ÇÖZÜMLER İSABET YAYINLARI. Ders 08. Maddenin Hâl Değişimi. Derse Hazırlık. İsabetli Bilgi MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ. Erime ve Donma

Transkript

1 Ders 08 Maddenin Hâl Değişimi Derse Hazırlık Maddenin hal değişimi nedir? Nasıl gerçekleşir? aynama ve buharlaşma nedir? Aralarındaki farklılıklar nelerdir? Sıvıların her sıcaklıkta buharlaştığı fakat belli bir sıcaklığa ulaştığında kaynamasının sebebi nedir? MADDENİN HÂ DEĞİŞİMİ Madde doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâlde bulunur. Maddenin ısı alarak veya ısı vererek bir halden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir. Erime ve Donma Erime Buharlaşma Donma Yoğuşma Süblimleşme ırağılaşma Maddenin ısı alarak katı hâlden sıvı hâle geçmesine erime denir. Isı alır. Isı alır. Isı verir. Isı verir Isı alır. Isı verir. Maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâlden katı hâle geçmesine donma denir. İsabetli Bilgi atı Erime Isı alır Isı verir Donma Notlar Erime ve donma olayları birbirinin tersidir. Sıvı 75

2 Ders 08 Maddenin Hâl Değişimi Buharlaşma ve Yoğuşma I Maddenin ısı alarak sıvı hâlden gaz hâle geçmesine buharlaşma denir. Maddenin dışarıya ısı vererek gaz hâlden sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir. A R Buharlaşma Isı alır Gaz Sıvı İS Ç AB Ö E ZÜ T M YA E Y R IN Isı verir Yoğuş ma Şişe yüzeyinde yoğuşma Çayın buharlaşması Gölün buharlaşması Sıvının belirli bir sıcaklıkta kabarcıklar hâlinde hızlıca buharlaşmasına kaynama denir. BUHARASMA, Her sıcaklıkta olur. Belli bir sıcaklıkta olur. Sıvının yüzeyinde olur. Sıvının her yerinde olur. Buharlaşmakta olan sıvının sıcaklığı değişebilir. aynamakta olan sıvının sıcaklığı değişmez. Sıcaklık arttıkça sıvının buharlaşma hızı da artar. Yüzey alanı arttıkça buharlaşma miktarıda artar. E Çamaşırların ipe serilerek kurutulması. ÖRN 10 C C

3 Ders 08 Maddenin Hâl Değişimi Süblimleşme ve ırağılaşma atı maddenin ısı olarak sıvı hâle geçmeden doğrudan gaz hâline geçmesine süblimleşme denir. atı Süblimleşme Isı alır Isı verir ırağılaşma Gaz maddelerin ısı kaybederek sıvı hâle geçmeden doğrudan katı hâle geçmesine kırağılaşma denir. Naftalinin süblimleşmesi Süblimleşme ve kırağılaşma olayları birer hâl değişimidir. Süblimleşme ırağılaşma Isı alır Isı verir Gaz ırağı olayı Notlar 77

4 Bil Bul Uygula Maddenin Hâl Değişimi 1. Aşağıdaki hâl değişimlerinin isimlerini yazınız. atı... Donma... Erime Sıvı... aynama... Yoğuşma... ırağılaşma... Süblimleşme 2. Aşağıdaki hâl değişim olaylarını maddenin ısı alma ve ısı verme durumuna göre eşleştiriniz. Erime Donma Buharlaşma Yoğuşma Gaz Isı alır Isı verir 78

5 Bil Bul Uygula Maddenin Hâl Değişimi. Aşağıdaki ifadeleri buharlaşma ve kaynama olarak eşleştiriniz. İfade Belli bir sıcaklıkta olur. Sıcaklık değişir. Her sıcaklıkta olur. Sıcaklık değişmez. Sıvının yüzeyinde olur. Sıvının her noktasında olur. Buharlaşmanın en hızlı olduğu durumdur. BUHARAŞMA AYNAMA 4. Aşağıdaki kaplarda eşit sıcaklıkta su bulunmaktadır. Bu kaplardan eşit sürede buharlaşan su miktarlarını karşılaştırınız. 2s s Buharlaşma sıralaması: M > > 4s M 79

6 Bil Bul Uygula Maddenin Hâl Değişimi 5. Aşağıdaki olaylardaki hâl değişimini yazınız. Açıklama 1. Tereyağının soğuyarak katılaşması. 2. Çamaşırların kuruması.. ışın yolların buzlanması. 4. Naftalinin etrafına koku yayarak koybolması. 5. Bahar aylarında bitkilerin üzerinde kristal oluşumu. 6. Yağmurun yağması. 7. Buzdolabından çıkarılan bardağın etrafında damlacık oluşması. 8. Camların buğulanması. 6. Aşağıda hâl değişimi verilen maddelerin fiziksel hâllerini yazınız. Süblimleşme ırağılaşma Hâl Değişimi Donma Buharlaşma Donma Süblimleşme ırağılaşma Buharlaşma atı Gaz Sıvı Gaz Erime Yoğuşma Yoğuşma Yoğuşma 80

7 Test 08 Maddenin Hâl Değişimi 1. Bir madde ısı kaybettiğinde; 2. M N Erime Donma Buharlaşma Yoğuşma hangi hâl değişimine uğrayabilir? A) - M B - N C) - D) M - N Maddenin ısı alarak katı hâlden sıvı hâle geçmesine donma denir. D Isı alan bir madde buharlaşabilir. D Y D Y 1. çıkış 2. çıkış. çıkış 4. çıkış Y Yoğuşmada madde ısı kaybeder. Yukarıdaki bilgiler doğru veya yanlış olarak belirlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) 1. çıkış B) 2. çıkış. 1. ışın pencerelerin buğulanması 2. olonya dökülen elin serinlemesi 4. Yukarıdaki olaylardaki hâl değişimleri nelerdir? 1 2 A Yoğuşma Buharlaşma B) Erime Donma C) Buharlaşma Buharlaşma D) Donma Erime 0 C 50 C 70 C Özdeş, ve M kaplarındaki buharlaşma miktarı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) > > M B) > M > M C. çıkış D) 4. çıkış C M > > D) M > > 81

8 Test 08 Maddenin Hâl Değişimi İstanbul Buharlaşma Sıvının her yerinde olur. Her sıcaklıkta İzmir olur. aynama Sıvının yüzeyinde Buharlaşma aynama Buharlaşma aynama Bursa olur. Ankara Yukarıda verilen bilgilerden doğru olanlar takip edildiğinde hangi şehre ulaşılır? A) İstanbul B İzmir C) Bursa D) Ankara A) s B) l C) n D H 10 C 8 C 0 C M 2. Tereyağının sıvılaşması Özdeş kaplarda eşit kütlede su bulunmaktadır. aplar eşit süre bekletiliyor. Yukarıda verilen olayların türleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Buna göre, kaplarda kalan su miktarı aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur? A) > > M B) > M > 7. Aşağıdaki olaylardan hangisinde görülen hâl değişimi diğerlerinden farklıdır? A) olonya dökülen elin serinlemesi B) Çamaşırların kuruması C) Denizden çıkan birinin üşümesi D Camların buğulanması 8. s Erime C > > M D) M > > D) Süblimleşme ırağılaşma l n H Süblimleşme Buharlaşma Yoğuşma Yukarıda verilen olayların hangisinde dışarıya ısı verilir? Çamaşırların kuruması 1 2 A Buharlaşma Erime B) Erime Donma C) Donma Buharlaşma 82

9 Ders 09 Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri Derse Hazırlık Ayırt edici özellik nedir? Beş duyu organımızla maddeleri birbirinden ayırt edebilir miyiz? Aynı maddeye ait erime - donma, kaynama - yoğuşma noktaları neden aynıdır? MADDEERİN AYIRT EDİCİ ÖZEİERİ Saf maddeleri tanıyıp, bir maddeyi diğer maddelerden ayırmamızı sağlayan özelliklere ayırt edici özellik denir. Erime ve Donma Noktası Saf katı bir madde ısıtıldığında sıcaklığı artar ve belli bir sıcaklıktan sonra erimeye başlar. atılar erirken sıcaklık sabit kalır. Sabit kalan bu sıcaklığa erime noktası denir. Saf maddelerin erime noktaları birbirinden farklıdır. Saf maddelerin erime noktalarının farklı olması erime noktasının ayırt edici bir özellik olduğunu gösterir. Sıvı hâldeki saf bir maddenin sıcaklığı azaltıldığında donma olayı gerçekleşir. Donma olayı gerçekleşirken sıcaklık sabit kalır. Sabit kalan bu sıcaklığı donma noktası denir. Aynı maddenin erime noktası ile donma noktası birbirine eşittir. Buz 0 C de erir. 0 C de donar İsabetli Bilgi Notlar ütle ve hacim ayırt edici bir özellik değildir. İsabetli Bilgi Beş duyu organımızla maddelerin renk, koku, tat, esneklik, kırılganlık, yumuşaklık, sertlik gibi özelliklerini anlayabiliriz. Ancak iki maddeyi birbirinden ayırt edemeyiz. Saf Maddeler Erime - Donma Noktası ( C) 0 Demir 155 Bakır 108 Tungsten 442 Oksijen -218 Etil Alkol -117 Alüminyum 660 8

10 Ders 09 Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri aynama Noktası Saf bir sıvının ısı alarak kaynamaya başladığı sıcaklığa kaynama noktası denir. Saf maddelerin kaynama noktaları birbirinden farklıdır. Saf maddelerin kaynama noktalarının birbirinden farklı olması, kaynama noktasının ayırt edici bir özellik olduğunu gösterir. Saf Madde Etil Alkol Oksijen Naftalin Demir Bakır Alüminyum Aseton Metil Alkol Etil Eter aynama Noktası ( C) Aynı maddelerin kaynama noktası ile yoğuşma noktası birbirine eşittir C de kaynar buharı 100 C de yoğuşur Notlar 84

11 Bil Bul Uygula Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri 1. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. Bir maddenin erime sıcaklığı... donma sıcaklığına eşittir. aynama... sıvı maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Hacim ve kütle maddeler için ayırt edici... özellik değildir. Ayırt edici özellikler... farklı maddeler için geçerlidir. Donma sıcaklığı... ayırt edici bir özelliktir. 2. Aşağıda verilenlerden hangileri maddeler için ayırt edici özelliktir işaretleyiniz. ütle Yoğunluk Renk aynama noktası Hacim Donma noktası ırılganlık Erime noktası Sertlik 85

12 Bil Bul Uygula Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri. Aşağıda erime ve donma noktaları verilen maddelerin istenilen sıcaklık değerlerindeki fiziksel hâllerini yazınız. Madde a) 105 C deki fiziksel hâllerini yazınız. X Y Z Erime Noktası aynama Noktası X Y Z b) 4 C deki fiziksel hâllerini yazınız. X Y Z c) 15 C deki fiziksel hâllerini yazınız. X Y Z 4. Aşağıda verilen bilgiler uygun bir şekilde takip edildiğinde hangi çıkışa ulaşılır? Duyu organları yardımıyla da maddeler birbirinden ayrılabilir. Y D Bütün maddeler aynı sıcaklıkta kaynamaya başlar. Renk, tat, koku duyu organları ile ayırt edilir. Y D Y çıkış. çıkış M. çıkış D N. çıkış 86

13 Test 09 Maddelerin Ayırt Edici Özellikleri 1. Aşağıdakilerden hangisi saf maddeler için ayırt edici bir özellik değildir? A) Erime noktası B) Donma noktası C) aynama noktası D Hacim 2. Sıcaklık ( C) Zaman (dk) Etil alkol ısıtıldığında yukarıdaki grafik oluşuyor, Buna göre, Etil alkol. Etil alkol saf maddedir. ifadelerden hangileri doğrudur? A) 1-2 B) 2 -. ütle Hacim Erime noktası 4. aynama noktası Donma noktası Yukarıdakilerden kaç tanesi saf maddeler için ayırt edici bir özelliktir? A) 1 B) 2 C D) 4 Madde M N aynama sıcaklığı 100 C 78 C 120 C 90 C 1. Alkol 78 C de kaynar. 2. aynama sırasında sıcaklık sabit kalır. Yukarıda bazı maddelerin kaynama noktaları verilmiştir. Buna göre, 95 C de hangileri gaz hâlindedir? A) - B - N C) 1 - D C) M - N D) - N 87

14

15 Ders 10 Isı ve Sıcaklık Derse Hazırlık Isı ve sıcaklık nedir? Aralarında ne gibi farklılıklar vardır? Isının akış yönü neden sıcaklığı yüksek olandan düşük olana doğrudur? Isı alışverişi sonrası maddelerin son sıcaklıkları neden eşitlenir? ISI VE SICAI Madde taneciklerinin sahip olduğu toplam enerjiye ısı denir. Madde taneciklerinin her birinin sahip olduğu ortalama enerjinin göstergesine sıcaklık denir. Isı Sıcaklık Isı ve sıcaklık kavramları birbirinden farklıdır. ISI Bir enerji türüdür. Birimi joule ve kaloridir. alorimetre kabı ile hesaplanır. ütleye bağlıdır. Maddeler arasında alınıp verilir. Toplam Enerji Ortalama enerjinin göstergesi Enerji değildir. SICAI Birimi santrigrat derecedir. Termometre ile ölçülür. ütleye bağlı değil. Maddeler arasında alınıp verilmez. Notlar 89

16 Ders 10 Isı ve Sıcaklık Sıcaklıkları farklı maddeler arasında ısı alışverişi olur. Sıcak olan ısı verir, soğuk olan ısı olur. 90 Sıcak su El Sıcak sudan ele ısı akışı olur. Isı verir Isı alır. Isı alışverişi durduğunda her iki maddenin sıcaklığı eşit olur. Demir Önce Demir 20 C 60 C 20 C 50 C Sıvı 5 C Sıvı Sıvı Demir Sonra Demir 40 C 40 C Sıcaklıkları farklı, eşit miktarda özdeş sıvıların karıştırılması sonucu sıcaklığı yüksek olan sıvı ile sıcaklığı düşük olan sıvı arasında ısı alış verişi olur. Son durumda kabında bulunan Notlar sıvıdan kabında bulunan sıvıya ısı akışı meydana gelmiştir. Alınan ısı verilen ısıya eşittir. M

17 Ders 10 Isı ve Sıcaklık Sıcaklıkları aynı olan maddeler arasında ısı alışverişi olmaz. 0 C Buz ve buz arasında ısı alışverişi olmaz. 0 C Eşit sıcaklıktaki aynı cins maddelerden kütlesi büyük olanın ısısı da büyüktür. 500 g 80 C 00 g 80 C ütlesi büyük olan maddenin sıcaklığı daha az değişir. 55 C 60 C X 200 g 50 C 5 dk 5 dk Y 100 g 50 C kabındaki suyun ısısı den büyüktür. kabındaki su daha fazla buz eritir. Son Sıcaklık Y > X 100 g 80 C M 60 C 90 C M kabının sıcaklığını düşürmek için sıcaklığı daha düşük olan cisminin kaba atılması gerekir. M kabının sıcaklığını arttırmak için sıcaklığı daha büyük olan cisminin kaba atılması gerekir. Notlar 91

18 Bil Bul Uygula Isı ve Sıcaklık 1. Aşağıdaki ifadeleri doğru veya yanlış olarak belirleyiniz. 1. Isı alan maddelerin sıcaklığı artabilir. 2. Sıcaklığın birimi Joule dür.. Isı ve sıcaklık aynı kavramdır. 4. Sıcaklık termometre ile ölçülür. 5. Sıcaklıkları aynı olan maddeler arasında ısı alışverişi olmaz. 6. Isı veren maddenin sıcaklığı azalır. 2. Aşağıdaki açıklamaları doğru ve yanlış kartları ile eşleştiriniz. Açıklamalar Isı bir enerji türüdür. Isı kütleye bağlı değildir. Sıcaklık bir enerjidir. Sıcaklık kütleye bağlı değildir. Isının birimi kaloridir. Sıcaklığın birimi derecedir. Isı kalorimetre kabı ile hesaplanır. Sıcaklık termometre ile ölçülür. D / Y D DOĞRU YANIŞ D Y Y D D D Y 92

19 Bil Bul Uygula Isı ve Sıcaklık. Aşağıdaki durumların hangilerinde ısı alış verişi olur? İşaretleyiniz. X 50 C Demir -5 C Buz 10 C Y 0 C Demir 50 C Bakır 4. Aşağıda verilen grafiğe göre soruları cevaplandırınız Sıcaklık ( C) M N Cisimler C Buz 0 C 0 C Bakır Hangi cisimler arasında ısı alışverişi olur? -, - M, - N, - N, M - N Hangi cisimler arasında ısı alışverişi olmaz? - M ve N temas ettirilirse hangi cismin sıcaklığı azalır? -10 C Buz 0 C 70 C 90 C Bilye ve birbirine dokundurulduğunda hangi cismin sıcaklığı artar? 7 9

20 Test 10 Isı ve Sıcaklık 1. Isı ile ilgili; 4. M Enerjidir Termometre ile ölçülür ütleye bağlıdır ifadelerden hangileri doğrudur? A) ve B) ve M Aynı maddeden yapılmış ve birbirine dokunmaktadır. C ve M D), ve N Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) ısı verir. B) nin sıcaklığı artar. C Son durumda nin sıcaklığı daha fazla olur. D) ısı alır.. 2. Sıcaklık ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Enerji değildir. B ütle arttıkça artar. C) Birimi santigrat derecedir. D) Artırılabilir veya azaltılabilir. M N X ve Y maddelerinin sıcaklık - zaman grafiği yukarıdaki gibidir. Buna göre, X ve Y maddelerinin ilk sıcaklıkları aşağıdakilerden 200 g su 150 g su 100 g su 50 g su hangisi olamaz? 40 C 40 C 40 C Yukarıda verilen kaplardan hangisindeki suyun ısısı daha büyüktür? A B) C) M D) N D C Sıcaklık ( C) X Y 10 C 40 C X ( C) Y ( C) A) 20 5 B) C) 0 10 Zaman

21 Ders 11 Isı Maddeleri Etkiler Derse Hazırlık Genleşme ve büzülme nedir? Günlük hayatımızdan örnekler veriniz? Elektrikli aletlerin içinde neden termostat kullanılır? Tren rayları döşenirken (yaz aylarında) neden boşluk bırakılır? Elektrik tellerinin yaz aylarında sarkmasının sebebi nedir? Genleşme ve Büzülme ISI MADDEERİ ETİER Isının etkisi ile maddenin hacminde meydana gelen büyümeye genleşme denir. Soğumanın etkisiyle maddenin hacminde meydana gelen küçülmeye büzülme denir. Sıcaklığı artan bir madde genleşir. Maddelerin ilk sıcaklıkları ile son sıcaklıkları arasındaki fark ne kadar büyük olursa genleşme ve büzülme o kadar fazla olur. Binaların yapımında kullanılan metal iskeletlerin yapımı sırasında, genleşme sonucu binanın zarar görmemesi için boşluk bırakılır. Tren rayları arasında bırakılan boşluk rayların genleşme sonucu bozulmasını önler. Farklı maddelerin genleşme ve büzülme oranları da farklıdır. 0 C 50 cm 51 cm ÖNCE 0 C 50 cm 52 cm maddesi 50 cm 52 cm 54 cm 0 C 90 C 90 C 50 C 80 C SONRA Notlar 95

22 Ders 11 Isı Maddeleri Etkiler ışın büzülmeden dolayı elektrik telleri gergin olur. Notlar Uçan balondaki gaz ısıtılarak genleştirilir. Yazın tekerleklerin şişkin ve sert, kışın inik olması. Termometredeki cıvanın genleşme ve büzülmesinden faydalanarak maddelerin sıcaklıkları ölçülür. 0 C 29 cm Büzülme 40 C 0 cm 100 C 2 cm Genleşme İsabetli Bilgi onserve kutusu, kavanoz kapakları vb. ısıtılarak genleştirilip Metal Çifti açılır. Genleşme özellikleri birbirinden farklı ve uçlarından birbirine perçinlenmiştir. Soğutuluyor Isıtılıyor İsabetli Bilgi Isıtıldığında çok uzayan soğutulduğunda çok kısalır. Isıtıldığında çok uzayan soğutulduğunda çok kısalan maddelerin genleşme özelliği büyüktür. Ütülerde metal çifti kullanılır. Buzdolabı ve fırınlarda metal çifti bulunan termostat kullanılmıştır. Termostatlar ısınma ve genleşme ile çalışan aletlerdir. 96

23 Bil Bul Uygula Isı Maddeleri Etkiler 1. Aşağıda resimlerde verilen olaylardan hangilerinde genleşme ve büzülme olduğunu yazınız. Termometrenin sıcaklığı ölçmesi Genleşme ve büzülme Uçan balonun yükselmesi Genleşme Yazın tren raylarının bozulması Yangın alarm cihazı 2. Aşağıdaki araçlardan hangilerinde metal çifti kullanılmıştır işaretleyiniz. Genleşme Genleşme Elektrik tellerinin kışın gergin olması Büzülme Tencerede kaynayan suyun taşması Genleşme 97

24 Test 11 Isı Maddeleri Etkiler 1. Isıtıldığında çok uzayan soğutultuğunda çok...i.... Soğuyan maddelerin...ii... küçülür. Yukarıdaki I ve II yerine aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? 2. I A kısalır hacmi B) uzar hacmi C) kısalır kütlesi D) uzar kütlesi Demir Isıtılan, ve M den hangileri genleşir? A) ve B) ve M II Oksijen. s avanoz kapağını sıcak suya daldırarak açmak C) 2 - D C) ve M D, ve M 98 l n Elektrik tellerinin sarkması Tren raylarının bozulması Yukarıdakilerden hangileri genleşme ile ilgilidir? A) s - l B) l - n C) s - n D s - l - n 4. Aynı boyutlardaki demirden yapılmış iki boruyu iç içe M geçirmek için; 1. Yalnız birini ısıtmak 2. Yalnız birini soğutmak. Birini ısıtmak birini soğutmak işlemlerinden hangileri tek başına yapılabilir? A) 1-2 B) 1 -