Eğitim-Öğretimde Kalite Yönetimi. Doğan Uçar, 25 Nisan 2012, SÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Konya

Transkript

1 Eğitim-Öğretimde Kalite Yönetimi Doğan Uçar, 25 Nisan 2012, SÜ Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Konya

2 İlke Lâfı uzatanlara ne yapmak lâzım diye Farabî'ye sormuşlar, şöyle demiş: ` Uzun konuşanı kısa dinlemeli. `

3 KALİTELİ EĞİTİM HAKKI Anne karnından başlayarak insanlar her dönemde, insan olma onuruna yakışan haklara sahiptirler. Eğitim ve hem de kaliteli eğitim bu hakların en kapsamlı olanı ve dolayısıyla listenin en başında gelenlerinden biridir. Kaliteli eğitim hakkı kavramı altında örneğin UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu) ne anlamaktadır? 1) Sağlıklı, iyi yetiştirilmiş, toplumun bir parçası olarak öğrenmeye hazır bir gençliğin bu gayretlerinin ailesi, toplum ve hükümetler tarafından desteklenmesi, 2) Bu amaçla kendilerine sağlıklı, emin, koruyucu, cinsiyet farklılıklarını dikkate alan bir ortam, uygun kaynaklar ve olanakların sunulması, 3) Temel bilgi, beceri ve davranışları kazanmaları için kendilerine amaca uygun bir eğitim planı hazırlanması, 4) Öğreticilerin öğrenci odaklı öğretim tekniklerini kullanması, iyi donanımlı sınıflar ve diğer çevre mekânlarının sunulması, ayrımcılığı dışlayan herkesin başarısını objektif olarak değerlendiren uygun başarı değerlendirme sisteminin kullanılması, 5) Öğrencilere tüm sistem ile kazandırılacak bilgi, beceri ve davranışların eğitimin ulusal amaçları ile uyumlu ve onların toplumsal-sosyal katılımını güçlendirici yapıda olması.

4 Her alanda sözü edilen Kalite kavramı ile ne ifade edilmektedir? Kalite için, birbirine kısmen yakın ve uygulanmak istendiği alanların özelliklerini yansıtmaya çalışan, değişik kısa tanımlar vardır. Burada bunlardan üçünü zikretmekle yetinelim. American Society for Quality: Bir ürün ya da hizmetin mutlak tanımlı ya da tam tanımlı olmayan ihtiyaçları karşılayabilme karakteristiğidir. Peter Drucker (Yönetim Bilim uzmanı): Kalite, malı üreten ya da hizmeti sunanın gerçekleştirdiği değildir. Tüketicinin ya da hizmeti alanın ondan elde ettikleri ve dolayısıyla onun için ödeme yapma iştahıdır. ISO Standardı: Bir ürün ya da hizmetin barındırdığı, mutlak tanımlı ya da tam tanımlı olmayan ihtiyaçları karşılayabilme konusundaki, karakteristik ve diğer özelliklerinin toplamıdır.

5 Kaliteli Eğitim-Öğretim! NASIL? Üniversitelerde, yukarıdaki temel ilkeler referans alınarak, kaliteli eğitimöğretim verebilmek için geliştirilmiş uluslararası standartlar vardır. Bu standartlara göre eğitim-öğretim verebilmek için son 10 yıldan beri ülkemizde de ciddi çabalar görülmektedir. Anılan çabalara temel teşkil olan fikir, ölçme-değerlendirme-geri besleme döngüsüne dayanmaktadır.

6 ISO 9001 e göre

7

8 Ölçüt 1 - Öğrenciler 1.1 Öğrencilere, ders ve kariyer planlaması konularında yönlendirecek danışmanlık hizmeti verilmelidir. 1.2 Öğrencilerin derslerdeki ve diğer etkinliklerdeki başarıları şeffaf, adil ve tutarlı yöntemlerle ölçülmeli ve değerlendirilmelidir.

9 * Dersin etkin olması ya da programdaki tanımlı amacına ulaşması anlamındadır *

10 Ölçüt 1 ÖĞRENCİLER- Olmaması Gereken Yetersizlikler A - Öğrenci değerlendirmesi ile ilgili sorunlar Aynı dersi farklı şubelerde alan öğrencilerin değerlendirmesinde tutarsızlık, Öğretim üyelerinin not verme insiyatifini ortadan kaldıran bir sistemin kullanımı. B- Öğrenci danışmanlığı ile ilgili sorunlar Sürekliliği olmayan ve sorun çıktıkça yapılan danışmanlık, Etkin ve tutarlı olmayan danışmanlık, Danışmanların eğitim programını kavramadaki yetersizlikleri (özellikle çok opsiyonlu programlarda), Tümüyle araştırma görevlilerince yürütülen danışmanlık.

11 Ölçüt 2 - Program Eğitim Amaçları 2.1 Bir kurumun, değerlendirilmesini istediği her mühendislik programı için, program mezunlarının yakın bir gelecekte erişmeleri istenen kariyer hedeflerini ve mesleki beklentilerini tanımlayan genel ifadelerden oluşan program eğitim amaçları olmalıdır (Bir mühendisin mezuniyetinden 2-3 sene sonra üretimde güçlü biçimde kullandığı ve vazgeçemeyeceği mesleki ve davranışsal alışkanlıkları). 2.2 Bu amaçlar, Kurumun, fakültenin ve bölümün özgörevleriyle uyumlu olmalıdır, Tüm paydaşların kolayca erişebileceği şekilde yayımlanmış olmalıdır, Programın iç ve dış paydaşlarının gereksinimleri dikkate alınarak belirlenmelidir ve Programın iç ve dış paydaşlarının gereksinimleri doğrultusunda uygun aralıklarla güncellenmelidir.

12 Ölçüt 2 - Program Eğitim Amaçları 2.3 Programın eğitim amaçlarına ulaşıldığını belirlemek ve belgelemek için kullanılan bir ölçme ve değerlendirme süreci oluşturulmuş ve işletiliyor olmalı ve bu süreç yardımıyla program eğitim amaçlarına ulaşıldığı kanıtlanmalıdır. Program eğitim amaçları, 2-3 senelik mezun mühendislerin, teknik ve sosyal bir insan olarak üretimde kullandıkları mesleki ve insani içselleştirilmiş davranışlarıdır.

13 Ölçüt 2 PROGRAM EĞİTİM AMAÇLARI Olmaması Gereken Yetersizlikler 1. Program eğitim amaçları yayımlanmamış ya da kamuya açık değil, 2. Paydaş girdisi yok ya da kısıtlı, 3. Program eğitim amaçları yalnızca öğretim kadrosunca belirlenmiş, 4. Paydaş girdisi kulaktan dolma bilgilere, söylentilere dayalı, 5. Program eğitim amaçlarına ulaşıldığını belirlemek ve belgelemek için kullanılan bir ölçme ve değerlendirme süreci oluşturulmamış, 6. Eğitim amaçlarına erişildiğini gösteren değerlendirmelere dayalı kanıtlar yok, 7. Süreçler tanımlanmamış, belgelenmemiş, çoğunluğu sistematik değil, 8. Eğitim amaçlarına ulaşıldığını göstermek için çok az mezun bulunmakta ve/veya yeterli veri bulunmamakta.

14 Ölçüt 3 - Program Çıktıları 3.1 Program çıktıları, öğrencilerin bir dersi başardıktan sonra ya da mezun oluncaya kadar kazanmaları gereken ve mezuniyetlerinden sonra program eğitim amaçlarına ulaşabilmeleri için gerekli olan bilgi, beceri ve davranışları tanımlayan bileşenlerinin tümünü kapsamalı ve tanımlanmış nitelikleri içerecek biçimde oluşturulmalıdır. 3.2 Program çıktılarının sağlanma düzeyini dönemsel olarak belirlemek ve belgelemek için kullanılan bir ölçme ve değerlendirme süreci oluşturulmuş ve işletiliyor olmalıdır. 3.3 Mühendislik programları, mezuniyet aşamasına gelmiş olan öğrencilerinin program çıktılarına sahip olduklarını kanıtlamalıdır.

15 Ölçüt 3 - Program Çıktıları i. Matematik, fen bilimleri ve kendi dalları ile ilgili mühendislik konularında yeterli bilgi birikimi; bu alanlardaki kuramsal ve uygulamalı bilgileri mühendislik problemlerini modelleme ve çözme için uygulayabilme becerisi, ii. Karmaşık mühendislik problemlerini saptama, tanımlama, formüle etme ve çözme becerisi; bu amaçla uygun analitik ve modelleme yöntemlerini seçme ve uygulama becerisi, iii. Karmaşık bir sistemi, sistem bileşenini ya da süreci ekonomi, çevre sorunları, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, sağlık, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi gerçekçi kısıtlar ve koşullar altında, belirli gereksinimleri karşılayacak şekilde tasarlama becerisi; bu amaçla modern tasarım yöntemlerini uygulama becerisi, iv. Mühendislik uygulamaları için gerekli olan modern teknik ve araçları geliştirme, seçme ve kullanma becerisi; bilişim teknolojilerini etkin bir şekilde kullanma becerisi, v. Mühendislik problemlerinin incelenmesi için deney tasarlama, deney yapma, veri toplama, sonuçları analiz etme ve yorumlama becerisi,

16 Ölçüt 3 - Program Çıktıları vi. Disiplin içi ve çok disiplinli takımlarda etkin biçimde çalışabilme becerisi; bireysel çalışma becerisi (bölümler hangi derslerde ya da ödevlerle bu beceriyi öğrencilerine kazandıracaklarını iyi planlamadırlar) vii. Türkçe sözlü ve yazılı etkin iletişim kurma becerisi; en az bir yabancı dil bilgisi. viii. Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilinci; bilgiye erişebilme, bilim ve teknolojideki gelişmeleri izleme ve kendini sürekli yenileme becerisi, ix. Mesleki ve etik sorumluluk bilinci (Mühendislik Etiği dersinin eğitim planında en erken beşinci yarıyılda bulunması tavsiye edilir), x. Proje yönetimi ile risk yönetimi ve değişiklik yönetimi gibi iş hayatındaki uygulamalar hakkında bilgi; girişimcilik, yenilikçilik ve sürdürebilir kalkınma hakkında farkındalık, xi. Mühendislik uygulamalarının evrensel ve toplumsal boyutlarda sağlık,çevre ve güvenlik üzerindeki etkileri ile çağın sorunları hakkında bilgi; mühendislik çözümlerinin hukuksal sonuçları konusunda farkındalık.

17 Ölçüt 3 PROGRAM ÇIKTILARI Olmaması Gereken Yetersizlikler 3.1 Program çıktılarının ölçümünde kullanılan sistematik bir ölçmedeğerlendirme süreci bulunmamakta, 3.2 Sürece öğretim kadrosundan destek ya yok ya da çok az, 3.3 Program çıktılarının ölçümünde yetersiz yöntemler kullanılmakta, Not: Program eğitim amaçlarının teknik ve sosyal bir insan olarak mezun mühendislerin üretimde kullandıkları eylemleri ve program çıktılarının bir dersi başaran ya da programı tümden başaran öğrenci ya da yeni mezunun içselleştirdiği bilgi, beceri ve davranış niteliklerini tanımladığına dikkat ediniz.

18 Ölçüt 4 - Sürekli İyileştirme 4.1 Kurulan ölçme ve değerlendirme sistemlerinden elde edilen sonuçların programın sürekli iyileştirilmesine yönelik olarak kullanıldığına ilişkin kanıtlar sunulmalıdır. 4.2 Bu iyileştirme çalışmaları, başta Ölçüt 2 ve Ölçüt 3 ile ilgili alanlar olmak üzere, programın tüm gelişmeye açık alanları ile ilgili, sistematik bir biçimde toplanmış, somut verilere dayalı olmalıdır. Ölçüt 4 SÜREKLİ İYİLEŞTİRME- Olmaması Gereken Yetersizlikler 4.1 Değerlendirme sürecinin sonuçlarının programı iyileştirmek için kullanılmakta olduğuna dair kanıt bulunmamakta, Değişiklikler sorun çıktıkça, sistemsiz (sistematik değil) olarak yapılmakta, Değerlendirme sonuçları iyileştirme sürecinde kullanılmamakta, Ölçme-değerlendirme-geri besleme çevrimi tamamlanmamış, 4.2 Yapılan iyileştirme çalışmaları olmasına rağmen bunlar değerlendirme sonucunda elde edilmiş somut verilere dayalı değil.

19 Ölçüt 5 Eğitim Planı 5.1 Her programın program eğitim amaçlarını ve program çıktılarını destekleyen bir eğitim planı (müfredatı) olmalıdır. 5.2 Eğitim planının uygulanmasında kullanılacak eğitim yöntemleri, deklare edilen bilgi, beceri ve davranışların öğrencilere kazandırılmasını garanti edebilmelidir. 5.3 Eğitim planının öngörüldüğü biçimde uygulanmasını güvence altına alacak ve sürekli gelişimini sağlayacak bir (akademik ve idari) yönetim sistemi bulunmalıdır. 5.5 Öğrenciler, önceki derslerde edindikleri bilgi ve becerileri kullanacakları, mühendislik standartlarını ve gerçekçi koşulları/kısıtları (ekonomi, çevre sorunları, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, sağlık, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi) içerecek bir ana tasarım deneyimiyle mühendislik uygulamasına hazır hale getirilmelidir.

20 Ölçüt 5 EĞİTİM PLANI Olmaması Gereken Yetersizlikler 5.1 Eğitim planı ile program eğitim amaçları ve/veya program çıktıları arasından bağlantı kurulmamış, 5.2 Mühendislik konuları seçmeli derslerle karşılanmakta, ancak verilen danışmanlık her öğrenci için uygun bir ders planını garanti etmemekte, 5.3 Ana tasarım deneyiminde kalite sorunları bulunmakta, örneğin Üst düzey bir tasarım deneyimi bulunmamakta, Tasarım deneyiminde ekonomi, çevre sorunları, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etik, sağlık, güvenlik, sosyal ve politik sorunlar gibi gerçekçi tasarım kısıtlarından çok azı göz önüne alınmakta.

21 Ölçüt 6 - Öğretim Kadrosu Öğretim kadrosu herhangi bir eğitim programının temel unsurudur. 6.1 Öğretim kadrosu sayıca yeterli olmalıdır: (a) Her biri yeterli düzeyde olmak üzere, öğretim üyesi-öğrenci ilişkisini, öğrenci danışmanlığını, üniversiteye hizmeti, mesleki gelişimi, sanayi, mesleki kuruluşlar ve işverenlerle ilişkiyi sürdürebilecek sayıda öğretim üyesi bulunmalıdır. (b) programın tüm mesleki ve genel alanlarını kapsayacak elemanları bulunmalıdır. 6.2 Öğretim kadrosu yeterli niteliklere sahip olmalı ve programın etkin bir şekilde sürdürülmesini, değerlendirilmesini ve geliştirilmesini sağlamalıdır.

22 Ölçüt 6 ÖĞRETİM KADROSU Olmaması Gereken Yetersizlikler 6.1 Yetersiz sayıda öğretim kadrosu Önemli alanlarda derinleşme sağlanamamakta, Makul sayıda seçmeli dersler açılamamakta, Zorunlu dersler kalabalık şubelerde yapılmakta, Öğrenci danışmanlığı verilememekte. 6.2 Programı olumsuz etkileyen motivasyon eksikliği Kuruma-programa sahip çıkmama, Ağır ders yükü. 6.3 Öğretim kadrosu kalitesi Tasarım dersleri yalnızca 1-2 öğretim üyesince yürütülmekte,

23 Ölçüt 7 - Altyapı 7.1 Sınıflar, laboratuarlar ve diğer teçhizat yeterli ve öğrenmeye yönelik bir atmosfer hazırlamaya yardımcı olmalıdır. 7.2 Öğrencilerin ders dışı etkinlikler yapmalarına olanak veren, sosyal gereksinimlerini karşılayan, mesleki faaliyetlere ortam yaratarak mesleki gelişimlerini destekleyen ve öğrenci-öğretim üyesi ilişkilerini canlandıran, uygun altyapı mevcut olmalıdır. 7.3 Programlar, öğrencilerinin modern mühendislik araçlarını kullanmayı öğrenecekleri olanakları sağlamalıdır. Bilgisayar ve enformatik altyapıları, programın eğitim amaçlarını destekleyecek doğrultuda, öğrenci ve öğretim üyelerinin bilimsel ve eğitsel çalışmaları için yeterli düzeyde olmalıdır. 7.4 Öğrencilere sunulan kütüphane olanakları eğitim amaçlarına ve program çıktılarına ulaşmak için yeterli düzeyde olmalıdır.

24 Ölçüt 7 ALTYAPI - Olmaması Gereken Yetersizlikler A- Yetersiz ve uygun olmayan mekan Bakımsız ve kötü koşullardaki derslikler ve laboratuarlar, Aşırı kalabalık derslikler ve laboratuarlar, Çağdaş öğretime uygun araç-gereç eksikliği. B- Laboratuarlar Çalışmayan düzenekler, Çağdaş teçhizat eksikliği, Yenileme için kaynak yetersizliği. C- Bilgisayar ve enformatik altyapısı Yetersiz sayıda kullanıcı ara yüzü, Çağdaş yazılım, donanım ve enformatik altyapısı eksikliği, Yenileme için kaynak yetersizliği.

25 Ölçüt 8 - Kurum Desteği ve Parasal Kaynaklar 8.1 Üniversitenin idari desteği, yapıcı liderliği, parasal kaynaklar ve dağıtımında izlenen strateji, programın kalitesini ve bunun sürdürülebilmesini sağlayacak düzeyde olmalıdır. 8.2 Kaynaklar, nitelikli bir öğretim kadrosunu çekecek, tutacak ve mesleki gelişimini sürdürmesini sağlayacak yeterlilikte olmalıdır. 8.3 Program için gereken altyapıyı temin etmeye, bakımını yapmaya ve işletmeye yetecek parasal kaynak sağlanmalıdır.

26 Ölçüt 8 KURUM DESTEĞİ VE PARASAL KAYNAKLAR - Olmaması Gereken Yetersizlikler A- Üniversitenin idari desteği, yapıcı liderliği yetersiz Merkezi bir elektronik kayıt ve izleme sistemi olmadığı için programlar danışmanlık hizmeti ve mezuniyet kontrollerinde zorlanmakta, Üniversite yönetimi kaynak yaratmakta yeterli çaba göstermiyor. B- Yetersiz bütçeler Olumsuz etkilenen derslik, laboratuar ve enformatik altyapıları, Öğretim üyesi kadrosunu çekmede, tutmada ve mesleki gelişimini sürdürmesini temin etmede yetersizlikler. C- Yetersiz destek personeli Araştırma görevlileri, uzmanlar, Laboratuar ve bilgisayar teknisyenleri.

27 Ölçüt 9 - Organizasyon ve Karar Alma Süreçleri Rektörlük, fakülte, bölüm ve varsa diğer alt birimler düzeyindeki tüm karar alma süreçleri, program çıktılarının gerçekleştirilmesini ve eğitim amaçlarına ulaşılmasını destekleyecek şekilde düzenlenmelidir. Programların etkin yürütülmesini olumsuz etkileyen yönetim örgütlenmesi olmamalıdır. Uzunca süre vekaleten yürütülen Dekanlık ve Bölüm Başkanlıkları, Üniversite üst yönetimi ve Mühendislik Fakültesi yönetimlerinde çok sık değişiklikler, Yönetim kademelerinde dikey ve yatay uyumsuzluklar ve uyuşmazlıklar.

28 Ölçüt 9 ORGANİZASYON VE KARAR ALMA SÜREÇLERİ Olmaması Gereken Yetersizlikler Karar alma süreçlerinde yetersizlik var Dekanlık Bölüm Başkanlıklarına hiç bir konuda karar alma insiyatifi vermemiş, Karar alma süreci çok yavaş, Programı yürüten öğretim kadrosu karar alma süreçlerinde devre dışı bırakılmış.

29 Ölçüt 10 - Programa Özgü Ölçütler Programa özgü ölçütler, belirli bir mühendislik disiplinindeki eğitim planına yönelik ek ölçütleri tanımlamaktadır Her mühendislik programı, ilgili Programa Özgü Ölçütleri sağlamalıdır. JEODEZİ, FOTOGRAMETRİ VE BENZERİ ADLI MÜHENDİSLİK PROGRAMLARI PROGRAM ÖLÇÜTLERİ Bu program ölçütleri başlıklarında jeodezi, fotogrametri ve benzeri nitelemeler bulunan programlar içindir. Mezunların aşağıdaki konuların en az birinde yeterli olduğu kanıtlanmalıdır: Sınır ve/veya kara jeodezisi, coğrafi ve/veya kara bilgi sistemleri, fotogrametri, haritacılık, jeodezi, uzaktan algılama ve diğer ilgili konular.

30 Eğitim Öğretimde (uygulanması durumunda) Sürekli Gelişim Modelinin Gücü için iki değerlendirme! 1) Programlarımız ile, bu sunuda öz olarak edilmeye çalışılan kalitede (standartta), iyi mühendis mezun etmek için hangi formasyonu (sürekli değişen) hangi seviyede kazandırdığımızı sistematik olarak göstermesinde ve 2) Öğrencilerimize bu formasyonu kazandırmaya çalışırken, onların hangi noktalarda ne tür desteğe ihtiyaçları olduğunu sürekli bir sistematik içinde anlatmasında yatmaktadır. Sistematik Hiç olmayan ya da tesadüflere bağlı değil

31 ÜÇ SÖZ: 1) Pozitif dönüşüm sürekli olursa anlam ifade eder. Bu nitelikte bir dönüşüm, başta Akademik Kadro olmak üzere tüm program paydaşlarının aynı zamanda etik sorumluluğudur. 2) Bu çerçevede size düşen işi yapacak zamanınız yoksa, sizinle ilişkili olanların da sizin için yapacak bir şeyleri olmayacaktır. 3) Gelişme, onları gerçekleştirecek paydaşların irade ve yöntemleri (sistematiği) olmadığı takdirde, hep üzerinde konuşulan, sadece bir rüya olarak kalacaktır. Bu nedenle bu yaklaşıma sahip çıkmak ve sahip çıkılmasını sağlamak, ilgili bölüm akademik kadrosu ve öğrenciler başta olmak üzere, her üniversitenin baş görevlerinden biri olmalıdır.

32 EKİP OLUN!!!!

33 Son Bir Söz! İmal edilen bir üründe ya da verilen bir hizmette kalite asla tesadüfü değildir. Sistematiğiniz, yöntemleriniz yok ve yapılan iş tesadüflere bırakılmışsa kalitesizlik kaçınılmaz sonuçtur. İkisinin de sorumlusu sizsiniz (başta akademik kadro, sonra öğrenciler olmak üzere tüm paydaşlar)!

34 Son Bir Söz Daha! Öğretim elemanlarınızın üç temel ilkesi: Size karşı açık sözlüdürler ve sizi görmek onlar için daima keyifli bir olgudur, Kendileri sizlerin iyi birşeyler öğrenmesi için çok yönlü yoğun çaba içindedirler, Sizin iyi bir meslek adamı olarak yetişmeniz, dolayısıyla sizin, hem öğrenciyken hem de mezun olduktan, sonra mutlu olmanız için burada var olduklarının bilincindedirler.

35 TEŞEKKÜR EDİYORUM! DOĞAN UÇAR 25 Nisan 2012, Konya