2007 SEÇİM SONUÇLARININ SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELER IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ. Zafer YÜKSELER

Transkript

1 2007 SEÇİM SONUÇLARININ SOSYO-EKONOMİK GÖSTERGELER IŞIĞINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Zafer YÜKSELER EYLÜL 2007

2 Giriş : Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan iller itibariyle sosyo-ekonomik göstergelerden yararlanarak, 2007 yılı seçim sonuçlarının değerlendirilmesi amacıyla bu not hazırlanmıştır. Bu çalışmada kullanılan iller itibariyle sosyo-ekonomik göstergeler 1, 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına dayanmaktadır. Seçmen eğilimlerindeki farklılıklar dikkate alınarak, çalışmaya özgü olarak yedi bölge tanımı yapılmış 2 ve bölgelere göre sosyoekonomik göstergeler toplulaştırılmıştır. Toplulaştırma işlemi yapılırken, TÜİK tarafından yapılan illerin 2007 yılı nüfus projeksiyonları yanısıra, 2007 yılı seçmen sayıları da kullanılmıştır. Siyasi partilerin iller ve bölgeler itibariyle farklı performans göstermeleri, siyasi partilerin aldıkları oy oranlarına göre oluşturulan sosyo-ekonomik göstergelerin de farklılaşmasına neden olmaktadır. Çalışmada, siyasi partiler itibariyle bu farklılıklar belirlenmeye ve değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bölgeler İtibariyle Nüfus, Seçmen Sayısı ve Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik: DPT tarafından hesaplanan 2003 yılı iller itibariyle sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi (SEGE) incelendiğinde, gerek iller gerek toplulaştırılmış bölgeler itibariyle önemli gelişmişlik farklılıkları gözlenmektedir. TÜİK nun iller itibariyle nüfus projeksiyonları kullanılarak Türkiye geneli için ağırlıklı sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks değeri 1,1754 olarak hesaplanmaktadır. Üç büyük ilin SEGE değeri 4,0502 ile Türkiye ortalamasının önemli ölçüde üzerinde bulunmaktadır. Trakya bölgesi, Terör Bölgesine Komşu İller ve genelde Ege ve Akdeniz bölgesinin kapsandığı diğer iller grubunda SEGE değeri pozitif, ancak Türkiye ortalamasının altındadır. Güneydoğu, İç Anadolu ve Karadeniz bölgesinde ise SEGE değeri negatiftir. TÜİK nun iller itibariyle nüfus projeksiyonlarına göre, 2007 yılında Türkiye de nüfusun yüzde 27,3 ü üç büyük ilde, yüzde 20,7 si genelde Ege ve Akdeniz bölgesinin kapsandığı 17 ilde, yüzde 1,9 u Trakya Bölgesinde, yüzde 14,6 sı Terör Bölgesine Komşu İllerde, geriye kalan yüzde 35,5 ise negatif SEGE değerine sahip diğer üç bölgede yaşamaktadır. Tablo: 1 Bölgelerin Nüfus, Seçmen ve Milletvekili Sayısı ile Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi 2007 Yılı Nüfusu 2007 Seçmen Sayısı(*) Milletvekili Sayısı 2003 Sos Kişi % Dağ Kişi % Dağ. Kişi % Dağ. Ekon.G.E. Üç Büyük İl Orta Anadolu (14 İl ) Güney Doğu Anadolu (18 İl) Karadeniz (14 İl) Terör Böl.Komşu İller (12 İl) Trakya Bölgesi ( 3 İl ) Diğer İller ( 17 İl ) Türkiye Geneli Kaynak: TÜİK, YSK, DPT. (*) Gümrük kapıları hariç yılı seçmen sayılarının bölgelere dağılımı incelendiğinde, üç büyük ilin toplam seçmen içindeki payının yüzde 30,2, diğer illler kapsamındaki 17 ilin payının yüzde 22, 3, Trakya Bölgesinin payının yüzde 2,3, Terör Bölgesine Komşu illerin payının ise yüzde 13,6 olduğu görülmektedir yılında nüfusun yüzde 35,5 i, seçmen sayısının ise yüzde 31,7 si negatif SEGE değerine sahip üç bölgede yaşamaktadır. Milletvekillerinin bölgelere dağılımı, nüfus ve seçmen sayılarının dağılımından önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Milletvekili dağılımı içinde, pozitif SEGE değerine sahip iller dezavantajlı konumda iken, negatif SEGE değerine sahip iller yüzde 39,8 pay ile daha avantajlı konumda bulunmaktadırlar (Bakınız Ek:2). 1 İllere ilişkin 58 adet sosyo-ekonomik gösterge kullanılarak DPT tarafından hesaplanmıştır. Bakınız: DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), Mayıs Bölgelerin kapsadığı iller Ek Tablo:1 de verilmektedir.

3 Bölgeler İtibariyle Siyasi Partilerin Oy Oranları: 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan Milletvekili Genel seçimlerinde, gümrük kapıları hariç, seçmen sayısı bin, geçerli oy sayısı ise bin iken, bu sayılar 2007 Milletvekili Genel Seçimlerinde, sırasıyla, bin ve bin olarak gerçekleşmiştir. Geçerli oyların seçmen sayısına oranı, 2002 seçimlerinde yüzde 76,4 iken, bu oran 2007 seçimlerinde yüzde 82,3 e yükselmiştir ve 2007 seçimlerinde siyasi partilerin oy oranları incelendiğinde, AKP nin tüm bölgelerde oy oranlarını büyük ölçüde artırdığı gözlenmektedir Milletvekili Genel Seçimlerinde, Türkiye genelinde yüzde 34,3 oranında oy alan AKP, 2007 Milletvekili Genel Seçimlerinde oy oranını yüzde 46,6 ya yükseltmiştir. Böylece, 2002 yılı seçimlerinde 10,8 milyon olan oy miktarını yüzde 51,1 oranında artırarak, 16,3 milyona yükseltmiştir. CHP nin 2002 seçimlerinde yüzde 21.8 olan oy oranı (DSP ve YTP dahil), 2007 seçimlerinde yüzde 20.9 a gerilemiştir. CHP, sadece Trakya bölgesinde oy oranını artırabilirken, özellikle Güneydoğu ve Orta Anadolu bölgelerinde oy kaybı ile karşılaşmış ve oy oranı ciddi ölçüde gerilemiştir seçimlerinde 6,9 milyon olan oy miktarını ise yüzde 6,7 oranında artırarak 7,3 milyona yükseltebilmiştir seçimlerinde yüzde 10 ülke barajının altında kalan MHP, 2007 seçimlerinde önemli bir başarı göstererek oy oranını yüzde 8,4 ten yüzde 14,3 e çıkarmıştır. MHP de CHP gibi Güneydoğu Anadolu bölgesinde oy kaybı ile karşılaşmıştır seçimlerinde 2,6 milyon olan oy miktarını, MHP 2007 seçimlerinde yüzde 89.8 oranında artırarak 5 milyona yükseltmiştir. Tablo: ve 2007 Seçimlerinde Siyasi Partilerin Bölgelere Göre Oy Oranları (Yüzde) AKP CHP (1) MHP DİĞERLERİ Üç Büyük İl Orta Anadolu (14 İl ) Güney Doğu Anadolu (18 İl) Karadeniz (14 İl) Terör Böl.Komşu İller (12 İl) Trakya Bölgesi ( 3 İl ) Diğer İller ( 17 İl ) Türkiye Geneli Oy Sayısı (Bin) Kaynak: YSK. (1) 2002 yılında CHP+DSP+YTP toplamıdır. Siyasi partilerin seçim performanslarını değerlendirebilmek için Türkiye genelinde ve bölgeler itibariyle toplam oy kaymasından aldıkları paylar hesaplanmaya çalışılmıştır seçimleri arasında gerçekleşen toplam oy kayması, geçerli oy sayısındaki artış ve incelenen üç siyasi parti dışındaki siyasi partilerin oy kayıpları toplamı olarak tanımlanmıştır seçimlerinde, gerek seçmen sayısındaki artış gerek seçime katılma oranındaki yükselmenin etkisiyle, geçerli oy sayısında 2002 seçimlerine göre bin adet artış gerçekleşmiştir. ANAP, BBP, SHP ve DTP nin 2007 seçimlerine katılmaması, merkez sağda ANAP ve DYP birleşmesinin başarısızlıkla sonuçlanması, DYP nin DP adı ile seçime katılması ve DTP nin bağımsız milletvekili adaylarını desteklemesi, incelenen üç siyasi parti dışındaki partilerin ciddi bir oy kaybı ile karşılaşmalarına neden olmuştur. AKP, CHP ve MHP dışında kalan tüm siyasi partiler ve bağımsızların aldıkları oy miktarı, 2002 seçimlerinde 11,2 milyon iken, bu oy miktarı 2007 seçimlerinde 6,4 milyona gerilemiştir. Üç siyasi parti dışında kalanların karşılaştıkları oy kaybı bin adet olmuştur. Böylece, AKP, CHP ve MHP nin yararlanabilecekleri toplam oy kayması miktarı bin adet olmaktadır seçimlerinde AKP toplam oy kaymasından en fazla yararlanabilen parti olmuştur. Toplam bin adet oy kaymasının yüzde 66,2 sini kendisine çekebilmiş, diğer bir ifadeyle oylarını bin adet artırmıştır. MHP, toplam oy kaymasının yüzde 28,3 ünü (2.366 bin adet)

4 kendi partisine çekebilirken, CHP ise toplam oy kaymasının sadece yüzde 5,5 ini (457 bin adet) kendi partisine çekebilmiştir. AKP, tüm bölgelerde oylarını önemli ölçüde artırırken, en başarılı olduğu bölgeler, sırasıyla, Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu ve Karadeniz bölgesi olmuştur. Bu bölgelerde, AKP nin sağladığı oy artışının toplam oy kaymasına oranı, sırasıyla, yüzde 113,9, yüzde 76,2 ve yüzde 68,1 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle, 18 ilin kapsandığı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, tüm siyasi partiler oy kaybederken, sadece AKP oylarını artırmrştır. AKP nin, Türkiye geneline göre daha az başarılı olduğu bölgeler ise, sırasıyla, Trakya bölgesi, 17 ilin kapsandığı Diğer İller grubu ve Üç Büyük İldir. CHP, Güneydoğu Anadolu ve Orta Anadolu bölgelerinde önemli ölçüde oy kaybetmiş, MHP ise Güneydoğu Anodolu bölgesinde oy kaybına uğramıştır. Tablo: Seçimlerinde Gözlenen Oy Kayması ve Siyasi Partilerin Oy Kaymasından Aldıkları Paylar Oy Sayısı Artış/Top.Oy Bin Kişi Oy Sayısındaki Artış (Bin) Kayması (%) Geç.Oy Artışı D.Partilerin Oy Azalışı Top.Oy Kayması AKP CHP MHP AKP CHP MHP Üç Büyük İl Orta Anadolu (14 İl ) G.Doğu Ana. (18 İl) Karadeniz (14 İl) Terör B.Kom. İl. (12 İl) Trakya Bölgesi ( 3 İl ) Diğer İller ( 17 İl ) Türkiye Geneli Kaynak: YSK ve kendi hesaplamalarımız. Not: Toplam oy kayması, seçimleri arasındaki geçerli oy artışı ile incelenen üç parti dışında kalan partilerin oy kaybı toplamı olarak tanımlanmıştır. Siyasi Partilere Göre Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi: DPT tarafından hazırlanan iller itibariyle sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi ve siyasi partilerin iller itibariyle aldıkları oylar birlikte değerlendirildiğinde, siyasi partilerin sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerlerine ulaşılmaktadır. TÜİK nun 2007 yılı nüfus projeksiyonları kullanıldığında Türkiye için ortalama Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks (SEGE) değeri 1,1735 olarak elde edilmektedir. İllerin nüfusları yerine, illerin 2007 yılı seçimlerindeki seçmen sayıları kullanıldığında Türkiye ortalama SEGE değeri 1,3450 olarak hesaplanmaktadır. Özellikle, sosyoekonomik bakımdan daha gelişmiş olan Üç Büyük İldeki seçmen sayısının göreli olarak daha yüksek olması, bu farklılaşmada etken olmaktadır. Temmuz 2007 seçim sonuçlarına göre AKP için hesaplanan SEGE değeri 1,2059 dur. Bu değer, Türkiye ortalamasının yaklaşık yüzde 10 altında bulunmaktadır seçimlerinde AKP nin, Türkiye geneline göre sosyo-ekonomik bakımdan az gelişmiş olan Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde daha başarılı olması bu sonuçta etkili olmuştur. Toplam oy kayması ve AKP nin oy artışları incelendiğinde de, bu bölgelerde AKP nin toplam oy kaymasından aldığı payın yüzde 86,6 ya yükseldiği görülmektedir. Bu oran, sosyoekonomik bakımdan gelişmiş olan Üç Büyük İlde yüzde 58,2, Trakya Bölgesinde ise yüzde 48,4 tür döneminde AKP hükümetleri tarafından uygulanan sosyo-ekonomik politikaların ve seçim kampanyasındaki siyasi söylemlerinin tüm yörelerde desteklendiği, özellikle bunların az gelişmiş yöreler tarafından daha fazla benimsendiği anlaşılmaktadır seçim sonuçlarına göre CHP için hesaplanan SEGE değeri 1,8343 tür. Bu değer, Türkiye ortalamasının yüzde 36,4, AKP nin ise yüzde 52,1 üzerinde bulunmaktadır. CHP nin, göreli olarak Türkiye nin gelişmiş yörelerinde daha başarılı olması, bu sonuçta etkili olmuştur. AKP nin çok başarılı olduğu Güneydoğu, Orta Anadolu ve Karadeniz gibi az gelişmiş bölgelerde CHP yüzde 4,3 civarında oy kaybına uğramıştır. Gelişmiş yöreler olan Üç Büyük İl ve Trakya bölgesinde de CHP nin oy artışı/toplam oy kayması oranı, sırasıyla, yüzde 12,4 ve yüzde 24,0 ile AKP den önemli oranda düşük kalmıştır. Bu sonuçlar, gerek muhalefet döneminde

5 gerek seçim kampanyası sürecinde CHP tarafından gündeme getirilen politika ve söylemlerin, az gelişmiş yörelerde hiç, gelişmiş yörelerde ise sınırlı ölçüde desteklendiğini göstermektedir. MHP için hesaplanan SEGE değeri 1,2091 dir. Bu değer, Türkiye ortalamasının yüzde 10,1 altında ve AKP nin SEGE değerine yakın bulunmaktadır. Sosyo-ekonomik bakımdan az gelişmiş üç yörede MHP nin oy artışı/oy kayması oranı yüzde 17,6 iken, bu oran Üç Büyük İlde yüzde 29,4, Trakya bölgesinde ise yüzde 27,6 olmuştur. MHP, Güneydoğu Anadolu bölgesindeki oy kaybı hariç, genelde tüm yörelerde oylarını benzer oranda artırabilmiştir. Bu durum, MHP nin söylem ve politikalarının, Güneydoğu Anadolu bölgesi hariç, genelde sosyoekonomik bakımdan gelişmiş-az gelişmiş tüm yörelerde benzer ölçüde desteklendiğine işaret etmektedir. Siyasi Parti Endeksleri-1 (Toplam Seçmen=100) Siyasi Parti Endeksleri-2 (Toplam Seçmen=100) AKP CHP MHP T.SEÇMEN SEGE KB.GSYİH Ücretli Çalışan 80 AKP CHP MHP T.SEÇMEN Tarım Tarım-Dışı Ücretli Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi yanısıra, kişi başına GSYİH, ücretli çalışanların istihdam içindeki payı, okur-yazar nüfus oranı, okur-yazar kadın ve üniversite mezunu oranı gibi diğer göstergeler incelendiğinde de, AKP ve MHP seçmenlerinin sosyo-ekonomik bakımdan daha benzer bir yapıda olduğu, ancak CHP seçmenlerinin önemli ölçüde farklı sosyoekonomik özellik taşıdığı görülmektedir (Bakınız Grafik: Siyasi Parti Endeksleri 1 ve 2). Yukarıdaki grafiklerde, Toplam Seçmen =100 kabul edilerek oluşturulan siyasi parti endeks değerleri incelendiğinde, AKP seçmenlerinin Türkiye ortalamasına göre, daha düşük kişi başına gelire ve daha düşük eğitim seviyesine sahip olduğu görülmektedir. AKP ve MHP arasında, gelir ve eğitim açısından sınırlı bir farklılık gözlenirken, CHP seçmenlerinin gelir ve eğitim bakımından, Türkiye ortalaması ve her iki parti seçmenlerinden daha iyi durumda olduğu anlaşılmaktadır. Siyasi partilerin 2002 ve 2007 seçimlerindeki iller itibariyle oy oranları ile illerin sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerleri arasındaki ilişki, basit doğrusal regresyon aracılığıyla incelenmeye çalışılmıştır. Her iki değişken arasındaki ilişki yeterli ölçüde anlamlı bulunmamakla birlikte, bazı eğilimlere işaret etmesi açısından önemli görülmektedir seçimlerinde, AKP nin il bazındaki oy oranı ile SEGE arasında pozitif bir ilişki varken, 2007 seçimlerinde bu ilişki negatife dönüşmüştür. Diğer bir ifadeyle, ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi artttıkça AKP nin oy oranı gerilemektedir. Oy oranı ile SEGE arasındaki en güçlü ilişki CHP için geçerli olmaktadır. Bu ilişkinin, seçimleri arasında gittikçe daha güçlendiği gözlenmektedir. Tablo: ve 2007 Seçimlerinde Siyasi Partilerin Oy Oranları İle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi İlişkisi Sabit Terim SEGE T istatistiği R AKP CHP MHP AKP CHP MHP

6 Oy oranları ile sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi arasındaki ilişkinin il bazı yerine ilçe bazında yapılmasının daha güçlü sonuçlar ortaya çıkaracağı düşünülmektedir. DPT nin ilçe bazında hazırladığı sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksleri incelendiğinde, aynı il içindeki ilçeler arasında çok ciddi gelişmişlik farkları olduğu görülmektedir. Benzer şekilde, Yüksek Seçim Kurulu nun ilçeler itibariyle seçim sandık sonuçları incelendiğinde de, sandıkların kapsadığı mahalleler ve ilçelere göre siyasi partilerin çok farklı oy oranlarına sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bu duruma, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerinin farklılığı yanısıra ideolojik, etnik ve mezhep farklılıklarının da etkili olduğu düşünülmektedir. İlçeler itibariyle siyasi partilerin oylarında görülen farklılıklar ve ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksleri Ankara ili için aşağıdaki bölümde incelenmektedir. Örnek Olay: Ankara ve İlçelerinde Siyasi Partilerin Oy Oranları DPT tarafından 58 adet gösterge kullanılarak hesaplanan Ankara ili sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks değeri 3,31483 tür. Ankara, bu endeks değeri ile 81 il içinde ikinci sırada bulunmaktadır. Eğitim ve sağlık göstergeleri açısından Türkiye nin en gelişmiş ili olan Ankara, imalat sanayi gelişmişlik göstergeleri açısından altıncı sırada bulunmaktadır Milletvekili Genel Seçimlerinde, Ankara ilinde AKP yüzde 38.1, CHP (DSP ve YTP dahil) yüzde 30.1, MHP yüzde 8,6 ve diğer partiler yüzde 23,2 oranında oy almıştır Milletvekili Genel seçimlerinde, AKP ve MHP oy oranlarını önemli ölçüde artırırken, CHP ve diğer partilerin oy oranlarında düşüş olmuştur. Son seçimde, AKP nin oy oranı yüzde 47,5 e, MHP nin oy oranı yüzde 15,2 ye yükselirken, CHP nin oy oranı yüzde 28 e, diğer partilerin oy oranı ise yüzde 9,4 e gerilemiştir. Ankara: Siyasi Partilerin Oy Oranları (%) Ankara: Oy Artışı/Toplam Oy Kayması (%) AKP CHP MHP Diğer 0 AKP CHP MHP Toplam Oy Artışı/T.Oy Kayması Seçmen sayısındaki artış ve seçime katılma oranındaki yükselişin etkisiyle, 2007 seçimlerinde Ankara da geçerli oy sayısında adet artış gözlenmiştir. İncelenen üç parti dışındaki siyasi partiler ise, bir önceki seçime göre adet oy kaybına uğramışlardır. Böylece, Ankara da incelenen üç siyasi partinin yaralanabileceği toplam oy kayması adete yükselmektedir. AKP, Ankara ilinde oylarını adet artırarak, toplam oy kaymasının yüzde 60,4 ünü kendisine çekebilmiştir. MHP nin oy artışı adet olmuş ve toplam oy kaymasından aldığı pay ise yüzde 32,6 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye nin eğitim bakımından en gelişmiş ili olan Ankara da, CHP 2007 seçimlerinde başarısız olmuş, oy miktarını sadece adet artırabilirken, toplam oy kaymasından aldığı pay yüzde 7 de kalmıştır. CHP nin söylem ve politikaları ile 2007 erken seçimleri öncesindeki cumhuriyet mitingleri dikkate alındığında, Ankara daki seçim sonuçları CHP açısından önemli bir başarısızlığı ifade etmektedir. 3 DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), Mayıs 2003.

7 Önceki bölümlerde de belirtildiği gibi, seçmen tercihleri sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi yanısıra, ideolojik, etnik ve mezhep farklılıklarından da önemli ölçüde etkilenmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi, Ankara ilinde de ilçeler ve mahalleler itibariyle çok farklı ekonomik, sosyal ve kültürel farklılıklar gözlenmektedir. Bu nedenle, seçim sonuçlarının ilçeler ve mahalleler bazında değerlendirilmesi, seçmen tercihlerinin ve siyasi partilerin başarılarının ölçülmesi açısından gerekli görülmektedir. Yüksek Seçim Kurulu, 2007 seçim sonuçlarını ilçeler ve ilçe seçim kurulları itibariyle açıklamış bulunmaktadır. Ayrıca, Devlet Planlama Teşkilatı da ilçelere göre Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks (SEGE) değerlerini hesaplamaktadır. Bu iki verinin birlikte incelenmesi, Ankara ilindeki seçim sonuçlarının daha sağlıklı değerlendirilmesine imkan verecektir. Aşağıdaki tabloda, ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks değerleri, Türkiye de ki toplam ilçeler (872 ilçe) içindeki gelişmişlik sıralaması ve siyasi partilerin 2007 seçimlerindeki oy oranları verilmektedir. Tablo: 5 Ankara: İlçeler İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksleri ve Siyasi Partilerin Oy Oranları Gelişmişlik Oy Oranları (%) İLÇELER SEGE (1) Sırası AKP CHP MHP Akyurt Altındağ Gelişmiş Ayaş Bala Beypazarı Çamlıdere Çankaya Gelişmiş Çubuk Elmadağ Etimesgut Gelişmiş Evren Gölbaşı Gelişmiş Güdül Haymana Kalecik Kazan Keçiören Gelişmiş Kızılcahamam Mamak Gelişmiş Nallıhan Polatlı Sincan Gelişmiş Şereflikoçhisar Yenimahalle Gelişmiş ANKARA İLİ GENELİ Büyükşehi İlçeleri (*) Diğer İlçeler (**) Kaynak: DPT, YSK ve kendi hesaplamalarımız. (1) DPT tarafından 2003 yılı için hesaplanan Sosoyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeks değerleridir. Büyükşehir belediye sınırları içinde kalan illçeler gelişmiş sayıldığından endeks değerleri verilmemektedir. (*) Büyükşehir sınırları içindeki ilçelerin geçerli oylar içindeki ağırlığı kullanılarak, artık olarak tarafımızdan hesaplanmıştır. (**) İlçelerin SEGE değerleri geçerli oy sayıları ile ağırlıklandırılarak hesaplanmıştır. Ancak, DPT tarafından Ankara, İstanbul ve İzmir illerinde büyükşehir belediye hudutları içinde bulunan ilçeler, gelişmiş ilçe olarak kabul edilmekte ve sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks değerleri açıklanmamaktadır. Bu nedenle, Ankara büyükşehir belediye hudutları içinde bulunan Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Sincan ve Yenimahalle ilçelerine ilişkin SEGE değerleri aşağıdaki tabloda yer almamaktadır. Ancak, gelişmiş sayılan bu ilçelerin, birbirlerinden önemli ölçüde farklı sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine sahip olduğu bilinmektedir. Büyükşehir belediye sınırlarına dahil olan gelişmiş ilçeler, Ankara da seçim sonuçlarında belirleyici konumda bulunmaktadırlar. Ankara ilindeki toplam geçerli oyların yüzde 86,1 i ( adet) bu ilçelere aittir seçimlerinde, büyükşehir belediye sınırları içinde

8 AKP nin oy oranı yüzde 45,7, CHP nin oy oranı yüzde 30,6 ve MHP nin oy oranı ise yüzde 14,6 dır. Diğer ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi Ankara ili genelinin önemli ölçüde altında bulunmaktadır. Ankara ili genelinde 3,31483 olan SEGE değeri, bu ilçelerde ortalama olarak 0,61961 olarak hesaplanmıştır. Bu ilçelerde, AKP ve MHP nin oy oranları, sırasıyla, yüzde 58,7 ve yüzde 18,5 e yükselirken, CHP nin oy oranı yüzde 12 ye gerilemektedir. Büyükşehir belediye sınırları dışında kalan ilçeler arasında önemli sosyo-ekonomik gelişmiş farklılıkları bulunmaktadır. Bu grupta yer alan ilçeler içinde Kazan 48. sıra ile en gelişmiş ilçe iken, Kalecik 435, Haymana 585 ve Bala 601. sırada yer almaktadır. AKP, bu ilçe grubunun tümünde başarılı sonuç elde etmiştir. Özellikle, Akyurt, Çubuk, Haymana ve Kazan da yüzde 65 in üzerinde oy alırken, sadece Nallıhan, Evren, Ayaş ve Elmadağ da yüzde 50 nin biraz altında oy almıştır. MHP, Şereflikoçhisar, Beypazarı, Evren, Nallıhan ve Ayaş ta yüzde 25 ve üzerinde oy almış, CHP ise sadece Elmadağ da yüzde 20 nin üzerinde oy alabilmiştir. Bu ilçe grubundaki seçmenlerin oy verme eğilimlerinin, Orta Anadolu seçmeninin genel eğilimleri ile uyumlu olduğu görülmektedir. Siyasi partilerin performansları, Büyükşehir belediye sınırları içindeki gelişmiş ilçeler itibariyle önemli ölçüde farklılaşabilmektedir. Özellikle kentin daha zengin ve eğitimli kesimlerinin yaşadığı bölgelerde, CHP nin oy oranı artarken, AKP nin oy oranında gerileme gözlenmektedir. Bu durum, aynı ilçe içinde farklı mahallelerin kapsandığı ilçe seçim kurulları itibariyle oy oranları incelendiğinde daha belirgin olarak gözlenmektedir. Genelde ilçelerin gecekondu bölgelerinde veya göçler nedeniyle oluşan yeni semt ve ilçelerde, AKP nin oylarında ciddi bir yükselme gözlenirken, CHP nin oyları düşüş göstermektedir. MHP nin oyları ise merkez ilçe ve ilçe seçim kurulları itibariyle çarpıcı bir farklılaşma göstermemektedir. Tablo: 6 Ankara: Büyük İlçelerde İlçe Seçim Kurulları İtibariyle Siyasi Partilerin Oy Oranları Oy Oranları (%) İLÇELER AKP CHP MHP Altındağ Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu llçe Seçim Kurulu Çankaya Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu llçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu Keçiören Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu llçe Seçim Kurulu Mamak Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu llçe Seçim Kurulu Sincan Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu Yenimahalle Toplam İlçe Seçim Kurulu İlçe Seçim Kurulu llçe Seçim Kurulu Kaynak: YSK ve kendi hesaplamalarımız. Ankara da ilk gecekondulaşmanın gözlendiği Altındağ ve Mamak ta, AKP nin oy oranı, sırasıyla, yüzde 60,2 ve yüzde 49,6 olmuştur. Bu ilçelerde, ilçe seçim kurulları itibariyle oy oranlarının önemli ölçüde farklılaştığı gözlenmektedir. Örneğin, Altındağ 3. İlçe Seçim Kurulunda AKP nin oyu yüzde 71,9 a yükselirken, bu oran Mamak 1. İlçe Seçim Kurulunda yüzde 36,1 e gerilemektedir. Aynı seçim kurullarında CHP nin oy oranı ise, sırasıyla, yüzde 15,3 ve yüzde 41,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu farklılaşmanın, sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılığından ziyade, büyük ölçüde etnik ve mezhep farklılıklarından kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

9 Son yıllarda göç nedeniyle hızla büyüyen Sincan İlçesinde seçmen eğilimlerinin daha homojen bir yapı sergilediği gözlenmektedir. Sincan ilçesindeki her iki seçim kurulunda da, AKP açık ara ile birinci parti olurken, siyasi partilerin oy oranları seçim kurulları itibariyle birbirlerine yakın seyretmektedir. Benzer durum, bir ölçüde Keçiören ilçesinde de gözlenmektedir. Farklı sosyo-ekonomik grupların yer aldığı Yenimahalle ilçesinde de, seçmen tercihleri seçim kurulları itibariyle önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Genelde eğitimli orta sınıfın yerleştiği ve 1980 sonrasında hızla gelişen Batıkent semtinin yer aldığı 2. İlçe seçim kurulunda, AKP nin oy oranı yüzde 29,8 olurken, CHP nin oy oranı yüzde 47,4 e yükselmektedir. Yenimahalle ilçesinde, genelde Orta Anadolu bölgesinden göç edenlerin tercih ettiği Demetevler ile Karşıyaka ve Yahyalar gibi gecekondu semtlerinin yer aldığı 1. İlçe Seçim Kurulunda seçmenlerin büyük ölçüde AKP ye yöneldiği gözlenmektedir. Bu seçim kurulunda, AKP nin oy oranı yüzde 50,2 ye yükselirken, CHP nin oy oranı yüzde 23,7 ye gerilemektedir. Türkiye ve Ankara ili genel seçmen eğilimlerinden çok farklı bir eğilim, Çankaya ilçesinde gözlenmektedir. Çankaya ilçesi, eğitimli üst gelir grubunun yaşadığı ve genelde kamu görevlileri ile serbest meslek mensuplarının ikamet etmeyi tercih ettiği gelişmiş bir bölge olarak tanımlanmaktadır seçim sonuçlarına göre, Çankaya ilçesinde AKP yüzde 24,8, CHP yüzde 49 ve MHP yüzde 15,4 oranında oy almıştır. Seçim sonuçları, Çankaya seçmeninin AKP ye karşı endişe ve korku taşıdığını, bu konuda CHP nin söylem ve politikalarını desteklediği anlaşılmaktadır. Tablo: 7 Çankaya: Seçilmiş Mahalleler İtibariyle Siyasi Partilerin Oy Oranları Oy Oranı (Yüzde) Mahalle Sandık No. Geçerli Oy AKP CHP MHP Diğer 1.İlçe Seçim Kurulu Anıttepe Mahallesi Ayrancı Mahallesi Maltepe Mahallesi Öveçler Mahallesi Diğer Mahalleler İlçe Seçim Kurulu Birlik Mahallesi Büyükesat Mahallesi Gazi Osman Paşa Mah Kavaklıdere Mahallesi Keklikpınarı Mahallesi Diğer Mahalleler İlçe Seçim Kurulu Cebeci Mahallesi Kırkkonaklar Mahallesi Küçükesat Mahallesi Seyranbağları Mahallesi Diğer Mahalleler İlçe Seçim Kurulu Bahçelievler Mahallesi Balgat Mahallesi Cevizlidere Mahallesi Çukurambar Mahallesi Emek Mahallesi Diğer Mahalleler ÇANKAYA İLÇE TOPLAMI Kaynak: YSK ve kendi hesaplamalarımız. Ancak, seçim kurulları ve mahalle bazında seçmen tercihleri incelendiğinde, Çankaya seçmeninin farklı eğilimlerde olduğu görülmektedir. İlçenin, Anıttepe, Ayrancı, Maltepe, Gazi Osman Paşa, Kavaklıdere, Küçükesat, Cebeci, Bahçelievler ve Emek gibi eski yerleşim yerlerinde seçmenlerin tercihlerini CHP den yana kullandıkları anlaşılmaktadır. Ancak, Çankaya İlçesi sınırları içinde bulunan eski gecekondu bölgeleri ile yeni yerleşim yerlerinde, seçmen tercihlerinde AKP ye önemli bir kayma söz konusudur. Nitekim, Öveçler, Keklikpınarı, Kırkkonaklar, Balgat, Cevizlidere ve Çukurambar mahallelerinde bu eğilim belirgin olarak gözlenmektedir.

10 Genel Değerlendirme ve Sonuç: 3 Kasım 2002 Milletvekili Genel seçimlerinde tek başına iktidara gelen AKP, uyguladığı ekonomik ve sosyal politikalarla iç ve dış kamuoyunda olumlu bir izlenim bırakmıştır krizinin toplumda yarattığı güven bunalımının ortadan kalkması sonucunda, Türkiye ekonomisi AKP iktidarı döneminde hızlı bir büyüme sürecine girmiş ve uluslararası piyasalarla artan ölçüde bütünleşmiştir. Bu dönemde, enflasyon tek haneli rakamlara inerken, büyümeye paralel olarak özel tüketim harcamaları da hızlı bir artış sürecine girmiştir. Siyasi ve ekonomik istikrarın güçlenmesi, AB müzakere sürecinin başlatılmasına yönelik adımların atılması, Türkiye yi uluslararası piyasalar açısından da cazibe merkezi yaparak, uluslararası sermaye girişlerinin hızlanmasına katkıda bulunmuştur. Bu dönemde, uluslararası ekonomik konjonktürün olumlu olması da, AKP iktidarının piyasa yanlısı politika uygulamalarının başarıya ulaşmasına yardımcı olmuştur döneminde, IMF gözetimindeki liberal ekonomi politikası uygulamalarının bazı olumsuz yan etkileri de gözlenmiştir. İthalattaki hızlı artışın etkisiyle cari işlemler açığındaki yükselme, işsizlik oranının yüksek seviyede kalması, hızlı ekonomik büyümeye karşın reel maaş ve ücretlerdeki çok sınırlı artışlar ve tarım sektöründeki düşük gelir seviyesinin belirginleşmesi, olumsuz gelişmeler olarak sayılabilir. Ancak, liberal ekonomi politikalarının dar gelirli kesimler üzerine yarattığı olumsuz etkileri gidermek amacıyla, AKP iktidarı merkezi hükümet ve yerel yönetimler aracılığıyla bazı sosyal koruma programlarını etkin bir şekilde devreye sokmuştur. Bu politikalardan başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz; Ücretsiz kitap dağıtımı, Fakir ailelere kömür dağıtımı, Genel maaş ve ücret artışlarına göre, asgari ücret artışının daha yüksek belirlenmesi, Düşük maaşlı kamu çalışanlarına nispi olarak daha yüksek artış verilmesi, kamuda maaş farklılıklarını azaltmak için denge tazminatı uygulamasının başlatılması, Çalışmayan eş için aile yardımı ödeneğinin yükseltilmesi, yoksul ailelere eğitim ve gıda yardımlarının artırılması, Sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, hastanelerin tek çatı altında birleştirilerek toplumun her kesimine hizmet vermelerinin sağlanması ve ilaç alımında yaşanan sorunların giderilmesi, Merkezi hükümetin bu politikalarına ilave olarak, yerel yönetimlerin yoksulluk sınırı altında geliri olan ailelere gıda, giyecek ve nakit yardımlarına artan ölçüde önem vermeleri, Yoksul ailelere yönelik olarak, toplu sünnet ve düğün törenlerinin yapılması, eğitimdeki çocuklar için yaz kampı uygulamalarının yaygınlaştırılması, aile kulüplerinin açılması, meslek edindirme kurslarının yaygınlaştırılması, İktidara yakın sivil toplum örgütlerinin yoksul ailelere yardım konusunda aktif olarak rol almalarının sağlanmasıdır. Yoksul kesimlere yönelik yukarıda sayılan sosyal koruma programları yanısıra, kırsal kesimin yol, su ve elektrik gibi temel alt yapı ihtiyaçlarının karşılanması içinde Köy-Des ve Bel- Des projeleri devreye sokulmuş, Doğrudan Gelir Desteği yanısıra tarıma yönelik sübvansiyon ve destekler çeşitlendirilmiştir. Ayrıca, yerel yönetimler ve Toplu Konut İdaresi işbirliği ile pek çok şehirde Kentsel Dönüşüm Projeleri devreye sokularak eski gecekondu bölgelerinin yeniden inşaasına başlanmıştır. Kentsel Dönüşüm Projeleri aracılığıyla, eski gecekondu sahipleri daha modern yaşam koşullarına kavuşurken, aynı zamanda önemli rantlarda elde etmektedirler. Siyasi ve ekonomik istikrar, toplumda güven ortamını artırarak hanehalklarının beklentilerini olumlu yönde etkilemiştir. Olumlu beklentiler ve uluslararası likidite bolluğu, bireylerin artan ölçüde kredi kullanmalarına ve tüketim harcamalarını artırmalarına katkıda bulunmuştur. Bu durum, ekonomik açıdan sürdürülebilirlik sorunu olmasına karşın, bireylerin mevcut koşulların devamından yana tavır almalarına yol açmaktadır.

11 Yoksul kesimlere yönelik bazı ekonomik ve sosyal politika uygulamaları yanısıra, AB katılım süreci ve terör olayları karşısında AKP nin daha ılımlı ve demokrat bir söylem benimsemesi de, liberal aydınlar ve kürt kökenli vatandaşların AKP yi desteklemelerine katkıda bulunmuştur. Özellikle, terör olayları ve Kuzey Irak a müdahale konusunda, muhalefet partilerinin sert bir söylem benimsemeleri, Güneydoğu Anadolu bölgesinde bu partilerin oy kaybı ile karşılaşmalarına yol açmıştır. Yukarıdaki genel değerlendirme çerçevesinde, AKP nin 2007 Milletvekili Genel seçimlerinde oy oranını yüzde 34,3 ten yüzde 46,6 ya yükseltmesinin nedenlerini şu şekilde özetleyebiliriz; 1. Seçmenler, tercihlerini AKP iktidarı döneminde sağlanan genel ekonomik ve siyası istikrarın devamından yana kullanmışlardır. Hanehalkı ve firmaların borçluluklarındaki artış, bu tercihin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. 2. AKP iktidarı, gerek merkezi hükümet gerek yerel yönetimler aracılığıyla sosyal koruma programlarını etkin bir şekilde kullanmaya önem vermiştir. Bu sayede, AKP sosyo-ekonomik bakımdan daha az gelişmiş yörelerden ve kırsal kesimden yüksek oranda oy almıştır. 3. AKP iktidarının toplumsal merkez olduğu söylemi ve Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde yaşanan olaylar merkez sağ oyların AKP de toplanmasını sağlamıştır. Bu gelişmede, özellikle DYP ve ANAP ın birleşme girişiminin başarısızlıkla sonuçlanması ve bu partilerin Cumhurbaşkanlığı seçimindeki tutumları, merkez sağ oyların büyük ölçüde AKP ye kaymasına neden olmuştur. Milletvekili listelerinde, eski DYP ve ANAP lı politikacılara da yer verilmesi bu eğilimi güçlendirmiştir. 4. Terör olayları, Kuzey Irak ta ki kürt yönetimi ile ilişkiler ve Kuzey Irak a askeri müdaheleye ilişkin politikalar konusunda, AKP daha ılımlı ve pasif bir tutum takınmıştır. Askeri müdahale seçeneğine karşı çıkan bu ılımlı tutum, AKP nin Türkiye genelinde, özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde kürt kökenli vatandaşlar tarafından büyük ölçüde desteklenmesine katkıda bulunmuştur. 5. Seçim sürecinde muhalefet partileri ve askeri otoriteler, sık, sık Kuzey Irak a askeri müdahale yapılmasını veya Kuzey Irak Kürt Yönetimine ekonomik ambargo uygulanmasını gündeme getirmişlerdir. Ancak, ABD tarafından desteklenmeyen bu politika seçenekleri, yaratabileceği ekonomik, siyasi ve sosyal sorunlar nedeniyle, toplumun çeşitli kesimlerinde kuşku ile karşılanmıştır. Özellikle, bu politika seçenekleri, aşırı ölçüde dış konjonktüre bağımlı hale gelen mevcut ekonomik yapı ve siyasi istikrar açısından ciddi bir risk olarak algılanmış ve seçmenlerin istikrar tercihini güçlendirmiştir Milletvekili Genel Seçimlerinde başarılı olan diğer bir parti de MHP dir seçimlerinde yüzde 10 ülke barajının altında oy alarak TBMM de temsil edilemeyen MHP, 2007 seçimlerinde oy oranını yüzde 14,3 yükseltmiş ve TBMM ye tekrar temsilci göndermiştir. MHP nin seçim başarısını etkileyen unsurları şu şekilde özetleyebiliriz; 1. Son yıllarda terör olaylarının tekrar ivme kazanması ve terör örgütünün siyasal alanda etkinliğini artırmaya çalışması toplumda milliyetçi söylemin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Mevcut siyasi partiler içinde, tarihsel olarak en güçlü milliyetçi söyleme sahip olan MHP de, bu eğilimden yararlanmıştır. 2. AB katılım süreci, bu süreçte bazı AB ülkelerinin Türkiye ye yönelik ayırımcı politikaları ve bu politikalara karşı AKP iktidarının ılımlı ve pasif tutumu, Türkiye de AB karşıtlığını güçlendirmiştir. Bu durum, genelde siyasi açıdan AB politikalarını benimsemeyen MHP nin oy oranlarını olumlu etkilemiştir. 3. Küreselleşme sonucunda hizmetler sektöründe yaşanan kurumsallaşma, özellikle küçük esnaf ve sanatkârları ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir. Bunun yanısıra, gençler arasındaki işsizlik oranının yüksekliği de, MHP nin oylarını olumlu etkilemiştir. Yukarıda sayılan bu faktörlere karşın, 2007 seçimlerinde MHP 1999 seçimlerinde ulaştığı yüzde 18 lik oy oranına ulaşamamıştır. Özellikle, Orta Anadolu, Karadeniz ve Terör Bölgesine

12 Komşu İllerde MHP beklenen ölçüde başarılı olamamış ve oy oranı önemli ölçüde 1999 seçimlerinin gerisinde kalmıştır. Sadece, Trakya bölgesinde oy oranı yükselirken, Üç Büyük İl ve Diğer illerde oy oranını koruyabilmiş, Güneydoğu Anadolu bölgesinde ise oy oranı düşüş göstermiştir. Seçim kampanyası dönemindeki sert söylemi ve seçimlerden sonra CHP-MHP koalisyon olasılığının gündeme getirilmesi, MHP nin oylarını, özellikle Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu, Karadeniz ve Terör Bölgesine Komşu illerde, olumsuz etkilemiştir. CHP, 2007 Milletvekili Genel Seçimlerinde, beklentilerin aksine, başarısız olmuş ve milletvekili sayısı önemli ölçüde azalmıştır. CHP nin (DSP ve YTP dahil), 2002 seçimlerinde yüzde 21,8 olan oy oranı, 2007 seçimlerinde yüzde 20,9 a gerilemiştir. CHP, Üç Büyük İl, Karadeniz ve Diğer İller grubunda oy oranını büyük ölçüde korurken, Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu ve Terör Bölgesine Komşu illerde oy oranında gerileme yaşamış, oy oranı sadece Trakya bölgesinde artış göstermiştir. CHP nin, bu genel başarısızlığının ardında yatan nedenleri şu şekilde özetleyebiliriz; 1. CHP, gerek muhalefet döneminde gerek seçim sürecinde, toplumun geniş kesimlerine yönelik ekonomik ve sosyal politikaları gündeme getirememiştir. Söylemini büyük ölçüde laiklik ve ülke bütünlüğü üzerine kurgulamış, seçmenlerin günlük yaşamlarıyla ilgili politika önerilerini, kapsamlı ve tutarlı bir şekilde ortaya koyamamıştır. 2. Seçim sonuçları, CHP nin kentlerde yaşayan, eğitim ve gelir açısından daha iyi durumda olan kesimlerden oy aldığını, sosyo-ekonomik bakımdan daha az gelişmiş yöreler olan kırsal kesimden ve kentlerin varoşlarından oy alamadığını göstermektedir. Gittikçe daha fazla muhafazakâr değerleri benimseyen ve oy deposu olan bu kesimler açısından, CHP nin söylem ve politikaları inandırıcı ve gerçekçi bulunmamıştır. 3. CHP tarafından, AKP iktidarına ve Cumhurbaşkanı adayına karşı yürütülen muhalafet, büyük ölçüde laiklik, türban ve yaşam tarzı üzerinde yoğunlaşmıştır. Seçim öncesinde çeşitli sivil toplum örgütleri tarafından düzenlenen cumhuriyet mitinglerinde de, bu söylemler tekrarlanmış ve yaşam tarzı farklılıkları gözler önüne serilmiştir. Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde, CHP nin söylemleri ile askeri otoriteler ve büyük medya gruplarının söylemlerinin örtüşmesi, AKP ve cumhurbaşkanı adayını mağdur duruma düşürmüştür. Cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde, askeri otoritelerce verilen e-muhtıra da mağduriyeti güçlendirmiştir. Bu mağduriyet duygusunun AKP tarafından etkin bir şekilde kullanılması, CHP nin yaşam tarzı üzerinden yürüttüğü bu politikanın kırsal kesimde ve büyük kentlerin varoşlarında başarısız olmasına yol açmıştır. 4. CHP, seçim sürecinde terörle mücadele kapsamında Kuzey Irak a askeri müdahale konusunda sert bir söylem benimsemiştir. Askeri otoriteler tarafından sık, sık gündeme getirilen askeri mühahale seçeneğinin, CHP tarafından güçlü bir şekilde desteklenmesi, CHP nin, başta Güneydoğu Anadolu bölgesinde olmak üzere Türkiye genelinde kürt kökenli seçmenlerin oylarını kaybetmesine neden olmuştur seçimlerinde, bu oylar büyük ölçüde AKP de toplanmıştır. 5. CHP, muhalefet döneminde kapsamlı ve tutarlı bir ekonomik ve sosyal politika alternetifi geliştirememiştir. Muhalefetini bir program çerçevesinde değil, iktidarın güncel hataları üzerinde yoğunlaştırmıştır. Bu nedenle, erken seçim sürecinde, işsizlik, sosyal güvenlik, vergi, özelleştirme, tarımsal destekler ve sosyal yardımlar konusunda uygulanacak temel politikalar, bunların zamanlaması ve finansman ihtiyaçları konusunda kapsamlı ve tutarlı bir program ortaya koyamamıştır. Sadece, mazottan ÖTV alınmayacağı, yeşil kart uygulamasının kaldırılarak vatandaşlık numarasına göre yardım yapılacağı, PETKİM özelleştirmesinin durdurulacağı ve fındık fiyatı seçim meydanlarında gündeme getirilmiştir. Ancak, bu vaadlerin büyük kısmı, daha önce diğer siyasi partiler tarafından da kamuoyuna açıklanmıştı. 6. Dünya genelinde, küreselleşmenin etkisiyle liberal ekonomi politikalarının yaygınlaşması, sosyal demokrat partiler açısından politika seçeneklerini önemli ölçüde daraltmıştır. Ayrıca, muhafazakâr değerlerin tüm ülkelerde yaygınlaşması ve din-siyaset ilişkisinin güçlenmesi de, geleneksel laik politikaları benimseyen sosyal

13 demokrat partiler açısından önemli bir dezavantaj oluşturmaktadır. Geleneksel söylemini sürdüren CHP açısından da, dünya genelinde gözlenen bu eğilim önemli bir sorun yaratmaktadır. 7. AKP nin merkez örgütü, yerel yönetimleri ile gençlik ve kadın kollarının, sivil toplum örgütleri ve mahalli düzeyde toplumun her kesimi ile güçlü bir diyalog içinde olduğu görülmektedir. CHP ve örgütünün, sivil toplum örgütleri ve mahalli düzeyde toplumsal kesimlerle ilişkisi gittikçe zayıflamıştır. Bu durum, CHP nin kapsamlı politika alternatifleri geliştirmesini önlerken, seçmen tabanının da gittikçe daralmasına yol açmaktadır. 8. Her seçimde aynı kadro ile farklı bir strateji uygulayan CHP, sosyal demokrat söyleminden kısmen uzaklaşarak 2007 seçimlerinde laiklik ve milliyetçilik odaklı bir söylemle merkez sağ oyları CHP ye çekmeye çalışmıştır. Seçim sonuçları, CHP nin merkez sağa açılma stratejisinin tamamen başarısız olduğunu göstermektedir. Merkez sağdaki birleşme girişiminin başarısızlıkla sonuçlanmasının da etkisiyle, merkez sağ oylar büyük ölçüde AKP de toplanmıştır. CHP de, aynı karar alıcılar ve parti sözcülerinin korunarak, sadece stratejik olarak bazı merkez sağ temsilcilerin milletvekili adayı yapılması seçmenler tarafından inandırıcı bulunmamıştır.

14 EK: 1- Bölgelerde Kapsanan İller Terör Üç Büyük İl Orta Anadolu Güney Doğu Anadolu Karadeniz Bölgesine Komşu İller Trakya Diğer İller Ankara Amasya Adıyaman Artvin Adana Edirne Afyon İstanbul Çankırı Ağrı Giresun Erzincan Kırklareli Antalya İzmir Çorum Bingöl Kastamonu Erzurum Tekirdağ Aydın Kayseri Bitlis Ordu Gaziantep Balıkesir Kırşehir Diyarbakır Rize Gümüşhane Bilecik Konya Elazığ Sakarya Hatay Burdur Nevşehir Kars Samsun İçel Bursa Niğde Mardin Sinop Malatya Çanakkale Sivas Muş Trabzon K. Maraş Denizli Tokat Siirt Zonguldak Bayburt Eskişehir Yozgat Tunceli Bartın Kilis İsparta Aksaray Şanlıurfa Karabük Osmaniye Kocaeli Karaman Van Bolu Kütahya Kırıkkale Batman Düzce Manisa Şırnak Muğla Ardahan Uşak İğdır Yalova Hakkari

15 EK: 2 Bölgeler İtibariyle Milletvekili Başına Nüfus ve Seçmen Sayıları Türkiye genelinde, 2007 yılı için milletvekili başına nüfus kişi, seçmen sayısı ise kişidir. Üç büyük ilde milletvekili başına nüfus kişiye, seçmen sayısı ise kişiye yükselmektedir. Milletvekili başına seçmen sayısı, Güneydoğu Anadolu bölgesinde kişiye, Orta Anadolu bölgesinde kişiye, Karadeniz bölgesinde kişiye, Terör Bölgesine Komşu iller grubunda ise kişiye inmektedir. Bu dört bölgede, milletvekili başına seçmen sayısı Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Üç büyük ilde milletvekili başına seçmen sayısı, Güneydoğu Anadolu bölgesinden yüzde 101,5, Orta Anadolu bölgesinden yüzde 61,1 ve Karadeniz bölgesinden yüzde 48,3 oranında daha yüksektir. Milletvekili Başına Nüfus (Bin Kişi) TÜ RK İ YE D.İ ller Trakya Ter.B.K.İ l. K.Deniz G.Doğu A. Orta A. Ü ç B.İ l Nüfus/Milletvekili Milletvekili Başına Seçmen (Bin Kişi) TÜ RK İ YE D.İ ller Trakya Ter.B.K.İ l. K.Deniz G.Doğu A. Orta A. Ü ç B.İ l Seçmen/Milletvekili Temsilde adalet açısından ortaya çıkan bu dengesiz durum tarih ve 2389 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ndan kaynaklanmaktadır. Adı geçen Kanunun 4. maddesi ile Seçim Çevreleri ve Çıkaracağı Milletvekili Sayısı şu şekilde düzenlenmiştir; Madde 4- (Değişik: /9 md.) İllerin çıkaracağı milletvekili sayısının tespitinde toplam milletvekili sayısından her il e önce bir milletvekili verilir. (Değişik: /1 md.) Son Genel Nüfus Sayımı ile belli olan Türkiye nüfusu, birinci fıkradaki illere verilen milletvekili sayısı çıkarıldıktan sonra kalan milletvekili sayısına bölünmek suretiyle bir sayı elde edilir. İl nüfusunun bu sayıya bölünmesi ile her ilin ayrıca çıkaracağı milletvekili sayısı tespit olunur. (...) nüfusu milletvekili çıkarmaya yetmeyen illerin nüfusları ile artık nüfus bırakan illerin artık nüfusları büyüklüklerine göre sıraya konulur ve ilk hesapta iller arasında bölüştürülmemiş bulunan milletvekilleri bu sıraya göre dağıtılır. Son kalan milletvekilliğinin verilmesinde, iki veya daha fazla ilin eşit nüfus veya nüfus artığı göstermesi halinde, bunlar arasında ad çekilir.... Yukarıdaki maddeye göre, illerin milletvekili sayıları belirlenirken sadece nüfus sayıları dikkate alınmakta ve seçmen sayıları gözardı edilmektedir. Bu durum, iller ve bölgeler itibariyle milletvekili başına seçmen sayılarının önemli ölçüde farklılaşmasına neden olmaktadır. Temsilde adalet açısından bu sakıncalı durumu kısmen giderebilmek için, her ile bir milletvekili tahsis edildikten sonra kalan milletvekillerinin illerin seçmen sayıları ile ilişkilendirilerek belirlenmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir.