaşam boyu devam etmelidir

8 Akçaağaç İdrar Hastalığı (Maple Syrup Urine Disease - MSUD): Kalıtsal ve otozomal resesif hastalıkur Görülme oranı 1/ dir Lösin, izolösin ve valin (branched- chain amino acids) amino asitlerinin yıkımdaki bozukluklardan kaynaklanır Bu amino asitlerin yıkımı dallı- zincirli alfa- keto asit dehidrojenaz (branched- chain alpha- keto acid dehydrogenase) kompleksi ismi verilen enzim grubu tarasndan sağlanır Bu kompleksteki enzimlerden herhangi birindeki eksiklik/bozukluk bu üç amino asidin kanda birikmesine ve hızlı bir şekilde nörodejenerasyona sebebiyet verecek seviyelere ulaşmasını nerce verir htp://learn.genercs.utah.edu/content/disorders/singlegene/msud/

9 Biyokimyasal Mekanizma Lösin, izolösin ve valin amino asitlerini dekarboksile eden enzim kompleksindeki bozukluk/eksiklikler

10 Semptomlar Doğumdan sonra 3-4 gün içerisinde semptomlar görülmeye başlanır İştah kaybı, kusma, metabolik asidoz ve idrarda akçaağaç şurubu kokusu (biriken amino asitler nedeniyle) belirrlerindendir

11 Teşhis ve Tedavi Yenidoğan tarama tesr ile teşhisi yapılır (kandaki lösin seviyesi ölçülerek) Diyet tedavisi alınan besinlerde lösin, izolösin ve valin amino asitlerinin sınırlı düzeylerde tutulması Bebekler özel formüle edilmiş mamalarla beslenmelidir İlerleyen yaşlarda hastalar aldıkları besinlere devamlı dikkat etmeli ve protein oranı yüksek et, yumurta gibi ürünleri dikkatli tüketmelidirler Anlık amino asit seviyesi yükselmeleri damardan enjekte edilen çeşitli ilaçlarla tedavi edilebilir Bu tedavi beyin hasarının önlenmesi için çok erken başlamalıdır Tedavi edilmediği takdirde ilk aylarda ölüme sebebiyet verir

12 Homosisteinüri Kalıtsal bir bozukluktur ve otozomal resesifir Birçok türü mevcutur Homosistein metabolizmasındaki bozukluktan kaynaklanır Bu bozuklukta plazmada ve idrarda homosistein ve meryonin düzeyleri yüksek, sistein seviyesi ise düşüktür

13 Biyokimyasal Mekanizma Genelde bu hastalığın sebebi sistatyon beta- sentaz enzimindeki eksiklik/ bozukluktur Bunun nercesinde homosistein sistatyona çevrilemez

14

15 Semptomlar Genelde bu bozuklukla doğan bebekler sağlıklı görünürler Erken semptomları çok belirgin değildir Görme problemleri (göz lenslerinde yer değişrrme) ve gelişmedeki yetersizlik en önemli belirrleridir Diğer belirrleri arasında iskelet anormallikleri, mental gerilik ve nöronal semptomlar vardır

16 Teşhis ve Tedavi Yenidoğan tarama tesr ile teşhisi yapılır Bunun dışında teşhise imkan verecek ilk belirrler görme ile alakalı problemlerdir Tedavisi için meryonin alımı azalulmalı ve vitamin B6, B12, sistein, folat takviyeleri yapılmalıdır Hastaların yarıya yakını vitamin B6 alımına olumlu cevap verir bu hastalar yaşam süreleri boyunca B6 vitamini takviyesi yapmalıdırlar (vitamin B6 sistatyon beta- sentaz enziminin kofaktörüdür) Vitamin B6 alımına olumlu cevap vermeyenlerin diyetlerinde meryonin kısıtlamasına gidilmelidir

17 Tirozinemi Kalıtsal bir hastalıkur ve otozomal resesifir Tirozin amino asidini metabolize eden enzimlerin eksikliğinde/bozukluğunda görülür Bu enzim eksikliği toksik metabolik ara ürünlerin dokularda birikmesini nerce verir Karaciğer ve böbreklerde hasara sebebiyet verir 3 türü vardır

18

19 Tip 1 Tirozinemi Fumarilasetoasetat hidrolaz(fah) enziminin eksikliğinde görülür

20 Tip 2 Tirozinemi Tirozin amino transferaz enzimini eksikliğinde görülür

21 Semptomlar İlk ayda belirrler görülmeye başlar Tip 1: Kilo kazanımında eksiklik, karaciğer ve dalak büyümesi, ayaklarda şişme, kanamalara yatkınlık gibi belirrleri vardır Tip 2: Göz ve deri lezyonları, Rrozinin kristalleşmesine bağlı enflamasyon, mental gerilik gibi belirrleri vardır Karaciğer nakli yapılmadığı takdirde 3-9 ay arasında karaciğer yetmezliğinden ölüm gerçekleşme oranı yüksekrr Klinik belirrler akut ve kronik olmak üzere ikiye ayrılır

22 Teşhis ve Tedavi Yenidoğan tarama tesr ile teşhisi yapılır Diyet yoluyla tedavisi yapılır: fenilalanin ve Rrozin amino asitlerinin diyete kısıtlanması Ayrıca ni9sinone ismi verilen ilaçla (orfadin) da tedavisi yapılır (Tip 1 için) Bu ilaç 4- hidroksifenilpirüvat dioksijenaz enziminin inhibitörüdür Hastalığın ileri seviyelerinde tek tedavi yöntemi karaciğer naklidir

23 Albinizm Tirozin metabolizması bozukluğu ile ilişkili bir hastalıkur Melanin pigmenrnin yeterince sentezlenememesi sonucu oluşur Deri, saç ve gözlerde kısmi veya tam pigmentsizlik görülür En şiddetli türü tam albinizm denen ve Rrozinaz enziminin eksikliğinde görülen renksizlikrr görme kusurları, deri kanseri riski

24

25 Tam Albinizm