ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2012 YILI RAPORU

Transkript

1 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2012 YILI RAPORU Ekim 2013 TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2 II Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu

3 ÖNSÖZ Ülkelerin ekonomik kalkınmasında uluslararası doğrudan yatırımların rolü çok çeşitlidir. Uluslararası doğrudan yatırımlar geldikleri ülkenin sermaye birikimine ve üretim kapasitesine katkıda bulunurken, beraberinde teknoloji ve işletmecilik bilgisi de getirmektedir. Bu yatırımlar, aynı zamanda, ödemeler dengesinin düzeltilmesine yardımcı olmakta ve ülke ekonomisinin dünya ekonomisi ile bütünleşmesinde önemli bir politika aracı olma görevini üstlenmektedir. Türkiye son 10 yıllık dönemde sağladığı siyasi ve ekonomik istikrar ile uluslararası doğrudan yatırımlarda önemli aşama kaydetmiştir. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı 2002 yılına kadar olan dönemde sadece 15 milyar dolar iken, 2003 ten 2013 yılı Temmuz ayına kadar olan dönemde yaklaşık 8,5 kattan fazla artarak yaklaşık 130 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD) tarafından yayımlanan 2013 yılı Dünya Yatırım Raporu verilerine göre Türkiye, dünya sıralamasında geçen yıla göre 2 sıra yükselerek 24 üncü sırada yer almıştır. Raporda Türkiye gelişmekte olan ülkeler arasında 14 üncü, Batı Asya bölgesinde ise 1 inci sırada bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye, son yıllarda sadece yatırım çeken değil aynı zamanda dünyaya doğrudan yatırım için sermaye ihraç eden bir ülke konumuna gelmiştir.2011 yılında yatırımcılarımız dünyada 2,3 milyar ABD Doları düzeyinde yatırım gerçekleştirirken, bu III III

4 miktar 2012 yılı sonu itibarıyla %78,2 oranında artış göstererek 4,1 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. Dünyadaki gelişmelere baktığımızda, uluslararası doğrudan yatırım akımlarının 2008 yılında yaşanan küresel ekonomik krizin ardından durgunluk eğilimine girdiğini görmekteyiz ve 2011 yıllarında ise toparlanma gösteren uluslararası doğrudan yatırımlar, 2012 yılında bu sefer başta AB ülkeleri kaynaklı olmak üzere birçok ülkede yaşanan belirsizlikler ve küresel makroekonomik politikalara yönelik endişeler nedeniyle bir önceki yıla göre %18 azalarak 1 trilyon 351 milyar ABD Doları seviyesine gerilemiştir. Bu süreçte, gelişmekte olan ülkeler, uluslararası doğrudan yatırım pastasından artan bir pay almaya başlamıştır. Uluslararası doğrudan yatırım dinamiklerindeki bu değişim sayesinde, gelişmekte olan ülkeler küresel ekonomiye daha fazla entegre olmaktadır. Uluslararası doğrudan yatırım ilişkileri ekseninde görülen bu kayma neticesinde ise yatırım yeri fırsatları çeşitlenmekte ve yatırımlardan alınan payların artırılması için artık ülkeler yoğun bir rekabet yaşamaktadır. Bu rekabet ortamı içerisinde, Türkiye son 11 yıldır çok ciddi bir ekonomik dönüşüm içerisindedir. Bu dönemde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde oluşturulan güven ortamının yanı sıra, güçlü iç pazarı ve genç ve dinamik nüfusu ülkemize bir takım avantajlar sağlamaktadır. Günümüzde uluslararası yatırımcılar, yatırımlarının sürdürülebilir ve rekabetçi olmasını sağlayan uluslararası standartlarda düzenlemelere ve uygulama birliğine sahip ekonomilere yatırım yapmayı tercih etmektedir. Bu anlayışla, 'Türkiye'de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı' çerçevesinde, Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOİKK) 10 yılı aşkın süredir yatırım ortamının rekabet gücünü artıracak gerekli düzenlemeleri tespit ederek politika önerileri geliştirmek, ulusal ve uluslararası yatırımcıların karşılaştığı idari engellere çözüm üretmek üzere çalışmalarını kesintisiz bir şekilde sürdürmektedir. Yine, doğrudan yabancı yatırımlarla ilgili mevzuat; ikili ve çok taraflı kuruluş ve anlaşmalara tabi olmamız, yabancı yatırımcılara Türk yatırımcılarla eşit hak ve sorumluluklar tanımamız, kar, sermaye ve benzeri mali değerlerin transferini tamamen serbest bırakmamız gibi ana ilkeler sayesinde uluslararası yatırımcılara güvenli bir iş ortamı sunulmaktadır. Bu kapsamda, komşu ve çevre ülkelerle dış IV IV

5 ticaretin geliştirilmesine ve karşılıklı yatırımların artırılmasına imkan veren Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ile, taraf ülkeler arasında sermaye ve teknoloji transferini artırmak üzere yatırımcılara önemli korumalar sağlayan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları (YKTK) yatırımcıların ihtiyaç duydukları güven ortamının tesisine yardımcı olmaktadır. Bu kapsamda hazırlanan Ülke Raporu, Türkiye deki uluslararası doğrudan yatırımların gelişimine ve yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına yer vermesi dolayısıyla Türkiye açısından uluslararası doğrudan yatırımlar hakkında bilgi sunmayı hedeflemektedir. Zafer ÇAĞLAYAN Ekonomi Bakanı V V

6 VI Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Raporu

7 İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI Yılı YOİKK Çalışmaları Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI VII VII

8 TABLOLAR Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar Dolar)... 4 Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2012)... 7 Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri (Milyon Dolar) 12 Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Tablo 7: 2012 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Tablo 17: 2012 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 18: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 19: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) Tablo 20: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) Tablo 21: 2012 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Tablo 22: 2012 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri Tablo 23: 2012 Yılında Altı Aylık Dönemler İtibarıyla Yatırımların Dağılımı (Adet Milyon Dolar) Tablo 24: 2012 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 25: Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 26: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Tablo 27: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları Tablo 28: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları VIII VIII

9 HARİTALAR Harita 1: 2012 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Harita 10: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Harita 11: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı 38 Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Harita 13: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar) Harita 14: 2012 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet) Harita 15:Ülkelere Göre YKTK Anlaşmaları IX IX

10 GRAFİKLER Grafik 1: Yurt İçi Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 3 Grafik 2: Yurt Dışı Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı... 6 Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar...11 Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı ( )...21 Grafik 7: 2012 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı Grafik 8: 2012 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı...44 Grafik 9: 2012 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı...46 Grafik 10: İngiltere Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...52 Grafik 11: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...53 Grafik 12: Lüksemburg Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...54 Grafik 13: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...55 Grafik 14: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...56 Grafik 15: Malezya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...57 Grafik 16: İsviçre Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...58 Grafik 17: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...59 Grafik 18: Azerbaycan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...60 Grafik 19: Lübnan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...61 X X

11 A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2010 ve 2011 yıllarında, küresel ekonomide yaşanan finansal krizin olumsuz etkisinden sıyrılarak dünya genelinde toparlanma eğilimine giren uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), 2012 yılında ise siyasi belirsizlikler ve makro ekonomik dalgalanmalardan olumsuz yönde etkilenerek düşme eğilimine girmiştir. Küresel düzeyde UDY akımlarının ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin referans kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ve 2012 yılına yönelik nihai verileri ve değerlendirmeleri içeren Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Dünya Yatırım Raporu 2013 yılının Haziran ayında yayımlanmıştır. UNCTAD raporuna göre 1 ; dünya genelinde 2012 yılında yurt içinde UDY akımlarında 2011 yılına göre %18 lik bir azalma yaşanmış ve yurt içinde UDY tutarı 1 trilyon 351 milyar ABD Doları seviyesine gerilemiştir. Gelişmekte olan ülkelere yönelik gerçekleşen UDY akımlarında 2012 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %4,4 lük azalış olurken, bu oran gelişmiş ülkelerde yaklaşık %31,6 olarak gerçekleşmiştir. Dünya ekonomisindeki kırılganlık ve ekonomik görünümdeki belirsizlikler UDY akımlarını olumsuz etkilemekte olup, ekonomi çevrelerince bu olumsuzlukların devam edeceği tahmin edilmektedir. Ancak, 2013 yılında uluslararası doğrudan yatırımların yükselişe geçerek kriz öncesi seviyeye ulaşması ve küresel doğrudan yatırımların 1,45 trilyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir. 1 World Investment Report, Haziran 2013, UNCTAD 1 1

12 Küresel bazdaki UDY akımlarındaki düşüşte Avrupa Birliği ndeki (AB) borç krizi ve durgunluğun etkili olduğu belirtilen UNCTAD raporunda, orta vadedeki beklentilerin ise iyimser olduğu görülmektedir. Rapora göre UDY hacminin 2014 yılı için 1,6 trilyon ABD Doları ve 2015 yılı için ise 1,8 trilyon ABD Doları olması beklenmektedir yılından bu yana küresel boyutta etkilerini gösteren ekonomik kriz, yatırımcıların tercihlerini ve risk algılamalarını da etkilemiştir. Bu kapsamda, başta AB bölgesi olmak üzere artan borç stokuna sahip gelişmiş ülkeler yatırımcılar açısından eski cazibesini kaybetmiştir. Diğer taraftan, küresel çapta büyümenin lokomotifi olma görevini üstlenmiş, başta Brezilya, Rusya, Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkeler, uluslararası yatırımcılar açısından tercih edilen ülkeler konumuna erişmiştir. Bu çerçevede, UDY girişlerinde gelişmekte olan ülkelerin payı ilk defa 2010 yılında %50 nin üzerine çıkmış, 2011 yılında da bu durum %50,9 ile korunmuştur yılında ise gelişmekte olan ülkeler (703 milyar ABD Doları) ve geçiş ekonomilerinin (87,4 milyar ABD Doları) payı %58,5 e yükselmiştir. Bu durum özellikle kriz sonrası, AB ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) de yaşanan olumsuz ekonomik gelişmeler sonucunda, sermayenin gelişmekte olan ülkelere doğru kaydığını ve bu ülkelerin ekonomilerinin küresel konjonktürde giderek önem kazandığını göstermektedir. (Grafik 1). 2 2

13 Grafik 1: Yurt İçi Uluslararas Doğrudan Yat r m n Ülke Gruplar na Göre Dağ l m ğ UD DY (milya ar ABD Dolar ) Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler l Kaynak: World Investment Report (WIR) 2013, UNCTAD 2012 yılında ABD, ekonomisindeki toparlanma sinyallerine rağmen henüz tam olarak ekonomik krizin olumsuz etkilerinden kurtulamamıştır. Yatırımları da doğrudan etkileyen bu faktör çerçevesinde ABD, çektiği 167,6 milyar ABD Doları tutarındaki UDY rakamı ile bir önceki yıla kıyasla %26 lık düşüşe rağmen, dünyada en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülke olma özelliğini korumuştur. ABD yi Çin Halk Cumhuriyeti (121,1 milyar ABD Doları) ve Hong Kong (74,6 milyar ABD Doları) takip etmektedir yılında gelişmekte olan ülkeler arasında, Çin Halk Cumhuriyeti (121,1 milyar ABD Doları), Hong Kong (74,6 milyar ABD Doları) ve Brezilya (65,3 milyar ABD Doları) en çok UDY çeken ilk 3 ülke olmuştur. Türkiye de ise UDY, 2011 yılına kıyasla 2012 yılında %22 oranında gerileyerek 12,6 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Türkiye, 2012 yılında dünya genelinde en fazla 3 3

14 uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler sıralamasında bir önceki yıla göre 2 basamak yükselerek 24. ülke olmuştur. (Tablo 1). Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar Dolar) Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY 1 ABD ABD ABD 167 Çin Halk Çin Halk Çin Halk 2 Cumhuriyeti Cumhuriyeti Cumhuriyeti Belçika 85 3 Belçika Hong Kong 74 4 Hong Kong 82 4 Hong Kong 96 4 Brezilya 65 5 Almanya 57 5 Brezilya 66 5 İngiltere 62 6 Singapur 53 6 Avustralya 65 6 Almanya 56 7 İngiltere 50 7 Singapur 55 7 Avustralya 56 8 Brezilya 48 8 Rusya 55 8 Singapur 51 9 Rusya 43 9 İngiltere 51 9 Rusya İrlanda Almanya Kanada Türkiye 9 26 Türkiye Türkiye 12,6 Dünya Toplamı Dünya Toplamı Dünya Toplamı Kaynak: World Investment Report (WIR) 2013, UNCTAD 2012 yılında Türkiye nin dünya genelindeki uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay ise bir önceki yıla göre %0,1 oranında azalarak %0,9 olarak gerçekleşmiş, gelişmekte olan 169 ülke arasındaki payı ise %1,6 olmuştur (2011 yılında % 2 seviyesindedir). Yıllar itibarıyla bakıldığında, Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay genel olarak %1 2 aralığında olup, istikrarlı bir seviyede seyretmektedir. Avrupa da yaşanan kriz sebebiyle UDY akımlarının son yıllarda AB üyesi ülkelerden Güney ve Doğu Asya Ülkelerine doğru kaydığını belirten UNCTAD raporuna göre, Türkiye 2012 yılında yaşanan %22 lik düşüşe rağmen, Batı Asya bölgesinde son 6 yıldır en fazla UDY çeken ülke olan Suudi Arabistan ı geride bırakarak birinci olmuştur. Türkiye ye en fazla doğrudan yatırım yapan ülkelerin yurt dışına gerçekleştirdikleri doğrudan yatırımları incelendiğinde ise; özelikle, Türkiye nin UDY girişlerinde %75 lik ciddi bir paya sahip olan AB ülkelerinin 2012 yılında yurt dışına yaptıkları doğrudan yatırımlarda 4 4

15 %34 lük düşüş görülmüştür. Dolayısıyla, AB ülkelerinin yurt dışına yaptıkları doğrudan yatırımlarında yaşanan düşüş, 2012 yılında Türkiye deki UDY rakamlarının azalmasında etkili olmuştur. Türkiye ye önemli ölçüde doğrudan yatırım yapan ve Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırımlarının %66 sını oluşturan 8 ülkenin (Hollanda, Avusturya, ABD, Belçika, İngiltere, Fransa, Lüksemburg, ve Almanya) ekonomileri, Türkiye ye gelen yatırımları doğrudan etkilemektedir. Söz konusu ülkelerin ortalama büyüme verileri ile yurtdışına yaptıkları doğrudan yatırımlar yıllar itibarıyla karşılaştırıldığında doğru orantılı bir ilişkinin ortaya çıktığı görülmektedir. Anılan gelişmiş ülkelerin büyüme verileri 2012 yılında zayıf bir seyir izlemiş ve bu doğrultuda yurt dışına yapılan ortalama doğrudan yatırımlar da düşüş göstermiştir. Rapora göre 2012 yılında dünya genelinde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise 2011 yılına göre %17 oranında azalarak 1 trilyon 390 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerin 2012 yılında yurt dışına yaptığı yatırımlar 2011 yılına göre %23 oranında azalarak 909 milyar ABD Doları olup, toplam yatırımların %65 ini oluştururken; gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri 481 milyar ABD Doları tutarındaki dış yatırım ile %35 ini oluşturmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri bir önceki yıla göre %3 oranında daha az dış yatırım yaparken; söz konusu oran gelişmiş ülkeler için %23 seviyesindedir. Bu düşüşe rağmen, yurt dışına yapılan yatırımlarda gelişmiş ülkeler ön planda olmaya devam etmektedir yılında, en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkeler arasında ABD 328,8 milyar ABD Doları ile en büyük yatırımcı ülke olma özelliğini koruyarak ilk sırada yer almıştır. ABD yi, Japonya ( 122,5 milyar ABD Doları ) ve Çin Halk Cumhuriyeti ( 84,2 milyar ABD Doları) izlemektedir. Türkiye ise 2011 yılında 2,5 milyar ABD Doları dış yatırımı ile 43. sırada iken, 2012 yılında 4,1 milyar ABD Doları dış yatırım ile 7 basamak birden yükselerek 36. sıraya yükselmiştir yılında Türkiye, sadece yatırım çeken bir ülke olmamış, bununla birlikte diğer ülkelere yatırım ihraç eden önemli yatırımcı ülkeler arasında yer almıştır. 5 5

16 Grafik 2: Yurt D ş Uluslararas Doğrudan Yat r m n Ülke Gruplar na Göre Dağ l m ğ ar ABD d olar ) UDY (mily U Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Kaynak: WIR, 2013 UNCTAD Raporu na göre 2012 yılı itibari ile dünya toplam UDY stoku ise 22,8 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, en fazla UDY stokuna sahip ülke sıralamasında ABD, Hong Kong ve İngiltere ilk üç sırada yer almıştır. Gelişmekte olan ülkeler arasında ise Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti, Brezilya, Singapur, Rusya ve Meksika en fazla stoka sahip ülkeler olurken, Türkiye 2012 yılında 181 milyar ABD Doları değerinde stok rakamı ile bir önceki yıla göre 31. sıradan 28. sıraya yükselmiştir yılında %17 seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım stokunun GSYİH ya oranı da 2012 yılında %23 e ulaşmıştır yılında UDY akımlarında gelişmekte olan ülkelerin payı, gelişmiş ülkelere nazaran daha ön plana çıkmış iken, bu gelişmenin henüz UDY stokuna yansımadığı ve bu alanda gelişmiş ülkelerin hala ön planda oldukları görülmektedir. 6 6

17 Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2012) Sıra Ülke Yatırım Stoku (Milyar Dolar) 1 ABD Hong Kong İngiltere Fransa Belçika Çin Halk Cumhuriyeti Almanya Brezilya Singapur İsviçre Türkiye Kaynak: WIR, Yurtdışında yerleşik kişilerin Türkiye de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve söz konusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır. 7 7

18 Sektörel Dağılım ve Yatırımların Kompozisyonu 2012 yılına ait sektörel dağılıma ilişkin veriler incelendiğinde imalat, tarım ve madencilik sektörlerindeki UDY rakamlarında keskin düşüşler gerçekleşmiştir. Küresel çapta uluslararası doğrudan yatırımların temelini sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri ile komple yeni (greenfield) yatırımlar oluşturmaktadır. Bu kapsamda, 2012 yılında yeni (greenfield) yatırımlar %33 oranında, birleşme satın alma işlemleri de %45 oranında gerilemiştir. Sektör bazında incelendiğinde, 2012 yılında komple yeni (greenfield) yatırımlarda; imalat sektörü %42 lik düşüşle 264 milyar ABD Dolarına, tarım ve madencilik sektörü %67 lik düşüşle 25 milyar ABD Dolarına ve hizmetler sektörü de %16 lık düşüşle 323 milyar ABD Dolarına gerilemiştir yılında, enerji, petrol ürünleri, motorlu taşıtların imalatı, kimyasal ürünler imalatı gibi önemli sektörlerde de düşüşler gerçekleşmiştir. 8 8

19 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri UNCTAD raporuna göre, 2012 yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam değeri, bir önceki yıla göre %45 azalarak 308 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin adedinde ise %11 oranında düşüş gerçekleşmiş ve işlem sayısı gerçekleşmiştir yılında en çok sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemi gerçekleştiren ülkeler ise ABD, Kanada ve AB ülkeleri olmuştur. Sektörel bazda dağılım incelendiğinde ise sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin %46 sını imalat sektörü, %50 sini ise hizmetler sektörü oluşturmaktadır yılına göre sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörü %33 lük düşüşle 137 milyar ABD Dolarına, tarım ve madencilik sektörü %66 lık düşüşle 47 milyar ABD Dolarına ve hizmetler sektörü de %42 lik düşüşle 124 milyar ABD Dolarına gerilemiştir. UNCTAD raporuna göre, Türkiye de gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri, 2011 yılında 9,8 milyar ABD Doları iken, 2012 yılında 4,7 milyar ABD Dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. 9 9

20 1.2. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 3 Türkiye de son 10 yıllık dönem içerisinde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde ekonomide güven ortamı oluşturulmuş ve bu kapsamda uluslararası doğrudan yatırım girişleri bu dönemde kayda değer bir biçimde yükselmiştir. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı 2002 yılına kadar olan dönemde sadece 15 milyar ABD Doları seviyesinde iken, yılları arasında yaklaşık 8 kattan fazla artarak 122,8 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Türkiye ye yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar özellikle 2005 yılından itibaren artış trendi içerisine girmiş, 2007 yılında tarihinin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye de etkilenmiş ve 2009 yılından itibaren daha dalgalı bir seyir izlenmiştir. (Grafik 3) Türkiye de 2011 yılında 16 milyar ABD Doları olan uluslararası doğrudan yatırım girişi, 2012 yılında 12,6 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Raporun önceki kısımlarında belirtildiği gibi, UNCTAD raporuna göre, Türkiye dünyada 2012 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 2 basamak yükselerek 24. sırada yer almıştır. 3 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir

21 Milyon Dolar Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararas Doğrudan Yat r mlar Kaynak:TCMB 2012 yılında Türkiye de toplam 12,6 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımın, 9,5 milyar ABD Dolarlık kısmı sermaye bileşeninden, 2,6 milyar ABD Dolarlık kısmı ise yurt dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin Türkiye deki gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo 3). Bu çerçevede 2011 yılına kıyasla uluslararası doğrudan yatırımların sermaye bileşeninde 4,5 milyar ABD Doları seviyesinde azalış, gayrimenkul bileşeninde ise yaklaşık 600 milyon ABD Doları tutarında bir artış görülmüştür

22 Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 4 (Milyon Dolar) (Birikimli) Uluslararası Doğrudan Sermaye Sermaye (Net) Giriş Çıkış Diğer Sermaye a Gayrimenkul (Net) Kaynak:TCMB a)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 5 Sektörlere Göre Dağılımı Son 10 yıla ait uluslararası yatırımların sektörel bazda dağılımı incelendiğinde 38,6 milyar ABD Doları ile finans ve sigorta faaliyetleri sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Finans ve sigorta sektörünün ardından en fazla UDY çeken sektörler; imalat sektörü (21,8 milyar ABD Doları), enerji sektörü (12,1 milyar ABD Doları), telekomünikasyon sektörü (11,2 milyar ABD Doları) ve toptan ve perakende ticaret sektörüdür (4,8 milyar ABD Doları) yılında ise, Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör imalat, inşaat ve finans sektörleri olmuştur. Uluslararası doğrudan yatırımların %71,8 i imalat, inşaat ve finans sektörlerinde gerçekleşmiştir (Tablo 4). İmalat sanayiinde bir önceki yıla göre yaklaşık 800 milyon ABD Doları tutarında bir artış yaşanmış iken, inşaat sektöründeki artış 1 milyar ABD Dolarının üzerindedir. 4 Raporda, TCMB tarafından 2013 yılı Temmuz ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2012 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre 12 12

23 Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 6, 2012 (Milyon Dolar) Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 1 İmalat ,3 2 İnşaat ,3 3 Finans ve Sigorta Faaliyetleri ,2 4 Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı 924 9,1 5 İnsan Sağlığı ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri 545 5,4 6 İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri 242 2,4 7 Toptan ve Perakende Ticaret 219 2,2 8 Madencilik ve Taşocakçılığı 214 2,1 9 Gayrimenkul Faaliyetleri 179 1,8 10 Ulaştırma ve Depolama 131 1,3 Diğer 394 3,9 Toplam ,0 Kaynak:TCMB 2012 yılında toplam 4,4 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile imalat sanayii sektörü en fazla UDY çeken sektör olmuştur. Birleşme ve satın alma işlemlerinin yaklaşık yarısının bu sektörde gerçekleşmesi önemli bir etken olurken sektörde önemli ölçüde sermaye artışları da gerçekleşmiştir. Anadolu Efes in hisselerinin 1,9 milyar ABD Doları karşılığında İngiltere menşeli SAB Miller a satışı nedeniyle 2012 yılında ödemeler dengesine yansıyan 1,9 milyar ABD Doları tutarındaki sermaye giriş tutarı en büyük işlem olmuştur yılında imalat sanayii sektöründen sonra en fazla UDY çeken inşaat sektöründe ise gerçekleşen en büyük işlem, TAV Havalimanları Holding in hisselerinin %38 inin Fransa menşeli Aeroports de Paris e devredilmesi işlemi ile birlikte ödemeler dengesine yansıyan 1,1 milyar ABD Doları tutarındaki sermaye girişidir. 6 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir

24 Grafik 4: Uluslararas Doğrudan Yat r m Girişinin Sektörel Dağ l m 2012 İnşaat 14% Elektrik, Gaz, Finans ve Sigorta Buhar ve Faaliyetleri İklimlendirme 14% Üretimi ve Dağ t m 9% İnsan Sağl ğ ve Sosyal Hizmet Faaliyetleri 6% Diğer 14% İmalat 43% Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararas Doğrudan Yat r m Girişleri (Milyon Dolar) Sektörler Toplam Sektörler Toplam İmalat İmalat İnşaat İnşaat Finans ve Finans Sigorta ve Sigorta Faaliyetleri Faaliyetleri Elektrik, Elektrik, Gaz, Buhar Gaz, Buhar ve İklimlendirme ve İklimlendirme Üretimi Üretimi ve Dağıtımı ve Dağ t m İnsan Sağlığı İnsan Sağl ğ ve Sosyal ve Sosyal Hizmet Hizmet Faaliyetleri Faaliyetleri İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri Toptan ve Perakende Ticaret Toptan ve Perakende Ticaret Madencilik ve Taşocakç l ğ Madencilik ve Taşocakçılığı Gayrimenkul Faaliyetleri Gayrimenkul Faaliyetleri Ulaşt rma ve Depolama Ulaştırma Telekomünikasyon ve Depolama Telekomünikasyon Toplam Toplam Kaynak:TCMB Kaynak:TCMB