DÖVİZ KURU PARİTE DEĞİŞİMİ VE PETROL FİYATLARINDAKİ DÜŞÜŞÜN CARİ İŞLEMLER DENGESİNE ETKİSİ ( 5 Şubat 2015 ) ( Zafer YÜKSELER )

Transkript

1 DÖVİZ KURU PARİTE DEĞİŞİMİ VE PETROL FİYATLARINDAKİ DÜŞÜŞÜN CARİ İŞLEMLER DENGESİNE ETKİSİ ( 5 Şubat 2015 ) ( Zafer YÜKSELER ) 1. Döviz Kuru Pariteleri: Uluslararası piyasalarda ABD doları diğer para birimlerine karşı yılı son çeyreğinden itibaren önemli ölçüde değer kazanmaya başlamış ve bu eğilim 2015 yılı başında daha da güçlenmiştir. Bu duruma, ABD ekonomisinde iyileşmenin belirginleşmesi, Bu iyileşmenin FED faiz artırım sürecininin gerçekleşme olasılığına yönelik beklentileri güçlendirmesi, EURO bölgesinde deflasyon işaretlerinin çoğalması ve Avrupa Merkez Bankasının genişletici para politikalarına ilişkin açıklamaları etkili olmuştur. yılı Ocak ayında 1,3630 olan Euro/Dolar paritesi Aralık ayında 1,2334 e, 2015 Yılı Ocak ayı ikinci yarısında ise 1,1482 ye gerilemiştir. Benzer eğilim, İngiliz Pound u ve Japon Yen inde de gözlenmiştir. DÖVİZ KURU PARİTELERİ EURO/Dolar Pound/Dolar Yen/Dolar 2013 Yıllık Ortalama 1,3282 1, ,77 Ocak 1,3630 1, ,31 Şubat 1,3645 1, ,29 Mart 1,3824 1, ,51 Nisan 1,3811 1, ,82 Mayıs 1,3748 1, ,08 Haziran 1,3593 1, ,30 Temmuz 1,3576 1, ,84 Ağustos 1,3329 1, ,14 Eylül 1,2934 1, ,24 Ekim 1,2683 1, ,03 Kasım 1,2479 1, ,15 Aralık 1,2334 1, ,56 Yıllık Ortalama 1,3282 1, , Tahmin (*) 1,1482 1, ,42 Kaynak : Kalkınma Bakanlığı. (*) 2015 yılı Ocak ayı 2. Yarısında gerçekleşen pariteler kullanılmıştır. Uluslararası piyasalarda çapraz kurlardaki bu gelişmelerin, başta dış ticaret olmak üzere ödemeler dengesinin gelir ve gider kalemleri, dış borç stoku, DTH, rezervler, ihracat ve ithalat birim değer endeksleri üzerinde önemli etkileri olacaktır. Bu çalışmanın ikinci bölümünde, döviz kuru paritelerindeki bu değişimin cari işlemler dengesi üzerindeki etkisi hesaplanmaya çalışılacaktır.

2 2.Parite Değişiminin Cari İşlem Gelir ve Giderlerine : Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) dış ticaret verilerini ABD doları cinsinden açıklamakta, ancak para birimleri itibariyle ihracat ve ithalatın ABD doları karşılıkları konusunda da bilgi temin etmektedir. Bu verilere göre, yılında ihracatın yüzde 47,41 i ABD doları ile, yüzde 44,39 u da Euro karşılığında yapılırken, İngiliz Poundu nun payı yüzde 3,24, Japon Yeni nin payı yüzde 0,04 ve diğer para birimlerinin payı ise yüzde 4,92 olmuştur. Ham petrol ve doğalgaz ithalatı nedeniyle, ABD dolarının payının ithalatta daha yüksek olduğu görülmektedir. yılında toplam ithalatta ABD dolarının payı yüzde 63,49 iken, Euronun payı yüzde 29,97 olarak gerçekleşmiştir. İngiliz poundunun payı yüzde 0,50, yenin payı yüzde 0,35, diğer para birimlerinin payı ise yüzde 5,69 olarak gerçekleşmiştir. İHRACAT VE İTHALATIN DÖVİZ KOMPOZİSYONU (ABD Doları Karşılığı) (%) İhracat İthalat ABD Doları 47,39 47,41 63,56 63,49 EURO 45,57 44,39 30,65 29,97 Pound 2,83 3,24 0,47 0,50 Yen 0,04 0,04 0,32 0,35 Diğerleri 4,16 4,92 5,00 5,69 TOPLAM 100,00 100,00 100,00 100,00 Kaynak: TÜİK. Parite değişiminin cari işlemler dengesine etkisini hesaplarken şu varsayımlar esas alınmıştır; İhracattaki döviz kuru bileşiminin diğer cari işlemler gelirleri için de geçerli olduğu kabul edilmiştir. 1 Benzer şekilde ithalattaki döviz kuru dağılımının diğer cari işlem giderleri için de aynı olduğu varsayılmıştır yılı Ocak ayı ikinci yarısında gerçekleşen döviz kuru pariteleri, 2015 yılı ortalaması olarak kullanılmıştır. yılındaki ABD doları cinsinden cari işlem gelir ve giderleri, 2015 yılı tahmini döviz kuru pariteleri ile yeniden hesaplanmıştır. Bu hesaplama yapılırken, euro, pound ve yen paritelerindeki değişim dikkate alınmış, diğer para birimlerine ilişkin paritelerde bir değişim olmadığı varsayılmıştır. yılı ihracat ve ithalatına ilişkin kesin veriler kullanılırken, diğer cari işlem gelir ve giderlerine ilişkin tahmini değerler kullanılmıştır. yılında cari paritelerle milyon dolar olan ihracat, euro, pound ve yen in ABD doları karşısında değer kaybetmesi nedeniyle 2015 yılı pariteleriyle milyon dolara gerilemektedir. Diğer bir ifadeyle, parite etkisi nedeniyle mal ihracatında milyon dolar düşüş gerçekleşmektedir. Diğer cari işlem gelirlerindeki milyon 1 TCMB İstatistik Genel Müdürlüğü Ödemeler Dengesi Müdürlüğü nün aylık döviz vaziyet raporlarından yararlanarak cari işlem gelir ve giderlerinin döviz kompozisyon yapısı hesaplanabilir. Ödemeler Dengesi Müdürlüğü, ihracat, ithalat, hizmet gelir/gider ve faiz gelir/giderlerini aylık döviz vaziyet raporlama bilgilerini orijinal para birimleri ve dolar karşılıkları itibariyle temin edebilir.

3 dolarlık düşüşle birlikte, toplam cari işlem gelirlerindeki azalış milyon dolara ulaşmaktadır. Bu, parite etkisi nedeniyle toplam cari işlem gelirlerinde yüzde 6,2 lik bir azalışa karşılık gelmektedir. CARİ İŞLEM GELİRLERİNİN DÖVİZ KOMPOZİSYONU Parite (1$= ) ABD Doları Karşılığı (Milyon $) 2015 Tahmini (Cari Paritelerle) (2015 Paritelerine Parite Göre) İHRACAT ABD Doları 1,0000 1, EURO 0,7529 0, Pound 0,6080 0, Yen 105, , Diğerleri 1,0000 1, DİĞER CARİ İŞLEM GELİRLERİ ABD Doları 1,0000 1, EURO 0,7529 0, Pound 0,6080 0, Yen 105, , Diğerleri 1,0000 1, TOPLAM CARİ İŞLEM GELİRİ Kaynak : TÜİK, TCMB ve kendi hesaplamalarımız. Not: yılı ihracat verisi kesin, diğer cari işlem gelirleri ise tahmindir. Benzer şekilde, yılında cari paritelerle milyon dolar olan ithalatta, 2015 yılı pariteleriyle milyon dolara gerilemektedir. Parite etkisi nedeniyle mal ithalatında milyon dolar, diğer cari işlem giderlerinde ise milyon dolarlık düşüş gerçekleşmektedir.böylece, toplam cari işlem giderlerindeki azalış milyon dolara ulaşmakta ve bu azalış toplam cari işlem giderlerinin yüzde 4,1 ine karşılık gelmektedir. CARİ İŞLEM GİDERLERİNİN DÖVİZ KOMPOZİSYONU Parite (1$= ) ABD Doları Karşılığı (Milyon $) 2015 Tahmini (Cari Paritelerle) (2015 Paritelerine Parite Göre) İTHALAT ABD Doları 1,0000 1, EURO 0,7529 0, Pound 0,6080 0, Yen 105, , Diğerleri 1,0000 1, DİĞER CARİ İŞLEM GİDERLERİ ABD Doları 1,0000 1, EURO 0,7529 0, Pound 0,6080 0, Yen 105, , Diğerleri 1,0000 1, TOPLAM CARİ İŞLEM GİDERİ Kaynak : TÜİK, TCMB ve kendi hesaplamalarımız.

4 Cari döviz kuru pariteleriyle yılında 45,5 milyar dolar açık vermesi beklenen cari işlemler dengesinin, 2015 yılı tahmini paritelerine göre 48,4 milyar dolar açık vermesi sözkonusu olmaktadır. Diğer bir ifade ile parite değişimlerinin cari işlemler dengesi açığını 2,9 milyar dolar civarında artırıcı etkisi bulunmaktadır. 2.Ham Petrol Fiyatlarındaki Düşüşün Cari İşlemler Dengesine : yılı ilk yarısında yaklaşık 110 dolar/varil olan ham petrol fiyatları, yılın ikinci yarısından itibaren hızlı bir düşüş eğilimine girmiştir. Aralık ayında ortalama ham petrol fiyatı 62,6 dolar/varile kadar gerilemiş ve yılı ortalama ham petrol fiyatı 99,5 dolar/varil olarak gerçekleşmiştir. 2 Ham petrol fiyatlarındaki düşüş 2015 yılı Ocak ayında da devam etmiş ve ham petrol fiyatları dolar/varil aralığında seyretmiştir. Ancak, Şubat ayı başında ham petrol fiyatlarının tekrar yükseldiği ve 55 dolar/varili aştığı gözlenmektedir. Bu çalışmada, 2015 yılında ortalama ham petrol fiyatının 60 dolar/varil civarında olacağı varsayılmıştır. Ham petrol fiyatlarındaki bu düşüşün, doğalgaz ve kömür gibi diğer enerji kaynakları fiyatlarına da yansıması sözkonusu olacaktır. Türkiye nin enerji dış ticareti verileri Mineral Yağlar ve Yakıtlar faslında yer almaktadır. Bu fasıldaki verilere göre, yılında enerji ithalatı 54,9 milyar dolar, enerji ihracatı ise 6,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ham petrol fiyatlarındaki bu düşüşün farklı oranlarda diğer enerji kaynaklarının fiyatları üzerinde de etkili olacağı varsayımı ile aşağıdaki tabloda, yılı verilerine göre enerji dış ticaretindeki etki hesaplanmaya çalışılmıştır. Aşağıdaki tabloda, enerji dış ticaretinin tümünün ABD doları cinsinden yapıldığı varsayılmıştır. Bu varsayımlara göre, enerji ithalatında 13,8 milyar dolar, enerji ihracatında ise 1,8 milyar dolar dolar civarında azalış tahmin edilmektedir. Diğer bir ifade ile, yılı cari işlemler dengesinde net enerji ithalatındaki 12,0 milyar dolarlık azalış nedeniyle bir iyileşme söz konusu olmaktadır. MİNERAL YAKIT VE YAĞLAR DIŞ TİCARETİ ( Milyon Dolar) Yılı Verisi (Milyon $) 2015 Yılı Fiyat Varsayımı Fiyatlarıyla 2015 Yılı Fiyat Varsayımlarıyla Fiyat İTHALAT Taşkömürü, Kok ve Briket Köm. % 15 fiyat düşüşü Petrol Ve Petrol Ürünleri % 30 fiyat düşüşü Doğalgaz, Mamul Gaz % 15 fiyat düşüşü Elektrik Enerjisi % 10 fiyat düşüşü Gizli Veri (*) a.ham Petrol % 40 fiyat düşüşü b.doğalgaz % 15 fiyat düşüşü İHRACAT Taşkömürü, Kok ve Briket Köm. % 15 fiyat düşüşü Petrol Ve Petrol Ürünleri % 30 fiyat düşüşü Doğalgaz, Mamul Gaz % 15 fiyat düşüşü Elektrik Enerjisi % 10 fiyat düşüşü NET İTHALAT Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler.

5 3. Genel Değerlendirme: Döviz kuru paritelerindeki radikal değişimin cari işlemler gelir ve giderlerine etkisi ile ham petrol fiyatlarındaki düşüşün net enerji ithalatında neden olduğu azalış birlikte değerlendirildiğinde, yılı cari işlemler dengesinde 9,1 milyar dolar civarında bir iyileşme söz konusu olmaktadır. Diğer bir ifade ile, yılı için tahmin edilen 45,5 milyar dolar civarındaki cari işlemler dengesi açığı 36,4 milyar dolara gerilemekte ve cari işlemler açığının GSYH ya oranında yaklaşık 1,1 puanlık bir düşüş meydana gelmektedir. Mevcut gelişmelerin cari işlemler dengesi yanısıra çeşitli ekonomik göstergelere yansımaları söz konusu olacaktır. Bunların başlıcalarını şu şekilde özetleyebiliriz; yılında dış ticaret hadlerinde önemli bir değişim olması beklenmektedir. Parite ve ham petrol fiyat varsayımlarına göre, 2015 yılında ihracat birim fiyatlarında yüzde 7,4, ithalat birim fiyatlarında ise yüzde 9,8 oranında bir düşüş olması ve dış ticaret hadlerinin lehimize gelişmesi söz konusu olacaktır. Dış ticaret hadlerindeki bu lehte değişimin, yurtiçi yerleşik kişi ve kurumların gelir ve harcamalarında nispi bir iyileşmeye neden olması beklenmektedir. 2. Parite değişiminden, euro bölgesine bağlı ihracatçılar ve turizm firmalarının rekabet gücü ve gelir kaybı sözkonusu olacaktır. Parite etkisiyle euronun değer kaybı, euro bölgesine yönelik ihracatı olumsuz etkilerken, ithalatı da özendirici bir niteliğe sahip bulunmaktadır. 3. Ham petrol fiyatlarındaki düşüş, petrol ve doğalgaz üreticisi komşu ülkelerin satın alma güçlerini olumsuz etkileyeceğinden, bu ülkelere yönelik ihracat ve diğer döviz kazandırıcı faaliyetler (turizm, müteahhitlik hizmetleri) olumsuz etkilenecektir. Ayrıca bu ülkelerden sağlanan dış finansman imkanlarında da daralma yaşanabilecektir. 4. Döviz rezervleri, dış borç stoku ve DTH larda parite etkisi nedeniyle düşüş gözlenecektir. 5. Oransal olarak alınan dış ticaret vergileri ile enerji üzerindeki oransal vergilerin olumsuz etkilenmesi söz konusu olacaktır. Ancak, kamu kesiminin enerji maliyetlerinde de düşüş görülmesi beklenmektedir.