Tedavide genel ilkeler Projeler. Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

Transkript

1 Sigara bağımlılığını önleme Tedavide genel ilkeler Projeler Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

2 Dünyada; 1.1 milyar sigara içen 4.5 milyon ölüm/yıl 10 milyon ölüm /2025 (günde 12 bin ölüm) Türkiye de; 17 milyon sigara içen bin ölüm/yıl (günde ölüm) Ulusal Tütün Kontrol Programı Genelgesi, 7 Ekim Sayılı Resmî Gazete.

3 ASH, Tobacco: Global Trends, 2006.

4 Tütüne Bağlı Kümülatif Ölüm Oranları

5

6 WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008

7 Tütün Kontrolü Başlamanın önlenmesi Bırakmaya yardım Çevresel tütün dumanından koruma İçenlerin daha az zarar görmesini sağlamak

8 Tütün kullanımı önlenebilir ölüm nedeni Gençler 18 yaşından önce başlama Okul programları

9 Okul temeli önleme programları Tüm okullarda; a) tütün kullanımıyla ilgili okul politikasının geliştirilmesi ve uygulanması b) tütün kullanımının kısa ve uzun süreli fizyolojik ve sosyal sonuçları hakkında, tütün kullanımının sosyal etkileri, tütün kullanımıyla ilgili akran normları ve reddetme becerileri hakkında bilgi verilmesi c) okul öncesi eğitimden lise bitimine kadar tütün kullanımını önleme eğitiminin sağlanması d) öğretmenler için spesifik eğitim sağlanması e) ailelerin desteğinin sağlanması f) kullanan öğrenciler ve tüm okul personeli arasında bırakma çabalarının desteklenmesi g) Belirli aralıklarla önleme programının değerlendirilmesi

10 Sigara kullanımıyla ilgili sosyal normlar Tütün kullanımının sosyal kabul edilirliğini azaltmak, tütün karşıtı normları vurgulamak, öğrencilerin çoğu akranlarının sigara kullanmadığını anlamalarına yardım etmek Sigara kullanma nedenleri Programlar öğrencilerinin arkadaşları tarafından kabul edilmeyi kolaylaştıracağı, daha olgun görünecekleri, stresle başetmeyi kolaylaştıracağı inancıyla sigara içtiklerini anlamalarına ve bu hedeflere ulaşmak için daha pozitif yollar geliştirmelerine yardımcı olmalıdır. Tütün kullanımını kolaylaştıran sosyal etkiler Programlar öğrencilerin medya, erişkin ve akranlarından gelen tütün promosyonu yapan mesajları tanıma ve geri çevirme becerilerini geliştirmelerine yardım etmelidir. Genel kişisel ve sosyal beceriler Programlar öğrencilere sigara kullanımı ve diğer sağlık risk davranışlarını önlemelerini sağlayacak assertivite, iletişim, hedef belirleme ve problem çözme becerileri geliştirmelerine yardım etmelidir.

11 yılları arasında yapılan çalışmada lisede her gün sigara kullananların %75 i 7 9 yıl sonrada günlük içici olmaya devam etmekte, ancak bu lise öğrencilerinin sadece %5 i 5 yıl sonra hala sigara içeceklerini öngörmüşler

12 Tütün ya da alkol esrar diğer yasal olmayan maddeler Bulunabilirlik Kabul edilirlik Risk arama davranışı İletişim ve reddetme becerileri defisitleri

13 sigara içilen yerlerin kısıtlanması etkili bir uygulama Kişiler arzu ettikleri her ortamda sigara içebiliyorsa, daha kolay sigara içmelerini sağlar. Bu durum, aynı ortamda bulunan ve sigara içmeyen gençlerin de sigarayı denemelerine olanak verir. sigara fiyatının yüksek olması da etkilidir. Sigara fiyatının artırılması yetişkinlerin sigara içmesi üzerinde de etkili olmaktadır, ama çocuklar ve gençler sigara fiyatının yüksek olmasından daha fazla etkilenirler. sigara reklamının yasaklanması da gençler açısından önemlidir. Sigaranın özendirici şekilde reklamının yapılması ve tanıtılması gençlerin sigaraya yönelmelerini kolaylaştırır. Buna karşılık reklam ve tanıtımın yasaklanması gençlerin sigaraya özenmeleri bakımından engelleyicidir.

14 SİGARA VERGİLERİ VE TÜKETİM WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008

15

16 FİLMLERDE SİGARA REKLAMI Ng C, Tobacco at the Movies,

17 rol modeli olan kişilerin sigara içmemesi Eğitim: yıl gibi uzun süreler sonra ortaya çıkacak olan hastalıkların çocuklar açısından caydırıcı olması beklenmez. Sigaranın zararları bazı oyunlarla veya günlük problemler içinde çocukların kendilerinin bulacağı şekilde ortaya konmalıdır. Bu amaçla çocukların katılacağı resim, karikatür, kompozisyon yarışması vb. yöntemler de kullanılabilir.

18 özet Çocukların ve gençlerin sigaraya özenmelerini önlemek için yapılması gerekenler: kapalı ortamlarda sigara içilmesinin kısıtlanması toplu bulunulan yerlerde sigara içilmesinin yasaklanması sigara fiyatının artırılması sigaranın reklam ve tanıtımının yasaklanması toplumda rol modeli olan kişilerin sigara içmemesi veya çocukların görebileceği yerlerde sigara içmemeye dikkat etmesi sigaranın zararları konusunda eğitim yapılması sigara paketleri üzerine uyarıcı yazı/resim konması

19 Nikotin bağımlılığında kısa müdahale 5 A s Ask Advice Assess Assist Arrange

20 DOKTOR ÖNERİSİ (5Ö) 1. ÖĞREN : Muayeneye gelen her bireyin sigara içme durumunu öğrenin 2. ÖNERİN : Sigara içen her hastaya bırakma önerisinde bulunun 3. ÖLÇ : Hastanın nikotin bağımlılık düzeyini ölçün 4. ÖNDERLİK EDİN : Bırakma girişimindeki hastaya davranışsal ve/veya farmakolojik tedavi metotları ile yardım edin 5. ÖRGÜTLEYİN : Bir sonraki görüşmeyi planlayın

21 Öğren sistematik olarak her başvuruda sigara kullananları belirleyin. Her hastanın tütün kullanımının kaydedilmesi Vital bulgular arasına tütün kullanımı eklenebilir. Vital bulgular: KB: NDS: Kilo: Vücut ısısı: Sol sayısı: Tütün kullanımı: halen kullanıyor kullanmış hiç kullanmamış

22 Öner kullanıcılara bırakmaları konusunda ısrarlı olun Açık Sigarayı şimdi bırakmanın sizin için önemli olduğunu düşünüyorum ve size yardım edebilirim. Hastalandığınızda azaltmak yeterli değil Güçlü Doktorunuz olarak sigarayı bırakmanın sağlığınızı şimdi ve gelecekte korumak için yapabileceğiniz en önemli şey olduğunu bilmenizi isterim. Ekibim ve ben size yardım edeceğiz Kişiselleştirme sağlık, maliyet, çocuklara etkisi...

23 Ölç bırakma isteğini değerlendirin Eylem: Sigara kullanan herkese bırakma isteğini sorun. Gelecek 30 gün içinde bırakmak isteyip istemediğini sorun. Strateji: istekli ise yardım sağlayın yoğun ted. istiyorsa onu sağlayın isteksizse motivasyonel görüşme özel grupsa ek bilgi (ergen, hamile, yaşlı)

24 Önderlik yap Hastanın bırakma planına yardım edin Hastanın bırakma hazırlığı; Bırakma tarihini belirlemek; 2 hafta içinde Aileye, arkadaşlara, iş ark.larına anlatmak, onlardan anlayış, destek beklemek İlk birkaç haftalık kritik dönemi, yoksunluk belirtilerini öngörmek Çevreden tütün ürünlerini uzaklaştırmak, bırakma öncesinde çok zaman geçirilen yerlerde sigara içmemek (evde, arabada, işte..)

25 Önderlik yap danışmanlık sağlayın (problem çözme beceri eğitimi) Abstinans (tek nefes nükse neden olabilir) Önceki bırakma deneyimleri /neler yardımcı olmuştu? Neler olumsuz etkilemişti? Güçlükleri, tetikleyicileri önceden sezmek ve tartışmak Alkol; nüks nedeni olabilir Aynı evde sigara içen kişiler

26 Danışmanlık (Problem çözme becerileri) Nükse neden olabilecek tehlikeli durumları tanımlayın Olumsuz duygular Sigara içilen bir çevrede bulunmak Alkol içmek Aşırı istek duymak Baskı altında bulunmak

27 Başetme becerileri geliştirin Kışkırtılmayı önceden sezinlemeyi ve önlemeyi öğrenmek Olumsuz duyguları azaltacak kognitif stratejileri öğrenmek Stresi azaltacak, yaşam kalitesini yükseltecek, haz veren yaşam tarzı değişikliklerini gerçekleştirmek Aşırı istekle baş edebilecek kognitif, davranışçı yöntemleri öğrenmek (örn; dikkati başka alanlara yönlendirme)

28 Sigara içme ve bırakma konusunda temel bilgi verin Tek nefes nükse yol açabilir Yoksunluk; sigara bırakıldıktan sonra 1 3 hafta içinde en üst düzeye ulaşır Yoksunluk belirtileri; negatif duygudurum, sigara içme isteği, konsantrasyon güçlüğü Sigaranın bağımlılık yapıcı etkisi

29 Önderlik yap Tedavi içi sosyal destek (ben ve ekibim yardıma hazırız) Tedavi dışı sosyal destek (eşi, ark.ları,..) geliştirmesine yardım Farmakoterapi kullanımı önerilmeli. Ek materyal sağlanmalı. Örgütle İzleme programı düzenleyin İlk follow up bırakma tarihinden 1 hafta içinde, 2. follow up 1 ay içinde olmalı.

30 Sigarayı bırakmak için motivasyonu arttırma 5R Relevance (hastanın sigaranın yaşamındaki olumsuz etkileriyle ilişkilendirmesi teşvik edilir) Risks (Akut, kronik, çevresel) Rewards (hastanın sigarayı bırakınca göreceği yararları tanımlamasını isteyin) Roadblocks (bırakmadaki engelleri, zorlukları tanımlaması istenir) Repetition (her başvuruda tekrarlanmalı, başarıdan önce tekrarlayan girişimlerin olabileceği vurgulanmalı)

31 Balçova da sigarasız yaşamla kalp sağlığını koruma projesi Projenin Süresi Projenin Hedefleri 9 ay Balçova İlçesinde yaşayan 30 yaş üstü bireylerde sigara kullanımını azaltmak. Ortak(lar) Balçova Belediyesi Hedef Grup(lar) Balçova İlçe sinde yaşayan 30 yaş üstünde Koroner Kalp Hastalığı (KKH) riski orta ve yüksek düzeyde olup sigara içen 1371 kişi Nihai Yararlanıcılar Balçova İlçesinde yaşayan ve sigara içen herkes Beklenen Sonuçlar a. 1. Balçova İlçe sinde yaşayan 30 yaş üstünde Koroner Kalp Hastalığı (KKH) riski orta ve yüksek düzeyde olup sigara içen 1371 kişiden en az 269'unun sigara içmeyi bırakması. b. 2. Toplumu sigara ve zararaları konusunda bilgilendirecek 14 kişilik Toplum Sağlığı Destek Grubu oluşturulması c. 3. Balçova Belediyesi'nde Sigara Bıraktırma Polikliniği açılması. d. 4. Projede çalışan 1 hekim, 2 hemşirei 1 psikologdan oluşan eğitimli sağlık personeli ekibi. e. 5. Geliştirilen eğitim ve tanıtım materyali. Temel Faaliyetler Proje ekibinin oluşturulması ve hazırlık toplantıları 2. Sigara bıraktırma polikliniğinin oluşturulması 3. Tanıtım çalışmaları ve projeye katılmak isteyenlerin belirlenmesi 4. Destekleyici çalışmalar (AloSİGARA Destek Hattının faaliyete geçirilmesi, broşür, afiş basılması,magnet, kalem, bez çanta, web sayfası hazırlanması) 5. İzleme, değerlendirme çalışmaları ve raporlama (Ara ve sonuç raporları) [1] Hedef gruplar projenin amaçları çerçevesinde, projeden doğrudan ve olumlu olarak etkilenecek gruplar/kuruluşlardır. [2] Nihai Yararlanıcılar projeden uzun vadede, geniş anlamda toplumsal veya sektörel boyutlarda yarar sağlayacak olanlardır.

32 SEANS 1: İYİLEŞME SÜRECİ Hedefler 1) İyileşmeyi uzun bir "yoksunluk + değişim" süreci olarak tanımlamak 2) Hastalara iyileşmenin fiziksel, duygusal, aile, sosyal alanları içerdiğini anlatmak 3) İnkar etmeyi iyileşme sürecinde ele alınması gereken en önemli psikolojik konulardan biri olarak tanımlamak ve çözümleyici yollar bulmak 4) Hastaların bağımlılığın onları nasıl etkilediğini teşhis etmelerini sağlamak 5) İyileşme döneminde hastaların üzerinde çalışmak istedikleri özgün bir değişikliği tanımalarını sağlamak 6) Hastaların akut dönem ve akut dönem sonrası yoksunluğa ilişkin duygusal ve fiziksel belirtileri tanımalarını sağlayın. 7) Grup üyelerine iyileşme dönemi ve bu dönemde karşılaşacakları sorunlarla ilgili bilgi verin.

33 SEANS 2: KİŞİ, YER VE EŞYALAR Hedefler: Sigara kullanımını tetikleyen faktörleri ve aşırı istek (craving) kavramını hastalara öğretin. İyileşme dönemindeki kişilerin sigara kullanımını tetikleyebilecek kişi, yer (mekan) ve eşyalardan uzak durması gereğini vurgulayın. Hastaların kullanım için sosyal baskı ve aşırı isteği tetikleyen diğer faktörleri tanımlamalarına yardımcı olun. Hastaların sigara isteği ya da kullanım için sosyal baskı yaşadıklarında nüksü önlemek konusunda davranış stratejileri geliştirmelerine yardım edin.

34 SEANS 3: DUYGULARIN ÜSTESİNDEN GELEBİLME Hedefler: Hastaların duygular ve sigara kullanımı arasındaki bağlantıyı anlamalarını sağlayın. Hastaların baş etmekte zorlandıkları ya da nüksü tetikleyebilecek duyguları tanımlamalarına yardım edin. Hastalara problem yaratan bir duyguyla baş etmek için spesifik stratejiler tanımlamaları konusunda yardımcı olun. Hastalara duygularını ele almalarında yardımcı 8 basamak yaklaşımını tanıtın.

35 SEANS 4: TEHLİKELİ DURUMLARLA BAŞETME Hedefler Grup üyelerine araştırmaların ve klinik gözlemlerin iyileşme dönemine ilişkin nüks risk faktörleri olarak bazı ortak ve öngörülebilir tehlikeli durumları ortaya koyduğunu anlatın. Grup üyelerine kişisel nüks risk faktörlerini tanımlayarak tehlikeli durumları sezinlemelerine yardımcı olun. Nüks olasılığını azaltmak amacıyla hastalara tehlikeli durumlarla baş edebilmeleri için baş etme stratejileri geliştirmelerine yardımcı olun.

36