TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ KAPSAMININ BELİRLENMESİ

Transkript

1 HULKİ CİHAN TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ VE KAPSAMININ BELİRLENMESİ ( 818 S. BK ve 6098 S. TBK Yönünden Karşılaştırmalı Olarak) I

2 Yay n No : 2467 Hukuk Dizisi : Baskı Haziran 2011 İSTANBUL ISBN Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Ba s m Ya y m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve kanu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Net K rtasiye tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ STANBUL (Seltifika No: 13723) Tel: ( ) Kapak Tasar m : Müge GÜNBAŞ Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) II

3 TEMSİL YETKİSİNİN VERİMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ İTAF Bu eseri; evlatları olmaktan onur duyduğum sevgili Annem Şeyma DÖNMEZER CİHAN ve babam Prof. Dr. Erol CİHAN a ithaf ediyorum III

4 IV

5 TEMSİL YETKİSİNİN VERİMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ Yüksek lisans öğrencilerinin, son zamanlarda, özellikle iki alanda tez yazmak istedikleri gözlenmektedir. Bu alanlardan ilki sorumluluk hukuku, diğeri ise temsildir. Bu ilginin temelinde, kanaatimce, sorumluluk hukuku ve temsilin kendi içinde taşıdığı dinamizm kadar, bu alanlarda yapılan yayınların özendirici etkisi de bulunmaktadır. Danışmanlığını yaptığım yüksek lisans öğrencisi Hulki Cihan, Temsil Yetkisinin Verilmesi Ve Kapsamının Belirlenmesi başlığını taşıyan bir tez yazmak istediğinde, bu istek sözünü ettiğim genel eğilimle örtüştüğü için, benim için yadırgatıcı olmadı. Böyle bir konu bir yanıyla temsil hukukuyla ilgili olmakla birlikte, diğer yanıyla da hukukî işlemlerin genel teorisiyle ilgilidir. Gerçekten de tek taraflı hukukî işlemlerle ilgili temel sorunların, temsil yetkisi verme işleminin temelinde bulunan hukukî işlemden ayrılması ve yorumlanması gibi konuların böyle bir tez çalışmasında ağırlıklı yer tutacağı belliydi. Konu üç ana başlık altında incelenmiştir. Öncelikle temsil kavramı açıklığa kavuşturulmuş ve temsilin türlerine değinilmiştir. Daha sonra temsil yetkisinin verilmesi ve geçerliliği işlenmiştir. Bu çerçevede yetkilendirme işlemi genel olarak ele alındığı gibi, bu işlemin çeşitli yönlerden geçerliliği incelenmiştir. Bu incelemede temsil yetkisi verme işlemini oluşturan irade beyanının sakatlığıyla birlikte, ehliyet ve şekil yönünden geçerlilik üzerinde de durulmuştur. Yetkilendirme işlemi karşısında temsilcinin hukukî durumu, temsil yetkisinin temelinde bulunan hukukî işlemden ayrılması ve şarta bağlanması da incelenen konular arasındadır. Tezin son ana başlığı olan temsil yetkisinin kapsamının belirlenmesi, özellikle yorum sorununu öne çıkarmıştır. Üçüncü kişilerin iyi niyetinin korunması ve verilen talimatın temsil yetkisi üzerindeki etkisi de bu başlık altında incelenen konulardandır. Ayrıca kitapta, hem yürürlükte bulunan 818 S. Borçlar Kanunu hem de Temmuz 2012 de yürürlüğe girecek olan 6098 S. Türk Borçlar Kanunu yönünden karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. V

6 Hulki Cihan a bundan sonraki çalışmalarında da başarılar diliyor, kariyerinin bu başlangıcın ardından gelecek çeşitli yayınlarla renklenmesini ve zenginleşmesini bütün kalbimle ümit ediyorum Doç. Dr. Burak Özen VI

7 TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ ÖNSÖZ YAZARIN ÖNSÖZÜ Bu çalışma İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonomi Hukuku Yüksek Lisans Programı bünyesinde yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve tarihinde Doç. Dr. Burak ÖZEN (tez danışmanı), Doç. Dr. Murat İNCEOĞLU ve Yard. Doç. Dr. Cem DİNAR dan oluşan jüri önünde savunulmuş, ve jüri tarafından oybirliğiyle başarılı bulunmuştur. Hukuk fakültesindeki lisans eğitimim boyunca medeni hukuka ayrı bir ilgi duydum. Bu ilgi fakülte sonrası hem mesleki hayatımda hem de yüksek lisans eğitimim boyunca artarak devam etti. Bu sebeple de yüksek lisans tez konusu olarak hukuk anabilim dalları içerisinde kanaatimce en fazla teferruatı ve istisnayı barındıran, hayatın her alanını düzenlemesi sebebiyle çok geniş bir yelpazeye sahip olan medeni hukuktan bir konuyu incelemek ve tez yazmak benim için vazgeçilmez bir tutku olmuştu. Bu tutku aynı zamanda çok keyifli, okudukça ve yazdıkça inceleme yapma isteğimi daha da arttıran bir hâl almaya başlamıştı. Temsil konusu ise, üçlü bir hukuki ilişki olması sebebiyle benzer hukuki müesseselere ve sözleşmelere oranla daha hareketli, dinamik ve güven ilkesini esas alması sebebiyle de temsilci yönünden suistimale açık bir konudur. Bu da konunun hem teoride hem de uygulamada fazlasıyla dikkate değer bir işleve sahip olması anlamındaydı. Bu sebeplerle Temsil Yetkisinin Verilmesi Ve Kapsamının Belirlenmesi ni yüksek lisans tez konusu olarak belirledim. Yaklaşık birbuçuk yıl süren bilimsel çalışmanın bir sonucu olarak da elinizdeki eser ortaya çıktı. TBMM de Ocak 2011 de kabul edilen ve tarihinde yürürlüğe girecek olan 6098 S. Türk Borçlar Kanunu hükümleri de tezin savunmasından sonra ve baskıdan önce kitaba eklenmiş ve sonuçta elinizdeki çalışma konuyu hem Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan S. Türk Borçlar Kanunu hem de şu anda yürürlükte olan 818 S. Borçlar Kanunu bakımından karşılaştırmalı olarak ele almış bulunmaktadır. VII

8 Lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca kendisinin öğrencisi olma şansına sahip olduğum, bu çalışmamda tez danışmanım olmasının çok ötesinde kendisinden çok şey öğrendiğim, akademik olarak örnek aldığım değerli hocam, Doç Dr. Burak ÖZEN e içten teşekkürlerimi sunmayı bir borç biliyorum. Kendisinin değerli tavsiyeleri, eleştirileri, yönlendirmeleri bu çalışmada bana adeta yol gösterici bir ışık olmuştur. Doktora ve doktora sonrası akademik çalışmalarımda da kendisinin yüksek bilgi ve tecrübelerinden faydalanacağıma kuşkum yok. Ayrıca değerli hocalarım Doç Dr. Murat İNCEOĞLU ve Yard. Doç. Dr. Cem DİNAR a da tez savunmamdaki değerlendirmeleriyle yaptıkları katkılardan ötürü çok teşekkür ediyorum. Hayatımın her anında ve kayıtsız şartsız olarak sadece varlığıyla dahi bana güç veren, her şeyimi borçlu olduğum, fedakar, sevgi dolu, çok değerli annem Şeyma DÖNMEZER CİHAN ve yüksek ilminden ve hukukçuluğundan feyz aldığım, bu mesleği seçmemin ve sevmemin en büyük nedeni olan çok değerli babam, seçkin hukukçu, hocaların hocası Prof. Dr. Erol CİHAN a sonsuz minnet ve şükranlarımı sunuyorum. Onların hakkını ne yapsam ödeyemem. Değerli kardeşim Av. Can CİHAN a çalışmalarımdaki tüm desteği ve sabrı için sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca bana henüz ilkokul 1. sınıftayken yazma zevkini aşılayan, çok değerli ilkokul öğretmenim Emel URS a da şükranlarımı sunuyorum. Öyle ki; kendisinin teşvikiyle ilkokul sıralarındayken katıldığım Fazıl Hüsnü Dağlarca Vakfı nın kompozisyon yarışmasında kazandığım Övgüye Değer Kompozisyon Ödülü nü vakfın o zaman ki başkanı Prof. Dr. İsmet SUNGURBEY in elinden almak, kaderin hoş bir tesadüfü olarak medeni hukuka büyük ilgi duyan genç bir hukukçu için şimdi daha da büyük bir anlam taşımaktadır. Son olarak kitabın basımını büyük bir nezaketle üstlenen Beta Basım Yayım Dağıtım A. Ş. nin sahibi Sayın Seyhan SATAR başta olmak üzere kapak tasarımını gerçekleştiren Müge GÜNBAŞ ve tüm Beta çalışanlarına titiz ve özenli çalışmalarından dolayı teşekkür ediyorum. Hulki CİHAN Haziran 2011, Caddebostan VIII

9 TEMSİL YETKİSİNİN VERİMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...iii KISALTMALAR CETVELİ... vi KAYNAKÇA... vii Giriş ve İncelemenin Sınırlandırılması TEMSİL KAVRAMI, TÜRLERİ VE ŞARTLARI... 3 I. Temsil Kavramı... 3 A- Temsilin Amacı... 5 B- Temsilin Uygulanma Alanı... 5 II. Temsil Türleri... 6 A- Temsil Yetkisinin Kaynağına Göre Temsil İradi Temsil Yasal Temsil... 7 B- Hukuki İşlemin Tarafına Göre Temsil Doğrudan Temsil Dolaylı Temsil... 9 C- Temsil Yetkisinin Olması Veya Aşılmasına Göre Temsil Yetkiye Dayanan Temsil Yetkisiz Temsil... 9 D- Temsil Yetkisinin Kime Bildirildiğine Göre Temsil İç Temsil Dış Temsil E- Temsilcinin Hareket Şekline Göre Temsil IX

10 1. Aktif Temsil Pasif Temsil F- Temsilci Sayısına Göre Temsil Tek Temsilci Birden Çok Temsilci III. Temsilin Şartları A- Genel Olarak B- Temsil Yetkisinin Bulunması C- Temsil Olunan Ad ve Hesabına Hareket Açıklama İlkesi a) Başkası Adına Hareket Edildiğinin Açıklanması b) Kimin Adına Hareket Edildiğinin Açıklanması Açıklama İlkesinin İstisnası a) İlgili İçin İşlem b) İlgili İçin Açık İşlem c) İlgili İçin Örtülü İşlem TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ VE GEÇERLİLİĞİ I. Temsil Yetkisinin Verilmesi A- Genel Olarak B- Hukuki Niteliği C- Yetkilendirme İşlemi Genel Olarak Hukuki Niteliği Yetkilendirmenin Gerçekleşmesi a) İç Yetkilendirmenin Gerçekleşmesi b) Dış Yetkilendirmenin Gerçekleşmesi Temsil İlişkisinin Kurulması Bakımından Dış Yetkilendirme a) Alman Hukuku Bakımından X

11 TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ b) İsviçre-Türk Hukuku Bakımından II. Yetkilendirmenin Geçerli Olması A- Genel olarak B- İrade Beyanı Yönünden Geçerlilik Beyanın Sıhhatli Olması a) İradeyle Beyan Arasındaki Uyumsuzluk aa) Latife Beyanıyla Yapılan Yetkilendirme bb) Zihni Kayıtla Yapılan Yetkilendirme cc) Muvazaayla Yapılan Yetkilendirme b) Sakatlanmış İradeyle Yapılan Yetkilendirme c) Ahlaka, Genel Adaba Aykırı ve İmkânsız İşlem İçin Yetkilendirme C- Ehliyet Yönünden Geçerlik Temsilcinin Ehliyeti Temsil Olunanın Ehliyeti D- Şekil Yönünden Geçerlik Kural Kuralın Yol Açtığı Problemli Nokta Varılması Gereken Sonuç III. Temsil Yetkisinin Varsayıldığı Durumlar A- Genel Olarak B- Temsil Olunanın Fiili Davranışları Zımni Yetkilendirme Hukuki Görünüş Temsili Katlanma Temsili IV. Yetkilendirme Sonrası Temsilcinin Hukuki Durumu A- Genel Olarak B- Temsilcinin Susması C- Temsilcinin Temsil Yetkisini Reddetmesi İÇİNDEKİLER XI

12 D- Temsilcinin Temsil İlişkisini Tek Taraflı Sonlandırması V. Temsil Yetkisinin Soyutluğu A- İlke ve Açıklaması B- Temel İlişki ile Bağı C- Soyutluk İlkesinin İstisnaları Temsil Yetkisinin Temel İlişkiden Kopmaz Şekilde Verilmesi Aynı Geçersizlik Sebebi Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılması a) Hileli Anlaşma Yoluyla Kötüye Kullanma b) Temsilcinin Tek Başına Kötüye Kullanması VI. Temsil İşleminin Şarta Bağlanması A- Genel olarak B- Temsil Yetkisinin Şartlı Verilmesiyle Farkı TEMSİL YETKİSİNİN KAPSAMININ BELİRLENMESİ I. Yetkinin Kapsamının Önemi II. Temsil Olunanın Yetkilendirme Beyanı III. Yetkilendirme Beyanının 3. Kişiye Bildiriminin Etkisi A- 3. Kişinin İyi Niyetli Olması B- 3. Kişinin İyi Niyetli Olmaması IV. Yetkinin Yorumu A- Temsil Yetkisinin Amacı B- Temel İlişkinin Rolü C- Yorumda İş Hayatının Verilerinin Kullanılması Gereği D- Yorumda Somut Olay Adaleti E- Yetki Belgesi F- Temsil Olunanın İhtiyacını Karşılama V. Temsil Yetkisinin Kapsamının Sınırlanması XII

13 TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ A- Genel Olarak B- Temsil Yetkisinin Kapsamının Konu Bakımından Sınırlanması Genel Olarak Genel Temsil Yetkisi Özel Temsil Yetkisi İÇİNDEKİLER 4. Belirli Bir Tür İşlem Temsil Yetkisi C- Temsil Yetkisinin Kapsamının Kişi Bakımından Sınırlanması Genel Olarak Temsilcinin Kendi Kendisiyle Sözleşme Kurması Çift Temsil İlişkisi Birlikte Temsil Yetkisi a) Genel Olarak b) Müteselsil Temsil Yetkisi c) Elbirliğiyle Temsil Yetkisi Alt Temsil Yetkisi VI. Kapsamın Sınırlanmasında Talimatın Etkisi A- Talimat Kavramı B- Talimatın Temsil Yetkisi Üzerindeki Etkisi SONUÇ KAYNAKÇA XIII

14 XIV

15 TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ ve KAPSAMININ BELİRLENMESİ CETVEL KISALTMALAR CETVELİ AMK BK c dn : Alman Medeni Kanunu. : 818 S. Borçlar Kanunu. : Cümle : Dipnot. E. : Esas. f YHD. YHGK. : Fıkra. : Yargıtay Hukuk Dairesi. : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu. K. : Karar. m NK : Madde. : Noterlik Kanunu. T. : Tarih. TBK TMK Yarg. vd. : 6098 S. Türk Borçlar Kanunu : Türk Medeni Kanunu. : Yargıtay. : ve devamı. XV

16 XVI