Başarılı Süt Sığırcılığı İçin Neler Yapılmalıdır. Prof. Dr. Serap GÖNCÜ. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi. Zootekni Bölümü Adana

Transkript

1 Başarılı Süt Sığırcılığı İçin Neler Yapılmalıdır Prof. Dr. Serap GÖNCÜ Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Adana Bu çalışmada süt sığırı yetiştiricisi için, sürü yönetiminde üzerinde önemle durulması gereken temel konular özetlenmiştir. Sağlık Koruma ve Temizlik Sağlık koruma önlemleri hayvanları hastalandırmamak için yapılır. Bu nedenle her işletmenin kendi koşullarına göre hazırlanmış sürü sağlık koruma programı olmalıdır. Sürüye getireceğiniz yeni hayvanların orijinlerini araştırın ve satın almadan önce o hayvana ait aşı kayıtları ve genel sağlık bilgilerini içeren sağlık kayıtlarını edininiz Yeni gelen hayvanları sürüye katmadan önce karantina bölmesinde tutarak herhangi bir stres veya hastalık belirtileri bakımından gözetim altında tutunuz. Bir işletmede mutlaka hasta hayvanların ayrı bir yerde tutulmasına olanak sağlayacak şekilde ayrı bri yerde hasta hayvan bölmesi kullanınız. Sürü aşı takvimini hazırlayarak, özelikle Şap ve Brusella gibi aşıları yaptırmakta gecikmeyiniz. Rutin hastalık kontrol testlerini yaptırmayı ihmal etmeyiniz. Ahırda hayvanların ulaşabileceği alanlarda tel, çivi, balya ipi gibi zararlı artıkları bırakmayınız. Gübre ve gübreliğin kontrolüne önem verin, gübre mikrop, koku ve sinek üretim merkezidir. Uygun gübre yönetimi ve depolarının kullanımı ile bu gibi problemlerin en aza indirilmesi ve elde edilen gübrenin daha yüksek fiyata pazarlanması mümkün olabilecektir. İşletmede her zaman ve acilen gerekebilecek ilaç, alet ve malzemeleri sürekli bulundurunuz. Ahıra gelen ziyaretçiler için ahır hijyen kuralları çerçevesinde bir kullanımlık giysiler ve plastik botlar bulundurunuz. İşletmeye giriş çıkışlarda uygun şekilde hazırlanmış dezenfektanlar içeren geçiş noktaları hazırlayınız. Başka işletmelerle ortak kullanılan aletlerin, ancak çok iyi bir şekilde dezenfekte edildikten sonra işletme içine alınmasına izin veriniz. İşletme hayvanların ayak bakımı için özel solüsyonlarla ayak banyoları temin edilmeli ve bölmeler arası değişimlerde de bu ayak banyolarının kullanımına dikkat edilmelidir. Ayak banyolukları 2 m uzunluk, 1 m genişlik, 0.15 m derinliğinde ayak olmalıdır. Taşınabilir ayak banyoluklarının temizliği, sabit beton banyoluklarından daha kolay olduğundan tercih edilebilir İneklerinizi, yılda en az iki kez tırnak bakımı yaptırınız. Buzağı kulübesi, doğum bölmesi gibi hassas dönemdeki hayvanların bulunduğu bölmelerin her değişimde çok iyi dezenfekte edilmesi ve bir süre kullanılmadan bekletildikten sonra kullanılmasına özen gösteriniz.

2 Hayvan Besleme Ani yem değişikliklerinden sakının. Bütün yıl boyunca aynı yemi vermekte sakınca yoktur. Kaba ve kesif yemin karıştırılarak verilmesi daha yararlıdır. Kaba ve kesif yem ayrı verilmek durumunda ise bir öğünde 2-3 kg dan fazla kesif yem kullanmayınız. Kesif yemler için öğün sayısını artırınız. Kaliteli kaba yem üretimi (teminine) silaj yapımı ve yem bitkileri üretimine önem verin. Benzer süt verimi ve fizyolojik dönemde olan inekleri gruplayarak bakım ve besleme uygulamak hem performans hem de sağlık açısından başarılı sonuçlar verir. Laktasyonun başında ineklerin pik süt verimini maksimize edecek yemleme ile pik süt veriminde her bir 1 kg süt artışı laktasyon boyunca 200 kg kadar fazla süt elde edilmesini sağlayacaktır. Yaz aylarında, günlük yem gereksinmesinin %60-70 ni akşam yemlemesinde verilmesi yem tüketimini teşvik edecektir. Yaz aylarında ineklere verilen kaba yemlerin daha kaliteli ve kesif yem oranında yüksek olması sağlanmalıdır. Bir inek günde ortalama 40 lt su içer bu miktar sıcak havalarda 120 lt ye kadar çıkabilmektedir. Sürünüzün, temiz, taze ve kaliteli suya devamlı ulaşabilmesini sağlayın. Yüksek süt verimli ineklerin damızlık fiyatı da yüksek olup bunun için vitamin ve mineral takviyesi maliyeti oldukça düşük olup bu masraftan kaçınılmamalıdır. Döl verimi İneklerinizi döl tutma olasılığı bakımından en uygun zamanında tohumlatmak için sürüde günde en az 2 defa kızgınlık kontrolü yapın. Sabah kızgınlık gösterenleri öğleden sonra, akşamüstü kızgınlık gösterenleri ise ertesi sabah erken saatte tohumlatın. İneklerin çoğunun gece kızgınlık göstermeye başladığını unutmayın. Bu amaçla sabah çok erken saatte sürüyü gözleyerek saptama yapmak önemlidir. Kızgınlık tespitinde 40 başlık bir bölmede en az 20 dakika süreyle her bir ineği bireysel davranışları ve görünüşü bakımından izleyerek yapılmasını sağlayın. Doğumdan sonra uterusun iyileşip yeni gebeliği taşıması için en az 45 gün geçtikten sonraki kızgınlığında tohumlatın. Doğumdan sonra tespit edilen tüm kızgınlık belirti ve tarihlerini kayıt altına almayı ihmal etmeyin. Yeni doğum yapan ineklerin 24 saat içinde eşini atıp atmadıkları konusunda kontrolünün yapılıp gerekli işlemlerin yapıldığından emin olun. Denenmiş boğa sperması ile yapay tohumlama yaptırın ve boğa özelliklerini de öğrenin. Üreme ile ilgili en önemli problem, kızgınlıkların saptanmasındaki hatalardır. Bu nedenle kızgınlık belirtilerini iyi biliniz. Bu konuda uzmanlaşmış özel bir personel görevlendirilmesi ve eğer sürü büyükse yardımcı ekipmanlardan olanaklar dahilinde faydalanılması başarıyı artıracaktır.

3 Düşük verimli ve zor döl tutan inekleri (3 kez tohumlatılmış ve döl tutmamış) veteriner kontrolünden sonra sürünüzde tutup tutma kararını değerlendirmeye alın. Yüksek verimli inekler düşük verimlilere oranla daha ekonomik üretim yaparlar. Ancak verim yükseldikçe hassasiyetler de artar ve daha hassas bakım uygulaması gerektirir. Düveleriniz için seçeceğiniz boğanın, kolay doğum özelliği taşımasına dikkat edin. Sürünüzün konformasyonunun (vücut yapısının uyumu) iyileştirilmesi için ineklerdeki dış yapı bozukluklarını saptayarak bu bozuklukları düzeltecek özelliğe sahip boğa spermalarını seçiminde boğa kataloglarını yorumlama konusunda detaylı bilgi talep edin. Doğumu yaklaşan inekleri ayrı bir bölmeye ayırarak gerektiğinde müdahale yapmak üzere hazırlıklı olunmasını sağlayın. Doğuma müdahale için yeter genişlik (3*5 m 2 ) ve sayıda doğum bölmesinin dezenfekte edilmiş olarak hazır bulunmasına dikkat ediniz. Buzağı Buzağılar doğar doğmaz kurulayarak, göbek kordonunu dezenfekte edilip kesilerek bağlanarak göbek bakımı yapılmasını temin edin. Buzağının doğum sonrası ilk 30 dakika içinde en az 2 lt ağız sütü içmesini sağlayın ve 4-6 saat sonra aynı miktar ağız sütü verin. Buzağı beslemede kullanılan tüm malzemelerin kullanım öncesi temizlenip dezenfekte edilmesine itina gösteriniz. Buzağılar temiz, havadar ve hastalık etmenlerinden mümkün olduğunca uzak ortamlarda tutulmalıdır. Buzağıların barındırılmasında buzağı kulübelerinin kullanılması düşünülmelidir. Buzağılarınızı isal ve solunum yolları enfeksiyonları bakımından yakın takip ediniz saatlik gecikme buzağının ölümüne neden olabilir. İlk hafta sonunda buzağıyı kesif yeme alıştırmaya başlayın ve en az 4 ay önünden temiz ve taze kesif yemi eksik etmeyin. Kesif yemi bu sürede sınırsız verebilirsiniz. Buzağılara 6 aylık yaşa gelmeden silaj vermeyiniz. Buzağının ilk 3 haftadan sonra kuru ota alışmasını sağlayın. Kuru ot çok kaliteli olmalıdır. Düve yetiştirme Hayvanların cinsel olgunluğa ulaşmasında yaştan çok vücut gelişimi etkilidir. İlkine damızlıkta kullanma yaşı bakımından ırklar ve aynı ırkın sürüleri arasında farklılıklar görülür. Siyah-Alaca ve Esmer ırktan düveler aylık yaş ve kg canlı ağırlıkta damızlıkta kullanılabilirken daha küçük cüsseli olan Jersey ırkının düveleri aynı yaşlarda kg ağırlığa ulaşırlar ve damızlıkta kullanılabilirler.

4 Düvelerin uygun çağdan daha erken damızlıkta kullanılmaları hayvanın gelişmesinin ve ilk laktasyon verimlerinin düşmesine neden olabilir. Zor doğum, eşin düşmemesi gibi bir takım olumsuzluklara da neden olabilir. Düvelerin 3 aylık yaştan 24 aylık yaşa kadar olan dönemde günde ortalama g canlı ağırlık artışı sağlamaları 24 aylık yaşta doğurmuş olmaları ve bu yaştaki canlı ağırlıklarını da 500 ile 550 kg civarında olması gerekmektedir Düvelerde cinsi olgunluk dönemi öncesi gelişmede meme bezleri gelişimine de etkilidir. En çok olumsuz etkilenen dönemin 90 ile 300 kg arası dönem olduğu bildirilmektedir. Düve yetiştirmede doğumda, sütten kesimde, 6. ay ve 12. ay gibi dönemlerde canlı ağırlık tartımları yapılarak gelişmenin takip edilmesi ve rasyon ve yemlemenin buna göre düzenlenmesi gerekir. Sağım Sağım işleri (bekleme-sağım) 60 dakikadan uzun olmamalıdır. o İnekler sağımhaneye gitmek için 150 m den fazla yürümemelidir. o Sağım öncesi sağımcıların el temizliği yapmaları ve uygun giysileri giydikten sonra sağıma geçmeleri gerekir. o Sağımdan önce ön sağım yapılıp meme başındaki mikropların uzaklaştırılması ve temizlendikten sonra kurulanmış meme başına başlıkları takılarak sağım yapılmalıdır. o Sağım başlıkları takılmadan önce memelerin genel bir kontrol yapılması ve hayvanın tepkilerinin kontrol edilmesi mastitis (meme enfeksiyonu) kontrolünde faydalı olur. o Tüm inekler mutlaka ayda bir kez mastitis testinden geçirilmelidir. o Ön sağım mastitis kontrolünde de avantaj sağlar. Bu nedenle her ön sağım örneği gözle muayene edildikten sonra sağım zeminine veya sağım yerine kesinlikle dökülmemelidir. o Sağım sırasında sağım yerine dökülen mikro içeren ön sağım örnekleri diğer ineklerin memelerine geçerek bulaşıklık riskini artırmaktadır. Bu ön sağım örnekleri bir kovada biriktirilip topluca dökülmelidir. Mastitisli memelerdeki sütlerin ayrı sağılması ve normal süte karıştırılmaması ayrı sağılması gerekir. Sağım başlıkların takılması sırasında makine açık olduğu için meme başlarına hava kaçırılmadan hemen takılması meme sağlığı için kritik öneme sahiptir. Sağım süresince sağım başlıkları kontrol altında tutularak tekmelenen, düşme eğiliminde olan veye süt akışı azalanlar için kontrol edilmelidir. Sağım makinesi temizliğinde kullanılan temizlik maddeleri kimyasal içerikli olup kullanılan dozu yüksek olursa kalıntı riski nedeniyle süt kalitesini bozar. Bu nedenle dozlar ve kullanım şekli uyarılarına dikkat edilmelidir. Yemleme sağlık koruma ve diğer fiziki koşullar uygun ise sağım sayısının artırılması verimi artırır (%30 a kadar). Ancak bu hayvanlarda mastitis bakımından daha hassas kontrol edilmelidir.

5 Sağım etkenliğini iyileştirmek için sütünü yavaş salan inekler için ayrı bir grup oluşturulması toplamda sağım teknliğini iyileştirir. 12 dakikadan daha uzun sürede süt veren bütün inekler bu özel yavaş sağılan gruba alınmalıdır. Meme başlarının temizliği ve kurulanmasında tekniğine uygun şekilde olmak üzere havlu kullanmanın kağıt peçete kullanmaya göre daha avantajlı olduğu belirtilmektedir. Sağımdan sonra memede kalan sütün alınması için masaj uygulaması yapılması elde edilen süt miktarını %10 düzeyinde artırmaktadır. Sağımdan sonra ineklerin 20 dakika süre ile ayakta tutulması meme başından mikropların girişini önemli ölçüde azaltmaktadır. Yemlemelerin sağımdan sonra yapılması bu olumlu etkiyi elde etmeye imkan verecek bir uygulamadır. Barınaklar Barınaklar, hayvanın rahat yatıp kalması ve ihtiyacı olan hava miktarını sağlayacak şekilde ve yeterlikte düzenlenmiş olmalıdır. Açık ahır sistemleri, ülkemizin birçok yöresine uyan ve önerilen sistemdir. Barınaklarda konum çok önemli olup yazın gelecek esintilere açık ancak kışın gelecek sert rüzgarlara karşı korunaklı bir planlama yapılmalıdır. Ancak sığırlar sıcağa karşı hassas soğuğa dayanıklı hayvanlar olduğu için sıcak koşullarda rahatlatıcı önlemler (duş, fan gölgelik) alınmalıdır. İnekler merada iken her gün saat yatma eğilimi gösterirken, kapalı bir ahırda bulunan inekler günde 8 10 saat yatarlar. Yatma esnasında yere cm kala kendilerini bırakırlar. Beton yatma zemininde altlık kullanılmaması durumunda, ayak ve diz lezyonları artar Sığır güvenle yürüyebileceği zemin ister ancak bu entansif koşullarda beton kullanma zorunluluğu ile karşılanmada güçlükler söz konusu olup beton işleme metotları ile bu konuya gerekli kolaylıklar sağlanabilmektedir. Yeterli kalınlıkta sap-saman serilmesi, hayvanların yaşam koşullarına en uygun materyaldir. Buna karşın, organik materyal olması nedeniyle mikropların barınmasına olanak sağlar. Ayrıca, işletmeye parasal ağır masraf getirir. Altlık materyal olarak hayvan yatakları ve kum kullanılması İnekler tarafından en fazla tercih edilen konular olarak ortaya çıkmaktadır. Geçit yolları ayrıca detaylı bir şekilde hesaplanmalıdır. Aksi takdirde hayvanları yeme ve suya erişimlerinde problemler yaşanmakta ve da süt veriminde azalmaya neden olmaktadır. İdeal olarak bir bölmedeki durak sayısı inek sayısından 10 adet daha fazla olmalıdır. Ancak, ilk defa doğuranlar da bu gruba katılıyorsa, bölmedeki durak sayısı, sürü büyüklüğünün % 10 fazla planlanması durak kullanım etkenliğini iyileştirecektir Sığırlar çok fazla hareket etmeyi sevmeyen hayvanlardır, uzak mesafedeki yeme gitmek veya su için uzun mesafe yürümek onlar için eziyet demektir. Bu nedenle barınak içi yemlik ve sulukların düzenlenmesinde bu konulara ayrıca dikkat etmek gerekir. İnek başına en az 60 cm ve ineğin ağırlığına göre cm yemlik genişliği

6 ayrılmalıdır. İlk defa doğuranlar da aynı yerde ise yemlik boyutu % 10 fazla hayvan varmış gibi düzenlenmelidir. Suluklarda çok önemli olup sığırın bol ve temiz kaliteli suyu sürekli olarak bulması esastır. 90 cm uzunluğunda 60 cm genişliğinde bir suluk yemliğe 15 m mesafeye yerleştirilirse 20 inek için yeterli olacaktır. Durakların arkasında kalan gezinti yerleri en az 3.75 m genişlikte olmalıdır. Dar gezinti alanları, ineklerde görülen kavgaların genel nedenidir. Beton zemin olan yerlerde, ineklerin kaymaması için 1 cm derinlikte yivler açılmalıdır. Yivlerin şekli baklava dilimi şeklinde olabileceği gibi, düz fakat ineklerin yürüme yönüne dik gelecek şekilde yapılmalıdır. Yemlikte duran bir inekle, duraktan çıkan bir ineğin biri birine dokunmadan hareket edebilecek kadar genişlik sağlanması önemlidir. İnekler cm yüksekliği olan bir durakta (yatma yeri) yatabilirler. İnekler için durak uzunluğu, karşılıklı iki durak yapıldığında 2.40 m, tek durak olup ön taraf duvara geldiğinde 2.50 m den az olmamalıdır. Karşılıklı iki durak yapıldığında hayvanların başlarını uzatmak için ayrılan mesafeden her iki ineğinde yararlanacağı göz önüne alınarak durak boyutu 2.40 m ve ya 2.30 m ye kadar indirilebilir. Durak genişliği de cm genişliğinde olmalıdır. Sürü yönetim işleri Enatnsif süt sığırı yetiştiriciliğin de sürü yönetimi için hayvanlara ait bilgilerin kayıt altına alınması ve bunların çeşitli formüller kullanılarak sürünün durumunun değerlendirilmesi gerekir. Bu amaçla işletmelerde doğum, aşım, inek ve süt verim özellikleri ile sağlık ve yem tüketimi gibi bilgilerin sürekli takip edilmesi gerekir. Bu bilgilerden yapılacak hesaplarla uygulamalardaki aksaklıkların tespit edilip düzenlenmesi mümkün olacaktır. Bir sürüdeki en önemli gösterge bir ineğin iki buzağılaması arası süredir. Sürüdeki ineklerin iki buzağılama arası sürenin ay olması istenir. Bundan daha uzun buzağılama aralığı problemlerin olduğunun göstergesidir. Küçük sürülerde hayvanlara ait bilgilerin (doğum aşım vb. ) basit defterlerde tutulması yeterli olabilirken sürü büyüdükçe zorlaşmakta ve hata yapma riski artmaktadır. Bu nedenlerle basit bilgisayar programları kullanımı bir çözüm olabilir.