Türk Hukukunda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri

Transkript

1 Türk Hukukunda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri

2

3 Ali İŞGÖREN TÜRK HUKUKUNDA TOPLANTI ve GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ Gözden Geçirilmiş 2. Baskı Toplantı Hakkının Kullanılma Koşulları ve Yasal Sınırları Genel Özel, Ani Planlı, Açık Kapalı Yer Toplantıları Toplantı Özgürlüğünün Düşünce Özgürlüğü, Dernek Özgürlüğü ve Sivil İtaatsizlik İle İlişkisi Erteleme Yasaklama Dağıtma Yetkilerinin Kullanılması Basın Açıklamalarının Hukuki Durumu Terör Suçları ve Terör Amacıyla İşlenen Suçların 2911 sayılı Yasa ile İlişkisi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargıtay Kararlarında Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Ankara, 2011

4 Türk Hukukunda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Ali İŞGÖREN Hukuk Kitapları Dizisi: 670 ISBN İkinci Baskı: Şubat Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam 239 Sayfa, 16x23,5 cm. 1. Toplantı Türleri 2. Sivil İtaatsizlik Eylemleri 3. Erteleme Yetkisi 4. Yasaklama Yetkisi 5. Dağıtma Yetkisi 6. Orantılı Güç 7. Hasım Dinleyici 8. Basın Açıklamaları 9. Terör Suçları ve Toplantı Özgürlüğü Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez Sağlık Sok. No: Sıhhiye / Ankara Tel : (312) Faks: (312) satis@seckin.com.tr Şube Strazburg Cad. No: 23/B Sıhhiye / Ankara Tel: (312) ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi / yayin@seckin.com.tr Sertifika No: Şube Ankara Adliye Sarayı K-Blok Zemin Kat Sıhhiye / ANKARA Tel: (312) adliyesube@seckin.com.tr Şube Abide-i Hürriyet Cad. No: 179/E Şişli / İSTANBUL Tel : (212) Faks: (212) sislisube@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312)

5 Ali İşgören; 1974 yılında Hatay da doğdu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1995 yılında mezun oldu. Iğdır Cumhuriyet Başsavcısı olarak görev yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır.

6

7 Önsöz Bu kitap hergün yüzlerce örneğini yaşadığımız toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin Türk Hukukundaki düzenlenişini tarihsel gelişimi içinde incelemektedir. Söz konusu özgürlüğün, özellikle Avrupa Birliğine Uyum Yasaları kapsamında yapılan 2001 Anayasa değişiklikleri ve 2911 sayılı Yasada 2002 ve 2003 yıllarında yapılan değişiklikler çerçevesinde geçirdiği aşama da çalışmada ele alınmıştır. Ayrıca uygulayıcılara yararlı olması bakımından 2911 sayılı Yasanın metni ile en son Yargıtay içtihatları ve Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik de kitapta yer almıştır. Eserin hazırlanmasında yardımlarından yararlandığım çok kıymetli hocalarım Prof. Dr. Merih ÖDEN, Prof. Dr. Erdal ONAR ve Prof. Dr. Yavuz SA- BUNCU ile Yargıtay 8. ve 9. Ceza Dairelerinin kıymetli hukukçularına ve çalışmalarım sırasında gösterdiği sabır ve anlayış ile bana destek veren eşim Zühal İŞGÖREN e teşekkürü borç biliyorum. Türk Hukukuna küçük de olsa katkıda bulunması dileğiyle... Ali İŞGÖREN

8

9 İkinci Baskıya Önsöz Temel insan hakları arasında yer alan toplantı ve gösteri yürüyüşleri özgürlüğünün pozitif hukuktaki düzenlenişi, bir ülkede demokrasi ve insan hakları alanındaki en önemli göstergelerden biridir. Bir kolektif hak ve özgürlük olarak toplantı ve gösteri yürüyüşlerine, gerek bireysel ve toplumsal bilinç artışı gerek terör örgütleri gibi illegal yapıların yasadışı amaçlara dönük kötüniyetli kullanımları nedenleriyle her geçen gün daha sık başvurulmaktadır. Sözkonusu temel hak ve özgürlüğün pozitif hukukumuzdaki düzenlenişi de bu değişim ve gelişime paralel olarak özgürlük/güvenlik ekseninde ele alınarak yenilenmektedir. Avrupa Birliğine Uyum Yasaları kapsamında yapılan Anayasal ve yasal değişiklikleri de ifade için, Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde üst başlığı ile ilk kez 2005 yılında yayımlanan kitabın ikinci baskısında; 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununda 2008 ve 2010 yıllarında yapılan kapsamlı değişiklikler ile yılları arasında çıkan Yargıtay içtihatları da incelenmiştir. Ayrıca Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununda tanımlanan suçların terör suçları ve terör amacıyla işlenen suçlar ile ilişkisi ele alınmıştır. Keza, hergün yüzlerce örneği yaşanan ancak hala yasal düzenlemeye kavuşmayan basın açıklamalarının hukuki statüsü de incelenmiştir. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin Türk hukukundaki düzenlenişini, tüm yönleri ile ortaya koymayı ve özellikle uygulayıcılara yararlı olmayı amaçlayan çalışmanın Türk hukukuna katkıda bulunması dileğiyle Ali İŞGÖREN

10

11 İçindekiler Önsöz... 7 İkinci Baskıya Önsöz... 9 Kısaltmalar Giriş BİRİNCİ BÖLÜM TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ I. GENEL OLARAK ANAYASALARDA VE ULUSLARARASI BELGELERDE TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ ÖZGÜRLÜĞÜ A. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Tarihçesi B. Uluslararası Belge ve Sözleşmelerde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (İHEB) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı Paris Şartı ve Kopenhag Belgesi II. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmelerinde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü A. Meşrutiyet Öncesi Dönem B. Meşrutiyet Dönemi Kanun-u Esasisi nde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü (7 Zilhicce Aralık 1876) Değişikliklerinde Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü II. Meşrutiyet Döneminde Kanuni Düzenlemeler a. İçtimaat-ı Umumiye Kanunu b. Tecemmuat Hakkında Kanun-u Muvakkat C Teşkilat-ı Esasiye Kanununda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü D Teşkilat-ı Esasiye Kanununda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü Genel Olarak Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Durumu a Sayılı Vicdan ve Toplanma Hürriyetinin Korunması Hakkında Kanun b Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Hakkında Kanun E Anayasası Dönemi Genel Olarak Anayasası nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Özü ve Sınırlandırılması Sayılı Kanunun 1961 Anayasası Döneminde Uygulanışı... 51

12 12 Türk Hukukunda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Sayılı Kanunda Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğü İKİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASINA GÖRE TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ ÖZGÜRLÜĞÜNÜN HUKUKİ REJİMİ I. TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ KAVRAMLARI A. Toplantı B. Toplantının Unsurları Kişi Unsuru Amaç Unsuru Süre Unsuru Yer Unsuru Düzenleme Öğesi Zorunlu Bir Unsur Olabilir Mi? C. Gösteri Yürüyüşü D. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Benzer Özgürlüklerle İlişkisi Düşünce Özgürlüğü ile İlişkisi Dernek Özgürlüğü ile İlişkisi Sivil İtaatsizlik ile İlişkisi E. Toplantı Türleri Genel-Özel Toplantılar a. Toplantının Yapıldığı Yer (Mekan) Kıstası b. Toplantıya Katılanların Sayısı Kıstası c. Üyelik Kıstası d. Kişisel Davet (Çağrılmış Olma) Kıstası e. Anayasa Mahkemesinin Görüşü Ani-Planlı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Açık Yer-Kapalı Yer Toplantıları II ANAYASASI VE 2911 SAYILI TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ KANUNU A. Genel Olarak B. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Durumu C. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Sınırları ve Sınırlandırılması Genel Olarak Anayasasının Öngördüğü Sınırlandırma Sistemi a. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır (Kanunilik İlkesi) b. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır c. Nedene Bağlılık İlkesi aa. Genel Sınırlama Sebepleri...86 bb. Özel Sınırlama Sebepleri...89 d. Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri ve Hakkın Özü Kavramları e. Ölçülülük İlkesi f. Laik Cumhuriyetin Gerekleri Ölçütü... 98

13 İçindekiler 13 g. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Anayasada ve Kanunda Öngörülen Sınırları a. Silahsızlık/Saldırısızlık Koşulu b. Önceden Bildirimde Bulunma Zorunluluğu c. Kişi Bakımından Getirilen Sınırlamalar aa. Tüzelkişiler Açısından Getirilen Kısıtlamalar bb. Yabancılara Getirilen Kısıtlamalar cc. Bazı Kamu Görevlileri Bakımından Getirilen Kısıtlamalar d. Yer Bakımından Getirilen Kısıtlamalar e. Süre Bakımından Getirilen Sınırlamalar D. Düzenleme Kurulunun Oluşumu ve Görevleri Düzenleme Kurulunun Oluşumu Düzenleme Kurulunun Görevleri E. Hükümet Komiserinin Görev ve Yetkileri F. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Özgürlüğünün Kullanılmasında İdareye Tanınan Yetkiler Erteleme Yetkisi a. Kamu Düzeni Gerekleri ile Erteleme b. Güvenlik Gerekleri ile Toplantıların Ertelenmesi Yasaklama Yetkisi Dağıtma Yetkisi Toplantı ve Gösteri Yürüyüşlerinde Sorunlu Alan: Basın Açıklamaları G. Ceza Hükümleri ve Yargıtay Uygulamaları Genel Olarak Sayılı Kanunda Öngörülen Suçların Terör Suçları ve Terör Amacıyla İşlenen Suçlar ile İlişkisi Sonuç ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İLGİLİ MEVZUAT TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ KANUNU/ YARGITAY KARARLARI TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞLERİ KANUNUNUN UYGULANMASINA DAİR YÖNETMELİK AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI DJAVIT AN v.-türkiye (20652/92, ) PLATTFORM ARZTE FÜR DAS LEBEN - AVUSTURYA (10126/82, ) Kaynakça Kavram Dizini