CUMHURİYETİMİZİN KURUCUSU ATATÜRK VE GÜZEL SANATLAR

Transkript

1 CUMHURİYETİMİZİN KURUCUSU ATATÜRK VE GÜZEL SANATLAR Göksun YENER, Tamer NACAR Özet Bu makalede Cumhuriyet in kurucusu Atatürk ün güzel sanatlara ilgisinden ve güzel sanatlara verdiği önemden söz edilecektir. Atatürk, çocukluğundan başlayarak sanata ilgi duyan, sanatı seven, sanatçılara değer veren ve destekleyen bir devlet adamıdır. Kültür ve sanat alanında birçok yenilik getirmiş, Türkiye'yi yüksek bir uygarlık düzeyine ulaştırırken, sanata verdiği önemle Modern Türk Sanatı nın gelişimine büyük katkıları olmuştur. Sanata ve sanatçıya verdiği önemi, onun söyledikleri ve yaptıklarıyla kısmen de olsa açıklayabiliriz. Kültür ve sanat alanındaki temel düşüncesi, yüksek düzeydeki zengin Türk kültürünü ve sanatını tanıtmaktı. Bu amaçla kültür ve sanat adamlarını her zaman korumuş, kollamış ve onların çalışmalarına destek olmuştur. Sanat ve kültür adamları yetiştirilmesi için girişimlerde bulunmuş, dünyadaki gelişmeleri izlemiş ve Türk insanının bilimde ve sanatta çağdaş düzeye ulaşması için büyük çaba göstermiştir. Ona göre güzel sanatlar alanındaki başarı, bütün inkılâpların başarıldığına dair bir kanıttır. Anahtar Kelimeler: Güzel Sanatlar, Sanat, Sanatçı, Resim, Heykel, Mimari THE FOUNDER OF OUR REPUBLİC ATATÜRK AND FİNE ARTS Abstract This article is about the interest on fine arts of Ataturk, The founder of The Turkish Republic. Ataturk is a state leader who loved and supported the fine arts and the artists. He developed and modernized the culture and the arts in Turkey while he had been very supportive for Modern Turkish Art which helped Turkey to reach high civilized society. We could explain his interest on art and on artists even partially with his speeches and his new politics. He wished great Turkish art and culture to be known well. He followed the developments in the world and he wanted the Turkish people have a modern and civilized state in both arts and sciences since he was a big fan of supporting and protecting the artists to get better education. He thought that the success on fine arts is an evidence of a succes of his series of revolution on society. Key Words: Fine Art, Art, Artist, Picture, Architecture. Göksun YENER, (BA, MA, MFA, Ph.D.) Yard. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü Tamer NACAR, (BA, MA) Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yüksek Lisans 94

2 Giriş Atatürk ün güzel sanatlara ilgisi ve verdiği önem, sözleri dışında uyguladığı kültür ve sanat politikalarıyla da izlenebilir. Atatürk, çocukluğundan itibaren sanata ilgi duyan ve sanatın bazı dallarıyla çok yakından ilgilenen, sanatı seven, sanatçılara değer veren ve destekleyen bir devlet adamıdır. Mustafa Kemal, içinde yetiştiği Osmanlı İmparatorluğu nun çöküş nedenleri arasında kültürel etmenlerin de önemli bir rol oynadığını görmüştür. Cumhuriyet in ilk dönemlerinde, en önemli sorunun, bilim, sanat ve teknoloji alanlarındaki gerekli insan gücünün sağlanması olduğu gerekliliğinin farkındadır ve bunun aşılması inancındadır. En çok üzerinde düşünüp araştırma yaptığı dönemin başında 1789 Fransız Devrimi vardır. Fransız Devrimi sosyal hayattan dine bakışa; çağdaş cumhuriyetlere yönelik bir baskı açısının temelini oluşturan siyası bir yapılanmadan, bireysel özgürlüklerin ön plana taşındığı yeni bir hukuk anlayışına kadar, aydınların ve halkın el ele vererek yeni toplum ve devlet anlayışını geliştiren bir büyük itici güç olarak Dünya ya taze bir model sunmuştur. Atatürk sanatı; haksızlıklara, yanlışlara, vb. olumsuzluklara karşı çıkmanın bir aracı, sanatçıyı da; her insandan önce hisseden, düşünen, yargılayıp doğru kararı verebilen ve bunu sanatı ile anlatan kişi olarak değerlendirmiş, aynı zamanda sanatı, insanlara yüksek duygu ve düşünce ufkunu kazandıran eylemler bütünü, sanatçıyı da, yüksek duygu ve düşünce ufku yetisini kazanmış, bunu yaşantısına katarak, aynı yetilere sahip olmayanlara aktarabilen kişi olarak tanımlamıştır. Atatürk, sanatın medeniyet alanındaki gücünü, sanatçıların sahip olabileceği bir duyarlılıkla hissetmiş ve bundan dolayı sanatı, medeni uluslar yanında yer alabilmenin bir aracı, sanatçıyı da kendinde ve milletinde var olan yüksek insanlık vasıflarını sanatı aracılığıyla tanıtan kişi diyerek yüceltmiş; sanatı, estetiğin ve güzelliğin bileşiminden oluşan kuralların tümü, sanatçıyı da estetik ve güzellikleri diğer insanlara sunan kişi, biçiminde nitelendirmiştir. Güzel Sanatlar Alanında Yapılan Reformlar Sanat alanında devlet bursuyla eğitim almak üzere Avrupa nın ileri merkezlerine yetenekli gençleri seçerek göndermek ve oralarda yetişmelerini sağlamak, Osmanlı Dönemi nde de varolan bir politika olup, Cumhuriyetin birinci kuruluş yıldönümünde yeniden başlar. 22 kişilik ilk öğrenci kafilesi 1924 yılı sonbaharında yola çıkar. Bu kafiledekilerden ikisi Almanya ya geri kalanı Fransa ya gönderilir. Fransa ya gönderilen 20 kişinin içinde 5 ressam (Cevad Dereli, Refik Ekipman, Şeref Akdik, Mahmut Cuda, Muhittin Sebati), 2 müzikçi (Ekrem Zeki Ün, Ulvi Cemal Erkin) olmak üzere farklı sanat dallarından sanatçılar bulunmaktadır. 1 Sanayi Nefise Mektebi Alisi, başlangıçta bugünkü gibi olmayıp, plastik sanatlar ve mimarlık bölümünden oluşmaktaydı. Eğitim sistemi Paris Ecole Nationale Superieure Des Beaux-Arts ından esinlenmiş ve Avrupa ya gidecek sanatçı seçimi de bu okulun Prix de Rome una benzeyen bir uygulama şeklinde yapılanmıştı. Resim ve Heykel bölümlerinden her yıl ancak birer öğrenci mezun edilir ve bunlar Devlet tarafından Avrupa ya gönderilirlerdi. Avrupa da bunların eğitimi için başlıca iki merkez seçilmişti. Paris ve Münih Cumhuriyet döneminin başlarında, plastik sanat dalları için yönetmeliğin bu hükmü işletildi. İlk kafilede heykeltıraş yoktu. Bu sırada Ratıp Aşir kendi parasıyla Paris te çalışmalarını sürdürmekte idi. Yurda döndü ve 1925 te açılan Avrupa sınavını kazanarak tekrar Paris e gitti. Böylece, Ratıp Aşir, Cumhuriyet döneminde Avrupa ya giden ilk heykelci oldu. O nun ardından sonraki yıllarda Hadi Bora, Zühtü Müritoğlu ve Nusret Suman gönderildiler Nisan 1929 da yürürlüğe konan, 1416 sayılı kanun yurt dışında yetiştirilmek üzere gönderilecek gençlerle ilgili yeni hükümler getiriyordu. Ancak bu kanun 2. Dünya savaşı nedeniyle özellikle heykel konusunda uygulanamadı. Atatürk birçok ressamla tanışmış onlarla yakın dostluklar kurmuştur. Büyük Sanatçı olarak nitelediği İbrahim Çallı yı defalarca sofrasına davet etmiştir. Mihri Müşfik Hanım ise, en sevdiği portresini yapan ressamdır. Mustafa Kemal sanatçının neyi nasıl yapması veya yapmaması konusunda herhangi bir baskı veya tavır koymazdı. O nun kafasındaki sanatçı, dokunulmazlığı olan özgür kişiydi. Cumhuriyetin onuncu yılında Anadolu ya Yurt Gezileri adı altında ressamlar gönderilmeye başlandı. O yıl yapılan resimler, 1 Hüseyin Gezer, Türk Heykeli (Cumhuriyet Dönemi), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1984, s 9. 95

3 Ulus ta (1947 yılında yanan) eski Maarif Vekaleti binasının çatı katında Türk İnkılap Sergisi adı altında sergilendi. Açılışını bizzat Atatürk ün kendisinin yaptığı sergide, saatlerce kalarak tüm resimleri dikkatle incelediği, Sergi de İbrahim Çallı ya; Efe hiç böyle örtü üzerine oturur mu? ya da Nerede bu üçünün (efeler) atları? gibi sorularla 2 ilgisini gösterdiği bilinir. Atatürk sanatçıları, şevkle çalışmaları için motive ederdi. 3 Sergilerdeki eserlerin satın alınması için çevresine önerilerde bulunurdu. İstanbul dan sonra Başkent Ankara yı sanatçıların uğrak yeri haline getirmiş, 1929 lardan sonra da sanatçılar buraya yerleşmeye başlamışlardır. Bu sanatçıların açtığı atölyeler ilgi görmeye başlamış, kente yabancı heykeltıraşlar çağrılmıştır. 4 Bu dönemde Yarışmalar düzenlenerek, binalara sanat yapıtları girmeye başlar. Caddelerin ve Meydanların sanat yapıtlarıyla, heykellerle donatıldığı görülür ve sanat sergileri başkentte birbirini izlemeye başlar. Bütçesi 198 milyon iken, 1927 de 4. Ankara sergisinde Maarif Vekaletinin aldığı 34 tablo karşılığı 2300 TL. ödenmiştir. Bu günkü bütçeyle oranlarsak 3 trilyon eder 5 ki o günkü şartlarda önemli olan bu rakam, sanata verilen önemi göstermektedir. Atatürk ömrü boyunca her fırsatta sanata ve sanatçıya yakınlığını en açık şekilde ortaya koymuştur da Ankara da yerleştiği bağ köşkünün oturma odasında Molteke nin alçıdan bir büstü ve Bonaparte ın aynı büyüklükte bir heykeli vardır. 6 Kültür ve sanat alanındaki temel düşüncesi, yüksek düzeydeki zengin Türk kültürünü ve sanatını herkese ispat etmek amacıyla kültür ve sanat adamlarını her zaman korumuş, kollamış ve onların çalışmasına destek olmuştur. Sanat ve kültür adamlarını yetiştirecek kurumlar açmış, bu maksatla yurtdışına eleman göndermiştir. Ona göre güzel sanatlarda başarı, bütün inkılâpların başarıldığına dair bir kanıttır. Atatürk; Güzel sanatlarda başarı, bütün inkılapların başarılı olduğunun en kesin delilidir. Bunda başarılı olamayan milletlere ne yazıktır. Onlar, bütün başarılara rağmen medeniyet alanında yüksek insanlık vasfıyla tanınmaktan daima yoksun kalacaklardır. 7 diyerek, güzel sanatlarda başarılı olmanın ne kadar önemli ve gerekli olduğunu belirtmiştir. Yine mecliste, Efendiler hepiniz mebus olabilirsiniz; hatta cumhurbaşkanı olabilirsiniz, fakat sanatkâr olamazsınız. sözleriyle onları onurlandırmıştır. Atatürk ün her şeyden önce bir birey olarak sanata ne kadar yakın durduğunu bize en iyi anlatan verilerden biri de Eğer matematiğin üzerinde durduğum kadar şiir ve resmin üzerinde dursaydım, Harbiye de dört duvar arasında kapanıp kalmazdım. Mehtaplı gecede okuldan kaçıp buraya gelir şiir yazardım. Sabahleyin ortalık aydınlanır aydınlanmaz da resim yapmaya başlardım 8 sözleridir. Sanat, güzelliğin ifadesidir. Bu ifade sözle olursa şiir, nağme ile olursa musiki, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıraşlık, bina ile olursa mimarlık olur. demiştir. Atatürk, sanatı, devletin görevleri arasına alarak ona gelişme yollarını açmış, güzel sanatların eğitimi konusundaki engellerin kalkması konusundaki uğraşları, sanat çalışmalarına yepyeni ufuklar açmıştır. Atatürk ün yeni bir devlet inşa etme aşamasında, toplumu yönlendirerek adeta bir sanatçı ruhuyla gösterdiği çabalar, Heykeltraşın alçıya, mermere, taşa döktüğü emeğin benzeridir. Atatürk ün ülkesi ve toplumu için verdiği uğraşlardan biri de, Anadolu da bir taşra merkezinden milyonluk bir başkent yaratma tutkusu ve çabasıdır ki bu bir ressamın tuvaline aktardığı çizgi ve motifler kadar ince bir zeka ürünüdür. Atatürk Türk Milleti'nin sanatsal geçmişine de sahip çıkmış, 1937 yılında Resim ve Heykel Müzesi'ni açmış, Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemin sanatsal ürünlerini aynı çatı altında toplamıştır. Atatürk sanatı, yaptığı devrimlerin bir tamamlayıcısı olarak 2 Bedia Akarsu, Atatürk ve Sanat, Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, 2000.s Gültekin Elibal, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye İş Banası Yayını, İst., 1973.s Heinrich Kripkl, Ulus Zafer Anıtı 1927, Pietre Canonica, Taksim Anıtı Zafer Gençaydın, Atatürk ve Sanat, Altın Portakal Kültür ve Sanat Yayını, Bedri Baykam, Binyıl Kırılması (Mustafa Kemal Batıcı Değil Çağdaşlaşan Dünyanın Öncülerindendi, Atatürk ve Sanat) İstanbul, 2001, s Atatürkçülük I, İstanbul, 1984, s Baykam, a.g.e., s

4 kabul etmiştir. Kurumsallaşmaya ve ekip çalışmasına önem vermiş, müzisyenlere gruplar kurunuz diyerek ekip çalışmasına yönlendirmiştir. 9 Sanatın, dünyada insanları birbirine bağlayan, ortak noktalarda buluşturan bir değer olmasından dolayıdır ki Atatürk, Onuncu Yıl Söylevinde Şunu da önemle belirtmeliyim ki, yüksek bir insan topluluğu olan Türk milletinin tarihsel niteliği de güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Onun içindir ki, milletimizin yüksek özyapısını, yorulmaz çalışkanlığını, yaratılıştan kavrayışını, bilime bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, ulusal birlik duygusunu durmadan ve her türlü araç ve yöntemlerle besleyerek geliştirmek milli ülkümüzdür. Türk milletine çok yaraşan bu ülkü, onu, bütün insanlıkta gerçek dirliğin sağlanması yolunda kendine düşen görevini yapmakta başarıya eriştirecektir. 10. Başka bir deyişinde ise İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki, resim yapamaz, bir millet ki heykel yapamaz, bir millet ki, tekniğin gerektirdiği şeyleri yapamaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur 11. Bir başkasında ise Sanatsız kalan bir ulusun, hayat damarlarından biri kopmuş demektir diyerek güzel sanatları ön plana çıkartmıştır günü, Türk Ocağı tiyatrosunun açılışı nedeniyle, Ankara da Marmara köşkünde sanatçılarla birlikte bulunduğunda da sanatçıları öven sözlerini tekrarlamıştır. Türk halkının güzel sanatların önemli kollarından resim ve heykeltıraşlıkta da ilerlemesi için Cumhuriyet döneminde tüm Türk ressamlarının, Kurtuluş Savaşını, Cumhuriyet ve inkılapları resmetmelerini sağlayarak, milli birliğin sanat alanına yansıması hedefine ulaşmıştır. Tüm Türkiye'de heykel ve anıt dikilmesine başlanması da, onun getirdiği yeniliklerden biridir. Büyük Önder'in bu çalışmaları sonucu, Türkiye'de resim ve heykel sanatı önemli ölçüde gelişme kaydetmiştir. Batı anlayışlı resim eğitimi Osmanlılara ancak onsekizinci yüzyıl sonlarında gelmiştir. Güzel sanatlarla ilgili ilk yüksek seviyeli okul ancak 1883 de Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla açıldı. Cumhuriyet döneminde, 1926 da açılan Gazi Eğitim Enstitüsü nde bir resim bölümü faaliyete geçirildi.1927 Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar Akademisi ne dönüştürüldü. Resim öğrenimi için Avrupa ya öğrenci gönderildiği gibi yabancı hocalardan da yararlanıldı. Ressamların resimlerini sergileyebilmeleri için Resim ve Heykel Müzesi açıldı. Devlet daireleri Atatürk resimleri ile süslendi. Resim yarışmaları düzenlendi. Devlet binalarına sanat eserleri konulmaya başlandı. Heykel alanındaki çalışmaları; Atatürk döneminde heykel alanında yapılan çalışmalar adeta ihtilal niteliğindeydi. Daha önce inançlar nedeniyle heykel yapımı yasaklanmıştı. Gerçi, 1883 de açılan Sanayi-i Nefise Mektebi nde heykelcilik bölümü mevcuttu ama ciddi bir gelişme imkânı bulunamamıştı. Cumhuriyet le birlikte durum değişti de Bursa da kendisine abideler hakkında soruya Atatürk ün verdiği cevap, yeni rejimin konuya bakış açısını netlikle ortaya koyar: Dünyada medenî, ileri ve olgun olmak isteyen herhangi bir millet mutlaka heykel yapacak ve heykeltraş yetiştirecektir. Abidelerin şuraya buraya tarihî hatıralar olarak dikilmesinin dine aykırı olduğunu iddia edenler din hükümlerini gereği gibi araştırıp tetkik etmemiş olanlardır Aydın ve dindar olan milletimiz ilerlemenin vasıtalarından biri olan heykeltraşlığı ilerletecek ve memleketimizin her köşesi ecdadımızın ve bundan sonra yetişecek evlatlarımızın hatıralarını güzel heykellerle dünyaya ilân edecektir. Bu konuşmadan üç buçuk yıl sonra, ilk Atatürk heykeli Gülhane Parkı nda Sarayburnu'nda açıldı. Bunu Ankara da Ulus taki Zafer Anıtı (1927), Afyon Zafer Anıtı, Samsun Atatürk Anıtı gibi eserler takip etti. Bu eserler Avusturyalı sanatçı Krippel e aittir. İtalyan heykeltıraş Canonica ise, Ankara Etnografya Müzesi Atlı Atatürk Heykeli, Ankara Zafer Alanı Atatürk Anıtı, İstanbul Taksim Cumhuriyet Anıtı, İzmir Atatürk Heykeli gibi eserler ortaya koydu lardan sonra Türk Heykeltıraşların çalışmaları ön plâna çıkmaya başladı 1937 de Güzel Sanatlar Akademisi Heykel Bölümünün başına Alman Hoca Belling getirildi İnal Cem, Aşkun, Atatürk Konulu Sohbetlerinden, Anadolu Üniversitesi. Eskişehir, s Atatürk ün Söylev ve Demeçleri II, Milli Eğitim Bakanlığı, 1952, s Atatürkçülük I, a.g.e, s Baykam, a.g.e, s

5 Bölüme bir canlılık ve yeni görüş açıları kazandırarak ünlü heykeltraşlar yetiştirdi. Mimarlık alanında bu dönemde, iki farklı devir göze çarpmaktadır lerde başlayan Millî Mimarlık akımı 1927 e kadar etkili olmuştur. Akımın öncülüğünü yapan Kemalettin ve Vedat gibi mimarlar, yeniden imara başlanan Ankara da, eski Türk mimarlığından esinlenen elemanlar kullanarak bazı eserler meydana getirdiler. Atatürk, Türk Milleti'nin sahip olduğu en görkemli yapının milli birlik ve beraberliğin merkezi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin olması gerektiğini belirtmiş ve TBMM binasının çağdaş ve estetik olması için gerekli tüm adımları atmıştır. Bu bina için yurtdışından özel mermerler dahi getirtilmiştir. Türk mimarlarına maddi ve manevi büyük destek veren Atatürk, bu yolla milli mimarlık akımının ortaya çıkmasını sağlamıştır. TBMM Binası, Ankara Palas, Vakıf Apartmanları, Gazi Eğitim Enstitüsü, v.b. gibi. Alman ve Avusturyalı mimarların devreye girmesinden sonra, cephelerdeki bezemeler bırakılmış betonarme iskelet ön plana alınmıştır. Sağlık Bakanlığı, İsmet Paşa Kız Enstitüsü, Konservatuar, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi binaları bu akımı yansıtırlar. Güzel söz söyleme ve güzel konuşma da sanat arasında yer alır. Atatürk ün savaş alanlarında verdiği emirleri dahi özenle ve duyarlılıkla seçtiği hepimizin bildiği bir gerçektir. Bir emir düşünün ki Cephaneniz yoksa, süngünüz var! Sizden taarruz değil, ölmenizi istiyorum kadar veciz olsun. En kızgın olduğunda söylediği en ağır söze bakalım; Şaşarım akl-ı perişanına, ahmak İzmir suikasti dolayısıyla 10 Haziran 1926 da Anadolu Ajansı muhabirine söylediği ve Cumhuriyete olan inancını dile getirdiği Benim naçiz vücudum bir gün elbette toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. sözü, unutulmayacak özdeyişler arasında yerini almıştır. Ata'nın sanatçıya verdiği büyük değeri gösteren bir hatıra da şöyledir: Daha devlet tiyatrosu kurulmamışken, İstanbul'daki şehir tiyatrosu sanatçıları Ankara'ya gelerek o zamanki Türk ocağında temsiller verir. Atatürk de bu temsillerin birinde bulunur ve sanatçıları Çankaya'ya davet ederek ağırlar. Hepsine ayrı ayrı iltifat eder. Ayrılma vakti gelince, Reşit Galip sanatçılara, Atatürk'ün elini öperek veda etmelerini söylediğinde, Hayır, sanatkar el öpmez, sanatkarın eli öpülür demiştir. Özellikle Hasan Âli Yücel'in bakanlığı döneminde eğitimde birçok hamle yapılmıştır. 17 Nisan 1940'da Köy Enstitüleri Yasası devreye girdi. Köy Enstitüleri ve Halkevleri genç Cumhuriyet in yüz akı oldular. Edebiyat, resim, folklor, el işleri ve her türlü sanat ve zenaat faaliyetleriyle yurdun her noktasından başlayarak vatandaşların buluşup beraberce kendilerini geliştirebildikleri kültürel kozalar haline geldi. Şayet Köy Enstitüleri ve Halkevleri büyüyerek varlıklarını sürdürebilselerdi bugün çağdaş sanat, klasik müzik, dünya edebiyatı gibi konularda Türkiye'nin yetiştirdiği dünyaca ünlü sanatçı sayısı çok daha fazla olurdu. Belki klasik anlamda Atatürk resim yapan, müzik icra eden, tiyatro oynayan vb. bir sanatçı değildir. Ama sanatı, en öz anlamıyla duyguların yansıtılması olarak ele alırsak, insanın düşüncelerini ortaya çıkardığı kurumları da, bir sanat eseri olarak kabul etmek gerekir. 14 Atatürk ün yazdıkları, sanatçı ve sanata verdiği destek, açtırdığı sanat okulları yanında, hedeflerine ulaşırken sanatçıları da bu hedeflere ortak etmesi, onun sanata saygılı kişiliğinin bir parçasıdır. Atatürk ün sanatçı kişiliğinin ilk tohumları şiirle atılmıştır. Meşrutiyetin ünlü hatiplerinden, Ömer Naci nin 15 iyi bir şair, güçlü bir konuşmacı olması onu etkilemiş, şiir ile tanışmasına neden olmuştur. Bu sırada okuduğu Manastır Askeri İdadi sinde, Osmanlı İmparatorluğu nun içinde bulunduğu zor durum, ülke içinde ki idarecilerin yetersizlikleri, emperyalist devletlerin imparatorluğa karşı tutundukları tavırlar, toprak kayıpları ve bu 13 Mürşit Balabanlılar, Türkiye nin 75 Yılı, Tempo Dergisi, Hürgüç KANDIR Şebnem, İstanbul, 1998, s Seçil Akgün, Atatürk ün Sanat ve Kültür Anlayışı, 100. Yıl Atatürk Konferansları, Petrol Ofisi A.O. Genel Müd., Ankara, 1981, s Ömer Naci, ( ): Meşrutiyet in ünlü hatiplerinden. Abdülhamid e karşı savaşanlara katılmış ve Paris e kaçmıştır. I. Dünya savaşında Doğu Cephesinde genç yaşta ölmüştür. Bkz. Baha Toros : Türk Hatipleri, s

6 topraklardaki Türk lere yapılan zulüm onu derinden etkilemiş, daha o günden olumsuzluklara, ancak sanatçılarda bulunabilecek önsezi ve duyarlılık sayesinde, Hakikat" 16 adlı şiir ile karşı durmaya başlamıştır. Sanatçı; her ne kadar yeniyi bulmayı, olmayanı sunmayı, duygularını dile getirmeyi amaçlasa da, içinde bulunduğu duruma da, sanatını araç olarak kullanıp tepki göstermeyi, sanatının doğal sonucu kabul eder. Bu bağlamda Atatürk, Hakikat şiiriyle bile, sanatçı kişiliğe sahiptir de yazdığı bu şiir, belki de Türk Tarih Kurumu nu kurmasına, Türk Tarih Tezi ni oluşturmasına önemli bir katkı sağlamıştır. Şiiri ve edebiyatı sevdiğini söyleyen Atatürk ün, özellikle Fransızcadan şiir çevirileri yaptığı, Cumhurbaşkanı olduğu dönemlerde, bir askerin ölümünün oluşturduğu duyguları anlatan bir Mersiye (ağıt) kaleme aldığı bilinmektedir 17. Atatürk, askerî ataşe olarak Sofya'da görevli bulunduğu dönemde çok sesli müziğe ilgi duymaya başlamıştır. Klâsik müzik konserlerine ve operalara giderek bu müzik türlerini tanıma fırsatı bulmuştur. Cumhuriyetin ilânından sonra, ülkemizde bu müzik türlerinin sevilmesini ve müzik kültürümüzde yer almasını sağlamak amacıyla yapılan çalışmalara önderlik etmiştir. Ülkemizde müzik sanatının gelişmesi için bütün olanakları kullanmıştır. Atatürk' ün zamanında yapılmış bazı binaların güzelliği, ülkemizdeki çağdaşlaşma hareketini ifade edebilecek nitelik taşımaktadır. Ayrıca mimarî eserlerin korunmasına verdiği önem de Atatürk'ün mimarîye olan ilgisinin önemli kanıtlarındandır. 16 Yılmaz Gürbüz, Atatürk ve Gökalp in Şiirleri Arasındaki Benzerlik, Milli Kültür, Cilt.3, Sayı.7, 1981, s A. Mumcu, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II, YÖK. Yay. No.5, Ankara, 1986, s

7 Kaynakça 3. AKARSU, Bedia, Atatürk ve Sanat, Altın portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, (Nakleden Bedri Baykam, 2001) AKGÜN, Seçil, Atatürk ün Sanat ve Kültür Anlayışı, 100. Yıl Atatürk Konferansları, Petrol Ofisi A.O. Genel Müd., Ankara, ALPSAN, Feyzaver, (Danışman ve Ali Bey Hüseyinzade Turan ın kızı), İbrahim Yıldırım (Bilirkişi), Ali Bey Hüseyinzade Turan,Türk Ocakları İstanbul Şubesi Yayını, İstanbul, A. Mumcu, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II, YÖK. Yay. No.5. Ankara, ARIBURNU, Kemal, Atatürk ten Anılar, Türkiye İş Bankası Yayınlar, Ankara 2.Basım, AŞKUN, İnal Cem, Atatürk Konulu Sohbetlerinden, Anadolu Üniversitesi. Eskişehir, Atatürk ün Söylev ve Demeçleri II, Milli Eğitim Bakanlığı, Atatürkçülük I, İstanbul, BALABANLILAR, Mürşit, Türkiye nin 75 Yılı, Tempo Dergisi, Hürgüç KANDIR Şebnem, İstanbul, BAYKAM, Bedri, Binyıl Kırılması (Mustafa Kemal Batıcı Değil Çağdaşlaşan Dünyanın Öncülerindendi 67/78- Atatürk ve Sanat 79) İstanbul, ELİBAL, Gültekin, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye İş Banası Yayını, İstanbul, (Nakleden Bedri Baykam 2001). GENÇAYDIN, Zafer, Atatürk ve Sanat, Altın portakal Kültür ve Sanat Yayını,2000, (Nakleden Bedri Baykam). GEZER, Hüseyin, Türk Heykeli (Cumhuriyet Dönemi), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, GÜRBÜZ, Yılmaz, Atatürk ve Gökalp in Şiirleri Arasındaki Benzerlik, Milli Kültür, Cilt.3, Sayı 7, KRİPKL, Heinrich, (Ulus Zafer Anıtı 1927, Pietre Canonica, Taksim Anıtı (Nakleden Bedri Baykam 2001). NACİ, Ömer, ( ): Meşrutiyet in ünlü hatiplerinden. Abdülhamid e karşı savaşanlara katılmış ve Paris e kaçmıştır. I. Dünya savaşında Doğu Cephesinde genç yaşta ölmüştür. Bkz. Baha Toros : Türk Hatipleri, s.33. TURANİ, Adnan, Atatürk ve Güzel Sanatlar, Atatürk ve Kültür, H.Ü. Yay. Özel Sayı, Ankara, Yapı Kredi Yayınları Sergi Kataloğu, Mümtaz Yener, İstanbul,

8 Atatürk'ün Güzel Sanatlarla İlgili Sözleri Sanatkâr el öpmez; sanatkârın eli öpülür! Sanatçı, esaslı kültür sahibi olmalı ve tarihi iyi bilmelidir. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir. Aydın ve dindar olan milletimiz, ilerlemenin sebeplerinden biri olan heykeltıraşlığı en üst derecede ilerletecek ve memleketimizin her köşesinde atalarımızın ve bunlardan sonra yetişecek evlatlarımızın hatıralarını güzel heykellerle dünyaya ilan edecektir. Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan olabilirsiniz Hatta cumhurbaşkanı olabilirsiniz. Fakat sanatkâr olamazsınız. Yüksek bir insan topluluğu olan Türk Milleti nin tarihi bir özelliği de, güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Güzel sanatlarda muvaffak olmak, bütün inkılaplarda başarıya ulaşmak demektir. Güzel sanatlarda muvaffak olamayan milletler ne yazık ki, medeniyet alanında yüksek insanlık sıfatıyla yer almaktan ilelebet mahrum kalacaklardır. Bir milletin sanat yeteneği güzel sanatlara verdiği değerle ölçülür. İnsanlarda bir takım ince, yüksek ve asil duygular vardır ki insan onlarla yaşar. İşte o ince, yüksek, derin ve asil duyguları en çok duyabilen ve diğer insanlara duyurabilen şairdir. Bir milletin yenileşmesinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bir millet sanattan ve sanatkardan mahrumsa, tam bir hayata sahip olamaz. Böyle bir millet bir ayağı topal, bir kolu çolak, sakat ve alil bir kimse gibidir. Hayatlarını büyük bir sanata vakfeden bu çocukları sevelim. Dünyada medeni olmak, ilerlemek ve olgunlaşmak isteyen herhangi bir millet mutlaka heykel yapacak ve heykeltıraş yetiştirecektir. Güzel sanatların her dalı için, T.B.M.M. nin göstereceği ilgi ve emek, milletin insani ve medeni hayatı ve çalışkanlık veriminin artması için çok etkilidir. İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki fennin gerektirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur. Güzel sanatların hepsinde, ulus gençliğinin ne türlü ilerletilmesini istediğinizi bilirim. Bu yapılmaktadır. Ancak bunda en çabuk, en önde götürülmesi gerekli olan Türk musikisidir. Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. Milletimizin güzel sanatlar sevgisini her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek inkişaf ettirmek milli ülkümüzdür. 101

9 Güzel sanatlara da alakanızı yeniden canlandırmak isterim. Ankara da bir Konservatuar ve Temsil Akademisi kurulmakta olmasını zikretmek, benim için bir hazdır. Güzel Sanatların her şubesi için Kamutay ın göstereceği alaka ve emek, milletin insani ve medeni hayatı ve çalışkanlık veriminin artması için çok etkilidir. Millet, ince duygulan, düşünceleri anlatan, yüksek deyişleri, söyleyişleri toplamak, onları bir gün önce, genel son musiki kurallarına göre işlemek gerekir. Ancak bu sayede, Türk milli musikisi yükselebilir, evrensel musikide yerini alabilir. Sanat güzelliğin ifadesidir Bu ifade söz ile olursa şiir, nağme ile olursa musiki, nakş ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıraşlık, bina ile olursa mimarlık olur. Kültür, okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden anlam çıkarmak, ders almak, düşünmek ve zekayı geliştirmektir. Hayatta müzik lazım değildir. Çünkü hayat müziktir. Müzik ile ilgisi olmayan varlıklar insan değildirler. Eğer söz konusu olan hayat, insan hayatı ise müzik mutlaka vardır. Müziksiz hayat zaten mevcut olamaz. Müzik hayatın neşesi, ruhu, sevinci ve her şeyidir. (14 Ekim 1925 İzmir Kız Öğretmen Okulu) Sanatkar, toplumda uzun çaba ve çalışmalardan sonra alnında ışığı ilk duyan insandır. Güzel sanatların hepsinde, ulus gençliğinin ne türlü ilerletilmesini istediğinizi bilirim. Ancak bunda en çabuk, en önde götürülmesi gerekli olan Türk müziğidir. 102