Akciğer Kanseri. Yararlı olması umudu ve yeni bir sayıda tekrar buluşmak dileğiyle...

Transkript

1 Akciğer Kanseri Dünya Sağlık Örgütü 'nün bildirdiğine göre üçüncü bin yılda da küresel boyutta insan sağlığı için tehdit oluşturacak ilk on sorunun beşi "göğüs hekimliği" uzmanlık alanına giriyor. Toplumda en sık rastlanan, en fazla ölümlere, sakatlanmalara, iş gücü ve okul günü kayıplarına yol açan, yaşam kalitesini bozan ve kişiyi "bir nefes sıhhatin" peşine düşüren akciğer kanserleri, verem, sigara, zatürree ve kronik bronşit başta olarak bu tür öncelikli sağlık sorunları ile başa çıkmağa çalışan hastaları tedavi etmekle uğraşan bir hekim olarak sadece hasta insanların tedavisiyle yetinmeyip; sağlıklı kalmaları için de çaba sarf etmekle yükümlü olduğumuza inanıyorum. Bu inançla yola çıktık. İlk sayımızla ilgili beğeniler bize hız veriyor kuşkusuz, ancak bizi geliştiren, mükemmele doğru yol almamızda katkı sağlayan asıl beklentimiz eleştiriler. Her sayımızda dolgun, albenili, kolay okunabilir ve güncel olmanın bir üst düzeyini yakalama endişesi içerisinde olacağız. Bize beğeni, eleştiri veya önerilerini ileterek katkıda bulunan okuyucularımıza; çizimleriyle bültenimizi güzelleştiren KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Resim Bölümünde Arş. Gör. Sn. Kenan Demir 'e; mizanpajını gerçekleştiren İyifikir' den Bora 'a ve sponsorluğunu üstlenen Roche Müstahzarları A.Ş.'e teşekkür ediyorum. Bu sayımızda tüm dünyada en sık rastlanan ve en ölümcül kanser türü olan akciğer kanserlerini konu aldık. Hastalığı tanımak, sebeplerini, belirtilerini ve korunma yollarını öğrenmek onunla başa çıkmanın ilk adımıdır. Toplumsal bilincin oluşması korunulabilir bir kanser türü olan bu amansız hastalığın kontrolü için en etkin yaklaşımdır. Yararlı olması umudu ve yeni bir sayıda tekrar buluşmak dileğiyle Akciğer kanserleri sık rastlanan ve toplumsal açıdan önemli bir hastalık mıdır? 2. Akciğer Kanserinin sebebi nedir? 3. Akciğer kanseri çevre ile ilgili olarak oluşur mu? 4. Akciğer kanseri bir meslek hastalığı mıdır?

2 5. Akciğer kanserinin sigaradan olduğu kesin midir? 6. Sigara içmeyen akciğer kanseri olmaz mı? 7. Akciğer kanserlerinin hepsi sigaradan mı oluşmaktadır? 8. Önlenebilir kanser ne demektir? 9. Akciğer kanseri olmamak için ne yapmalıyım? 10. Akciğer kanseri irsi midir? 11. Sigara içiyorum, hiç bir şikayetim yok. Yine de korkmalı mıyım? 12. Üç yıl sigara içip bıraktım. Kanser olma ihtimalim ne kadar? 13. Akciğer kanserinin belirtileri nelerdir? 14. Bunların hepsinin birlikte olması gerekli midir? 15. Ne zaman doktora gitmeliyim? 16. Akciğer kanseri nasıl teşhis edilir? 17. Bronkoskopi nedir? 18. Bronkoskopi ne işe yarar? 19. Bronkoskopi sadece akciğer kanserlerinin teşhisinde mi kullanılır? 20. Bronkoskopinin tehlikesi yok mu? 21. Bronkoskopi sırasında çok acı çekilir mi? 22. Bronkoskopi yapılan kişilerde bazen sonradan kanser çıkıyor muş? 23. Akciğer kanseri teşhisi konan hastaya ne yapılmalıdır? 24. Biyopsi yapılmadan tedaviye başlansa olmaz mı? 25. Biyopsi yapılınca kanser yayılır mı? 26. Akciğer kanserinin tedavisi var mı? 27. Bu tedavilerle hastalık iyileşebiliyor mu? 28. Bu tedaviler gerçekten işe yarıyor mu? 29. Akciğer kanserli hasta eninde sonunda ölür mü? 30. Yöremizde akciğer kanserlerinin teşhis ve tedavisi için gerekli imkanlar var mı_ 31. Akciğer kanserli hasta ne kadar yaşar? 32. Ameliyat olmadan ilaçla tedavi olsam olmaz mı? 33. Hem ameliyat hem de ilaç tedavisi birlikte uygulanır mı? 34. İlaçla tedavi süresi ne kadar olmalı? 35. Kanser tedavisinin yan etkileri nelerdir? 36. Kanser tedavisi saç dökülmesi, bulantı kusma yapar mı? 37. Kanserle başa çıkmak için bu tedaviler dışında nelere dikkat edilmeli? 38. Kanser ağrısını nasıl kesebiliriz? 39. Kanser teşhisi hastaya söylenmeli midir? Akciğer kanserleri sık rastlanan ve önemli bir hastalık mıdır? Tüm dünyada erkeklerde ve aynı zamanda dünyanın bir çok ülkesinde kadınlarda en sık rastlanan kanser türüdür. Bir çok kanser türünde giderek azalma söz konusu iken akciğer kanserine rastlanma sıklığı maalesef giderek artmaktadır. Tüm dünyada erkek ve kadınlarda halen en öldürücü kanser türüdür. Genel ölüm nedenleri arasında dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Akciğer Kanserinin sebebi nedir? En iyi bilinen neden sigara içilmesidir. Bazı mesleklerde çalışma, hava kirliliği, radyasyon, genetik faktörler, beslenme alışkanlıkları gibi adı geçen diğer nedenlerin hiç birisi sigara ile mukayese edilecek kadar önemli değildir. Ak toprak kanser yapar mı?

3 Ülkemizin bazı yörelerinde bulunan ak toprak, gök toprak olarak bilinen asbest veya zeolit içeren toprakla temas akciğer kanseri yapmaktadır. Duvar sıvama ve yer döşeme amaçlı kullanılan ve bebeklerin altına konan bu toprağın bulunduğu alanlarda yaşayanlarda akciğer ve akciğeri örten zardan köken alan kanserlere çok sık rastlanmaktadır. Akciğer kanseri bir meslek hastalığı mıdır? Evet. Bazen akciğer kanseri bir meslek hastalığı şeklinde ortaya çıkar. Örneğin radyolog hekimler ve diğer radyasyonla çalışanlarda ve asbest sanayiinde çalışanlarda akciğer kanserleri çok daha fazladır. Asbest bir ses ve ısı yalıtım maddesi olarak sanayide kullanılmaktadır. Bu iş kollarında (fren ve balata üretimi, gemi ve uçak sanayii, asbestli tuğla ve yapı malzemeleri üretimi gibi...) çalışanlarda akciğer kanserleri bir meslek riski olarak ortaya çıkmaktadır. Akciğer kanserinin sigaradan olduğu kesin midir? Kuşkusuz. Sigara ile akciğer kanseri arasındaki sebep-sonuç ilişkisi doğru orantılıdır. Bir kişi sigaraya ne kadar erken yaşta başlarsa, günde ne kadar çok sayıda ve ne kadar uzun süre sigara içerse, içtiği sigaradan ne kadar derin dumanı içine çekerse akciğer kanseri olma riski o kadar fazladır. Sigara içmeyen akciğer kanseri olmaz mı? Olabilir. Ancak bu, çok daha az rastlanır bir durumdur. Oysa, sigara içen bir kişinin akciğer kanseri olma riski içmeyene göre 13 ile 22 kat daha fazladır. Akciğer kanserlerinin hepsi sigaradan mı oluşmaktadır? Akciğer kanserlerinin %95' inde sebep sigaradır. Önlenebilir kanser ne demektir? Bazı hastalıkların -örneğin genetik hastalıklar gibi- nedenleri çok iyi bilinmez yada, bilinse bile bunlardan kaçınmak olası değildir. Oysa diğer bazı hastalıklar değiştirilebilir çevresel faktörlerle -mikroorganizmalar, beslenme alışkanlıkları, iş ve çalışma koşulları, hava kirliliği gibi- ilişkilidir. Bu faktörler kontrol altına alınabilir ve değiştirilebilirse hastalık önlenebilmektedir. Akciğer kanseri olmamak için ne yapmalıyım? Akciğer kanserleri sigarayla ortaya çıktığından önlenebilir kanser türü olarak kabul edilmektedir. Sigara kullanmamakla bir kişi akciğer kanseri olma olasılığını çok büyük ölçüde ortadan kaldırmış olmaktadır. Akciğer kanseri irsi midir? Ailede akciğer kanseri öyküsünün olması sigara içmemek için en önemli nedenlerden birisidir. Çünkü akciğer kanserinin ortaya çıkışında genetik faktörler de rol oynamaktadır. Amcanızın, babanızın, kardeşinizin akciğer kanserine yakalanmış olması eğer sigara içiyorsanız sizin için bir erken uyarıdır. Bu uyarıyı dikkate almazsanız sizin yakınlarınız da sizin yaşadığınız türden bir acıya hazırlıklı olmalıdırlar. Hiç bir şikayetim yok. Yine de korkmalı mıyım? Sağlıkla ilgili her hangi bir yakınmanızın olmaması çok güzel. Ancak, bu yanıltıcı olabilir. Bazen hastalık uzun süre kendini belli etmeden ilerleyebilmektedir. Sigara içiyorsanız korkmalısınız! Gerçekten sizi rahatlatacak bir sözü söyleyebilecek durumda değiliz.

4 Üç yıl sigara içip bıraktım. Kanser olma ihtimalim ne kadar? Sigaranın kanser yapıcı etkisi uzun yıllar kullanıldıktan sonra kendini göstermektedir. Sigara içen bir kişi sigarayı kaç yıl içerse içsin bıraktıktan sonra akciğer kanseri olma riski giderek düşmekte ve 5-10 yıl içerisinde hiç içmeyenlerle aynı oranda risk taşır duruma gelmektedir. Akciğer kanserinin belirtileri nelerdir? Tüm kanserlerde olduğu gibi kilo kaybı, halsizlik, iştahsızlık yanında; öksürük, balgam çıkarma, kan tükürme, göğüs ağrısı, nefes darlığı, hırıltılı solunum gibi akciğerlerle ilişkili yakınmalar olabilir. Bunlara bazen kanserin diğer organ ve dokulara yayılmasına bağlı olarak vücudun değişik alanlarında ağrılar, yutma güçlüğü, baş ağrısı, görme, denge bilinç bozuklukları vs gibi bir çok farklı şikayetler eklenebilir. Bunların hepsinin birlikte olması gerekli midir? Hayır. Bazen hiçbirisi bulunmayabilir veya bir ikisi bulunabilir. Bazen de bu yakınmalar vardır ancak, hasta akciğer kanseri değildir. Bu belirtilerin hiç biri kansere özgül değildir. Ne zaman doktora gitmeliyim? Eğer uzun yıllar sigara içiyorsanız, yaşınız 40' ın üzerindeyse ve yukarıdaki yakınmaların biri veya bir kaçı mevcut ise hekime başvurmanız ve akciğer kanseri bakımından değerlendirilmeniz önerilir. Akciğer kanseri nasıl teşhis edilir? Yukarıda bahsedilen belirtilere sahip bir kişinin öncelikle göğüs röntgeninin çekilmesi ve balgam incelemesinin yapılması ilk adımdır. Bunu bronkoskopi ve bilgisayarlı tomografiler vd tetkikler izler. Bronkoskopi nedir? Ağız veya burundan ince ve bükülebilir, ışıklı hortum veya rijit borularla (!) akciğerlerimize kadar girilip solunum yollarımızın içten gözlenerek muayenesidir.

5 Bronkoskopi ne işe yarar? Solunum yollarında yerleşmiş hastalıkların teşhisi ve tedavisi için kullanılan bir yöntemdir. Hastalığın doğrudan görülebilmesine, hasta alandan biyopsi vb işlemlerin yapılarak teşhis konulmasına yarar. Bronkoskopi sadece akciğer kanserlerinin teşhisinde mi kullanılır? Hayır. Solunum sistemini tutan ve bilhassa solunum yollarında yerleşen bir çok hastalığın teşhisinde rutin olarak kullanılmaktadır. Bronkoskopinin tehlikesi yok mu? Hayatımız boyunca attığımız her adımın, yaptığımız her işin bir riski vardır. Trafiğe çıkmanın, uçağa binmenin, yüzmenin ve daha yapageldiğimiz nice işin taşıdığı risk bronkoskopinin risklerinden az değildir. Bronkoskopi ve bilhassa bükülebilir cihazlarla yapılan bronkoskopi güvenli muayene yöntemlerinden birisidir. Dikkatli çalışıldığı sürece ciddi bir sorunla karşılaşma olasılığı son derece düşüktür. Bronkoskopi sırasında çok acı çekilir mi? Bronkoskopi öncesinde hastaya anestezi uygulanır. Yani ağrı, öksürük, bulantı hislerinin uyanmasına mani olmak üzere solunum yolu boyunca geçici süre uyuşma sağlayan bir ilaç nefes yoluyla hastaya verilir. Bu işlem usulüne uygun olarak yapılırsa hasta ağrı, acı çekmeden bronkoskopi yapılabilir. Bronkoskopi yapılan kişilerde bazen sonradan kanser çıkıyor muş? Böyle bir şey asla doğru değildir. Bronkoskopi yapılan kişilerin bir kısmında zaten kanseri teşhis için bu işlem yapılmaktadır. Dolayısıyla bronkoskopi yapılan kişilerin bazısına kanser teşhisi konması bronkoskopi yapıldığından değildir. Bilakis, kanser olduğu düşünüldüğünden bronkoskopi yapılmıştır. Akciğer kanseri teşhisi konan hastaya ne yapılmalıdır? Öncelikle kanser olduğu mutlaka biyopsi ile kesinleştirilmelidir. Sadece muayene veya röntgenlerine bakarak kanser teşhisi konamaz. Bunu takiben, kanser tipi belirlenmelidir. Bundan sonra ise kanserin büyüklüğü, yerleşim yeri, yayıldığı diğer bölgeler araştırılmaldır. Bu işlemlere evreleme diyoruz. Son olarak hastanın direnci, günlük yaşamını devam ettirirken sahip olduğu performans tayin edilip, hasta ile konuşarak tedavi kararı verilmelidir.

6 Parça almadan tedaviye başlansa olmaz mı? Bazı hastalar parça alınmasına (biyopsi) pek sıcak bakmıyorlar. Oysa, bu yapılmadan kanser tedavisine başlanamaz. Kanser tedavisinde kullanılacak yöntemler ve ilaçlar hastaya bir çok bakımdan riskler getirecektir. Bu riskleri üstlenmesi için öncelikle kanser teşhisinden ve tipinden emin olmak gerekir. Rastgele kanser tedavisi olmaz. Parça alınınca kanser yayılır mı? Usulüne uygun şekilde, deneyimli eller tarafından yapıldığı sürece böyle bir tehlike söz konusu değildir. Akciğer kanserinin tedavisi var mı? Elbette. Akciğer kanserli hastalarda da hastanın durumuna göre çeşitli tedavi şekilleri vardır. Ameliyat, radyoterapi (ışın tedavisi), kemoterapi (ilaç tedavisi) destek tedavisi ve ismi burada verilmesine gerek olmayan diğer tedavi yaklaşımları halen uygulanmaktadır. Bu tedavilerle hastalık iyileşebiliyor mu? Hangi hastalıkta olursa olsun uygulanacak tedavinin %100 başarılı olacağını önceden bilmek olası değildir. Akciğer kanserinde de bu tedaviler ile bazen tam şifa, bazen düzelme bazen ise sadece hastalığın ilerleyişini durdurmak mümkündür. Kuşkusuz başarısız kalınan olgular da söz konusudur. Hastanın, hastalığın ve uygulanan tedavinin türüne göre bu sonuçlar değişebilir. Bu tedaviler gerçekten işe yarıyor mu? Bazı kanserlerde elimizdeki tedavi şekilleriyle kanseri tamamen yok etme şansı akciğer kanserlerine göre çok daha yüksektir. Ancak, akciğer kanserli olgularda da bu şans vardır. Hastanın bu şansını kullanması uygun olan tercihtir. Akciğer kanserli hasta eninde sonunda ölür mü? Hastayı tedavi ederken amacımız onu ölümsüz kılmak değildir. Buna kimsenin gücü yetmez. Ancak, hastalığı yok etmek, küçültmek, sınırlamak, sağ kalımı uzatmak, hastanın yaşam kalitesini artırmak gibi amaçlarımız vardır. Bunlardan hangisine ne ölçüde ulaşılırsa ulaşılsın tedavi başarılı olmuş sayılmalıdır. Şu unutulmamalıdır ki, sadece akciğer kanserli hastalar için değil, ölüm hepimiz için kaçınılmazdır. Yöremizde akciğer kanserlerinin teşhis ve tedavisi için gerekli imkanlar var mı_ Evet. Trabzon bu bakımdan Türkiye' de en iyi merkezlerden birisidir. Bu hastalığın teşhis ve tedavisi gerekli her türlü donanım ve ekipman mevcuttur. Hastanemizde teşhisten tedaviye her türlü hizmeti vermekte ve bu hastalarımızı hiç bir dış merkeze taşınmak zorunda bırakmadan onları tedavi etmekteyiz. Akciğer kanserli hasta ne kadar yaşar? Çok sık sorulan bu sorunun cevabı maalesef bizde yoktur. İnsanların yaşamalarına ve ölmelerine karar vermek hekimlere düşmez. Hekimler kendi yaşamlarının bile ne zaman ve nasıl sonlanacağını bilemezler. Ameliyat olmadan ilaçla tedavi olsam olmaz mı? Bazı hastalarımız kendilerine ameliyat önerdiğimizde bu şekilde bir soru soruyorlar. Oysa biz her hastaya ameliyat olmasını tavsiye etmeyiz. Ancak, hastanın tedavisi için ameliyat

7 gerekiyorsa, bunun yerini ilaç veya ışın tedavisiyle doldurmak mümkün değildir. Ameliyat için uygun bulunan hasta mutlaka ameliyat olmalıdır. Hem ameliyat hem de ilaç tedavisi birlikte uygulanır mı? Evet. Bazen ameliyat, radyoterapi ve/veya kemoterapi birlikte uygulanabilir. Bu eş zamanlı da olabilir. Birbirini takip edecek şekilde de olabilir. İlaçla tedavi süresi ne kadar olmalı? Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar belirli aralıklarla tekrarlayacak şekilde (kürler halinde) verilir. Hastanın ve hastalığın tedaviye cevap vermesi durumuna göre kürlerin sayısı değişmektedir. Kanser tedavisinin yan etkileri nelerdir? Yan etkiler kullanılan ilaca, ilaç veya ışını uygulama tekniğine, ilaç veya ışının dozuna, hastanın yaşına ve organ fonksiyonlarına, birlikte kullanılan diğer ilaç veya tedavilere bağlı olarak değişir. Kanser tedavisi saç dökülmesi, bulantı kusma yapar mı? Bu şekildeki yan etkiler kanser tedavisi sırasında sık görülmektedir. Ancak, bunların hepsi de tedavi tamamlandıktan sonra geri dönüşlüdür. Bazı ek ilaçlarla bulantı önlenebilir. İshaller, enfeksiyonlar, radyoterapi alanında cilt yanıkları, yutma güçlüğü, ağızda yaralar ve akciğerlerde fibrozis oluşabilir. Bu durumlarla karşılaşmamak için gerekli önlemler alınmalı ancak, buna rağmen oluştuğunda ise uygun şekilde tedavi edilmelidir. Kanserle başa çıkmak için bu tedaviler dışında nelere dikkat edilmeli? Kanser teşhisi çoğu kez hastada bir psikolojik travmaya yol açmakta ve bunu bazen depresyon izlemektedir. Hastalığın adının kanser olması her şeyin bittiği anlamı taşımaz. Kişinin olayı gerçek boyutlarıyla tanıması, hastalığını, tipini, ağırlığını öğrenmesi, kendisini bekleyen risklerden haberdar olması, planlanan tedavi biçimleri hakkında ve en doğru kararı vermek üzere bilgilenmesi gereklidir. Bu hekimiyle çok iyi bir ilişki kurmasını gerektirir. Kanser tanısı aldı diye kendini sosyal sorumluluk ve çevresinden dışlamamalı, hastalığı elverdiğince uğraşılarını sürdürmeli, ancak yeterli uyku, dengeli beslenme ve stresten uzak kalmaya özen göstermelidir. Hastada ağrı, öksürük gibi yaşam kalitesini bozan yakınmalar varsa bunlara dönük tedaviler ihmal edilmemelidir. Tedavi sırasında ve tedavi sonrasında gerekli kontrollerini zamanında yaptırmalıdır. Kanser ağrısını nasıl kesebiliriz? Bazen akciğer kanseri çevre dokulara veya uzak organlara yayılarak şiddetli ağrılar oluşturabilir. Bu durum hastayı fazlasıyla rahatsız eder ve bezdirir. Kanserle baş edilemese bile bu ağrının giderilmesi çok önemlidir. Ancak, ağrıyı gidermek için bazen doğrudan morfin vb ilaçlar başlanmaktadır. Gerçi bu ilaçlar kanser ağrısının tedavisinde kullanılırlar ve çok da etkin ilaçlardır. Ancak, bu ilaçlara bir süre sonra tolerans gelişir ve başlangıçtaki etki artık görülmez olabilir. Bu nedenle ağrı tedavisinde basamak basamak ilerlemeli, önce basit ağrı kesicilerle işe başlanmalıdır. Gereğinde doz artırılaraki kombinasyonlar uygulayarak zaman kazanılmalıdır. Morfin vb ilaçlar ileri dönemler için rezerv tutulmalıdır. Kanser teşhisi hastaya söylenmeli midir? Hastaya asla ve hiçbir zaman yalan söylenmemelidir. Hastanın hastalığı hakkındaki sorularına doğru cevaplar verilmelidir. Ancak, bütün doğruları hemen söylemek doğru olmayabilir. Yavaş ve kademeli olarak bilgi aktarılmalı, sorun açıklanırken çare ve tedavi biçimi birlikte

8 anlatılmalıdır. Hastanın yaşamla bağı ve iyileşme umudu sarsılmamalıdır. Kuşkusuz,, bu bir üslup sorunudur. Hastasını önemseyen, acısını paylaşan, ona zaman ayıran, sabırla dinleyen, onun sorununa çare arayan, umudunu artıran empatik bir hekim davranışı iyi bir tedavi kadar belki de akciğer kanseri için bundan daha önemlidir. Hazırlayan: Prof. Dr. Tevfik Özlü