Kırklareli. Bartın. Kastamonu. İstanbul. Zonguldak. Karabük. Yalova. Adapazarı Bolu. Çankırı. Bilecik. Bursa. Ankara. Kırıkkale. Balıkesir.

Transkript

1 TÜRKİYE NİN NÜFUS ÖZELLİKLERİ VE NÜFUS HAREKETLERİ TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ - Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı - Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı - Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı - Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu - Türkiye nin Kır ve Kent Nüfusu TÜRKİYE DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ - Türkiye de Nüfus Sayımları - Türkiye de Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı - Nüfus Yoğunluğu TÜRKİYE DE GÖÇLER - İç göçler - Dış Göçler Edirne Tekirdağ Çanakkale Kırklareli Balıkesir Yalova Bursa İstanbul Kütahya Eskişehir Bartın Zonguldak İzmit Düzce Adapazarı Bolu Bilecik Karabük Ankara Kastamonu Çankırı Kırıkkale BÖLÜM 9 Manisa İzmir Uşak Afyon Konya Aksaray Aydın Denizli Isparta Muğla Burdur Antalya Karaman

2

3

4 NÜFUS YOĞUNLUĞU Bir ülke veya bölgedeki toplam nüfusun o ülke veya bölgenin yüz ölçümüne oranına nüfus yoğunluğu denir. 3 türlü nüfus yoğunluğu vardır: Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Sınırları belli bir sahada yaşayan toplam nüfusun, o sahanın yüz ölçümüne bölünmesiyle en basit nüfus yoğunluğu kavramı olan aritmetik nüfus yoğunluğu elde edilmektedir. Toplam Nüfus Aritmetik N.Y.= Toplam Alan Türkiye genelinde 11 yılında km² ye düşen kişi sayısı 97 kişiyken 12 yılında 98 kişi olmuştur. Aritmetik nüfus yoğunluğu, coğrafî bölgelerimiz arasında farklılık gösterir. Aritmetik nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu bölge Marmara, en az olduğu bölge ise Doğu Anadolu'dur. Aritmetik nüfus yoğunluğu sabit değildir. Türkiye de de dünyada olduğu gibi doğumlara, ölümlere, ekonomik faaliyetlere ve göçlere bağlı olarak sürekli olarak değişmektedir. Örneğin, tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı dönemde Çukurova, Rize, Ordu ve Giresun gibi alanlar ile turizim faaliyetlerine bağlı olarak Ege ve Akdeniz kıyılarında yaz mevsiminde artış göstermektedir. Aynı şekilde kış turizmine bağlı olarak belirli alanlarda da nüfus yoğunluğu artabilmektedir. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Tarımsal yoğunluk, bir yerde geçimini tarım sektöründen sağlayan çiftçi nüfusun işlenebilen tarım alanlarına oranını ifade eder. Tarımsal Nüfus Tarımsal N.Y.= Tarım Alanı Tarımsal nüfus yoğunluğu, yer şekillerinin engebeli olduğu yerlerde tarım alanları az olduğu için fazla, yer şekillerinin düz olduğu yerlerde tarım alanları geniş olduğundan azdır. Tarım alanlarının az olduğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleri nde tarımsal nüfus yoğunluğu yüksektir. Tarım alanlarının geniş yer kapladığı İç Anadolu Bölgesi ile Trakya'da tarımsal yoğunluk Türkiye ortalamasının altındadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi'nin geniş bir kesiminde ise tarımsal yoğunluk Türkiye ortalaması civarındadır. Rize, Artvin ve Hakkâri gibi kırsal nüfusun fazla, tarım topraklarının az olduğu engebeli sahalarda tarımsal nüfus yoğunluğu fazla, Konya, Şanlıurfa ve Edirne gibi geniş tarım alanlarının bulunduğu illerde ise tarımsal nüfus yoğunluğu azdır. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Fizyolojik yoğunluk, bir ülkedeki genel nüfusun tarım topraklarına oranını ifade eder. Toplam Nüfus Fizyolojik N.Y.= Tarım Alanı Bilgi Köşesi Fizyolojik yoğunluk, ülke nüfusu ile tarım alanları arasındaki ilişki konusunda bilgi verir. Tarım arazilerinin toplam nüfusumuzun ne kadarını beslediğini fizyolojik yoğunluk ortaya koymaktadır. Bu yoğunluk, aritmetik yoğunluğa göre daha gerçekçidir. Ancak, nüfusun tamamının tarım sektöründe çalıştığı gibi yanıltıcı bir yönü vardır. Çünkü, hiçbir yerde ülke nüfusunun tümü, sadece tarımla uğraşmaz. Tarım topraklarının az olduğu Doğu Karadeniz Bölümü ve Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde fizyolojik nüfus yoğunluğu yüksektir. İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile Orta Karadeniz Bölümü'nde bu yoğunluk Türkiye ortalamasının altındadır. Marmara ve Ege bölgelerinde ise fizyolojik nüfus yoğunluğu Türkiye ortalaması civarındadır. Fizyolojik yoğunluk genel olarak tarım arazileri geniş, nüfusu az olan yerlerde az; tarım alanları dar, nüfusu fazla olan yerlerde ise yüksektir. Kırklareli Edirne Tekirdağ Çanakkale Balıkesir Manisa İzmir Aydın Muğla Yalova Bursa İstanbul Kütahya Uşak Denizli İzmit Bilecik Düzce Adapazarı Bolu Afyon Isparta Burdur Antalya Bartın Zonguldak Eskişehir Karabük Ankara Konya Kastamonu Çankırı Kırıkkale Kırşehir Aksaray Karaman Mersin Sinop Çorum Nevşehir Niğde Yozgat Amasya Samsun Kayseri Tokat Osmaniye Adana Hatay Sivas Ordu Kahramanmaraş Gaziantep Kilis Rize Trabzon Giresun Gümüşhane Bayburt Malatya Adıyaman Erzincan Elazığ Tunceli Şanlıurfa Bingöl Mardin Artvin Erzurum Muş Diyarbakır Siirt Batman Ardahan Bitlis Şırnak Kars Ağrı Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ Türkiye Nüfus Yoğunluğu (kişi / km²) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 12 sonuçlarına göre hazırlanmıştır. Iğdır Van Hakkâri

5 TÜRKİYE DE NÜFUSUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ Türkiye Nüfusunun Yaş Yapısının Değişimi ( ) NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI 1935 Bilgi Köşesi Nüfusun yaş yapısı, nüfusu belirleyen temel faktörler olan doğurganlık, ölüm ve göçten doğrudan etkilenmektedir. Çünkü, yaş grupları nüfusun genel yapısı ve ülkedeki doğurganlık oranı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Ayrıca, çalışma çağındaki nüfusun tespiti ile iş, eğitim, sağlık vb. ihtiyaçların belirlenmesinde ve geleceğe yönelik çeşitli planlamaların yapılabilmesinde önemli rol oynar. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısının özet bir göstergesi olan nüfus piramitleri ülkelerin demografik yapıları hakkında önemli bilgiler sağlayan araçlardır. Türkiye nin yılları arasındaki nüfus piramitleri incelendiğinde; Türkiye nin yüksek doğurganlık hızından düşük doğurganlık hızına geçişini net olarak görmek mümkün olmaktadır yılından başlayarak 1975 yılına kadar sürekli olarak doğurganlık hızının yüksek olduğu gösteren geniş tabanlı nüfus piramitleri, 198 li yıllardan itibaren doğurganlık hızının düşmeye başladığı, tabanı gittikçe daralan nüfus piramitlerine sahip olduğu görülmektedir yılı ve sonrasında yaş grubunun toplam nüfus içindeki payı yaş grubundan; yaş grubunun payı da -14 yaş grubundan belirgin şekilde daha azdır. Bu durum, doğurganlık seviyesinin hızlı bir şekilde azaldığını göstermektedir. li yıllardan itibaren ise genç yaş gruplarının toplam nüfus içindeki paylarının birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir. Cumhuriyet in. yılının kutlanacağı 23 yılında ise Türkiye nüfusunun yaş yapısının, durağan nüfusların yaş yapısına benzer olacağı düşünülmektedir. Bu durum, nüfus büyüklüğünün bu yıllardan başlayarak yavaş yavaş olarak durağanlaşacağına işaret etmektedir. Piramitlerinden yola çıkarak Türkiye deki yaşlı nüfusun değişimi hakkında da ipuçları elde etmek mümkündür. Yaşlı nüfus giderek artmaktadır. Bunu, 197 lere kadar nüfus piramitlerinin tabandan başlayarak çok hızlı bir şekilde daralması ile 65 ve daha üstü yaşlara ulaşabilen nüfusun payının zaman içinde artması şeklinde açıklayabiliriz yılına kadar nüfusun ancak yüzde 3/4 ü 65 ve üstü yaşlarda iken, günümüzde bu oranın 7 nin üzerine çıktığı; 23 yılında ise seviyesine yaklaşacağı tahminleri yapılmaktadır.

6 Türkiye nin nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde ( nüfus piramidi); Yaş piramidinin taban kesimi nispeten geniştir. Piramit, ortalarından (olgun nüfus) itibaren yukarı Yaş 25.5 Türkiye Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (12) doğru (yaşlı nüfus) sivrilmektedir. Bu durum, Türkiye de genç nüfusun fazlalığını, yaşlı nüfusun ise azlığını göstermektedir. Önceki yıllara kıyasla piramidin tabanı ile tavanı arasındaki oransal farkın azaldığı görülür. Bu Yaş 67.3 durumun nedeni son yıllarda nüfus artış hızının düşmesidir. Bilgi Köşesi Türkiye de nüfusun yarısından fazlası yaş grubu içinde yer almaktadır. Buna göre, nüfusun yarısından fazlasını ekonomik bakımdan aktif nüfus (çalışabilir) oluşturmaktadır. Bu oran, üretime katkıda bulunabilecek büyük bir iş gücü potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Kırsal kesimdeki nüfusun hızlı artışına bağlı olarak özellikle çalışma çağındaki nüfusun kırsal kesimden kentlere doğru göç etmesi nedeniyle, yaş grubundaki nüfusun oranı, kentlerde kırsal kesimden daha yüksektir. Türkiye de nüfusun yaklaşık 1/3 ü -14 yaş grubunda yer alır. Bu oran, Türkiye nüfusunun genç bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Nüfusunun yarısı -25 yaş arasındaki çocuk ve genç nüfustan oluşmaktadır. Türkiye de nüfusun üçüncü yaş grubunu 65 yaş ve üzerindekiler oluşturmaktadır. Türkiye deki yaşlı nüfus oranı geçmiş yıllara göre artma eğilimi içindedir. Bunda tıptaki gelişmelerin ve yaşam düzeyinin yükselmesinin etkisi büyüktür. ÇALIŞAN NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI Çalışma çağındaki nüfus dilimi içinde bulunan ve belirli bir işi olan nüfusa çalışan nüfus veya aktif nüfus denir. Çalışma çağındaki nüfus dilimi içerisine girdiği hâlde işi olmayan nüfusa da iş gücüne dahil olmayan nüfus veya işsiz nüfus adı verilmektedir. Ülkelerin gelişmişlik ölçütlerinden biri de toplam nüfus içindeki aktif nüfus oranı ve aktif nüfusun faaliyet kollarına göre dağılımıdır. Bu konuda belirleyici olan faaliyet kolları tarım (birincil), sanayi (ikincil) ve hizmet (üçüncül) sektörüdür. İş Gücüne Katılanlar 52 Türkiye de İş Gücüne Katılma Oranı 12) İş Gücüne Katılmayanlar 48 E r k e k 72 Türkiye de Cşinsiyet Durumuna Göre İş Gücüne Katılma () K a d ı n 28 Sanayi 26.2 Hizmet 48.6 Tarım 25.2 Türkiye de aktif nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı Tarım sektöründe çalışanların oranı Cumhuriyet in ilk yıllarından bu yana sanayileşme, hızlı kentleşme ve hizmet sektöründeki gelişmelere bağlı olarak giderek azalmıştır. Günümüzde tarımda çalışanların oranı yaklaşık 25,2 dir. Bu oranın yakın gelecekte tarımda modern yöntemlerin yaygınlaşması ve sanayileşmenin gelişmesine bağlı olarak daha da azalacağı tahmin edilmektedir. Türkiye de çalışan nüfusun en yüksek olduğu ikinci faaliyet kolu hizmet sektörüdür. Günümüzde hizmet sektöründe çalışanların oranı yaklaşık 49.6 dur. Hizmet sektöründe çalışanların oranında son yıllarda büyük bir artış yaşanmıştır. Kırsal kesimden ve tarım sektöründen ayrılarak kentlere göç eden nüfusumuzun önemli bir bölümü hizmet sektöründe toplanmıştır. Türkiye de hizmet sektöründeki bu toplanmanın başlıca nedeni; sanayileşme hızının yüksek olmamasıdır. Çalışan nüfusun en fazla olduğu ikinci sektör sanayi sektörüdür. Bu sektörde çalışanların oranı 26.2 dir. 373

7 NÜFUSUN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI Her ülkenin nüfus yapısı farklı olduğundan kadın ve erkek nüfus oranları ülkeden ülkeye değişmektedir. Ayrıca, ülke içinde de kadın ve erkek nüfusun oranı farklılık göstermektedir. Türkiye de de herhangi bir ülkenin nüfusunda olduğu gibi kadın ve erkek oranları arasındaki farklılığın başlıca nedenleri; doğumlar, ölümler, göçler ve savaşlardır. Doğumlarla nüfusa katılan kız veya erkek bebek sayısı kuşkusuz nüfusun cinsiyet dağılımını etkiler. Yaşlı nüfusta kadınlarda ölüm oranının erkeklere göre daha düşük olması da kadın ve erkek nüfus oranını etkilemektedir. Bir ülkede kadın ve erkek oranını etkileyen faktörlerin başında savaşlar ve göçler gelmektedir. Savaşa genellikle erkek nüfus katıldığı için bu Bilgi nüfusta Köşesi kayıp da fazla olmaktadır. Yine başka ülkelere göç veren ülkelerde de benzer durum vardır. Ülke dışına çalışmak üzere daha çok erkek nüfus göç eder ve bu da toplam nüfus içindeki erkek nüfus oranını düşürür. Ülke içindeki göçlerde ise genellikle göç alan yerlerde özellikle kentlerde erkek nüfus oranı, kadın nüfus oranına göre daha fazladır. Örneğin, Ege ve Marmara Bölgeleri ndeki illerimizin çoğunda erkek nüfus daha fazladır. Göç veren yerlerde genel olarak kadın nüfusun oranı daha yüksektir. Örneğin, Doğu Karadeniz Bölümü ile Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri nin bazı illerinde kadın nüfus fazla, erkek nüfus azdır. Cinsiyete Göre Nüfus Nüfus () 6 İlk nüfus sayımının yapıldığı 1927 de 5 kadınların sayısı erkeklerin sayısından daha fazladır. Bunda Türkiye nin savaştan yeni çıkmış bir ülke olmasının rolü büyüktür. Bu tarihten sonra erkek nüfus artmaya başlamış, döneminde kadın ve erkek nüfus oranı eşitlenmiştir. 12 yılında Türkiye nin N ü f u s S a y ı m Y ı l l a r ı toplam nüfusu kişidir. 199 nüfusun oranı 5,2 ( kişi), kadın nüfusun oranı ise 49,8 ( kişi) olarak gerçekleşti. Yani Türkiye nin kadın-erkek nüfusu birbirine hemen hemen eşit durumdadır. Bunun başlıca nedeni kadınlarda yaşam süresinin erkeklere göre daha uzun olmasıdır. Türkiye de dışarıdan göç alan İstanbul, Ankara, İzmit, Antalya, Bursa, İzmir gibi merkezlerde erkek nüfus fazla iken dışarıya göç veren Trabzon, Tokat, Rize, Artvin, Yozgat gibi merkezlerde kadın nüfusu daha fazladır. TÜRKİYE NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMU Bir ülkenin gelişmişlik düzeyini saptarken eğitim en temel ölçüttür. Türkiye de okur yazarlık oranı gittikçe artmakla birlikte, hâlâ istenen düzeyde değildir. Okur yazar olmayan Okur yazar Türkiye de okur-yazar oranının dağılışı, coğrafi bölgelerimize göre farklılık gösterir. Okuma yazma oranı gelişmişliğin fazla olduğu batı kesiminde Türkiye ortalamasının üzerindedir. Marmara, İç Anadolu ve Ege, okuma yazma oranının Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine oranla yüksektir. Okuma yazma bilmeyenler Okuma yazma bilenler yılı verilerine göre, okuma yazma bilmeyen 5, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 7 oranında nüfusumuz var. İlkokul mezunu oranı 28. İlköğretim diplomasına sahip olanların oranı 21, 5 ortaokul veya dengi okul mezunumuz, lise veya dengi okul mezunumuzun oranı 22 dir. Yüksekokul veya fakülte mezunlarının oranı 11, Yüksek lisans ve doktora yapan nüfusun oranı 1 dir. 374

8 TÜRKİYE DE KIR VE KENT NÜFUSU Türkiye de kentsel ve kırsal nüfusun yıllara göre dağılımı Kent Kır Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusumuzun büyük bir kısmı kırsal kesimde yaşıyordu de ülkemizin toplam nüfusu 13,6 milyondu. Toplam nüfusun 76 sı (.3 milyon) kırsal nüfus, 24 ü (3,3 milyon) kentsel nüfustu. 198 yılına kadar kırsal nüfus, kentsel nüfusa göre daha fazladır yılına kadar sürekli artış gösteren kent nüfusunun oranı bu tarihten itibaren kır nüfusundan daha fazla bir orana ulaşmıştır. Bunda kentsel nüfusun doğal artışına ek olarak köylerden kentlere Bilgi Köşesi 3 doğru gerçekleşen hızlı göç hareketinin de etkisi vardır. nüfus sayımına göre 74 milyon olan toplam nüfusumuzun 76 sını (56 milyon) kentsel nüfus, 24 ünü (18 milyon) kırsal nüfus oluşturmaktadır. Bu durum sanayileşme ve ekonomik gelişmenin bir sonucudur. Türkiye de kentleşmenin coğrafi bölgelerimizin her birinde farklı oranlarda olduğu görülür. Göçlerin sanayi, ticaret ve ulaşımın geliştiği belirli bölgelerimizdeki kentlere yönelmesi sonucunda bazı bölgelerimizdeki kentli nüfus oranı aşırı derecede artmaktadır. Kentsel nüfus oranının en yüksek olduğu bölgemiz, Marmara dır. sayımına göre bu bölgemizde yaşayan nüfusun 8 den fazlası kentlerde oturmaktadır. Kentleşmede ikinci sıradaki bölgemiz İç Anadolu dur. İç Anadolu Bölgesi ni sırasıyla Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri izlemektedir. Kent nüfusunun en az olduğu bölge, Doğu Anadolu dur. Buna karşılık kentsel nüfus oranının en az olduğu bölge Karadeniz dir. TÜRKİYE DE GÖÇLER Türkiye de göçleri iç göçler ve dış göçler olarak ikiye ayırabiliriz. A) İÇ GÖÇLER İç göç, ülke içinde nüfusun yer değiştirme olayıdır. Bir bölgeden başka bir bölgeye, bir şehirden başka bir şehre sürekli veya geçici bir şekilde insanların hareket etmeleridir. Bir ülkedeki iç göçlerde ülke nüfusu değişmez. İç göçle birlikte bölgelerin ya da illerin nüfus oranı değişir. İç göçlerle bir ülkenin toplam nüfusunda değişme olmaz. Sadece, bölgelerin ve illerin nüfusunda artma ya da azalma meydana gelirken aynı zamanda ülke içinde nüfusun dağılış dengesi de bozulabilir. Göçlerin nedenleri çekici ve itici nedenler olarak düşenebiliriz. Türkiye nin özel şartları düşünüldüğünde iç göçü meydana getiren itici nedenleri şöyle sıralayabiliriz: a) Hızlı nüfus artışı: Özellikle kırsal kesimde doğurganlığın fazla olması nedeniyle nüfus artış hızı yüksektir. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanların ailelerini beslemekte yetersiz kalmaları gelir düzeyleri arttırmak istemelerine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra tarımsal faaliyetlerde geçimini sağlayan insanlar iş bulamamaktadırlar. b) Kırsal kesiminde görülen işsizlik: Türkiye de tarımsal toprakların miras yoluyla bölünmüş olması ve makineleşme sonucunda tarımsal iş gücünün önemli bir kısmı işsiz hale gelmesine neden olmuştur. Tarım üretiminin verimli olmayışı, üretimin doğal olaylara doğrudan bağlı olması tarımdan bir kaçış yaşanmasına neden olmaktadır. Ekilebilecek arazilerin küçüklüğü yanında artık bölünemeyecek hale gelmesi de tarımdan kaçışı hızlandırmaktadır. c) Eğitim durumunda ve hayat tarzında görülen iyileşme ve ilerleme: Eğitim düzeyinin yükselmesi ve özellikle de yüksek öğretim kurumların ilk zamanlarda belli metropol kentlerde yoğunlaşması, bu dönemlerden sonra ise nitelik olarak metropollerdeki yüksek öğrenim kurumlarının önemini koruması, eğitimli iş gücünün hem görüp alıştığı hayat tarzını terk etmesini güçleştirmekte, hem de geldikleri illerdeki hayat tarzı ve iş imkanları, onların taleplerine cevap verememektedir. Bu yolla da göç veren iller, sadece eğitimsiz iş gücünü değil, yüksek vasıflı, kalkınmalarının itici gücü olan iş gücünü de kaybetmektedir

9 d) Tarımda makineleşme: Entansif tarımda, makineleşme olmasa bile işsizlik açığa çıkabilmektedir. Nitekim tütün, fındık gibi ürünlerin üretilmesinde küçük işletmelerde, nüfus artışı nedeniyle ailenin bazı bireyleri işsiz kalmaktadır. e) Eğitim yoluyla meslek edinme: Meslek liselerinin ve hizmet sektörüne yönelik yüksek öğretim kurumlarının artması vasıflı bir iş gücü grubu oluşturmuştur. Bu iş gücü grubunun hem coğrafi hareketliliği hem de iş devri yükselmektedir. Vasıflı elemanlar iş gücü piyasasından daha haberdar ve daha bilinçli olarak yararlanmaktadır. Ayrıca, gelişen teknolojiler de artık vasıflı elemana hitap etmekte bu tür elemanların yoğunlukta olduğu yerlere kurulmakta ve diğer alanlardaki nitelikli iş gücünü de çekmektedir. f) Refahın artışı: Refah artışını, toplumsal refah ve bireysel refah olarak iki türlü değerlendirmek mümkündür. Toplumsal refahın artmasıyla birlikte bireylerin gelir düzeyleri artmakta; artık sadece yiyecek, giyecek, barınak gibi temel insani ihtiyaçları yanında sosyal ve kültürel Bilgi Köşesi ihtiyaçları da gidermek için çabalamakta ve buna bir fon ayırabilmektedir. Bu sosyal ve kültürel etkinlikler beklentileri artırabildiği gibi, göç hareketliliğini de arttırmaktadır. g) Kan davaları: Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çözümlenemeyen toplumsal sorunlardan biri de kan davalarıdır. İnsanlar can güvenliği için bazen mallarını dahi bırakarak göç etme eğilimine girebilmektedir. h) Geniş aile otoritesinden kurtulma eğilimi: Geniş ailenin oluşturduğu toplumsal baskı ve kontrol mekanizması, törelerin ağırlığı, özellikle eğitimli gençlerin bazen tek, bazen de eşleriyle birlikte göç etmelerine neden olmaktadır. k) Mevsimlik göçler: Özellikle tarımsal alanların hasat dönemlerinde iş gücü ihtiyacını karşılayan mevsimlik göçler, insanlara bir hareketlilik hissi verdiği gibi, göçle görülen yerlerin şartları ve imkânları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktadır. Mevsimlik göçler, eğer daha cazip şartların oluştuğu kanaati olursa, yerleşik hale dönüşmektedir. l) Doğal afetler: Bu tür olaylarda insanlar toplu olarak iskan imkânına kavuşturulsa bile, bireysel ve psikolojik nedenlerle insanların bir kısmı toplu iskan yerine, daha değişik yerlere göç etmeyi tercih edebilmektedir. m) Çocuklar için daha iyi bir eğitim isteği: Özellikle tarım kesiminde çalışanların ve düşük eğitim seviyesine sahip insanların kendi gerçekleştiremedikleri toplumsal hareketliliği, çocuklarında gerçekleştirme arzuları ile birlikte, eğitim olanaklarının yurt düzeyine sayısal ve niteliksel olarak dengeli dağılmaması göçü hızlandırmaktadır. n) Siyasi sebepler, terör ve mezhepsel çekişmeler: 199 ların başından itibaren toplumumuzun yasadışı terör olayları, insanlarımızın bu bölgelerden bazen terör korkusuyla, bazen de güvenlik gerekçesiyle devlet tarafından belli noktalarda toplanması da iç göçü artıran bir etki yaratmıştır. Türkiye nin güneydoğusundaki güvenlik durumu, aynı bölge içindeki daha güvenli yerlere (kentlere) ve çoğu kez İstanbul kadar uzak olan diğer bölgelerdeki kentlere hareket etmeyi teşvik etmiştir. o) Devletin kamulaştırma faaliyetleri: Baraj, yol ve tünel gibi nedenlerle arazilerin devlet tarafından kamulaştırılması, insanların kendi istek ya da devletin yardımıyla göç etmelerine neden olmaktadır. Türkiye nin özel şartları düşünüldüğünde şehirlere göçü meydana getiren çekici nedenleri şöyle sıralayabiliriz: Şehirlerde iş olanaklarının daha fazla olması, Şehirlerde iş gücüne duyulan gereksinimin fazla olması, Eğitim olanaklarının daha fazla olması, Sağlık hizmetlerinin daha fazla gelişmiş olması, Kültürel ve sosyal etkinliklerin daha fazla olması, Alt yapı hizmetlerinin daha fazla olması, Yaşam standartının daha yüksek olmasıdır. 376

10 İç göçler, süre açısından düşünülürse, sürekli ve mevsimlik göçler olmak üzere ikiye ayrılır. 1) Sürekli İç Göçler Ülke içerisinde yer değiştiren insanların, göç ettikleri yerlere yerleşmesiyle gerçekleşir. Türkiye de, Cumhuriyet in başlangıcından günümüze kadar, özellikle kırsal alanlardan kentlere doğru hızlı bir göç olayı görülmektedir. Net göç: Belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise net göç negatiftir. Net göç hızı: Göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır. Bilgi Köşesi Edirne Tekirdağ Çanakkale İzmir Kırklareli Balıkesir Manisa Aydın Muğla Yalova Bursa İstanbul Kütahya Uşak Denizli İzmit Düzce Adapazarı Bolu Bilecik Afyon Isparta Burdur Antalya Bartın Zonguldak Eskişehir Karabük Ankara Konya Kastamonu Çankırı Kırıkkale Karaman Kırşehir Aksaray Mersin Sinop Çorum Nevşehir Niğde Yozgat Amasya Samsun Kayseri Tokat Osmaniye Adana Hatay Sivas Ordu Kahramanmaraş Gaziantep Kilis Rize Trabzon Giresun Gümüşhane Bayburt Malatya Adıyaman Erzincan Elazığ Tunceli Şanlıurfa Bingöl Artvin Erzurum Diyarbakır Siirt Batman Mardin Muş Ardahan Bitlis Şırnak Kars Ağrı Iğdır Van Hakkâri Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ Türkiye de Net Göç (TUİK 11-12) Göç Alanlar Göç Verenler + + (19-15) + (14 - ) + (9-5) + (4 - ) - (19-15) - (14 - ) - (9-5) - (4 - ) Göçlerin uzun yıllar ortalaması dikkate alınırsa Türkiye nin doğusunda yer alan bölgelerden, sosyo-ekonomik bakımdan daha gelişmiş batı bölgelerine doğru yöneldiği gözlenmektedir. Marmara ve Ege Bölgesi net göçü pozitif olan bölgelerin başında gelirken, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri net göçü negatif olan bölgeleri oluşturmaktadır. İstanbul ve Ankara illeri, net göç eden nüfus büyüklüğü itibarıyla ilk sıralarda yer almışlardır. Sıraları değişmekle birlikte Bursa, İzmir, Kocaeli, Ankara, Antalya illeri de net göç eden nüfusu en fazla olan ilk sıralar arasında yer almışlardır. Yoğun göç alan 14 il: İstanbul, Ankara, Antalya, Ordu, İzmir, Adana, Tekirdağ, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Eskişehir, Isparta, Karabük ve Kocaeli dir. İç göç, ülkemizde özellikle sanayileşmiş merkezlere daha fazla olmaktadır. Yıllardır İstanbul, Ankara ve İzmir illeri aldığı göçün büyüklüğü itibarıyla daima ilk sıralarda yer almıştır. Aldığı göçten daha fazla göç veren iller arasında ise, döneminde de Ağrı, Diyarbakır, Adana, Erzurum, Muş ve Şanlıurfa illeri ilk sıralarda yer almaktadır. Yoğun göç veren 19 il: Ağrı, Diyarbakır, Adana, Erzurum, Muş, Şanlıurfa, Adıyaman, Bitlis, Çorum, Hatay, Mersin, Kars, Kahramanmaraş, Mardin, Samsun, Siirt, Sivas, Yozgat ve Zonguldak tır. Göç Eden Nüfusun Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı 4.7 (1995-) Şehirden şehire, şehirden köye, köyden şehire, köyden köye olmak üzere dört değişik göç tipi bulunmaktadır. Türkiye de yerleşim birimleri arasındaki göçlerin temel özelliği göçlerin yarıdan fazlasının şehirden şehire göçler şeklinde olmasıdır. Bu durumun aksine, genellikle köyden kente 57.8 göçlerin daha yaygın olduğu şeklinde bir görüş hakimdir Şehirden şehire Köyden şehire Şehirden köye Köyden köye döneminde göç edenlerin 48,9 u şehirden şehire göç etmiş iken, sonraki dönemlerde şehirden şehire göç edenlerin oranı yükselmiş ve döneminde göçlerin 57,8 i şehirden şehire göç etmiştir. Köyden şehire göçlerin payında zaman içinde dalgalanmalar gözlenmekte ise de, döneminde göç eden kişilerin 17,5 i köyden şehire göç etmişlerdir. 377

11 BÖLÜM 9 COĞRAFYA Türkiye nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri 1. Türkiye nüfusunun yarıdan fazlası genç nüfustan oluşmaktadır. Buna göre, Türkiye nüfusu ile ilgili aşağıdakilerden hangisinin doğru olduğu söylenemez? A) Demografik yatırımlar azdır. B) Bağımlı nüfus fazladır. C) Nüfus artış hızı yüksektir. D) başına düşen çocuk sayısı Avrupa ülkelerine göre fazladır. E) Doğal kaynakları kullanma hızı fazladır. 2. Türkiye nüfusu 1927 de 13,6 milyon kişi iken 12 yılında 76 milyon kişiye ulaşmıştır. 85 yıllık süre içerisinde ülke nüfusu 5 kattan fazla artmıştır. Bu da Türkiye nüfusunun normalden daha fazla arttığını göstermektedir. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye nüfusunun hızlı artmasının nedenlerinden biri olarak gösterilemez? A) Doğurganlık hızının fazla olması B) Sağlık ve beslenme koşullarının iyileşmesi C) İşsizlik oranının fazla olması D) Salgın hastalıkların önlenmesi E) Yaşam düzeyinin yükselmesi Palme Yayıncılık Test 1 5. Türkiye de kentlerde kadın nüfusu erkek nüfusundan az iken, kırsal kesimde kadın nüfusu erkek nüfusundan fazladır. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırsal kesimde erkek iş gücüne duyulan ihtiyacın daha az olması B) Göç hareketliliğini yapan daha çok erkek nüfus olması C) Kentlerde kız çocuk ölümlerinin daha fazla olması D) Kırsal kesimde iş gücü olarak kadın nüfusa daha çok ihtiyaç olması E) Kırsal kesimde kız çocuk doğumlarının fazla olması 6. Türkiye de kent ve kır nüfusu dengeli olarak dağılmamıştır. Aşağıdakilerden hangisi kır nüfusunun fazla olduğu yerlerin genel özelliklerinden değildir? A) Aile başına düşen çocuk sayısının fazla olduğu yerlerdir. B) Devlet yatırımlarının yetersiz kaldığı yerlerdir. C) İş olanaklarının yetersiz olduğu yerlerdir. 3. Türkiye nin özel şartları göz önüne alındığında aritmetik nüfus yoğunluğu fazla olan coğrafi bölgemiz ile az olan coğrafi bölgemiz aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? En fazla En az A) Marmara Güneydoğu Anadolu B) Ege Doğu Anadolu C) Akdeniz İç Anadolu D) Marmara Doğu Anadolu E) Doğu Anadolu Karadeniz 4. Türkiye de genç nüfusun genel nüfus içerisindeki oranının yüksek olduğu bir ili için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Okur-yazar oranı düşüktür. B) Aile başına düşen çocuk sayısı fazladır. C) Tarım dışı ekonomik faaliyetler fazla gelişmemiştir. D) İkinci ekonomik faaliyetler gelişmemiştir. E) Demografik yatırımlara fazla ihtiyaç yoktur. D) Gelir kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerdir. E) Kuru tarım yönteminin yaygın olduğu yerlerdir. 7. Türkiye de 198 li yılların başına kadar kırsal nüfus kentsel nüfustan fazlayken bu dönemden sonra tersi olmuş kentsel nüfus kırsal nüfusu geçmiştir. Bu durumun en önemli nedeni kırsal kesimden kentlere olan yoğun göç hareketidir. Türkiye de kentsel nüfusun en fazla Marmara Bölgesi nde, en az ise Karadeniz Bölgesi nde olmasındaki temel faktör aşağıda verilenlerden hangisinin bu iki bölgedeki farklılığından kaynaklanmaktadır? A) Doğurganlık hızları B) İklim koşullarının farkı C) Yer şekilleri D) Sanayileşme hızları E) Tarımsal nüfus yoğunlukları A 2. C 3. D 4. E 5. B 6. E 7. D

12 8. Tarımla uğraşan nüfusun, tarım alanlarına bölünmesiyle tarımsal nüfus yoğunluğu bulunur. I IV II Buna göre, yukarıdaki Türkiye haritasında numaralandırılarak verilen alanların hangisinde tarımsal nüfus yoğunluğu daha fazladır? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. Aşağıdaki tabloda bazı kentlerin 11 yılında aldıkları ve verdikleri göç miktarları ile net göç durumları verilmiştir. İller Aldığı göç Verdiği göç Net göç İstanbul Ankara Şanlıurfa Diyarbakır Adana Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenirse yanlış olur? A) Göçlerle gelen insan sayısının en fazla olduğu kent İstanbul dur. B) Adana dan göç edenlerin sayısı Diyarbakır ın aldığı göç miktarının yaklaşık iki katıdır. C) Ankara nın aldığı göç miktarı, Şanlıurfa, Adana ve Diyarbakır ın toplamda aldığı göçten fazladır. D) İstanbul un verdiği göç miktarı diğer illerin toplamda verdiği göç miktarından daha fazladır. E) Nüfus değişimi en az olan kent Ankara olmuştur. V III Palme Yayıncılık 11. Türkiye nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde (12 verilerine göre); toplam nüfusun -14 yaş ini, yaş ünü, + 65 yaş ,2 sini oluşturmaktadır. Buna göre, aşağıdaki sonuçlardan hangisi söylenemez? A) Ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık 1/3 ü bağımlı nüfustan oluşmaktadır B) Ülkenin toplam nüfusunun yarısından fazlası çalışabilir nüfustan oluşmaktadır. C) Ülkede toplam nüfus içinde tüketici nüfusun oranı düşüktür. D) Ülke nüfusunun yaklaşı 1/ ununu yaşlı nüfus oluşturmaktadır. E) Ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık 1/4 ü genç nüfustan oluşmaktadır. 12. Türkiye de iç göçlerin bazıları mevsimlik olabildiği gibi çoğunluğu süreklilik gösterir. Buna göre, aşağıda verilen göç yönlerinden hangisi süreklilik bakımından diğerlerinden farklılık gösterir? A) Ardahan dan İstanbul a B) Hakkâri den Bursa ya C) Şanlıurfa dan Ordu ya D) Gümüşhane den Ankara ya E) Artvin den Kocaeli ne 13. Aşağıdaki illerin hangisinde nüfus artışında göçlerin payı daha azdır? A) İzmir B) Rize BÖLÜM 9 COĞRAFYA. İnsanların yaşadıkları yerden ayrılarak başka bir yere gitmesine göç adı verilir. Göçlerin nedenleri doğal olabileceği gibi beşeri faktörlerin de etkisi söz konusudur. Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de doğal faktörlerden gerçekleşen göçlerin nedenlerinden biri olamaz? A) Zaman zaman şiddetli depremlerin oluşması B) Kuraklığın yaşanması C) Heyelan olaylarının yaşanması D) Sağlık ve eğitim hizmetlerinin yetersiz kalması E) Sel ve su baskınları sonucu can ve mal kayıplarının yaşanması C) Bursa D) Ankara E) Kocaeli 14. Türkiye nin herhangi bir yöresinde tarımda çalışanların oranı yıldan yıla azalırken sanayi ve hizmet sektöründe çalışanların oranı sürekli artıyorsa, bu yöre için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Nüüfusu aldığı göçlerle artıyordur. B) Toplam nüfus içinde yaşlı nüfus oranı artıyordur. C) Doğal kaynak kullanım hızı artmıştır. D) Yöredeki yetiştirilen tarım ürünlerini diğer bölgelere satıyordur. 8. C 9. E. D 11. C 12. C 13. B 14. E 381

13 BÖLÜM 9 COĞRAFYA Türkiye nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri 1. Türkiye de köyden kente ve kentten kente göçlerin yaşanmasının nedenlerinden biri de turizm olgusudur. Türkiye nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, Akdeniz ikliminin etki alanının genişliği ve tarihi zenginliklerinin yoğunluğu, turizm faaliyetlerinin gelişmesini etkilemiştir. Kıyı bölgelerine nüfusun bir bölümü çalışmak ve ekonomik açıdan bir kazanç elde etmek için, diğer bir bölümü ise dinlenmek ve eğlenmek için göç etmektedir. Test 2 5. Aşağıdaki haritada bazı tarımsal nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bazı yerler gösterilmiştir. Aşağıdaki merkezlerden hangisi turizm amaçlı iç göç hareketliliğinin en fazla yaşandığı yerlere örnek olarak gösterilebilir? A) Antalya B) Tekirdağ C) Sinop D) Trabzon E) Artvin 2. Makineli tarım imkanlarının olmadığı ve emek gücü gerektiren tarım alanlarında iş gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Buna göre, aşağıda verilen illerden hangisi tarımsal faaliyetlere dayalı mevsimlik iç göçü daha fazla almaktadır? A) Balıkesir B) Kastamonu C) Edirne D) Konya E) Adana 3. Türkiye de yağış miktarının yeterli olduğu yerler genel olarak göç alır. Palme Yayıncılık Bu durum üzerinde aşağıda verilenlerden hangisi etkili olmamıştır? A) Yer şekillerinin engebeli olması B) Yağış miktarının yeterli olması C) Ekonomik yapının tarıma dayalı olması D) Tarım alanlarının küçük ve parçalı olması E) Tarımsal verimin çok yüksek olması 6. Bir yörede nüfus artışları, iş olanaklarının artışı ile sıkı bir ilişki içinde ise bu yöreye çevreden göçler fazla olmaktadır. Buna göre, paragrafta anlatılan durum aşağıdakilerden hangisi için örnek oluşturmaz? A) Bursa B) İzmir Aşağıda verilen alanlardan hangisi bu genellemeye uymaz? A) İstanbul B) Antalya C) İzmir D) Adana E) Rize 4. Türkiye de kırsal alandan kentlere doğru olan göç hareketliliği kentlerin nüfus yapısında önemli değişimlere neden olmuştur. Bu değişimler içinde en önemlilerinden biri olan cinsiyet dengesidir. Kentlerde erkek nüfus artarken kırsal kesimde erkek nüfus azalmıştır. Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisinde erkek nüfus kadın nüfustan daha fazladır? A) Zonguldak B) Artvin C) Rize D) Hakkâri E) Bayburt C) Kocaeli D) Antalya E) Adıyaman 7. Köyden kente göçün bir diğer yönünü de itici faktörlerden kaçış, bir başka ifadeyle kentlerin nüfusu kendisine çekmesidir. Aşağıdakilerden hangisi kırda yaşayan bir insanın kente göç etme sebepleri arasında kentlerin çekicilik özelliği olarak gösterilemez? A) Tarım alanlarının miras yoluyla parçalanması B) Yeni iş olanakları C) Eğitim, sağlık ve diğer altyapı olanakları D) Daha iyi bir yaşam kurma isteği E) Kentte yaşamaya karşı duyulan özlem A 2. E 3. E 4. A 5. E 6. E 7. A

14 8. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de kırsal alandan kentlere doğru yapılan göçlerin nedenleri arasında gösterilemez? A) Kırsal kesimde hızlı nüfus artışı B) Şehirlerde iş olanaklarının daha fazla olması C) Şehir yaşantısının genç insanları kendine çekmesi D) Gecekondulaşmanın fazla olması E) Aileler ya da aile bireyleri arasında çıkan anlaşmazlıkların olması 11. Nüfus artış hızına bağlı olarak bir ülke ya da kent nüfusunun kaç yıl sonra iki katı olacağı hesaplanabilir. Bu hesaplama sonrasında ortaya çıkan süre, o ülke nüfusunun artış hızı hakkında net bilgi verir. Buna göre, aşağıdaki merkezlerin sadece doğurganlık hızları göz önüne alındığında hangisinde nüfusu ikiye katlama hızı diğerlerine göre daha kısadır? A) Kayseri B) Şırnak C) Kocaeli D) Ankara BÖLÜM 9 COĞRAFYA Nüfus (Milyon) Aşağıdaki grafikte Türkiye de nüfus sayım yıllarındaki nüfus artış hızı ve nüfus miktarı gösterilmiştir. Nüfus artış hızı (Binde) E) Manisa 12. Fizyolojik nüfus yoğunluğu, bir ülkedeki genel nüfusun tarım topraklarına oranını ifade eder. Tarım alanlarının yeterli olmadığı ve toplam nüfusun fazla olduğu yerlerde fizyolojik nüfus yoğunluğu artar N ü f u s S a y ı m Y ı l l a r ı 9. ve. soruları yukarıdaki grafiğe göre çözünüz. 9. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Türkiye de ilk nüfus sayımı 1927 yılında, en son nüfus sayımı ise, yılında yapılmıştır. B) En düşük nüfus artışı o.59 ile 1945 döneminde olmuştur. C) yılları arasında nüfus artış hızı ve nüfus yoğunluğu devamlı artmıştır. D) Nüfus artış hızı 198 li yılların başında azalmıştır. E) En fazla nüfus artış hızı yılları arasında olmuştur yılından itibaren nüfus artış hızında düşme başlamıştır. Bu durumun nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Kırsal kesimden kentlere yoğun iç göçün yaşanması B) Eğitim düzeyinin yükselmesi C) Uzun yıllar sürdürülen aile planlamasına yönelik olumlu sonuçların alınıyor olması D) Ülkemizde ilerleyen sanayileşme ve şehirleşme faaliyetleri E) ların çalışma hayatına girmesi 5 3 Palme Yayıncılık I V II Haritada numaralandırılarak verilen alanların hangisinde fizyolojik nüfus yoğunluğu daha fazladır? A) I B) II C) III D) IV E) V 13. Aşağıda Türkiye nin 12 yılındaki nüfusunun yaş piramidi gösterilmiştir IV III Nüfus piramidinden aşağıdakilerden hangisi hakkında bilgi edinilemez? A) Nüfusun cinsiyet durumu B) Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı C) Ortalama yaşam süresi D) Nüfusun doğum ve ölüm oranları E) Toplam nüfus miktarı 8. D 9. C. A 11. B 12. C 13. D 383

15 BÖLÜM 9 COĞRAFYA Türkiye nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri 1. Nüfusun ülke içinde yer değiştirmesine iç göç adı verilir. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de meydana gelen iç göçün nedenleri arasında gösterilemez? A) Sanayi tesislerinin (fabrikalar) kent içinde kalması B) Tarım alanlarının miras yoluyla küçük parçalara ayrılması C) Kırsal alanda iş olanaklarının yetersiz olması D) Tarımda makineleşme E) Eğitim hizmetleri, alt yapı hizmetlerinin yetersizliği Test 3 4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de meydana gelen iç göçlerin özellikleri arasında gösterilemez? A) Göçler iç bölgelerden kıyı bölgelere doğru olmaktadır. B) Göçler en fazla kırdan şehire doğru yapılmaktadır. C) Göçler genellikle doğudan batıya doğru olmaktadır. D) Marmara ve Ege Bölgeleri en fazla göç alan sahalardır. E) Göç eden nüfus okuma-yazma bilen ve ilkokul mezunu durumundaki insanlardan oluşur. 2. Aşağıdakilerden hangisi kırsal alandan kentlere olan göç hareketini durdurmak amacıyla alınabilecek önlemler arasında gösterilemez? A) Hayvancılık yapan işletmelerin ahır ve diğer barınak sorunlarının çözümlenmesi gerekmektedir. B) Tarım arazilerinin miras yoluyla küçülmesini önleyici miras kanununda yapılması gereken düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. C) Köylülerin piyasa ile uyumlu tarımsal ürünleri üretmesi teşvik edilmelidir. D) Köylerdeki geleneksel tarımsal ürün ve üretim metotları yerine alternatif ürün ve üretim metotlarının geliştirilmesi (organik tarım, arıcılık, su ürünleri, tıbbi ve aromatik bitki yetiştiriciliği vs.) gerekmektedir. E) Kırsal kesimde yaşayan insanlara ev sahibi olmaları için ucuz ve uzun vadeli konut kredileri verilmelidir. 3. Türkiye de bazı alanlarda tarımsal faaliyetlere ve turizme bağlı olarak nüfus geçici olarak artar. V I IV II III Palme Yayıncılık 5. Karadeniz Bölgesi ndeki toplam nüfus Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki toplam nüfustan fazla olmasına karşın, aritmetik nüfus yoğunluğunun Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden daha az olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarım alanlarının daha az olması B) Bölge dışına fazla göç vermesi C) Yüz ölçümünün daha küçük olması D) Yer şekillerinin daha engebeli olması E) Tarım ürünleri çeşitliliğinin daha az olması 6. Türkiye de bölgeler arasında ekonomik faaliyetlerin farklılık göstermesi nüfusun yıl içinde geçici de olsa yer değiştirmesine neden olmaktadır. Aşağıda verilenlerden hangisi, Türkiye de nüfusun mevsimlik olarak yer değiştirmesine neden olan ekonomik faaliyetlerden biri değildir? A) Yaylacılık faaliyetleri B) Turizm faaliyetleri C) Tarımsal faaliyetler D) İnşaat sektörü E) Besi ve ahır hayvancılığı Türkiye haritasında numaralandırılarak verilen alanların hangilerinde, yaz mevsiminde yukarıdaki nedenlere bağlı olarak nüfus en fazla artış gösterir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) III ve IV E) IV ve V 7. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de kentleşmenin hem nedeni hem de sonucu olarak gösterilebilir? A) Gecekondulaşmanın artması B) Nüfus artışı C) İş günün artması D) İstihdamın artması E) Alt yapı yetersizliğinin artması A 2. E 3. A 4. B 5. C 6. E 7. B

16 8. Aşağıdaki grafikte, 1927 ile yılları arasındaki kırsal ve kentsel nüfus oranları gösterilmiştir. Türkiye de kentsel ve kırsal nüfusun yıllara göre dağılımı Kent Kır Aşağıdaki grafiklerde, Türkiye de 198 ve yıllarındaki aktif nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı gösterilmiştir. Sanayi Sanayi Hizmet Tarım Tarım 6. Hizmet BÖLÜM 9 COĞRAFYA Grafikteki bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi kesin bir yargı olmaz? A) yılında tarım dışı etkinlikler gelişme göstermiştir. B) 195 yılları arasında kırsal nüfusda hızlı bir azalış görülmektedir. C) yılında şehirli nüfusun fazla olmasında yurt dışından gelen insanlarımızın etkisi büyüktür. D) 195 den sonra şehir nüfusu artmaya başlamıştır. E) 1927 yılında sanayi sektörü çok gelişmemiştir. 9. Türkiye de İstanbul ve yakın çevresi aşırı nüfuslanma özelliği göstermektedir. Aşağıdaki yargılardan hangisi İstanbul ve yakın çevresinin aşırı nüfuslandığını en iyi anlatan ifadedir? A) Nüfus artış oranının Türkiye ortalamasının üzerinde olması B) Eğitim ve sağlık sorunlarının halledilmemiş olması C) İstanbul ilinin yüz ölçümünün küçük, nüfusun fazla olması D) Bölgenin doğal kaynaklarının, ilin nüfusuna yetecek miktarda olmaması E) Ekonomik gelişmişliğin yeterli seviyede olmaması Palme Yayıncılık Buna göre, aşağıdakilerden hangisi grafiklere bakılarak söylenemez? A) Sanayide çalışanların oranı bir kattan fazla artmıştır. B) Türkiye de grafiklerde verilen yıllar arasında hizmet sektöründe istihdam edilen insan sayısı artmıştır. C) 198 yılında sanayi ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren nüfusun toplam oranı tarımdan azken yılında fazla olmuştur. D) Verilen yıllar arasında sanayi ve tarım sektöründe çalışan nüfusun oranları zıt değişim göstermiştir. E) Sanayi sektöründe çalışan nüfusun oranı her dönem en az olmuştur. 12. Aşağıdaki grafikte, Türkiye deki bir yörenin nüfusunun mevsimsel olarak dağılışı gösterilmiştir. İlkbahar Kış Yaz Sonbahar. Türkiye de nüfusun sayıca kalabalık olmasının olumsuz sonuçlarını azaltmak için aşağıdaki önlemlerden hangisi en etkili olur? A) Tarımsal geliri arttırmak B) Doğal kaynakları en verimli şekilde kullanmak C) Okur - yazar oranını arttırmak D) Sağlık hizmetlerini geliştirmek E) Ulaşım olanaklarını arttırmak Grafikteki nüfus bilgilerine uymayan yöre aşağıdakilerden hangisidir? A) Yusufeli B) Çeşme C) Fethiye D) Kaş E) Bodrum 8. C 9. D. B 11. B 12. A 385

17 BÖLÜM 9 COĞRAFYA 13. Aşağıdaki grafiklerde en çok kentsel nüfus ve kırsal nüfusa sahip iki bölge gösterilmiştir. 8 6 I. bölge Kentsl Nüfus 8 6 II. bölge Kırsal Nüfus Bölgelerin doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilmiştir? I. bölge II. bölge A) Marmara Karadeniz B) Ege Doğu Anadolu C) Akdeniz İç Anadolu D) Marmara Doğu Anadolu E) Doğu Anadolu Karadeniz 14. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nüfus özellikleri için doğru değildir? A) Türkiye nüfusu içinde okuma-yazma bilenlerin sayısı giderek artmaktadır. B) Türkiye aşırı nüfuslanmış bir ülkedir. C) Nüfus özellikle iç bölgelerde ve bu alanların kırsalında yaşamaktadır. D) Kırsal kesimde doğurganlık hızı daha fazladır. E) Türkiye de doğal nüfus artışı her geçen yıl düşmektedir. Palme Yayıncılık 16. Aşağıda verilen nüfus piramitlerinden hangisi yılı Türkiye yaş piramidine aittir? -14 A) B) 5 C) D) E) Aşağıdakilerden hangisi Türkiye de belirli dönemlerde yapılan nüfus sayımlarının amaçları arasında yer almaz? A) Doğal kaynak kullanımını planlamak B) Konut sayısını ve tipini bilmek C) Ülke nüfusu tespit etmek D) Demografik yatırımları planlama E) Nüfus hareketlerini takip etmek 18. Aşağıdaki grafiklerde, doğum ve ölüm oranları verilen bölgelerden hangisindeki nüfus artışında bölgeye yapılan göçlerin etkisi en fazladır? 15. Aşağıdaki haritada bazı yerler gösterilmiştir. I III ( ) 5 3 A) B) C) ( ) 5 3 ( ) 5 3 IV II V Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen yerlerden hangisinin, bulunduğu coğrafi bölgenin en seyrek nüfuslanmış yerlerinden biri olduğu söylenemez? ( ) 5 3 D) ( ) 5 3 E) Doğum Ölüm A) I B) II C) III D) IV E) V Nüfus artış oranı A 14. C 15. C 16. E 17. B 18. C