Tarım Arazileri. Esin ERTEK TSKB Ekonomik Araştırmalar

Transkript

1 Tarım Arazileri Esin ERTEK TSKB Ekonomik Araştırmalar Temmuz 2014

2 Dünyada tarım arazilerine ilgi gün geçtikçe artıyor. Nüfus artışı ve iklim değişikliği ile birlikte emtia piyasalarında yaşanan dalgalanmalar yalnızca gıda güvenliği konusunda kafa yoran iş insanları, NGO lar ve politika yapıcılarının değil spekülatif kazanç sağlama amacındaki yatırımcıların da tarım arazileri ile yakından ilgilenmesine yol açıyor döneminde dünya nüfusu %55,5 artış gösterirken tarımsal aktiviteye elverişli alanlardaki artış oranı %5,3 seviyesinde kalmış. Tarımsal potansiyeli gösteren bu veri haricinde halihazırda ekilebilir alanlardaki artış oranı ise %3,2. Yerli topraklarda ürün çeşitliliği elde etmek ve kuraklık başta olmak üzere doğa olaylarının rekolte üzerindeki olumsuz etkisini önlemek için en önemli silahlardan biri olan sulama sistemlerine sahip ekilebilir tarım alanlarındaki %44 lük artış umut verici ancak yeterli değil: 1980 de ekilebilir alanların %16 sı bir çeşit sulama sistemine sahipken 2011 de bu oranın %23 seviyelerine yükseldiği hesaplanıyor. FAO nun hesaplamalarına göre bugün dünyada kişi başına 0,218 hektar ekilebilir alan düşerken 2050 de bu rakamın 0,181 hektar a ineceği tahmin ediliyor. Mevcut durumda her 8 kişiden 1 inin sağlıklı bir yaşam sürdürmek için gerekli besin miktarını alamadığı düşünüldüğünde sürdürülebilir, erişilebilir ve yeterli gıda üretimi dünyanın geleceği için hayati öneme sahip. Dünyada Tarım Arazileri, Ekilebilir Alan ve Nüfus Gelişimi Kaynak: FAO, UN Population Division (Dünya nüfusu verisi 2010 yılına aittir) Küresel Arazi Alımlarında Cazibe Merkezleri Küresel arazi satışlarında en çok ilgi gören bölgelere bakıldığında çok farklı sektörlerde kullanım alanı bulan tarım ürünleri ve emtia potansiyelinin hedef alındığı görülebilir. Burada özellikle yaklaşık 200 milyon hektar ile dünyadaki boş ve ekilebilir arazilerin yaklaşık yarısına sahip olan Sahra Altı Afrika ülkeleri tütün, yağlı tohum ve şeker kamışı gibi tarım mamulleri üretirken G. Sudan petrol, Papua Y. Gine zengin bir kereste kaynağı.

3 Yabancı Yatırımcılar Tarafından En Fazla Yabancı Arazi Alımı Yapılan ilk 10 Ülke, Tahmini ( ) Kaynak: Landmatrix.org Yerel mevzuatlar doğrultusunda arazilerin doğrudan satışı yerine yıllığına kullanım haklarının kiralanması yaygın bir yöntem. Arazi alıcılarının dağılımda ise gelişmiş ülkeler kadar gelişmekte olan ülkelerin de önemli pay sahibi olduğu, Hindistan ve Çin gibi ülkelerin devlet kurumları aracılığıyla da arazi alımı yaptıkları biliniyor. Yurtdışında En Fazla Arazi Alımı Yapan ilk 10 Ülke, Tahmini ( ) Kaynak: Landmatrix.org Arazi satışlarının ardından gerçekleşen üretim ile ilgili yeterli veri olmasa da, orman ürünleri haricindeki tarım amaçlı arazi satışlarının üçte birinden azının sadece gıda üretimi amaçlı olduğu tahmin ediliyor. Arazilerin el değiştirmesi sırasında bölgede yaşayan insanların haklarının yeterince korunmaması ve yerel ekolojiye verilen zarar uluslararası sivil toplum kuruluşlarınca eleştiri konusu yapılıyor. Söz konusu projelerin finansmanında yer alan ANZ, National Australia Bank, Commonwealth Bank, Westpac gibi Avustralya bankaları yakın zamanda yaylım ateşine tutulan finansal kuruluşlardan bazıları. Bu ortamda az gelişmiş ülkelerdeki tarıma uygun ancak çeşitli nedenlerle kullanılamayan büyük alanlarda sulama sistemlerinin yaygınlaşması, üretim zincirlerinin oluşturulması gelecek için umut verse de kısa ve orta vadede gıda güvenliğinin sağlanması sürecinde politik açıdan istikrarlı ve sürdürülebilir tarım politikalarına sahip bölgelerdeki tarıma elverişli, başta damla sulama olmak üzere uygun altyapıya sahip arazilerin değerlerinin artmaya devam etmesi bekleniyor.

4 2009 dan Bu Yana Açıklanmış Büyük Tarım Arazisi Yatırımlarından Bazıları Yatırımcı Yatırım Bölgesi Büyüklük (Hektar) Tutar (milyon $) Ana ürün Hassad Food (Katar) Avustralya Buğday ve küçükbaş hayvan G. Kore Hükümeti Sudan v.y. Buğday Ivolga LLC (Kazakistan) Rusya v.y. Tahıl (buğday ağırlıklı) Atama (Malezya) Kongo Palmiye yağı GAR (Singapur) Liberya Palmiye yağı Al Amoudi (S. Arabistan) Etiyopya Yağlı tohum, pirinç ve hayvancılık Black River Asset Management (Cargill) - ABD Kolombiya Tahıl ENI (İtalya) Angola v.y. Palmiye yağı Black Sea Agriculture Fund Romanya, Bulgaristan 140 1,5 Buğday Kaynak: Grain.org, CNBC Türkiye ve Tarım Arazileri Türkiye de tarım arazileri küçük ve parçalı bir görünüm sergiliyor. Dolayısıyla tarımda makineleşme ve ölçek ekonomisinden faydalanmak güç. Bu da Türkiye nin tarımsal üretimde kronik problemlerinden olan düşük verim alınmasının önemli bir nedeni. Ortalama Tarım İşletmesi Büyüklüğü (hektar) Kaynak: TC Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Eurostat Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu da yapılan değişikliklerin geçtiğimiz Mayıs ayında yürürlüğe girmesi ile bölge bazında minimum arazi büyüklüklerinin belirlenmesi, miras yoluyla tarım arazilerinin bölünmesinin engellenmesi ve tarım arazilerinin toplulaştırılması konusunda önemli bir adım. Ancak 1. sınıf tarım arazilerinin kamulaştırılması başta olmak üzere farklı uygulamaların da Kanun daki amaçlar ile uygun hale getirilmesi gerekiyor.

5 İstanbul başta olmak üzere büyük şehirlerdeki önemli altyapı yatırımları ve kentsel dönüşüm uygulamaları, projelere komşu mevcut tarım arazilerinin imara açılması olasılığını artırıyor. Bu doğrultuda, yatırımcıya yüksek getiri potansiyeli olan ve tarımsal üretimde kullanılması planlanmayan tarım arazilerinin değeri 2 katına kadar çıkabiliyor. Türkiye de tarım arazilerinin bölünmüş yapısı büyük arazi alımlarının önünde engel teşkil etmekle birlikte Anadolu Holding, Sütaş, Cevahir Holding, Meynar Meyvecilik, Alara Tarım, Altınbaş Holding, Boyhan Gıda gibi Türk şirketlerinin yurtdışında 40 bin hektarın üzerinde araziye sahip olduğu tahmin ediliyor. Bu rakama Türk hükümetinin Nisan ayında Sudan hükümeti ile yaptığı anlaşma dahil değil. Anlaşma ile birlikte Türk ve Sudan hükümetleri aracılığı ile kurulması planlanan bir şirket üzerinden, Sudan da başta buğday ekiminde kullanılmak üzere yaklaşık 750 bin hektar tarım arazisinin Türk yatırımcılara uzun dönemli kiralanması konusunda çalışmalar hız kazanmış durumda.

6 Bu doküman Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin uzman kadrosunca güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Notta yer alan görüşler ve öngörüler, not kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemler ile sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerle üretilen sonuçları yansıtmakta olup bu verilerin tamlığı ve doğruluğundan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Notta yer alan sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle; bu dokümanda yer alan tüm bilgi ve verileri kullanma ve uygulama sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, elde edilen sonuçtan dolayı üçüncü kişilerin doğrudan ya da dolaylı olarak uğradıkları zarardan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu doküman ileriye dönük tahminleri de kapsamaktadır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., bu tahminlere ulaşılamaması ya da Doküman daki bilgilerin tam ve doğru olmamasından sorumlu tutulamaz Bu dokümanın tüm hakları saklıdır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin izni olmadan raporun içeriği herhangi bir şekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz.