Trakya Kalkınma Ajansı. Edirne İlinde Yem Bitkileri Ekilişi Kaba Yem Üretiminin İhtiyacı Karşılama Oranı

Transkript

1 Trakya Kalkınma Ajansı Edirne İlinde Yem Bitkileri Ekilişi Kaba Yem Üretiminin İhtiyacı Karşılama Oranı

2 EDİRNE YATIRIM DESTEK OFİSİ EDİRNE İLİNDE YEM BİTKİLERİ EKİLİŞİ, MERALARIN DURUMU VE KABA YEM ÜRETİMİNİN İHTİYACI KARŞILAMA ORANI Işık OCAKLI Mayıs, 2011

3 İçindekiler Trakya Kalkınma Ajansı 1. Giriş 2. İlin Arazi Varlığı ve Kullanılış Biçimleri 3. İlin Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Durumu 4. Edirne İlinde Kaba Yem Üretim Düzeyi ve İhtiyacı Karşılama Oranı 5. Sonuç

4 1. Giriş Tarım nüfusun beslenmesi, sanayiye hammadde sağlaması, nüfusun halen önemli bir kısmını istihdam etmesi nedeniyle ülkemizde önemini koruyan bir sektördür. Edirne ilinde de bitkisel ve hayvansal üretim halkın önemli geçim kaynakları arasındadır yılında Edirne ilinde kişi başına bitkisel üretim değeri TL, hayvansal üretim değeri ise 721 TL olmuştur. Edirne ili bölgenin diğer illeri arasında da kişi başı tarımsal üretim değeri açısından öne çıkan bir ilimizdir. Tablo 1: 2008 Yılı Kişi Başına Tarımsal Üretim Değeri (TL) Kişi Başına Bitkisel Üretim Değeri Kişi Başına Hayvanlar Ürünler Değeri Türkiye Tekirdağ Edirne Kırklareli Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR21, 2009 Edirne ilinde tarımsal faaliyette bulunan işletmelerin büyük bir kısmı bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmaktadırlar. İlde tarımsal faaliyette bulunan işletmelerin %55,2 si bitkisel üretim ve hayvansal üretim, %37,2 si yalnızca bitkisel üretim ve %1,5 i yalnızca hayvansal üretim yapmaktadır 1. Hayvansal üretim denilince akla ilk kaba yem gelmektedir. Kaliteli kaba yemler; çayır-mera alanları ve yem bitkileri tarımından sağlanmaktadır yılı verilerine göre Edirne ilinde çayır-mera kaynaklı üretilen kuru ot miktarı ton, yem bitkileri kaynaklı kuru ot miktarı ise ton civarındadır. Buna karşılık Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) varlığı bulunmakta, sadece bunların yaşama payı kaba yem gereksinimlerinin karşılamak için yılda yaklaşık ton kaliteli ota gereksinim duyulmakta, ancak kaliteli kaba yem üretimi ton düzeyinde kalmaktadır. Yani Edirne ilinde kaliteli kaba yem açığı %76 dır. Bu nedenle yem bitkilerinin üretim deseni içerisinde yer alınmasının sağlanması bölgede hayvancılığın gelişmesi açısından önemlidir. Böylece sadece yem bitkileri ekili alanlar artmakla kalmayacak aynı zamanda çayır-mera alanları üzerindeki otlatma baskısı azaltılabilecektir. Ancak Trakya bölgesi toprakları, tarımsal sınıflandırma açısından, kaliteli topraklardır. Tarıma elverişli toprakların dağılımı (ilk dört toprak sınıfı) ülkemiz ortalaması olarak ancak %33,7 dir. Oysaki bölgede tarıma uygun arazilerin oranı Türkiye ortalamasının yaklaşık iki buçuk katıdır (% 81,8). Tarıma elverişli araziler içerisinde toprak dağılımına bakıldığında ise, toprakların büyük bir çoğunluğunun II. grup arazilerde yoğunlaştığı görülmektedir (% 47,0). 1 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Edirne İli Tarım Master Planı, Ocak 2005

5 Trakya Kalkınma Ajansı Şekil 1: TR 2 Bölgesi Arazi Sınıfına Göre Toprak Dağılımı Toprakların bu kadar verimli olduğu bir bölgede yem bitkileri ekim alanlarının yeterince yaygınlaşamamış olması beklenilen bir sonuçtur. Genelde yem bitkileri ekilişleri, IV. Sınıf topraklarda veya altında kaliteye sahip topraklarda yapılmaktadır. Bu nedenle yem bitkileri ekiminin yaygınlaştırılmaya çalışılmasının yanı sıra, ucuz kaba yem temin yollarının bulunması ve mera ıslah çalışmalarına hız verilmesi belki de üzerinde daha öncelikle durulması gereken konulardır. 2. İlin Arazi Varlığı ve Kullanılış Biçimleri Edirne ilinin toplam yüzölçümü hektardır. Bu alanın yaklaşık hektarı tarım arazisi, hektarı orman arazisi ve hektarı çayır-mera arazisidir. Tarım dışı alanlar ise hektardır. İlde çayır-mera alanlarının düşük olması hayvancılık için olumsuz bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. İlin hayvan varlığına karşın çayır-mera alanları ve kalitesi de yeterli değildir. Tablo 2: İlin Arazi Varlığı Kullanılış Şekli Alan Oran (ha) (%) Tarımsal Alan Ormanlık Alan Çayır-Mera Alanı Tarım Dışı Alan Yüzölçüm Tarıma elverişli toprakların dağılımı Türkiye ortalaması olarak ancak %33,7 dir. Bölgemiz bu açıdan ülke geneli ile karşılaştırılacak olursa tarıma uygun arazilerin oranının Türkiye ortalamasının yaklaşık iki buçuk katı olduğu görülür (% 81,8) (Tablo 3). Tarıma elverişli araziler içerisinde toprak dağılımına bakıldığında, toprakların büyük bir çoğunluğunun da II. grup arazilerde yoğunlaştığı görülmektedir

6 Tablo 3: Bölgenin Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfına Göre Toprak Dağılımı (ha) Arazi Sınıfı Türkiye TR21 İşlemeli Tarıma Elverişli İşlemeli Tarıma Elverişli Olmayan I II III IV Toplam V VI VII VIII Toplam Genel Toplam Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TR2 Batı Marmara Tarım Master Planı, 2007 IV. sınıf araziden sonraki arazi sınıfları meraya uygun alanlardır. Dolayısıyla bölgede meraya elverişli alanlar, işlemeli tarıma elverişli olan tarım alanlarından daha azdır. Oysaki bir büyükbaş hayvan için 4 da kaba yem alanının ayrılması gerekmektedir. İlde işlenen tarım alanları ilin yüzölçümünün % 61 ini oluşturmaktadır. Bu alanın, hektarında sulu tarım, geriye kalan hektarında ise kuru tarım yapılmaktadır. İlin toplam tarımsal arazisi hektar olup, tarımsal arazinin % 96 sı tarla arazisi, % 3 ü sebze arazisi, % 1 i ise meyve ve bağ arazisidir (dağınık olarak bulunan meyve ağaçları ve ana ürün olarak sebze ekilmeyen alanlar dikkate alınmamıştır). Tablo 4: Tarımsal Arazilerin Kullanılış Biçimleri Kullanılış Şekli Alan (ha) Oran (%) Tarla Arazisi Sebze Arazisi(sera dahil) Meyve ve Bağ Arazisi Toplam Tarım Arazisi İlde toplam ton tarla bitkileri üretimi yapılmaktadır. Tarla tarımı içerisinde % 60 lık pay ile tahıllar ilk sırayı alırken, bunu sırasıyla % 18 ile yağ bitkileri ve % 17 ile yem bitkileri üretimleri izlemektedir. Yumrulu bitkiler, endüstri bitkileri ve baklagil üretimi ise daha düşük miktarlarda yapılmaktadır. Yem bitkileri ve doğal çayır - meralar, hayvanlara kaliteli, ucuz kaba yem sağlamada önemli kaynaklar durumundadır. Ucuz bir yem kaynağı olmasının yanı sıra mineral ve vitaminlerce zengin olması, gerekli yağ, protein ve selüloz içermesi, beslemeye bağlı pek çok metabolik hastalığı önlemesi ve yüksek kalitede hayvansal ürün sağlaması bakımından da önemlidir (Serin ve Tan 2001a).

7 Tablo 5: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Üretimi (Ton) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam YEM BİTKİLERİ Fiğ (Yeşil Ot) Mısır (Silaj) (1.üretim) Mısır (Silaj) (2.üretim) Yonca (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) H.Pancarı Yem Şalgamı Yulaf (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) Trakya Kalkınma Ajansı Tablo 6: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Ekim Alanları (Dekar) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam YEM BİTKİLERİ Fiğ (Yeşil Ot) Mısır (Silaj) (1.üretim) Mısır (Silaj) (2.üretim) Yonca (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) H.Pancarı Yem Şalgamı Yulaf (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) Tablo 7: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Verim Değerleri (kg/da) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Fiğ (Yeşil Ot) Mısır (Silaj) (1.üretim) Mısır (Silaj) (2.üretim) Yonca (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) H.Pancarı Yem Şalgamı Yulaf (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) İlin Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Durumu İl genelinde işletmede büyükbaş hayvancılık yapılırken, sadece işletmede küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Bu da il genelinde büyükbaş hayvancılığın daha gelişmiş olduğunu göstermektedir. Tablo 8: Hayvan Varlığı (2010) Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam Büyükbaş Hayvan Sayısı Küçükbaş Hayvan Sayısı TOPLAM

8 İlin yılları arasındaki büyükbaş hayvan mevcuduna bakıldığında; 2009 yılına kadar, çok büyük miktarlarda olmasa da, söz konusu olan artışın 2010 yılında durduğu ve yılı üretim döneminde, hayvan sayısında başlık bir azalma olduğu görülür. Küçükbaş hayvan sayısı da yıllar bazında dalgalanmalar göstermektedir. Bölge üreticilerinin sahip olduğu hayvan varlığı potansiyel olarak yüksek verimli ırklardan (kültür ve kültür+melez) oluşmasına rağmen yeterli bakım ve besleme koşullarının olmaması bölge hayvancılığının en önemli sorunları arasında yer almaktadır. Bölgede yapılan hayvancılık daha çok küçük ölçekli olup aile işletmeciliği şeklindedir. Hayvansal üretimde en önemli girdiyi oluşturan kaliteli kaba yemin en ucuz ve en kolay temin edildiği kaynaklar çayır ve meralardır. Ancak ot kalitesini yitiren meralar, yem bitkisi ihtiyacını karşılamaktan oldukça uzaktır. Aşırı otlatma ve mera ıslah projelerinin yeterli düzeylerde yapılamaması, meraların cazibesini azaltmaktadır. Tablo 9: Yıllar İtibariyle Hayvan Mevcutları ( ) Büyükbaş Hayvan Sayısı Kültür Irkı Kültür Melezi Yerli Manda Küçükbaş Hayvan Sayısı Koyun (Yerli) Koyun (Merinos) Keçi (Kıl) Tablo 10: Edirne İlinde 2010 Yılı BBHB Cinsinden Hayvan Varlığı Hayvan Sayısı Hayvan Birimi BBHB Büyükbaş Hayvan Sayısı Kültür Irkı Kültür Melezi Yerli Manda Küçükbaş Hayvan Sayısı Koyun (Yerli) Koyun (Merinos) Keçi (Kıl) TOPLAM BBHB HAYVAN VARLIĞI BBHB: Büyükbaş Hayvan Birimi (500 kg canlı ağırlığındaki süt veren ineğe eşdeğerdir)

9 4. Edirne İlinde Kaba Yem Üretim Düzeyi ve İhtiyacı Karşılama Oranı Tablo 11: Edirne İlinde 2010 Yılı Yem Bitkileri Üretimi Ürün Cinsi Ekili Alan (da) Üretim Üretim (yeşil ot-ton) (kuru ot-ton) Fiğ (Yeşil Ot) Mısır (Silaj) (1.üretim) Mısır (Silaj) (2.üretim) Yonca (Yeşil Ot) Korunga (Yeşil Ot) H.Pancarı Yem Şalgamı Yulaf (Yeşil Ot) Tritikale (Yeşil Ot) YEM BİTKİLERİ TOPLAMI ve Tarım İl Müdürlüğü Çalışmaları Trakya Kalkınma Ajansı Batı Akdeniz Sahil Kuşağında Sorgum, Sudanotu ve Mısırın İkinci Ürün Olarak Değerlendirilmesi, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005, Semiha Çeçen, Cengiz Erdurmuş (Batı Akdeniz Tarrımsal Araştırma Enstitüsü), Mehmet Öten (Kumluca Tarım İlçe Müdürü) Tablo 12: İlin Mera Alanlarında Yapılan Islah Çalışmaları ve Ot Verimleri Toplam Mera Alanı da Üretim (kuru ot-ton) Mera Islah Projesi Tamamlanmış Alan da Mera Islah Projesine Devam Edilen Alan da Islah Kapsamına Alınmamış Alan da Islah Öncesi Yeşil Ot Verimi kg/da Islah Sonrası Yeşil Ot Verimi kg/da Islah Öncesi Kuru Ot Verimi k/da Islah Sonrası Kuru Ot Verimi ka/da Kaynak: Edirne Tarım İl Müdürlüğü Islah çalışmalarından önce ilin meralarında yeşil ot verimi dekara kg iken, verim ıslah çalışmaları tamamlanmış alanlarda kg a çıkmıştır. Kuru ot verimi de ıslah öncesi kg iken, ıslah çalışması tamamlanmış meralarda dekara kg a ulaşılmıştır. Tablo 13: İlin Kaba Yem Kaynakları İle Hayvan Varlığı Dengesi Kaynak Alan (da) Üretim (kuru ot-ton) Çayır-mera Yem Bitkileri Toplam Hayvan Varlığı BBHB Büyükbaş Küçükbaş Toplam Gereksinilen Kaba Yem Yaşama Payı Gereksinimi İçin (ton) Toplam Kaliteli Kaba Yem Açığı

10 Bir BBHB nin yaşama payı besin madde ihtiyacını karşılamak için günde yaklaşık 10 kg kuru ot gerekmektedir (Gökkuş ve ark. 1995). Edirne de toplam BBHB hayvan varlığı dikkate alındığında, bunların yaşama payı ihtiyaçlarının yıl boyu temini düşünüldüğünde ton kaliteli kaba gereksinim olduğu ortaya çıkar. Oysaki gerek yem bitkileri üretiminden, gerekse meralardan elde edilen kuru ot miktarı ton dur. Edirne ili mevcut BBHB hayvan varlığı dikkate alındığında, meralardan ve yem bitkileri ekilişlerinden elde edilen ot miktarı ihtiyacın yalnızca % 24 ünü karşılamaktadır. 5. Sonuç Gelişmiş ülkelerde tarımsal ekonominin lokomotifi olan hayvancılık; çok düşük maliyetle istihdam yarattığı, kalitesiz veya insan beslenmesine uygun olmayan yem kaynaklarının kaliteli insan gıdasına dönüştürdüğü, için çok önemlidir. Hayvancılık sektörü, ülke ekonomisini geliştiren, birim yatırıma en yüksek katma değer oluşturan ve en düşük maliyetle istihdam fırsatı yaratan bir sektördür. Türkiye de sanayide bir kişiye istihdam imkanı yaratabilmek için asgari 80 bin dolar yatırıma ihtiyaç duyulurken, hayvancılıkta bunun beşte biri kadar kaynak yeterli olmaktadır. Sanayi kesimi ile mukayese edildiğinde aynı miktar yatırım ile hayvancılıkta 5 kat daha fazla sayıda kişiye iş imkanı yaratılabilmektedir. 2 Hayvancılık sektörü; ülkemizde de ulusal beslenmenin yanı sıra; ihracatın artırılması, sanayiye hammadde sağlaması, kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesi ve sanayi ve hizmetler sektörlerinde yeni istihdam imkanları yaratması gibi önemli pek çok sosyo-ekonomik fonksiyonlar üstlenmektedir. Trakya bölgesi, büyükbaş hayvancılıkta Türkiye de ayrı bir öneme sahiptir. Bölgede yapılan canlı hayvan sevklerine getirilen kısıtlamalar ve uygulanan aşı programları sonucunda Kasım 2007 den beri bölgede şap hastalığı görülmemiştir. Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatı (OIE), Mayıs 2010 da bölgede gerçekleştirilen incelemeler sonucunda şap hastalığının bölgede bulunmadığını tescil etmiş, yani bölgeyi şap hastalığından aşılı ari olarak tanımlamıştır. Bölgeden Anadolu ya gönderilen hayvan sayısı yüksek ve hastalıktan ari hayvanların ithalatı da pahalı olduğundan bölge, büyükbaş hayvan sayısında azalma riski ile karşı karşıyadır. Oysaki bölgede et besiciliği ve süt sığırcılığı potansiyel yatırım alanları olarak öne çıkmaktadır. Et ve süt hayvancılığı potansiyeli bu kadar yüksek olan bir bölgede, mera alanları ve yem bitkileri üretimi, yüksek sınıflı arazi miktarının fazla olması nedeniyle, yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle dışarıdan kaba yem takviyesi gerekmektedir. 2 Türkiye Hayvancılığı; Hedef 2023, Sorunlar, Çözüm Yolları ve Politika Arayışları, Ocak 2003, Adana, Prof.Dr. Hasan Rüştü KUTLU, ÇÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Prof.Dr. Aykut GÜL ÇÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Prof.Dr. Murat GÖRGÜLÜ ÇÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü

11 Et ithalatına izin verilmesi ile, Ocak-Kasım döneminde ülkemizin canlı hayvan ithalatı, 2009 yılının aynı dönemine göre %617.1 lik artış ile dolara yükselmiştir. 3 Bu çarpıcı bir durumdur. Hayvan ithalatımızın bu denli yüksek rakamlara ulaştığı bir dönemde ve ülkemizin hayvancılık potansiyelinin çok yüksek olduğu göz önüne alındığında hayvancılık politikalarının gözden geçirilmesine ve hayvansal üretimin desteklenmesine ihtiyaç vardır. Öte yandan; Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde hayvancılığın giderek bittiği dikkate alındığında, bu bölgede hayvancılığın desteklenmesinin şart olduğu ortaya çıkmaktadır. Trakya Kalkınma Ajansı Bölgede hayvancılığın geliştirilmesi için öncelikle; hayvansal üretimde ölçek ekonomisini hayata geçirecek tedbirler alınmalı, hayvancılıktan elde edilen gelirin artırılması için, yem bitkileri üretimi artırılarak kaba yem açığı kapatılmalı, meraların ıslahı ve yem kalitesi artırılmalı, mevcut kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmeli, yerli üretimin yetersizliği ve kalitesizliği nedeniyle karma yem sektörü için yurtdışından ithal edilen mısır, çekirdek soya ve soya küspesinin yurtiçinde üretimi teşvik edilmeli, yem sanayimiz ithalata bağımlı olmaktan kurtarılmalıdır. 3 erişim tarihi 18 Mayıs 2001

12