Gelece in Bilgi flçilerini Do ru Seçmek: Araflt rma Görevlisi Al m Süreci Örne i

Transkript

1 Uluslararas Yüksekö retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011) May s 2011, stanbul; 2. Cilt / Bölüm XI / Sayfa Gelece in Bilgi flçilerini Do ru Seçmek: Araflt rma Görevlisi Al m Süreci Örne i Yrd. Doç. Dr. fiaban Esen, Yrd. Doç. Dr. Orhan Bozkurt Bart n Üniversitesi, BF Fakültesi, flletme Bölümü, Bart n, Türkiye Özet Bu çal flmada araflt rma görevlisi al mlar nda yap lan de erlendirme eksikli i üzerinde durulacakt r. Bilindi i üzere bu konudaki uygulamalar, tarih ve say l Resmi Gazete'de yay mlanarak yürürlü e giren, Ö retim Üyesi D fl ndaki Ö retim Eleman Kadrolar na Naklen veya Aç ktan Yap lacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi S nav ile Girifl S navlar na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik" hükümlerine göre yap lmaktad r. Yönetmeli in uygulanmas yla s navlarda belirli bir objektiflik sa lanm flt r. Ancak iki aflamal al m sürecindeki ilk de erlendirme, dört y ll k lisans not ortalamas n n dikkate al nmay fl alan nda (bilgisi) iyi olan aday de il de, ALES notu yüksek olan aday daha flanl yapmaktad r. Çal flmada, Bart n Üniversitesi, flletme Bölümü, Yönetim ve Organizasyon Bilim dal için aç lan s nava müracaat eden 63 aday n verileri kullan lacakt r. Aday verileri kullan rken, adaylar n isimleri de ifltirilmifltir. Farkl de erlendirme türlerine göre yap lan çal flmalar, mevcut sistem ile önerilen sistemin adaylar aç s ndan ne denli önemli oldu unu ortaya koymaktad r. Çal flmada mevcut araflt rma görevlisi al mlar nda kullan lan ilk eleme niteli indeki de erlendirme yerine yazarlar taraf ndan önerilen veya ÖYP için kullan lan sistemin daha adil bir de erlendirme olaca ifade edilmektedirler. Anahtar kelimeler: Yüksekö retim, araflt rma görevlisi, ALES, ÜDS. Girifl Lisans e itimini tamamlayan ö renciler için yeni bir karar aflamas bafllar. Bu durumda farkl alternatifler söz konusudur. Bu alternatifler aras nda, kendi iflini kurmak, özel sektörde çal flmak, devlet dairelerinden birinde KPSS sonucuna göre ifl bulmak veya üniversitede ö retim üyesi olabilmek için ilk ad m olan araflt rma görevlisi olmak, say labilir. Yak n zamana kadar, hocalar n kendi bölümlerindeki baflar l ö rencileri tespit ederek onlara ö retim üyeli i yolunda bir kariyer plan çizdikleri ve bu suretle araflt rma görevlisi olarak onlar n gözetiminde yüksek lisans ve doktora e itimlerini tamamlayarak ö retim üyeli ine bafllad klar bilinen bir uygulamad r. Ancak, çeflitli nedenlerle bu uygulamalara son verilerek yeni bir araflt rma görevlisi seçim kriteri oluflturulmufltur. Girifl bölümünde de ifade edildi i üzere araflt rma görevlisi seçimi, tarih ve say l Resmi Gazete'de yay mlanarak yürürlü e giren, Ö retim Üyesi D fl ndaki Ö retim Eleman Kadrolar na Naklen veya Aç ktan Yap lacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi S nav ile Girifl S navlar na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik hükümlerine göre yap lmaktad r. Bu çal flmada, mevcut sistemin iflleyifli ortaya konacak, daha sonra da sisteme yönelik elefltiriler ve bu elefltiriler karfl s nda alternatif çözüm önerileri getirilecektir. 1359

2 Uluslararas Yüksekö retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), May s 2011, stanbul Amaç ve Yöntem Bu çal flmada, araflt rma görevlisi al mlar nda yap lan iki aflamal s nav n ilk aflamas nda dikkate al nan ve eleme niteli i tafl yan de erlendirme sisteminin, adaylar n bilgisini ölçmede yeterli olmad ve alternatif bir de erlendirme sisteminin gerekli oldu u iddia edilmektedir. Çünkü, ilk aflamada aday n müracaat etti i alana yönelik alan bilgisi dikkate al nmamakta, bunun yerine genel kültür ve genel yetenekten oluflan sözel ve say sal testlere dayal, Akademik Personel ve Lisansüstü E itimi Girifl S nav (ALES) olarak ifade edilen s nav sonuçlar (%60) ile yabanc dil s nav sonuçlar n n (KPDS veya ÜDS) belli bir oran (%40) al narak de erlendirme yap lmaktad r. Yöntem, bu çal flmada Bart n Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, flletme Bölümü, Yönetim ve Organizasyon ABD için 2010 y l nda yap lan araflt rma görevlisi al m nda, müracaat eden 63 ö rencilerin verileri farkl de erlendirmelere tabi tutularak de erlendirme eksiklikleri ortaya konmaya çal fl lacakt r. Araflt rma Görevlisi Al m nda Süreçler ve S navlar 2914 say l Yüksekö retim Personel Kanunu na göre araflt rma görevlileri, 3/C maddesine göre, ö retim yard mc lar s n f na tabi personeldir. Araflt rma görevlisi s navlar na müracaat edebilmek için, adaylar n baz s navlara girerek bu s navlardan asgari bir puan almas gerekmektedir. Girilmesi gereken s navlar Akademik Lisansüstü E itim S nav (ALES) ile Kamu Personeli Yabanc Dil Bilgisi Seviye Tespit S nav (KPDS) veya Üniversiteleraras Kurul Yabanc Dil S nav (ÜDS) d r. Adaylar araflt rma görevlisi s navlar na müracaat edebilmek için öncelikle bu s navlara girmeli ve ALES ten en az 70, KPDS veya ÜDS den en az 50 puan almak zorundad rlar. Afla da k saca bu s navlar hakk nda bilgi verilecektir. Akademik Personel ve Lisansüstü E itimi Girifl S nav (ALES) 78 say l Yüksekö retim Kurumlar Ö retim Elemanlar Kadrolar Hakk nda Kanun Hükmünde Kararnameye, 5538 say l Kanunla eklenen Ek Madde 8 uyar nca, yüksekö retim kurumlar nda ö retim görevlisi, okutman, araflt rma görevlisi, uzman, çevirici ve e itim ö retim planlamac s kadrolar na aç ktan veya ö retim eleman d - fl ndaki kadrolardan naklen atamalarda, ülkemizde lisansüstü e itime giriflte, yurt d fl na lisansüstü e itim için gönderilecek adaylar n seçiminde, ilgili kurumlar n kullanacaklar puanlar veren bir s navd r. S nav, y lda iki kez, ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde yap lmaktad r. Say sal ve sözel olmak üzere iki k sma ayr lm flt r. Say sal k sm, say sal 1 ve say sal 2 olmak üzere iki k s mdan oluflmakta ve her k s mda 40 ar soru bulunmaktad r. Sözel k s mda ise, 80 soru bulunmaktad r. Adaylara 160 soru için, 180 dakika süre verilmektedir.. Üniversiteleraras Kurul Yabanc Dil S nav (ÜDS) ÜDS bafllang çta sadece doçent adaylar için düflünülmüfl ise de daha sonra s nava gireceklerin say s geniflletilmifltir. S navda 80 soru sorulmakta ve adaylara 3 saat (180 dakika) süre verilmektedir. ÜDS'de s nav alan ile ilgili olarak kelime haznesi, gramer bilgisi ile yabanc dilde okudu unu anlama ve tercüme becerisini yoklayan sorular bulunur tarih ve say l Resmi Gazetede yay mlanan Ö retim Üyesi D fl ndaki Ö retim Eleman Kadrolar na Naklen veya Aç ktan Yap lacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi S nav le Girifl S navlar na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmeli in "Merkezi S nav ve Girifl S navlar na lan ve Baflvurma fiartlar " adl kinci Bölümün 6. Maddesinde: "Ö retim üyesi d fl ndaki ö retim eleman kadrolar na naklen veya aç ktan yap lan her türlü atamada Akademik Personel ve Lisansüstü E itimi Girifl S nav ndan (ALES) en az 70, ÖSYM taraf ndan yap lan KPDS veya ÜDS'den en az 50 puan veya eflde erlili i Yüksekö retim Kurulunca kabul edilen bir s navdan bu puan muadili bir puan alm fl olmak." baresi yer almaktad r. Dolay s yla araflt rma görevlisi s navlar na girmek için ÜDS s nav na girmek ve en az 50 puan almak gerekmektedir. Bilim S nav lk eleme niteli indeki de erlendirmede baflar l olan adaylar bilim s nav na girerler. S navda aday n mesleki ifade becerisi, analitik düflünme ve akademik yetene i, genel kültür düzeyi ve baflvurdu u alanla ilgili beceri ve ilgi düzeyi de erlendirilir. Bu s nav sonucunda en yüksek puan alan aday veya adaylar araflt rma görevlisi olarak atan rlar. Ancak bu s nava, ilan edilen adaylardan sadece bir kifli dahi girmifl olsa, o kiflinin baflar s z olmas halinde dahi mahkeme karar yla araflt rma görevlisi olarak atamas yap lmaktad r. Bu tart fl lmas gereken ayr bir durumdur. 1360

3 fi. Esen, O. Bozkurt Araflt rma Görevlisi Al m Süreci Araflt rma görevlisi al m nda ihtiyaç listeleri oluflturulduktan sonra üniversite rektörlü ü, bu listeleri Yüksekö retim Kurulu Personel Dairesi Baflkanl na ilan edilmek üzere gönderir. YÖK kendi internet sayfas ndan ilanlar duyurur. Bu duyuruda, adaylardan istenen özel flartlar ile s nav tarihleriyle ilgili bilgiler yer almaktad r. Keyfiyeti önlemek amac yla, müracaat tarihi, ön de erlendirmenin ilan tarihi, s nav tarih ve s nav sonuçlar - n n aç klanma tarihleri belirtilmektedir. Afla da Tablo 1 de, örnek bir ilan metni yer almaktad r. Tablo 1: Hacettepe Üniversitesi akademik personel al m ve ilan ( ). Duyuru Detay Üniversite Ad Hacettepe Üniversitesi Duyuru Bafllama Tarihi 21 Mart 2011 Fakülte Ad E itim Fakültesi Son Baflvuru Tarihi 06 Nisan 2011 Bölüm Ad E itim Bilimleri Ön De erlendirme Tarihi 11 Nisan 2011 Anabilim Dal E itim Programlar ve Ö retim Girifl S nav Tarihi 14 Nisan 2011 Kadro Tipi Araflt rma Görevlisi Sonuç Aç klama Tarihi 18 Nisan 2011 Kadro Say s 1 Kadro Derecesi 4 lan süresini takip eden sürelerde kurumlar, yönetmelik hükümlerine göre adaylar n ALES ve KPDS/ÜDS s - nav puanlar na göre bir de erlendirme yaparak, al nacak kifli say s n n (kadro say s n n) dört kat olmak üzere, müracaat eden adaylar ön de erlendirmeye tabi tutarak en yüksek puandan bafllamak üzere s ralayarak belirtilen tarihte kurum internet sitelerinden duyurmak zorundad rlar. Oluflturulan listeler kurum internet sitesinden duyurulur ve adaylar bilim s nav n n yap laca s nava davet edilirler. Bu çal flman n temel amac yukar da da ifade edildi i üzere ilk eleme veya s ralama aflamas nda yap lan ön de- erlendirmenin eksik yap ld veya ön de erlendirme de mutlaka lisans not ortalamas n n da ilave edilmesi gerekti i iddias oldu undan, Bart n Üniversitesi, BF, flletme Bölümü, Yönetim ve Organizasyon ABD için müracaat eden adaylar n farkl kriterlere göre s n fland rmas afla da yap lm flt r. Analizlerde fazla yer iflgal etmemesi aç - s ndan tablolar ilk 5 kifli ile s n rland r lm flt r. Mezuniyet not ortalamas na göre yap lan s n fland rmada (Tablo 2) yer alan ö rencilerin, ALES puanlar n n da genel olarak yüksek oldu u, ancak yabac dil puanlar n n düflük oldu u görülmektedir. Lisans mezuniyet notu ilk elemede dikkate al nmad için, bu tabloda yer alan adaylar n hiç biri ilk elemeyi geçememifllerdir. Tablo 2: Mezuniyet not ortalamas na göre s ralama. Mezun Oldu u Mezuniyet Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm Ort. ALES KPDS/ÜDS 1 Ayfle GÜL Atatürk Ünv. BF. flletme Emel DAMLA Atatürk Ünv. BF. flletme Aylin SEV NÇ Osman Gazi Ünv. BF, flletme Fatma F DAN Atatürk Ünv. BF. flletme Nur GÜLER Do u Akdeniz Ü. fll.ve Ek. Fak. flletme B ALES Puan na göre yap lan s n fland rmada (Tablo 3) ise, lisans not ortalamas na göre ilk befle giren hiçbir aday n bu listede yer almad görülmektedir. ALES i yüksek adaylar n n hiçbirinin lisans not ortalamas, lisans not ortalamas na göre yap lan s ralamada yer alan en düflük aday n not ortalamas na eriflememektedir. Yine ALES i yüksek olan adaylar n yabanc dil puan na bakt m zda ise 2 numaral aday (Gamze Uslu) hariç di er adaylar n puanlar n n düflük oldu u görülmektedir. Yabanc dil puan na göre yap lan s ralamada (Tablo 4) ise, dikkat çeken nokta yabanc dil puan yüksek olan tüm adaylar n, lisans not ortalamalar n n 70 in alt nda olmas d r. Gamze Uslu, hem ALES hem de yabanc dil s - nav nda ilk 5 içine girmifltir. Mevcut sistemde, ALES ve KPDS/ÜDS not ortalamas na göre ilk eleme yap ld 1361

4 Uluslararas Yüksekö retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), May s 2011, stanbul Tablo 3: ALES puan na göre s ralama. Mezun Oldu u Mezuniyet Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm Ort. ALES KPDS/ÜDS 1 Mehmet UZUN Marmara Ünv. BF. flletme Gamze USLU Anadolu Ünv. BF flletme Kader YILMAZ Sakarya Ünv. BF. flletme Ali KURNAZ Anadolu Ünv. BF. flletme fiahin DURMAZ Zonguldak K.Ü. BF. flletme için, yabanc dil puan na göre yap lan s ralamada dereceye giren befl adaydan üçü afla da Tablo 5 te de görülece- i üzere ilk eleme niteli indeki s nav geçmifllerdir. Buna göre adaylar n belirlenmesinde yabanc dil bilgisi belirleyici bir rol oynam flt r, denilebilir. Tablo 4: Yabanc dil bilgisine göre s ralama. Mezun Oldu u Mezuniyet Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm Ort. ALES KPDS/ÜDS 1 Murat KUfiCU Kocaeli Ünv. BF, flletme Ayfer GÜRBÜZ Anadolu Ünv. BF, flletme fienay KARA Dokuz Eylül Ün. BF, flletme Gamze USLU Anadolu Ünv. BF, flletme Mahmut ER Çukurova Ünv. BF, flletme Buraya kadar yap lan de erlendirmelerde adaylar n lisans not ortalamas, ALES ve yabanc dil puanlar üzerinden ilk 5 aday tespit edilmifltir. Bir sonraki aflama ise, adaylar n seçiminde rol oynayan ve yukar da yer verdi imiz puanlara göre yap lan de erlendirmelere yer verilecektir. Farkl De erlendirme Yöntemlerine Göre S ralamalar Bu bafll k alt nda, üç farkl kritere göre adaylar n de erlendirilmesi yap lacakt r. Bu kriterler, mevcut sisteme göre, Ö retim Üyesi Yetifltirme Program (ÖYP) sistemine göre ve yazarlar taraf ndan önerilen sisteme göredir. Mevcut Sisteme Göre De erlendirme Yürürlükte olan sisteme göre yap lan de erlendirmede (ilk elemede), adaylar n lisans not ortalamas dikkate al nmad için, Tablo 2 de yer alan hiçbir aday n ilk elemeyi geçemedikleri görülmektedir. Bu adaylar n ALES puanlar da k smen yüksek olmas na ra men, mevcut sistem ALES ve KPDS/ÜDS ye göre ilk elemeyi yapt için bu adaylar n hiçbiri ilk dörde girememifllerdir. Tablo 4 e göre yap lan s ralamada ilk befle giren adaylar n üç tanesi mevcut sisteme göre yap lan s ralamada da yer alm fllard r. Tablo 5: Mevcut sisteme göre yap lan s ralama. Mezun Oldu u ALES KPDS/ÜDS TOPLAM Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm (%60) (%40) (%100) 1 Gamze USLU Anadolu Ünv. BF, flletme Mehmet UZUN Marmara Ünv. BF, flletme Ayfer GÜRBÜZ Anadolu Ünv. BF, flletme Murat KUfiCU Kocaeli Ünv. BF, flletme

5 fi. Esen, O. Bozkurt Tablo 6: ÖYP sistemine göre s ralama. Mezun Oldu u Mez.Ort. ALES KPDS/ÜDS TOPLAM Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm (%35) (%50) (%15) (%100) 1 Mehmet UZUN Marmara Ünv. BF, flletme Kader YILMAZ Sakarya Ünv. BF, flletme Emel DAMLA Atatürk Ünv. BF, flletme Fatma F DAN Atatürk Ünv. BF, flletme ÖYP Sistemine Göre De erlendirme Yeni kurulan üniversitelerin ö retim üyesi ihtiyac n karfl lamak üzere uygulamaya konulan ÖYP de erlendirmesine sistemine göre, mezuniyet not ortalamas belli bir oranda (%35) dikkate al nd için, mevcut sistemin uyguland Tablo 5 te yer alan adaylardan bir kifli haricinde (Mehmet Uzun) di er adaylar ÖYP sistemine göre yap lan de erlendirmede dereceye girememifllerdir (Tablo 6). Kanaatimizce bu sistemin, normal araflt rma görevlisi al m nda da uygulamaya konulmas isabetli bir karar olacakt r. Çünkü iki farkl sistemle araflt rma görevlisi al - m adaylar aç s ndan haks z sonuçlar do urmaktad r. Önerilen Sisteme Göre De erlendirme Önerilen sistemde, ÖYP program yla paralellik arz etmektedir. Mezuniyet not ortalamas %40, ALES %40 ve Yabanc Dil %20 olarak öngörülmüfltür. Eleme niteli indeki birinci aflamada Yüksekö retim Kurumu nun ÖYP atamalar ndaki sisteme yak n bir sistem önerilmektedir. Önerilen sistemle (Tablo 7), mevcut sistemin (Tablo 5) karfl laflt r lmas halinde, Tablo 5 te yer alan bir aday haricinde (Mehmet Uzun) di er adaylar n ilk dörde giremedikleri görülmektedir. Bunun temel nedeni lisans not ortalamas n n belli bir oranda (%40) dikkate al nmas d r. Tablo 7: Önerilen sisteme göre s ralama. Mezun Oldu u Mez.Ort. ALES KPDS/ÜDS TOPLAM Ad Soyad Üniversite/Fak./Bölüm (%40) (%40) (%20) (%100) 1 Emel DAMLA Atatürk Ünv. BF, flletme Mehmet UZUN Marmara Ünv. BF, flletme Kader YILMAZ Sakarya Ünv. BF, flletme Ayfle GÜL Atatürk Ünv. BF, flletme Sonuç ve Öneriler Çal flmada da görüldü ü üzere, Tablo 2 de lisans not ortalamas na göre yap lan s ralamada yer alan hiçbir aday, de erlendirme sisteminden dolay ilk elemeyi geçememifllerdir. Not ortalamalar dikkate al nd nda bu adaylar n bölümlerinin en baflar l ö rencileri oldu u rahatl kla söylenebilir. Bunu ALES s nav sonuçlar yla da kan tlamaktad rlar. Ancak bu adaylar n en büyük dezavantajlar yabanc dil bilgilerinin yeterli olmamas d r. Bunun muhtemel nedenleri olarak, lisans seviyesinde verilen yabanc dil e itimin yeterli olmamas ve adaylar n henüz okuldan yeni mezun olmalar dolay s yla yabanc dil seviyelerini gelifltirme imkan bulamam fl olmalar na ba lamak gerekir. Ça m z n bilgi ça olarak dillendirildi i bir ortamda, yap lan de erlendirme yanl fl ndan bir an önce dönülerek, yukar da yazarlar taraf ndan önerilen veya halen YÖK taraf ndan ÖYP kapsam nda al nan araflt rma görevlileri seçiminde uygulanan sistemin, do rudan üniversitelere araflt rma görevlisi al m nda da uygulanmas bir zorunluluktur. Afla da hem çal flmam z n konusu olan seçim süreciyle hem de genel olarak araflt rma görevlisi al m ve sonras yla ilgili hususlarda görüfller özetlenmifltir. 1. Araflt rma görevlisi al mlar nda ALES, KPDS/ÜDS notlar na ilave olarak, lisans not ortalamas n n da dikkate al nd yeni bir de erlendirme sisteminin uygulanmas. 2. E er bu mümkün de ilse, t pk ALES s nav veya ö retmen adaylar n n girdi i s nav gibi, ö rencilerin mezun oldu u bölümler göz önüne al narak adaylar n alan bilgisini ölçen merkezi bir s nav n yap larak al nan notun belli bir oranda dikkate al nmas. 1363

6 Uluslararas Yüksekö retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), May s 2011, stanbul 3. Gerek ÖYP programlar için ve gerekse do rudan araflt rma görevlisi al mlar için farkl s nav sistemi uygulamalar n n do ru olmad ve araflt rma görevlisi al m s navlar ndaki süreçlerin yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. 4. Müracaat baflvurusunda bulunan ve bilim s nav na girme hakk kazanan adaylardan, s nava girmeme halinde 1 y l süre ile araflt rma görevlisi al mlar na müracaat yapmas n n önlenmesi. 5. Yeni aç lan üniversitelerin ö retim üyesi ihtiyac n karfl lamak için al nan araflt rma görevlileri doktoralar bitene kadar görevlendirildikleri üniversitelerde istihdam edilecekler, doktora bittikten sonra ise ilk atand klar üniversiteye döneceklerdir. Bu süreç çok uzundur, yeni üniversitelerin as l s k nt s ilk y llarda olmaktad r. Bunun yerine adaylar n ders alma ifllemi bittikten sonra üniversitelerine dönmeleri üniversiteler aç - s ndan çok daha yararl bir uygulama olacakt r. Kaynaklar Say l Ö retim Üyesi D fl ndaki Ö retim Eleman Kadrolar na Naklen veya Aç ktan Yap lacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi S nav ile Girifl S navlar na liflkin Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmelik, 31/07/ Say l Yüksekö retim Yasas, 4/11/ Say l Yüksekö retim Personel Kanunu, 11/10/ Say l Yüksekö retim Kurumlar Ö retim Elemanlar n n Kadrolar Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname, 2/9/