Ekonomi Alan ndaki Uygulamalar ve Geliflmeler 2

Transkript

1 Atütürk ün Dünyas Cengiz Önal Ekonomik kalk nma, Türkiye'nin özgür, ba ms z ve daima daha kuvvetli olmas n n ve müreffeh bir Türkiye idealinin bel kemi idir. Tam ba ms zl k ancak ekonomik ba ms zl kla mümkün olur. Gazi Mustafa Kemâl Atatürk Ekonomi Alan ndaki Uygulamalar ve Geliflmeler te Lozan Bar fl Antlaflmas n n imzalanmas ile Türkiye, ekonomik egemenli ini k s tlayan engellerden kurtuldu. Mustafa Kemal - in önderli indeki ekonomi siyaseti, Denk bütçe ve düzgün ödeme ilkelerine dayan yordu. Amaç, Devlet Hazinesi nin yurtiçi ve d fl nda sayg n duruma getirilmesi ve güçlü olmas yd. Dönem boyunca devlet harcamalar ile kaynaklar aras nda denge korunarak enflasyon önlendi. Kamu harcamalar nda savurganl ktan kaç n ld ve düzenli bir vergi sistemi kurulmas amaç edinildi. Cumhuriyet Yönetimi, mevcut olan ve koruyucu gümrük politikas n engelleyen hükümleri, Lozan Bar fl Antlaflmas gere i olarak, 1929 tarihinde yürürlükten kald r nca, yeni Gümrük Tarifesi Kanunu nu yürürlü e koydu. Böylece hem gümrük gelirleri art r ld ve hem de y llardan Atatürk yerli mallar sergisini geziyor

2 beri Türk ekonomi yaflam n körlefltiren, yerli sanayiyi çökerten engeller ortadan kald r lm fl oldu. Ancak gümrük vergilerinin yükseltilece i önceden bilindi inden ithalatta büyük ölçüde art fla gidilmesi ve 1929 dünya ekonomik bunal m, Türk paras n n önemli ölçüde de erinin düflmesine yol açt. Bu durumu önlemek için 20 fiubat 1930 da Türk Paras n n K ymetini Koruma Hakk nda Kanun ç kar ld. Para politikas n yürütmesi için 11 Haziran 1930 da Cumhuriyet Merkez Bankas kuruldu. Böylece Türk Para politikas n yürütmesi için 11 Haziran 1930 da Cumhuriyet Merkez Bankas kuruldu. Böylece Türk para piyasas Türklerin yönetimi alt na girdi. para piyasas Türklerin yönetimi alt na girdi. Devletin sa lam verilerle yönetilebilmesi için 1926 y l nda statistik Genel Müdürlü ü kuruldu. Bu kurulufl ça dafl yöntemler kullanarak ilk nüfus, tar m ve sanayi say m n gerçeklefltirdi. Buna göre 1927 de Türkiye nin nüfusu olarak tespit edildi. Sonraki y llarda her befl y lda bir genel nüfus say m yap lmas kararlaflt r ld. Zaman içinde bu genel müdürlük ülkenin temel bilgi kayna haline geldi. Ayr ca ekonomi siyasetlerinin düzenlenmesinde dan flman görevi 28 yapmas için 26 Haziran 1927 de Yüksek ktisat Kurulu oluflturuldu. Bütün bu gayretlere karfl n, 1930 lara gelindi inde, Türkiye nin iktisat politikas nda ciddi bir de iflime gitti i görülüyordu Dünya Ekonomik Krizi, ekonomik dengeleri alt üst etti. Özellikle ekonomisi tar m a rl kl olan Türkiye de tar m ürünleri fiyatlar büyük ölçüde düfltü. Bununla birlikte, gümrük korumas n n 1929 a kadar yap lamamas, sermaye birikimi ve kredi kaynak yetersizli i, teknolojik ve ticarî bilgi ve deneyimin azl, giriflimcilik ruhunun zay fl gibi sebepler, sanayinin arzu edildi i ölçüde geliflmesini engelliyordu. Sanayi kurulufllar n n büyük bir k sm ilkel teknoloji ile çal flan, iflbölümünü yeterince uygulayamayan küçük iflletmeler halinde kald. Bunlar n yan s ra 1929 da patlak veren dünya ekonomik krizi dolay s yla 1930 da yeni siyasetler uygulamaya konuldu Dönemi Ekonomi Politikas 1929 Dünya Ekonomik Krizi, her yerde devletin ekonomiye müdahalesinin genifllemesine yol açt. Dünya, uzunca bir süre yürütülen liberalizmden, kamu müdahalesini öngören bir ortama girdi. Güdümlü ve plânl ekonomi ak mlar güç kazand. Kriz, Türk Paras de erinin düflmesine, ödemeler dengesinin bozulmas na, günlük ihtiyac

3 karfl layacak gerekli ifllenmifl maddelerin ithalinde zorluklar ç kmas na yol açt. Mevcut durum halk n s k nt s n daha da art r yor, ihtiyaç duyulan bir k s m mallar n bulunmas nda zorluklar yaflan yordu. Gazi Mustafa Kemal, günlük s k nt lar n afl lmas ve Dünya Ekonomik Krizi nin Türkiye deki etkisinin bertaraf edilebilmesi için, Türk Ulusu nun ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin zorunlu ihtiyaçlar n n Ulusal Üretim yoluyla karfl lanmas n ve bunun için de yerli sanayi kurulmas n istedi. Ülkede özel teflebbüs henüz gere i gibi geliflmemiflti. Esasen giriflimcileri destekleyecek yeterli birikim de yoktu. Çözüm yolu aran rken iki görüfl belirdi: Birincisi: Devlet, sanayi ve ekonomi alan nda tekelci bir merkezi plânlama yoluyla bütün ekonomiye Devletin sanayiye destek verdi i y llarda yap lan görüflmeler yön vermeli. kincisi ise: Devlet, fertlerin yapamayaca iflleri yapmak amac yla duruma müdahale ederek, özel sanayi giriflimleri yan nda, bir devlet sektörü meydana getirmeli. Mustafa Kemal karar n ikinci madde yönünde verdi. Konuya iliflkin görüfllerini de; Türkiye nin uygulad - " l ml devletçilik sistemi", on dokuzuncu as rdan beri sosyalizm teorisyenlerinin öne sürdükleri fikirlerden al narak tercüme edilmifl bir sistem de ildir. Bu, Türkiye nin ihtiyaçlar ndan do mufl, Türkiye ye özgü bir sistemdir. Devletçili in bizce manas fludur: Kiflilerin özel giriflimlerini esas tutmak; fakat büyük bir milletin bütün ihtiyaçlar n n karfl lanamad n ve birçok fleylerin yap lamad n göz 29

4 önünde tutarak, memleket ekonomisini ele almak. sözleriyle aç klad. Ancak devlet eliyle sanayi gelifltirilirken, devlet ile kiflinin alanlar ayr lmal, devlet kiflinin yerini almamal d r. Devlet ve kifli birbirinin karfl t de il tamamlay c s d r. Görüldü ü gibi, Mustafa Kemal in uygulad Il ml Devletçilik politikas, kiflinin yapamayaca ifllerde devletin müdahalesini öngörmekle beraber, iktisadî geliflmenin itici gücü olarak kiflisel giriflim özgürlü üne büyük önem vermekteydi. Nitekim devletçilik uygulamas nda, malî tekeller d fl ndaki üretim faaliyetlerinin hepsi özel sektöre aç k kalm flt. Devletçilik, 1931 de Cumhuriyet Halk F rkas program na girmifl, 1937 de de Anayasada yerini alm flt. 30 Devlet Eliyle Sanayi Gelifltiriliyor Devlet eliyle sanayinin gelifltirilmesinin ancak plânl bir sanayileflme program ile mümkün olabilece i anlafl ld - ndan, bu konuda deneyimli olan Sovyet Rusya dan getirilen bir uzmanlar heyetine befl y ll k bir sanayi plân haz rlat ld. Haz rlanan plânda, özellikle zirai üretime dayanan ve ham maddesi Türkiye de bulunan sanayi iflletmeleri kurmak ve ithal edilen temel mallar n üretimi ön plânda tutuluyordu. Bu amaçla dokuma, maden, toprak ve kimya sanayileri kurulmas kararlaflt r ld. Kurulacak fabrikalar n üretim konular, hammaddelerinin yurt içinde bulunup bulunmad ve üretim süreçleri dikkate al nd. Program yürütmesi için, Sanayi Ofisi ile Sanayi Kredi Bankas n n görevlerini yürütecek olan Sümerbank görevlendirildi. Madencilikle ilgili alanlar da, 14 Haziran 1935 te kurulan Etibank a verildi. Madencilik alan nda araflt rma yapmak, uzman yetifltirmek için 14 Haziran 1935 te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu. Plâna göre yirmi fabrika kurulmas öngörülmekteydi. flin maliyeti k rk dört milyon TL tahmin edilmifl ama masraf yüz milyon TL yi bulmufltu. Sovyetlerden sa lanan sekiz milyon dolarl k faizsiz kredi d fl ndaki harcamalar bütçeden karfl land. Plân n baflar yla uygulanmas yla; Temel

5 hammadde sanayileri kurulmufl; madencilik, kâ t ve cam sanayi için gerekli yat r mlar yap lm fl, iki bin km. yi aflk n demiryolu döflenmifl, ufak çapta barajlar ve silolar yap lm flt. Bir yandan da Osmanl borçlar ödeniyordu. Ek olarak, ülkemizdeki ayr cal kl yabanc flirketlerin sat n al nmas da h zland r lm flt. "Birinci Befl Y ll k Plân" henüz uygulan rken " kinci Befl Y ll k Plân" haz rland ve 1938 de yürürlü e konuldu. kinci plân, ara mallar ve yat r m mallar üretimine yönelikti. Ancak kinci Dünya Savafl n n ç kmas plân n yürütülmesini k smen de olsa engelledi. Sonuç Atatürk, son derece elveriflsiz flartlar alt nda ve dünyadaki büyük ekonomik krizine karfl n, d flar dan önemli bir destek almadan, öz kaynaklara dayal baflar l bir sanayileflme politikas gerçeklefltirdi. Bunun sonucunda kooperatifler, banka kredileri, tar m araç ve gereçleri ile desteklenen bir tar m sektörü olufltu. Sanayi kesimi Sümerbank ve Etibank gibi kurulufllar n deste iyle Türkiye nin fleker, çimento, kereste, kauçuk ve deri ürünlerini, ihtiyac n karfl layacak bir düzeyde üretmeyi baflard. Dokumac l k, kâ t, mukavva ile cam eflyada da ihtiyac n büyük k sm n karfl lar duruma gelindi. Bu arada yabanc ellerde bulunan tesis ve iflletmeler de, ulusallaflt r larak ekonomiye kat ld. Cumhuriyet idaresi, bu dönemde BD OCAK 2013 özellikle yoklu u hissedilen yüksek düzeyde e itim görmüfl teknik eleman yetifltirerek ekonomiye taze kan sa lam fl oldu. Sanayi tesislerinin Anadolu içlerinde da lmas, gitti i yerlere ifl ve afl götürmesi, Türk Ulusu nu heyecanland rmaya yetti ve yat r mlara ilgisini art rd. Hükümet iç borçlanma yoluna gitti ve yat r m ihtiyac n n bir k sm n bu kanalla karfl lamay baflard. Cumhuriyet Dönemi nin en temel sanayi kurulufllar ndan birisi olan Karabük Demir Çelik Fabrikas kuruldu ve ülkeye büyük yararlar oldu.. Özetle Atatürk ün Cumhurbaflkanl döneminde tüm olumsuz koflullara karfl n, Türk ekonomisi oldukça h zl ve dengeli bir geliflme gösterdi. Devlet, dönem boyunca enflasyonsuz bir büyüme ile Gayri Safi Milli Hâs las n üç kat na, kifli bafl na geliri ise iki kat na ç karmay baflard. Sektör baz nda de erlendirildi- inde kömür üretimi yüzde yüz, krom üretimi yüzde alt yüz, demir üretimi s f rdan 180 bin tona, maden üretimi yüzde iki yüz otuz ikiye, pamuk üretimi elli misli, yün üretimi yaklafl k yüzde iki yüz, fleker üretimi iki yüz misli ço ald. Demiryollar da mevcudun iki misline yak n artt. Türkiye nin o günkü kaynaklar dikkate al n rsa bu gerçekten çok büyük bir baflar n n göstergesi ve ispat yd... cengizonal@butundunya.com.tr Gelecek Ay: Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün D fl Politika Uygulamalar 31