2. LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI VE GENEL PRENSİPLER

Transkript

1 2. LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI VE GENEL PRENSİPLER 2.1. Laboratuvara Girerken Laboratuvar güvenlik kuralları ve genel prensipleriyle ilgili eğitim alın ve gerekli yeterliliği kazanın. Acil durumlarda iletişim bilgileri, ilk yardım uygulamaları ve acil çıkış yerleri bilgilerine sahip olun (Sayfa 38). Laboratuvar sorumlusundan izin almadan laboratuvara girmeyin. Laboratuvarda tek başınıza çalışmayın. Ecza dolabının konumunu ve içeriğini ve yangın söndürme cihazının nasıl çalıştığını öğrenin. Laboratuvarda mutlaka uzun laboratuvar önlüğü ile önü ilikli olacak şekilde çalışın. Laboratuvarda çalışırken eldiven, koruyucu gözlük ve maske kullanın. (Çalışmaya uygun eldiven ve maske seçimi için sayfa 18 ye bakın.) Saçınız uzun ise mutlaka toplayın veya yanmaz bone içine alın. Takı ve aksesuarlarınızı çıkartın. Laboratuvarda kapalı, rahat, düz ayakkabı ve/veya iş ayakkabısı giyin (Sayfa 23). Laboratuvar ortamında çalışırken elinizde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunların üzerini su geçirmez bir bantla kapatın. Laboratuvarda yiyecek/içecek tüketmeyin ve gıda malzemelerini bulundurmayın. Laboratuvar sorumlusunu öğrenin Laboratuvarda Çalışırken Çalışmalarda dikkatli ve itinalı olun. Çalışırken ellerinizi yüzünüze sürmeyin, ağzınıza herhangi bir şey almayın. Laboratuvarda başkalarının da çalıştığını düşünerek gürültü yapmayın. Asla şakalaşmayın. 1

2 Laboratuvar sorumlusunun izni olmadan hiçbir madde ve/veya malzemeyi laboratuvardan dışarı çıkarmayın. Laboratuvarda meydana gelen problemleri laboratuvar sorumlusuna bildirin. Kullanıldıktan sonra her bir eşya, alet veya cihazı yöntemine uygun biçimde kapatın, temizleyin ve yerlerine kaldırın. Atılacak katı maddeleri çöp kutusuna atın. Çöp kutularının ağzını açık bırakmayın. Sıvı atıklarınızı tekniğine ve mevzuata uygun şekilde çalışma ortamından uzaklaştırın (Sayfa 32). Çalışma bittikten sonra ellerinizi sabunla, gerektiğinde de antiseptik bir sıvı ile yıkayın Kimyasallarla Çalışırken Laboratuvarda bulunan bütün kimyasallar tehlike içerir. Bu nedenle kesinlikle kimyasallara çıplak elle dokunmayın, tadına bakmayın ve koklamayın. Katı haldeki maddeleri şişelerden daima temiz bir spatül veya kaşıkla alın. Aynı kaşığı temizlemeden başka bir madde almak için kullanmayın. Şişe kapaklarını hiçbir zaman alt tarafları masaya temas edecek şekilde koymayın (Aksi takdirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için tekrar şişeye yerleştirilince bu yabancı maddeler şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu bozabilir). Şişelerin kapak veya tıpalarını değiştirmeyin. Çözeltileri şişelere doldururken dörtte bir kadar kısmı genişleme payı olarak bırakın. Şişelerden sıvı aktarılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutun (Aksi halde şişenin ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar. Şişenin ağzında kalan son damlaların da şişenin kendi kapağı ile silinmesi en uygun şekildir). Numuneleri beher ve balon joje gibi kapaksız ve dengesiz kaplarda saklamayın. Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki maddeleri kesinlikle ısıtmayın, üzerinde ateşe dayanıklı işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma yapmayın. 2

3 Yanlışlıklara meydan verilmemesi için çözelti konulan şişeler etiketleyin. Uygun özelliklerde etiket ve kalem kullanın. Etiketsiz bir şişeye veya kaba kimyasal madde koymayın. Ayrıca boş kaba kimyasal bir madde koyunca hemen etiketini yapıştırın. Üzerinde etiketi olmayan şişelerdeki kimyasal maddeleri deneylerde kesinlikle kullanmayın. Kimyasal maddeleri gelişi güzel birbirine karıştırmayın (Sayfa 33-34). Bazı kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açarlar ya da toksik ürünler oluştururlar. Böyle maddelere geçimsiz kimyasal maddeler denir. Bunları her zaman ayrı ayrı yerlerde muhafaza edin. Kimyasal maddeleri risk gruplarına ve saklama koşullarına göre, havalandırma sistemli ayrı oda, dolap veya depolarda bulundurun. Kimyasal maddelerin bulunduğu yerde işiniz bittikten sonra kilitleyin ve anahtarını laboratuvar sorumlusuna verin. Kimyasal maddeleri zeminde ve dolap üstünde saklamayın. Çözelti hazırlarken kimyasal maddelerin Güvenlik Bilgi Formlarında (Material Safety Data Sheet, MSDS) belirtilen güvenlik önlemlerine uyun. Çözeltileri ihtiyaca uygun miktarlarda hazırlayın. Organik çözücüleri ve uçucu sıvıları lavaboya dökmeyin. Tartım veya titrasyon sonuçlarını küçük kâğıtlara yazmayın (Bu kağıtlar kaybolabilir ve analizin tekrarlanması zorunluluğu ortaya çıkabilir). Laboratuvarda yapılan çalışmalar için özel bir defter tutun. Yapılan çalışma ve gözlemleri mutlaka bu deftere kaydedin. Cam kesme ve mantara geçirme durumlarında ellerin kesilmemesi için özel eldiven veya bez kullanın. Ucu sivri, kırık cam tüplere ya da borulara lastik tıpa geçirmeyin. Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüpü, üst kısımdan aşağıya doğru yavaş yavaş ısıtın ve tüpü çok hafif şekilde devamlı sallayın. Tüpün ağzını kendinize veya yanınızda çalışan kişiye doğru tutmayın ve asla üzerine eğilip yukarıdan aşağıya doğru bakmayın. Benzin, eter ve karbon sülfür gibi çok uçucu maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev bulunan laboratuvarda kullanmayın (Eter buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden yanabilir ve o yanan buharlar ateşi taşıyabilir). 3

4 Tutuşmaya neden olabilecek sıcak yüzeylerin çevresinde yanıcı sıvılar bulundurmayın, hiç bir nedenle bu yüzeylere doğrudan elinizle temas etmeyin. Organik, toksik ve aşındırıcı kimyasallar ile çeker ocakta çalışın. Tüm asitler ve alkalileri sulandırırken daima asit ve alkaliyi suyun üzerine yavaş yavaş dökün, asla tersini yapmayın. Civa herhangi bir şekilde dökülürse vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplayın. Eğer toplanamayacak kadar eser miktarda ise üzerine toz kükürt serpip bu yolla sülfür haline getirerek uzaklaştırın. Termometre kırıklarının civalı kısımlarını ve civa artıklarını asla çöpe ya da lavaboya atmayın, toprağa gömmeyin. Laboratuvar ortamına kimyasal madde ve/veya numune döküldüğü takdirde derhal temizleyin, gerektiğinde laboratuvar sorumlusuna durumu bildirin. Kimyasalları taşırken iki elinizi de kullanın. Kimyasalları bir elinizle kapaktan sıkıca tutarken, diğer elinizle şişenin altından kavrayarak taşıyın. Asit, baz gibi aşındırıcı yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı zaman derhal bol miktarda su ile yıkayın Elektrikli Cihazlarla Çalışırken Laboratuvarlarda kullanılan ekipmanların birçoğu elektrik ile çalışmaktadır ve bu ekipmanlar yüksek voltajlarda elektrik çekmektedir. Bu sebeple, elektrikli aletlerin kullanımında çok dikkatli olun, elektrik sisteminde oluşabilecek aksaklıkların can ve mal kaybı gibi ciddi hasarlara yol açabileceğini unutmayın. Elektrikle uğraşırken eller, elektrik düğmeleri ve prizleri kuru olmalıdır. Gerektiği durumlar hariç çalışma öncesi elektriksel cihazların güç düğmesinin kapalı ve fişinin prizde olmamasına dikkat edin. Elektrik fişlerini kordonundan çekerek çıkarmayın. Rutubetli alanlarda elektrikli bir cihazla çalışmayın. Elektrik sistemlerinin bulunduğu yerlerde sıvı kaplarını asla bulundurmayın. Eğer bir devre elemanı yanarsa ortaya çıkan dumanı teneffüs etmeyin. Özellikle tümleşik devre elemanları toksik malzemeler içerdiğini unutmayın. 4

5 Eğer bir ekipman çalışırken bozulursa, hemen laboratuvar sorumlusuna veya öğretim görevlisine haber verin. Kendinize zarar vermemek için sorunu asla kendiniz çözmeye çalışmayın. Yüksek gerilim cihazını çalıştırmadan önce izin alın. Elektrik panolarını izinsiz açmayın. Kablo çekme veya diğer elektrik tadilatları için elektrik teknisyenine veya bina idari sorumlusuna başvurun. Uzatma kabloları kullanmaktan kaçının. Eğer mutlaka kullanmanız gerekiyorsa, uzatma kablolarını topraklı ve sigortalı prizlere takınız. Uzatma kablolarını, kapıların altından ve pencerelerden geçirmeyin, tavana asmayın veya diğer uzatma kablolarına takmayın. Yüksek gerilim cihazlarında hiçbir tadilat yapmayın. Bir yüksek gerilim cihazını ayarlarken sadece tek el kullanın. Diğer eliniz cebinizde veya arkanızda olsun. Bu prosedür, yüksek gerilimin bir kolunuzdan vücudunuza ve diğer kolunuza akmasını engeller. Elektrikli cihazların topraklanmış olduğundan emin olun. Üç kutuplu fiş yerine iki kutbu birleştirilmiş cihazların kullanımına izin vermeyin Basınçlı Gazlar ile Çalışırken Basınçlı gaz silindirleri sadece yetkili kişiler tarafından kullanılmalıdır. Silindirlerin üzerindeki etiketleri sökmeyin ve boyamayın. Silindir içindeki gazın ne olduğunu ve acil durum önlemlerinin neler olduğunu bilin. Basınçlı gaz silindirlerini, vanalarını, regülatörlerini ve basınçlı gazlarla kullanılan diğer ekipmanları düzenli olarak test edin. Silindirleri vanalarından tutarak taşımayın. Basınçlı gaz silindir vanalarının koruyucu kapaklarını silindir dik vaziyette sabitlendikten sonra yerinden çıkarın. Basınçlı gazların kullanımı sırasında tüm gerekli kişisel koruyucu ekipmanlarını kullanın. 5

6 Gaz kaçağı olup olmadığını sabunlu su ile kontrol edin. Silindirleri, basıncı arttırmak için hiçbir zaman ısıtmayın. Silindirleri 45 C üzerindeki sıcaklıklara maruz bırakmayın. Basınçlı gaz silindirlerini mekanik şoklara maruz bırakmayın. Silindir kullanılmadığı zaman vanasını kapalı tutun. Boş silindirlerin vanasını kapatın ve vana koruyucu kapağını yerine takın. Basınçlı gaz silindirlerini iyi havalandırılan yerlerde, tercihen açık havada depolayın. Silindirleri baş yukarı olacak şekilde depolayın ve devrilmelerini önlemek için sabitleyin. Boş ve dolu silindirleri ayrı ayrı depolayın. Dışarıda depolanan silindirleri güneş ışığından koruyun. Oksijen ve yanıcı gaz silindirlerini ayrı ayrı depolayın (Aralarında en az 6 m. mesafe olmalıdır.). Yanıcı gaz silindirlerini diğer yanıcı maddelerden uzakta depolayın. Depolanmış silindirleri kaçaklara karşı düzenli olarak kontrol edin. Borular, hortumlar ve ara parçalar gibi tüm malzemeler kompresörün maksimum çalışma basıncına uygun olmalıdır. Basınçlı hava hatlarını, maksimum çalışma basıncını gösterecek şekilde tanımlayın. Hortumları, çalışanların takılıp düşmelerine neden olmaması için yürüme yollarından çekin. Hortumların uç noktalarını, kaza sebebiyle kopma veya kesilme durumunda savrulmayı önlemek için, sabitleyin. Herhangi bir pnömatik alet sökülmeden önce havayı kesin ve alet içindeki havayı boşaltın. Basınçlı havayı, çalışanların elbiselerinden veya cildinden kir ya da toz temizlemek için kesinlikle kullanmayın ve çalışanlara doğrultulmayın. Ekipman temizliğinde basınçlı hava kullanan personel tarafından büyük tip gözlük (google), yüz kalkanı ya da diğer göz koruyucu ekipman kullanın. Pnömatik aletlerin kullanılması sırasında statik elektrik oluşabilir. Bu tür aletleri; yakıt, parlayıcı buhar veya patlayıcı atmosfer bulunabilecek yerlerde kullanılmadan önce topraklayın. 6

7 Hava hatlarını yüksek kalite malzemeden yapın ve sağlam bir şekilde sabitleyin. Hava hatlarında yalnızca standart bağlantı parçaları kullanın. Hortumların bükülmesini ve kırılmasını önleyin. Kullanımdan önce, hortumların boru çıkışlarının uygun şekilde sabitlendiğinden emin olmak için hortumları kontrol edin. Vanaları, göstergeleri ve regülatörleri kompresöre; çalışmayı engellemeyecek şekilde takın. Donma sıcaklığının altındaki sıcaklığa maruz kalabilecek vanaları, üzerlerinde su birikmeyecek şekilde yerleştirin. Donmuş vanaları kullanmadan önce çözün ve kurutun Radyasyon ile Çalışırken Radyoaktif kaynaklar ile çalışırken bilinmesi gereken en önemli husus radyasyon uyarı işaretleridir. Standart radyasyon uyarı işareti; sarı arka plan üzerinde siyah ya da morumsu kırmızı renkte tri-foil sembolü bulunan işarettir (Şekil 1). Bununla birlikte eski uyarı işaretinin görevini yerine getirememesinden dolayı başka bir uyarı sembolü daha kullanılmaya başlanmıştır. Şekil 1. Radyasyon uyarı işaretleri Radyasyon uyarı işareti radyoaktif maddelerin depolandığı dolap, kabin vb. yerlerin üzerinde bulunmalıdır. 7

8 Aşağıda radyoaktif malzemeler ile çalışırken uyulması gereken kurallar verilmiştir: Laboratuvarda deneye başlamadan önce dozimetrinizi takın. Çalışmaya başlamadan önce dozimetrinizi ve alan dedektörlerini kontrol edin, bunların çalıştığından emin olun. Laboratuvarda radyoaktif malzemenin kullanıldığı ya da depolandığı yerleri sürekli temiz tutun. Böylece radyasyonun kazara vücuda girmesi engellenmiş olacaktır. Laboratuvar ortamına Bölüm Başkanı ndan onay almadan hiçbir ziyaretçi almayın. Bilmediğiniz bir maddeyi Bölüm Başkanı izni olmadan laboratuvara sokmayın. Radyoaktif malzeme ile çalıştıktan sonra ellerinizi gözünüze ya da yüzünüze sürmeyin mutlaka ellerinizi ve kollarınızı yıkayın. Radyoaktif malzeme ile çalışırken yiyecek ya da içecek tüketmeyin. Avuç içinde ya da bileklerin altında açık yara bulunuyorsa radyoaktif malzemeler ile çalışmayın. Aktivitesi saniyede birkaç yüz sayımı geçen radyoaktif malzemeler ile çalışırken eldiven kullanın. Gama kaynaklarıyla ve uçucu olan kaynaklarla çalışırken ve benzeri durumlarda kurşun önlük, maske ve koruyucu ayakkabı kullanın. Masa ve tezgah yüzeyleri pürüzsüz ve kimyasallara dayanıklı malzemeden üretilmelidir. Çalışma yüzeyi üzerine soğurucu kağıt serin. Çalışma tamamlandığında deney alanını temizleyin, atık bulunuyorsa bunların uygun olarak bertaraf edilmesine özen gösterin ve deneyde kullandığınız ekipmanın yerine geri konduğundan emin olun. Laboratuvarda çalışırken alan dedektöründe gösterilen değerlere ve üzerinizde bulunan dozimetrelerdeki değerlere dikkat edin. Bu değerler insan sağlığına zarar verebilecek seviyeye ulaşırsa hemen laboratuvar sorumlusuna durumu bildirin. Acil durum eylem planının ve laboratuvarda kullanılan kaynakların lisansının el altında olduğundan emin olun. Laboratuvardan çıkarken radyoaktif kaynakları zırhlı ve güvenli kaynak dolabına koyun. 8

9 Laboratuvarda kaynakları taşıyabilecek ya da kaynaklara zarar verebilecek evcil ya da evcil olmayan hayvanları bulundurmayın Laboratuvardan Çıkarken Laboratuvar güvenliğini sağlayacak kontrolleri (kapatılması gereken cihazları kapatın, gerekiyorsa fişlerini çekin, cam ve kapıları kapatın, v.b.) yapın. Laboratuvardan çıkmadan önce gaz vanalarının, muslukların kapalı olduklarından emin olun ve gereksiz ışıkları söndürün. Laboratuvar dışına laboratuvarda kullanılan önlük, eldiven vb. ile çıkmayın Kimyasalların Etiketlerinin Okunması Laboratuvarda çalışan kişiler öncelikle kendi, daha sonrada çalışma arkadaşlarının güvenliğinden sorumludur. Bu nedenle kimyasallar ile çalışılırken o kimyasal hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Bir kimyasal hakkında en hızlı bilgiye üzerindeki etiketten ulaşılabilir. 9

10 Şekil 2. Kimyasal Etiketi ( Etiket üzerine kimyasalın tehlike sembolü (risk piktogramları), içerdiği risk, alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Bir kimyasal hakkında daha detaylı bilgiye malzeme güvenlik bilgi formundan (MSDS) sahip olunabilir. Bu bilgi formu içerisinde aşağıda belirtilen başlıklar yer almaktadır. Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı Bileşimi/İçeriği hakkında bilgi Tehlikelerin tanıtımı İlk yardım önlemleri Yangınla mücadele tedbirleri Kaza sonucu yayılma önlemleri Depolama Kişisel korunma Fiziksel ve kimyasal özellikleri Kararlılık ve tepkime Toksikoloji bilgileri Ekolojik bilgiler Bertaraf etme bilgileri Taşımacılık bilgisi 10

11 Mevzuat bilgisi Diğer bilgiler MSDS bilgilerine kimyasalın katalog numarası girilerek internet üzerinden kolayca ulaşılabilinir. Meck firmasının ana sayfasından Türkçe MSDS bilgileri de bulunmaktadır. Site/tr_TR/-/TRY/ViewSearch-SearchFormMSDS 11