İŞ HUKUKU. Gözden geçirilmiş ve yenilenmiş Onyedinci Bası. Prof. Dr. Tankut CENTEL. Prof. Dr. A. Murat DEMİRCİOĞLU

Transkript

1 Prof. Dr. Tankut CENTEL Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Prof. Dr. A. Murat DEMİRCİOĞLU Yıldız Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İŞ HUKUKU Gözden geçirilmiş ve yenilenmiş Onyedinci Bası

2 Yayın No : 2926 Hukuk Dizisi : Bası - Kasım İstanbul 2. Bası - Haziran İstanbul 3. Bası - Eylül İstanbul 4. Bası - Nisan İstanbul 5. Bası - Ekim İstanbul 6. Bası - Ocak İstanbul 7. Bası - Kasım İstanbul 8. Bası - Mart İstanbul 9. Bası - Eylül İstanbul 10. Bası - Ocak İstanbul 11. Bası - Eylül 2006 İstanbul 12. Bası - Eylül İstanbul 13. Bası - Şubat İstanbul 14. Bası - Şubat İstanbul 15. Bası - Şubat İstanbul 15. Bası dan Tıpkı 16. Bası -Eylül Bası - Ağustos İstanbul ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s ı m A. Ş. (Sertifika No: 16136) Baskı -Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Turizm Tic. LTD. ŞTİ. İkitelli Organize Sanayi Bölgesi Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No Başakşehir-İSTANBUL Sertifika No: Tel: Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 SUNUŞ 1. Ülkemizde iş hukuku, sanayileşmeyle birlikte, gelişmesini sürdürmektedir. Sağlanan gelişmelerin, olumlu yönde olduğu söylenebilir. Gerçekten, yeni çıkarılan (4857 sayılı) İş Kanunu, Türkiye de bireysel iş ilişkilerini yeniden düzenlemiş ve iş güvencesi ile esneklik kurumlarını getirmiştir. Ancak, kıdem tazminatları; 1975 yılından beri kurulması yasa tarafından öngörülmesine rağmen oluşturulamayan kıdem tazminatı fonu nedeniyle, işletmeler üzerinde ağır yük oluşturmayı sürdürmektedir. Toplu iş ilişkilerine gelince; 1982 Anayasası nın kabulüyle birlikte, yeni bir dönemece girilmiştir. Ancak, yeni dönemin, sendika-toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı gibi sosyal hakların tanınması bakımından, başarılı olduğu söylenemez. Nitekim, sosyal haklara ilişkin mevcut hukuki düzenlemeler, sözkonusu sosyal hakların kullanımını güçleştirmektedir. Avrupa Birliği ne girmek isteyen ülkemizin, sosyal alanda bütünleşmeyi sağlayabilmesi ise, bu gibi engelleri ortadan kaldırmasına bağlıdır. Bu anlamda, 2821 ve 2822 sayılı yasalardan sonra kabul edilen 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu yla, önemli adımlar atılmıştır. Diğer yandan, Türkiye, onayladığı uluslararası çalışma sözleşmeleri bakımından, uluslararası asgari çalışma standartlarını kabul etmedeki kararlılığını göstermeyi sürdürmektedir. 2. Eserin bireysel iş hukukuna ilişkin ilk bölümü, Tankut Centel ve toplu iş hukukuna ilişkin ikinci bölümü de, A. Murat Demircioğlu tarafından kaleme alınmış; daha sonra, her iki bölüm, her iki yazar tarafından birlikte gözden geçirilmiştir.

4 Böyle bir çalışmayı doğuran nedenler, ikilidir. Bunlardan birincisi, ülkemizde şimdiye kadar iş hukuku alanında yazılmış ders kitaplarında, Batı daki ders kitabı-şerh ayırımı anlayışına dayanılmayışıdır. Nitekim, çok geniş ayrıntılı bilgileri içeren kalın hukuk ders kitapları, iktisadi ve idari bilimler ile mühendislik fakülteleri öğrencileri için sorun yaratmaktadır. Oysa, Batı daki ders kitaplarında, bilginin az ve öz olması asıldır. Ders kitabının başarısı da, uygulamada öğrencinin az ve öz bilgiyi kullanabilecek duruma rahatlıkla gelmesine bağlıdır. İkinci olarak; iş hukuku, özellikle mühendislik fakültelerindeki öğretim için, giderek artan bir önem kazanmıştır. Nitekim, özellikle yirmi beş yılı aşkın bir süreden beri iş hukuku dersi, mühendislik fakültelerinde zorunlu olarak okutulan bir ders durumuna gelmiştir. Bunda, iş hukukunun, işletmelerde işçi çalıştırılması yüzünden mühendisler için taşıdığı önemin payı büyüktür. 3. Kitabın yeni basısının yapılmasında, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. nin yöneticisi Seyhan Satar a ve Müge Günbaş a teşekkürü borç biliriz. A. Murat DEMİRCİOĞLU Tankut CENTEL IV

5 İÇİNDEKİLER Sunuş... III İçindekiler... V Kısaltmalar...XIII 1. GİRİŞ...1 I. İş Hukuku Kavramı...1 II. İş Hukukunun Niteliği...8 Birinci Bölüm GENEL BİLGİLER 2. İŞ HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ...17 I. Dünyadaki Evrim Süreci...17 II. Türkiye deki Evrim Süreci İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI...33 I. İşçi Kavramı...33 II. İşveren Kavramı...38 III. İşveren Vekili Kavramı...43 IV. İşyeri Kavramı İŞ HUKUKUNUN UYGULANMASI...51 I. İş Hukukunu Uygulayacak Örgüt...51 II. İş Hukukunun Uygulama Alanı...56 V

6 İkinci Bölüm BİREYSEL İŞ HUKUKU 5. İŞ SÖZLEŞMESİ KAVRAMI...65 I. İş Sözleşmesinin Tanımı...65 II. İş Sözleşmesinin Unsurları...66 III. İş Sözleşmesinin Hukuki Niteliği...67 IV. İş Sözleşmesinin Özellikleri...68 V. İş Sözleşmesinin Türleri İŞ SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI...79 I. İş Sözleşmesi Ehliyeti...79 II. İş Sözleşmesi Özgürlüğü...79 III. İş Sözleşmesinin Biçimi...87 IV. İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR...90 I. İşçinin Borçları...90 II. İşverenin Borçları İŞİN DÜZENLENMESİ I. Çalışma Süreleri II. Dinlenme Süreleri ÜCRET GÜVENCESİ I. Ücreti Koruma Düşüncesi II. Asgari Ücret Ödeme III. Ücretin Devri IV. Ücretin Rehnedilmesi V. Ücretin Takası VI

7 VI. Ücretin Haczi VII. Ücret Kesintisi Cezası VIII. Ücretin İndirilmezliği İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ I. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Anlamı II. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları III. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri IV. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümleri V. İş Sağlığı ve Güvenliği Denetimi VI. İş Sağlığı ve Güvenliğine Aykırılık İŞ SÖZLEŞMESİNİ SONA ERDİREN DURUMLAR I. İş Sözleşmesinin Fesih Dışında Sona Ermesi II. İş Sözleşmesinin Fesih Yoluyla Sona Ermesi SONA EREN İŞ SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI I. İşçiye Çalışma Belgesi Verilmesi II. İşçiden İbraname Alınması III. İşçiye Kıdem Tazminatı Ödenmesi Üçüncü Bölüm TOPLU İŞ HUKUKU 13. SENDİKA HAKKIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR I. Sendikanın Tanımı ve Unsurları II. İşkoluna Göre Sendikalaşma İlkesi VII

8 III. Üst Kuruluşlar SENDİKACILIĞIN GELİŞMESİ I. Genel Olarak II. Türkiye de Sendikacılığın Tarihi Gelişimi SENDİKA VE KONFEDERASYONLARIN KURULUŞU I. Kuruculuk Koşulları II. Sendika ve Konfederasyonların Kuruluşunda Yöntem SENDİKANIN ORGANLARI I. Genel Olarak II. Zorunlu Organların Oluşumu, Görev ve Yetkileri SENDİKA ÜYELİĞİ I. Üyelik II. Sendikal Güvenceler SENDİKALARIN FAALİYETLERİ, GELİR VE GİDERLERİ, DENETİMİ VE SONA ERMESİ I. Sendikaların Faaliyetleri II. Sendikaların Denetimi III. Sendika ve Konfederasyonların Faaliyetlerinin Durdurulması ve Sona Ermesi IV. Sendikaların Gelir ve Giderleri TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ HAKKI VE KAVRAMI I. Toplu İş Sözleşmesi Hakkı II. Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı III. Toplu İş Sözleşmesinin Muhtevası VIII

9 IV. Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİNİN OLUŞUMU I. Toplu İş Sözleşmesinde Ehliyet II. Toplu İş Sözleşmelerinde Yetki III. Toplu Görüşme IV. Toplu İş Sözleşmelerinin Şekli ve Süresi V. Tarafların Değişmesinde Toplu İş Sözleşmelerinin Konumu TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN YARARLANMA I. Genel Olarak II. Toplu İş Sözleşmesinden İlke Olarak Yararlanacak Kişiler III. Yararlanmanın Daraltılması IV. Üye Olmayanların Dayanışma Ödentisi Ödeyerek Sözleşmeden Yararlanmaları V. Teşmil Yoluyla Yararlanma VI. İşverenin Toplu İş Sözleşmesiyle Bağlılığı TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKMÜ I. İş Sözleşmeleri Toplu İş Sözleşmesine Aykırı Olamaz II. İş Sözleşmelerindeki İşçi Yararına Olan Hükümler Geçerlidir III. Toplu İş Sözleşmesinin Sona Ermesinin Hükümleri TOPLU İŞ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI I. İş Uyuşmazlıkları ve Toplu İş Uyuşmazlığı Kavramı IX

10 II. Toplu İş Uyuşmazlıklarının Çözümünde Başvurulan Barışcıl Yollar III. Türkiye de Başvurulan Barışcıl Yollar GREV HAKKI VE KAVRAMI I Anayasası nda Grev Hakkı ve Lokavt II. Grev Sözcüğünün Gelişimi III. Grevin Genel Anlamda Tanımı IV Sayılı Yasa da Grev GREVİN UYGULANMASI I. Greve Başlama II. Grevin Geciktirilmesi III. Greve Yargısal Müdahale IV. Grev Uygulaması V. Grevin Sonuçları VI. Grevin Sona Ermesi VII. Yasa Dışı Grev ve Sonuçları LOKAVT I. Kavram II. Tanım III. Yasal Lokavtın Unsurları IV. Lokavtın Kötüye Kullanılması V. Lokavtın İş Sözleşmesine Etkisi VI. Yasal Lokavtın Sona Ermesi VII. Yasa Dışı Lokavt ve Sonuçları X

11 . 27. TOPLU HAK UYUŞMAZLIĞI VE MAHKEMEYE BAŞVURMA I. Genel Olarak II. Yorum Davası III. Eda Davası Yararlanılan Başlıca Kaynaklar XI

12 XII

13 Ay. : Anayasa KISALTMALAR Basın İş K. : Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun c. : cümle Deniz İş K. f. : fıkra geç. : Deniz İş Kanunu : geçici HTTİY. : Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği İş K. İş SGK : İş Kanunu m. : madde MEK. sk. STİSK. TBK. TCK. : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu : Meslekî Eğitim Kanunu : sayılı Kanun : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Türk Borçlar Kanunu : Türk Ceza Kanunu

14 XIV