THE INVESTIGATION OF INFLUENCE FACTORS ON SELF-CARE AGENCY AND OUALITY OF LIFE ON HEMODIALYSIS PATIENTS

Transkript

1 Ege Tıp Dergisi (): 9-0, 00 HEMODİYALİZE GİREN HASTALARIN YAŞAM KALİTESİ ÜZERİNE ETKİLİ DEĞİŞKENLERİN İNCELENMESİ VE ÖZBAKIM GÜCÜ İLE BUNLAR THE INVESTIGATION OF INFLUENCE FACTORS ON SELF-CARE AGENCY AND OUALITY OF LIFE ON HEMODIALYSIS PATIENTS Asiye DURMAZ AKYOL Ayfer KARADAKOVAN Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu iç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Bornova, İzmir Anahtar Sözcükler: hemodiyaliz, öz-bakım gücü, yaşam kalitesi. KeyWords; hemodialysis, self-care agency, guality of life. ÖZET Su çalışma, - Mayıs 999 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Hemo diyaliz Ünitesinde yürütülmüştür. Araştırma örneklemine hasta alınmıştır. Veriler sosyo-demografik özellikleri belirle meye yönelik bir anket formu, Yaşam Kalitesi ve Öz-bakım Gücü Ölçeğinin uygulanması ile elde edilmiş, yüzdelik, varyans ve iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi (t testi analizleri) kullanılarak değerlendirilmiştir. Hastaların Öz-bakım Gücü ile yaşam kalitesi puan ortalamaları arasındaki ilişki incelendiğinde; hastaların fonksiyonel durum (t:-.0,sd:0,p<0.0).esenlik (t:-,,sd:0,p<0.0), genel sağlık anlayışı (t:-,0,sd:0,p<0.0) ve global yaşam kalitesi puanları (t:-,69,sd:0,p<0.0) ile öz-bakım güçleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. SUMMARY This study, took place in Hemodialysis Unit of Aegean University Medical Faculty Research and Practice Hospital between - May 999. Twenty five patients have performed the example space. The data was collected by using the SF-6 Health Status ûuestionnare and Self-Care Agency Scale and questionnaire designed to determıne the sociodemografic features and evaluated by means of percentage calculation, variations and t tests. In the relationship between self-care agency and the quality of life,the difference of the functional state avarege score (t:-,0,sd:0,p<0.0) the well-being avarege score, (t:-,,sd:0,p<0.0), general understanding of health of avarege score (t:-,0,sd:0,p<0.0),general perceptions quality of life avarege score (t:-,69,sd:0,p<0.0) is found to be statistically meaningful. GİRİŞ Sağlık profesyonellerinin kronik hastalıklarda uygulanacak tedavi ve hemşirelik bakımında amaçları hastanın yalnız yaşam süresini uzatmak değil, aynı zamanda kaliteli bir yaşam sürmesi için gerekenleri planlamak ve uygulamaktır(,-). Yazışma adresi: Asiye Durmaz Akyol, E. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu iç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Bornova, İzmir Makalenin geliş tarihi:.. 00; kabul tarihi: Hemşirelik biliminde yaşam kalitesine yönelik uğraş ver me; hastayı rahatlatmaya yönelik girişimlerde bulunma, uygun bakım verme, yaşamın biyolojik, psiko-sosyal ve sosyokültürel yönünü içeren esenlik durumunu yükselt meyi hedefleyen hemşireliğin gerekliliğini ifade etme ge reğine dayanır (,-6). Öz-bakım kavramı Dorethea Orem tarafından geliştirilmiş ve ilk kez 99 yılında yayınlanmış tır. Orem'e göre hemşireliğin ilgi alanı insan sağlığının ve yaşamının devamı, hastalıklardan ve sakatlıklardan kur tulması ve onların olumsuz etkileri ile baş edebil- 9

2 mesi yani bireysel bakımını üstlenebilmesi için duyduğu gereksinimlerin karşılanması üzerinde yoğunlaşır (). Orem'e göre: Öz-bakım; bireyin yaşamını, sağlığını ve iyiliğini korumak için kendine düşeni yapmasıdır ve bu beceri zamanla iletişim, kültür, eğitim ve etkileşim yolu ile gelişebilir (-9). Yaşamın her döneminin, sağlıklı sürdü rülebilmesi için bireysel bakıma ihtiyaç vardır. Bireysel bakımın gerekli olduğu dönemlerden biri de kronik hasta lıkların olduğu dönemdir. Kronik hastalıklarda tedavinin amacı;hastayı eski sağlığına kavuşturmak değil.bireyin hastalığına ve tedavi programına uyumunu ve işbirliğini sağlamaktır. Bunun sonucunda birey dengeli ve kaliteli bir yaşama kavuşabilir (0,). Hemodiyaliz tedavisi uygula nan kronik böbrek yetmezlikli hastalarda yaşam boyu ya şam kalitesinin en üst düzeyde tutulması ve hastaların kendi tedavi ve bakımlarının sorumluluğunu alarak ya şamlarını sürdürmeleri büyük önem taşımaktadır. Hasta nın yaşam kalitesi ve öz-bakım gücü düzeyinin belirlen mesi hemşireye hastaya özgü bakımı ve eğitimini planla mada önemli bir belirleyicidir. Öz-bakım gücü davranışları ile yaşam kalitesinin ilişkili olduğu düşünülmektedir (,0,). Bu çalışma, hemodiyalize giren hastaların ya şam kalitesi ve öz-bakım gücü ile bunlar üzerine etkili faktörleri belirlemek amacıyla planlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmada, kronik hemodiyaliz tedavisine devam eden hasta evreni oluşturmuş ve evrenin tamamı örneklem olarak alınmıştır. Araştırma kapsamındaki üniteden gerekli izin ve hastaların onayı alındıktan sonra araştırma gerçek leştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak; araştırmacılar tarafından geliştirilen ve hastaların sosyo-demografik özelliklerini ve bunlardan yaşam kalitesi ve öz-bakım gücünü etkileyebileceği düşünülen bazı bağımsız değiş kenleri incelemeye yönelik sorudan oluşan bir anket formu ile Türk toplumu için geçerlik ve güvenirliği Pınar () tarafından yapılmış olan SF-6 Yaşam Kalitesi Ölçeği ve Nahçıvan tarafından (99) geçerlik ve güvenirliği yapıl mış olan Öz-bakım Gücü Ölçeği kullanılmıştır (). Yaşam Kalitesi Ölçeğinde; fiziksel durum, esenlik ve genel sağlık anlayışını içeren üç bölümde toplam 6 soru bu lunmaktadır. Ölçek puanları en düşük puandan en yüksek puana kadar 0 ile 00 arasında değişen değerler alır. Özbakım Gücü Ölçeğinde; hastaların kendilerine bakma yeteneklerini içeren ifade bulunmaktadır. Öz-bakım Gücü Ölçeğindeki ifadeler O'dan 'e kadar puanlanmış olup 'li Likert tip ölçek üzerinden verilen yanıta göre değerlendirme yapılmıştır, ifadelerden 'i (,6,9,,9,,- 6,) negatif olarak değerlendirilmekte ve puanlama tersine döndürülmektedir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan ve en yüksek puan 0'tır. Puan yüksekliği özbakım gücü yüksekliğini gösterir. Araştırma verileri hasta larla bire-bir görüşme yöntemi ile araştırmacılar tarafından her hasta için doldurulan anket formu ile toplanmıştır. Anket formunu cevaplama süresi yaklaşık 0- dakika sürmüştür. Araştırmanın bağımsız değişkenlerini; yaş, cin siyet, eğitim düzeyi, sosyal güvence,hastalık yaşı, kronik böbrek yetmezliği dışında hastalığı olma; bağımlı değiş keni ise; yaşam kalitesi ve öz-bakım gücü ölçeklerinden alınan puan oluşturmuştur. Araştırmadan elde edilen veriler SPSS 0 versiyon paket programında değerlendi rilmiş, istatistiksel değerlendirmede; yüzdelik, aritmetik ortalama, varyans ve t testinden yararlanılmıştır (). BULGULAR Tablo 'de hemodiyalize giren hastaların sosyodemografik özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir. Hastaların yaş ortalamasının.0±.6 yıl olduğu saptanmıştır. Hasta ların büyük çoğunluğu (%9) tedavi giderlerini karşılama da güçlük çekmediklerini bağlı oldukları sosyal güvenlik kurumunun tedavi giderlerini karşıladıklarını belirtmişler dir. Tablo 'de hastaların hastalıklarına ve tedavilerine ilişkin özelliklerine göre dağılımları görülmektedir. Hemodiyalize giren hastaların genel yaşam kalitesi puan ortalamasına göre dağılımı incelendiğinde; hastaların fonksiyonel durum puan ortalaması 0., esenlik puan ortalaması.0, genel sağlık anlayışı puan ortalaması.60 ve global yaşam kalitesi puan ortalaması. olarak bulunmuştur (Tablo ). Hastaların genel yaşam kalitesi puan ortalaması ile bazı bağımsız değişkenler arasında karşılaştırma yapılmış ve yapılan istatistiksel analiz sonucunda; cinsiyet,medeni durum,yaş grupları,eğitim düzeyi,sosyal güvence,hastalık yaşı, KBY dışında hastalık olma durumu ile yaşam kalite sinin üç ana bölümü olan fonksiyonel durum (p>0.0) esenlik (p>0.0), genel sağlık anlayışı (p>0.0), global ya şam kalitesi (p>0.0) arasında yapılan istatistiksel analiz de (ANOVA) anlamlı bir ilişki saptanamamıştır (Tablo ). Hastaların Öz-bakım Gücü ile yaşam kalitesi puan ortala maları arasındaki ilişki incelendiğinde; hastaların özbakım gücü ile fonksiyonel durum (t:-.9, SD:0, p<0.0), esenlik (t:-6.,sd:0, p<0.0), genel sağlık anlayışı (t:-0., SD:0, p<0.0) ve global yaşam kalitesi (t:., SD:0, p<0.0) arasında yapılan istatistiksel analizde anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (Tablo ). Tablo 6'da Öz-bakım gücü puan ortalamaları ile bazı bağımsız değişkenlerin karşılaştırılması verilmiştir. Hasta ların öz-bakım güçleri ile cinsiyet, (p). medeni durum (p) yaş grubu (F:,69, p) eğitim düzeyi (p (p), sosyal güvence (p), hastalık yaşı (p) ve kronik böbrek yetmezliği dışında bir hastalığı olma durumu (p) arasında yapılan istatistiksel analizde (ANOVA) anlamlı bir ilişki elde edilememiştir. 9 Ege Tıp Dergisi

3 Tablo. Hastaların sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımları cinsiyet erkek kadın medeni durum evli bekar dul yaş grupları ve üzeri eğitim durumu okur-yazar ilkokul ortaöğretim y. okul/fakülte Meslek işçi emekli ev hanımı (serbest,hemşire,çiftçi) sosyal güvence emekli sandığı ssk bağ-kur tedavi giderlerini karşılama güçlüğü evet hayır Toplam sayı Yüzde(%) Tablo. Hastaların hastalıklarına ve tedavilerine ilişkin durumlarına göre dağılımları hastalık yaşı yıldan az - yıl 6-0 yıl yıl ve üzeri diyalize girme sıklığı (haftada) kez,saat diyalize gelme şekli özel aracını kendisi kullanarak özel araçla yakını ile toplum taşım aracı taksi kby dışında sistemik hastalığı olma durumu kvs yok hd dışında tedavi alma durumu -antihipertansif -kalsiyum -anemi - almayan akut komp. sayısı gelişmeyen kronik komp sayısı gelişmeyen toplam sayı Yüzde(%) Tablo. Hastaların genel yaşam kalitesi puan ortalamalarına göre dağılımları. n X SD Fonksiyonel Durum 0,,6 Esenlik,0,9 Genel Sağlık Anlayışı,60, Global Kalitesi, 6,0 Yaşam Tablo. Yaşam kalitesi puan ortalamalarının bazı bağımsız değişkenlerle karşılaştırılması cinsiyet erkek (n:) kadın (n: ) medeni durum evli (n:) bekar(n:9) yaş grupları - (n:) 9-0 (n:) - (n:) -6 (n:) eğitim ilköğretim (n:) yüksekokul/fakülte (n:) p değeri sosyal güvence emekli sandığı ssk (n:) bağ-kur (n:) hastalık yaşı - yıl (n:0) 6-0 yıl (n:) ve üzeri (n:) pdeğeri: sistemik hastalık var(n:9) yok(n:6) p değeri Fonksiyonel Durum X SS 0,,6,+,9+,,+,,+,60,,60 6,60 0,60 6, 9,±,6 69,6±,± 0, 9, 6,,0 6,+,+,+,+,±,± 6,±,± ± 0,6±,± Esenlik X,, SS,+ 9,+, ,00,+ 9 0,+ 0,,6+ 9 9,+,90,+,,,9±,± 6 9,±,,±,±,9,9± 6,,±,,± 6,,± 0,,± Genel Sağlık Anlayışı X SS,, 6,60 0,0 6,0,0,,0,0 9,, 6, 9,,+,+,+,+,+,+,±,±,6±,9±,±,0±,±,±,±,±0, Globa Yaşam Kalitesi X SS,, + 6+,6,,+,0+,6 9, 9+ 0+,0 9,0,0,0,0 9, 6,90,,, 9,,9,9, 6,9,±,± ± 0±6,± ± ±6 ±9 ± ± Tablo. Hastaların Öz-bakım gücü ve yaşam kalitesi puan ortalamalarının karşılaştırılması. Öz bakım Gücü n X t P Fonksiyonel Durum 9,6 9,0 -,0 <0,0 Esenlik 9,0 -, <0,0 GenelSağlık Anlayışı,60 9,0 -,0 <0,0 GlobalYaşam Kalitesi, 9,0 -,69 <0,0 Cilt, Sayı, Nisan - Haziran, 00 99

4 Tablo 6. Öz-Bakım gücü puan ortalamalarının bazı bağımsız değişkenler de karşılaştırılması. Cinsiyet Erkek (n: ) Kadın (n:) Medeni durum Evli (n:) Evli(n:9) yaş grupları - (n:) 9-0 (n:) - (n:) -6 (n:) eğitim durumu okur-yazar(n:) ilköğretim (n:) yüksekokul/fakülte (n:) sosyal güvence emekli sandığı (n:) ssk (n:) bağ-kur(n:) hastalık yaşı - yıl (n:0) 6-0 yıl (n:) ve üzeri (n:) kby dışında sistemik hastalığı olma durumu var (n:9) yok (n: 6) TARTIŞMA x ss,6±,±,0±,9+ 6,9+,±,0±,±,0±,99+,0±9,±,±6 6,9+,9+,+,±,± F 0,,9,69 0,99, 0,6,9 P Bu araştırma sonucunda araştırma kapsamına alınan hemodiyaliz hastalarının genel olarak yaşam kalitesi ve öz-bakım gücü puan ortalamalarının yüksek olduğu sap tanmıştır. Bakoğlu ve Yetkin yaptıkları çalışmada; hipertansiyonlu hastaların öz-bakım gücünün "orta düzeyde" olduğunu saptamışlardır (). Hemodiyaliz hastalarının cinsiyet ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkileri incelendiğinde;fonksiyonel durum, esenlik, genel sağlık anlayışı ve global yaşam kalitesi puanlarının erkek ve kadınlar ara sında farklılıklar göstermediği saptanmıştır (p, Tablo ). Evans ve ark (), Wolcott ve ark () böbrek hastaları nın yaşam kalitesi ile ilişkili yaptıkları çalışmada fonksiyo nel durumun kadınlarda,emosyonel esenliğin erkeklerde daha iyi olduğunu bulmuşlar, Ching () diyaliz hastaların da yaşam kalitesinin kadınlarda erkeklere göre daha kötü olduğunu, Pınar ve ark (0) yaptığı çalışmada; fonksiyonel durum ve esenlik puanlarının erkeklerde kadınlara göre istatistiksel olarak anlamlı olacak şekilde yüksek olduğunu saptamıştır. Çalışma bulgularımız literatür bulguları ile benzerlik göstermemektedir. Hemodiyaliz hastalarında medeni durum ile yaşam kalitesi arasında dağılım incelendiğinde; bekar ve evli olanların global yaşam kalitesi ve tüm yaşam alanları içerisinde farklılık olmadığı saptanmıştır. Evans ve ark yapılan çalışmada medeni durum ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkide, evli olanların yaşam kaliteleri yüksek olarak bulunmuştur (). Pınar yaptığı çalışmada bekar olanların global yaşam kalitelerinin evli ve dul olanlara göre daha yüksek olduğunu saptamıştır (0). Ching çalışmasında ise medeni durum ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki elde edememiştir (). Hasta yaşı ile yaşam kalitesi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanamamıştır (p,tablo ). Pınar'ın () çalışmasında yaşam kalitesinin üç ana bölümü ve global yaşam kalitesi ile yaş arasında yüksek düzeyde anlamlılık saptanırken, Ching'in () yaptığı çalışmada hastaların yaşları ile yaşam kalitesinin her alanı ve global olarak yaşam kalitesi arasında negatif bir korelasyon olduğu bulunmuştur. Christensen ve ark (), Wolcott ve ark () yaş ilerledikçe yaşam kalitesi alanlarında azalma olduğunu saptamışlardır. Eğitim durumu ile yaşam kalitesinin tüm alanları ile global yaşam kalitesinde bir artış olmadığı görülmektedir (p, Tablo ). Evans ve ark (), Pınar ve ark (0) eğitim durumu ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki saptayamamışlardır. Pınar diyabetli hastaların eğitim durumunun artmasına bağlı olarak tüm yaşam alanlarından doyum bulma ve global yaşam kalitesinin arttığını saptamıştır (). Ching ve ark hemodiyaliz hastalarında eğitim düzeyi arttıkça global yaşam kalitesinde artış olduğunu belirtmektedir (). Sosyal güvence ve tedavi giderlerini karşılama ile yaşam kalitesi arasında anlamlı ilişki bulunamamış ve ulaşılan literatürlerde de bu konunun ele alınmadığı saptanmıştır. Hastalık yaşı ile yaşam kalitesi arasındaki ilişki incelendiğinde;istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanamamıştır (p, Tablo ). Hastalık süresi uzun olanlarda diyalize uyum gösterdikleri.günlük yaşam aktivitelerini daha az etkilediği ve sonuçta yaşam kalitesine etkisi olmadığı şeklinde yorumlanmıştır. Pınar'ın yaptığı çalışmada, has talık süresinin artmasına paralel olarak yaşam kalitesinin her alanının ve global olarak yaşam kalitesinin azaldığı ve bu azalmanın her alanda ileri derecede anlamlı olduğunu saptamıştır (). Pınar ve ark (0), Christensen ve ark (), V/olcott ve ark (); hemodiyaliz hastalarının hastalık süresi arttıkça yaşam kalitesinin her alanında anlamlı derecede azalma olduğunu saptamışlardır.kronik böbrek yetmezliği dışında başka bir hastalık olması ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (p, Tablo). Pınar ve ark (), Christensen ve ark () yaptıkları çalışmada başka bir hastalık olması ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olmadığını saptamışlardır. Pınar yaptığı çalışmada diyabetin dışında görülen hastalıkların yaşam kalitesini azalttığını saptamıştır (). Kadınlar ve erkeklerin öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p, Tablo 6). Bakoğlu ve Yetkin 'in yaptığı () çalışmada, erkeklerin öz-bakım gücü puan ortalamasının kadınlardan önemli 00 Ege Tıp Dergisi

5 ölçüde yüksek olduğu saptanmıştır (). Ören ve ark yaptığı çalışmada cinsiyetler ile öz-bakım gücü arasında anlamlı bir ilişki bulamamıştır (). Öz-bakım gücü puan ortalamaları ile yaş grupları arasında önemli bir fark bulu namamıştır (p, Tablo 6). Bu sonuç.bireyin kendi kendine bakımı konusunda yeterli olup olmamasının belirli bir yaş veya süre ile ilgili olamayıp,yaşam kalitesi ile ilgili ve bunun bir süreç olduğunu düşündürmüştür. Pınar yap tığı çalışmasında; yaşın artması ile öz-bakım gücünün azaldığını saptamıştır (). Eğitim düzeyi ile öz-bakım gücü puan ortalamaları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sap tanmıştır (p, Tablo 6). Eğitim düzeyi arttıkça özbakım gücü puan ortalamalarının artması beklenen bir sonuç olmakla birlikte çalışmadaki ömeklem sayısının az olması ve hastalara düzenli eğitim verilmesinin bu sonuçta etkili olduğunu düşündürmüştür. Bakoğlu ve Yetkin, eğitim düzeyi arttıkça öz-bakım gücünün de arttığını saptamış lardır (). Sosyal güvencesi olan hastaların öz-bakım gücü puan ortalamalarının olmayanlardan önemli bir farklılık göstermediği saptanmıştır. Bu sonuçta, hastaların tama mına yakının sağlık güvencesinin olmasının bakım ve tedavi giderlerinin karşılanmasında olumlu etkisi olduğunu dolayısıyla öz-bakımı da olumlu etkilediği sonucuna varıl mıştır. Hastalık yaşı ve kronik böbrek yetmezliği dışında hastalığı olma durumunun öz-bakım gücüne etkisi olma dığı saptanmıştır (p, Tablo 6). Bu sonuç, bireyin sağlığına ve bakımına verdiği önemin, mevcut hastalığın süresinden çok bireysel bahşetmede yeterli olması, yeterli istek, bilgi ve güce sahip olması, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede bir başkasına ihtiyaç olmadığını düşündürmüştür. Öz-bakım gücü ve yaşam kalitesi ara sındaki ilişkileri incelediğimizde; öz-bakım gücü arttıkça fonksiyonel durum (p<0,0), esenlik (p<0,0), genel sağlık anlayışı (p<0,0) puanı ve global yaşam kalitesinin (p<0,0) istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Tablo ). Bu-rada göz önünde bulundurulması gereken bir nokta, öz-bakım gücü mü yaşam kalitesini arttırmakta, yoksa artmış yaşam kalitesi mi öz-bakım gücünü olumlu yönde etkilemektedir?. Sonuç ne açıdan ele alınırsa alınsın, öz-bakım gücü ve yaşam kalitesinin birbirlerini paralel olarak etkiledikleri dikkate değer bir bulgudur (). Pınar'ın yaptığı çalışmada; öz-bakım gücü arttıkça, global yaşam kalitesinin istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı olacak şekilde artış gösterdiği saptanmıştır (). Hastaların öz-bakım güçlerinin arttırılması yaşam kalitelerini arttırmaktadır (). Bu sonuçlar doğrultusunda; *Hemodiyalize giren hastalara bakım veren hemşireler, hastaların yaşam kalitesi ve yaşam kalitesini etkileyen faktörler konusunda bilgilendirilmeli ve bu bilgileri hemşirelik uygulamalarına yansıtabilmeleri için desteklenmelidirler, "Hemşireler tarafından, hemodiyaliz hastalarının yaşam kaliteleri aşağıdaki amaçlar doğrultusunda düzenli olarak değerlendirilmelidir; -Bakım, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin içeriğinin saptanması, -Hemodiyaliz tedavisi ve bakımının verimliliğinin değerlendirilmesi, yaşam kalitesi ölçüm sonuçları rehber alınarak mevcut kaynak ve olanakların uygun dağılımı, -Hemodiyalizin yaşam kalitesi üzerine etkisinin global olarak anlaşılması, fonksiyonel durum, esenlik ve genel sağlık anlayışını geliştirebilecek tedavi ve bakım programının seçilmesi, hastanın tedavi programına uyumunun arttırılması, hemodiyalizin etkilerini azaltmaya yönelik girişimlerin planlanması, *Hemodiyaliz ünitesinde çalışacak hemşirelerin, bireylerde öz-bakım davranışını geliştirebilmeleri için eğitimleri sırasında; öz-bakım kavramı, öz-bakım aktiviteleri, öz-bakım gücü, öz-bakım yetersizlikleri uygun yardım etme yöntemleri konularında bilgilendirilmesi ve hemşirelik uygulamalarına yansıtabilmeleri için desteklenmesi, *Benzer çalışmaların daha geniş ve farklı kurumlarda olan hemodiyaliz hastalarını içeren bir evren ile çalışılmasının yararlı olacağı düşünülmüş ve önerilmiştir. KAYNAKLAR. Ching Luk Suet W. The Quality of Life for Hong-Kong Dialysis Patients. J Adv Nursing 00 ;(),-.. Evans RW.Manninen DL.Garrison LP et al. The Quality of Life of Patients with End Stage Renal Diseases.N Eng J Med 9;:-9.. Meers C. Hopman W. Singer M. A Comparison of Patient,Nurse, and Physician Assesment of Health-Related Quality of Life in End Stage Renal Disease. Dialys and Transp 99;():0-.. Pınar R. Diyabetes Mellitus'lu Hastaların Yaşam Kalitesi ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin incelenmesi. Doktora Tezi. istanbul 99,-.. Christensen AJ.Holman JM.Turner CW et ali. Quality of Life in End Stage Renal Disease: Influence of Renal Transplantation.Clin Transp 99; : Chubon R. Quality of Life and Persons with End Stage Renal Disease.Dialys and Transp 96;():0-.. Simmonds SJ. The Health Promoting Self-Care,System Model: Direction for Nursing Research and Practice.J Adv Nursing 990;(): Hannucharumcul S.Comparative Analysis of Orem's and King's Theories.J Adv Nursing 99:: Rosenbaum JN. Comparison of Two Theorist on Çare: Orem and Leinger, J Adv Nursing 96; :09-9. Cilt, Sayı, Nisan - Haziran, 00 0

6 0. Pınar R.Çınar S.işsever H.Albayrak M ve leri. Hemodiyalize Devam Eden ve Transplant Olan Son Dönem Böbrek Yetmezlikli Hastaların Yaşam Kalitelerinin Karşılaştırılması. Çınar 99; (),-6.. Wollcott D.Nİssenson A.Lansverk J.Ûuality of Life in Chronic Dialysis Patients factors Unrelated to Dialysis Modality. General Hosp Psych 9; 0,6-.. Bakoğlu E.Yetkin A. Hipertansiyonlu Hastaların Öz-Bakım Gücünün Değerlendirilmesi. CÜHYO Dergisi 000; (),-9.. Ören G.Söyük S. Yürügen B.Sürekli Hemodiyaliz Tedavisi Gören Hastaların Öz-bakıma İlişkin Tutumları ve Sosyo-demografik Özellikleri ile Öz-bakım Arasındaki ilişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Çınar 000;6 (-); Sümbüloğlu K. Sümbüloğlu V.Bİyoistatistik,Birinci Basım.Çağ Matbaası.Ankara,9. *.Ulusal Böbrek Hastalıkları.Diyaliz ve Transplantasyon Kongresi Eylül 00,Kapadokya/Nevşehir'de sözel bildiri olarak sunulmuştur. 0 Ege Tıp Dergisi