ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ

Transkript

1

2 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.YÜZYIL TEMSİLCİLERİ a. 14.Yüzyıl Orta Asya Sahası Türk Edebiyatı ( Harezm Sahası ve Kıpçak Sahası ) b. 14.Yüzyılda Doğu Türkçesi ile Yazılmış Yazarı Bilinmeyen Eserler c. 14.Yüzyıl Azeri Sahası Türk Edebiyatı d. 14.Yüzyıl Anadolu Sahası Türk Edebiyatı e. 14.Yüzyıl Anadolu Sahası Mesnevileri f. 14.Yüzyıl Anadolu Sahası Mensur Eserler

3 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.Yüzyıl Harezm Sahası Rabgûzî Mahmud Bin Ali İslâm Kutb Harezmî

4 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.Yüzyıl Kıpçak Sahası Seyf-i Serâyî Ebû Hayyân Hüsâm Kâtip

5 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Rabgûzî - Kısasü l Enbiya Asıl ismi Nasırüddin dir. Ribat-ı Oguz denilen yere kadı olarak atandığı için bu mahlasla anılmıştır. Kısasü l Enbiya adlı eserle tanınır. Eserin kelime anlamı peygamber kıssaları şeklindedir.

6 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Rabgûzî - Kısasü l Enbiya Eser Arapçadan Farsçaya yapılmış bir tercümenin Türkçeye uyarlamasıdır. Eserin içinde toplam 43 adet şiir bulunmaktadır. ( Bu şiirlerin tamamı 484 mısradır.) Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında özel bir yere sahiptir. Eser, ilk defa Rus araştırmacı Ilminisky tarafından yayımlanmıştır.

7 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Rabgûzî - Kısasü l Enbiya Eserde Kur an-ı Kerim de geçen peygamberler, Dört Halife, Hz. Muhammed in torunları, Ashab-ı Kehf gibi tanınmış kıssalara yer verilmiştir. Eserin tamamını bilimsel boyutta neşreden ilk araştırmacı Aysu Ata dır. Edebiyatımızdaki ilk peygamber kıssaları kitabıdır.

8 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mahmud Bin Ali - Nehcü l Feradis Nehcü l Feradis adlı eseriyle tanınır. Bu eser Türk edebiyatındaki bilinen ilk 40 hadis tercümesidir. (Terceme-i Hadis-i Erbain) Mensur bir yapıya sahiptir. Dört bab ve 40 fasıldan oluşan hacimli bir eserdir.

9 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Mahmud Bin Ali - Nehcü l Feradis Eserde her fasıl bir hadisle başlamaktadır. I. babın konusu Hz. Muhammed in hayatı ve faziletleri ; II.babın konu-su dört halife, ehl-i beyt ve dört mezhep imamı; III.babın konusu Allah a yaklaştıracak ameller; IV.babın konusu Allah tan uzaklaştıran amellerdir. Eserin Türkçe adı Uştmahlarnıŋ Açuk Yolı dır. (Cennetlerin Açık Yolu anlamına gelmektedir. ) Köprülü bu eserle ilgili olarak şu değerlendirmeyi yapmıştır: Eserin ifa-desi oldukça sade ve selistir. Kısasü l Enbiya daki sanat gayesi görülmez. Çünkü yazar okuyucusuna faydalı olmak amacını gütmüştür.

10 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- İslâm- Mu înü l Mürid Dinî-tasavvufî manzum bir eserdir. 900 beyitlik bir hacme sahiptir. Eserin tamamı dörtlükler halinde yazılmıştır. Eserin kime ait olduğu yönünde birtakım tartışmalar mevcuttur. İslam adından bir sanatçıya atfedilir genellikle. (Eckmann ve Köprülü bu gö-rüştedir.)

11 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- İslâm- Mu înü l Mürid Bir diğer görüş ise eserin Şeyh Şeref Hoca ya ait olduğunu ileri sürmüştür. Eserin kaydı Şecere-i Terakime de vardır. Arapça bilmeyen Türklere fıkıh, hadis ve tasavvuf gibi konularda bilgi vermek üzere yazılmış bir eserdir. Hüsrev ü Şîrîn 12. yüzyılda Genceli Nizamî tarafından kaleme alınmış bir mesnevidir. Esasen Azerbaycanlı olan Genceli Nizamî nin hamse sahibi ilk şair oldu-ğunu unutmayalım. Hamse geleneğini başlatan Fars edebiyatı sanatçı-sıdır.

12 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Kutb- Hüsrev û Şîrîn Sasani hükümdarı Hüsrev ile Ermeni kraliçesi Şîrîn arasındaki aşk işlen-miştir. Hüsrev ü Şîrîn aslında 12.yüzyılda yazılmıştır fakat 14. yüzyılda Kutb mahlaslı bir Türk şairi tarafından Harezm Türkçesine çevrilmiştir. Kutb un Hüsrev ü Şîrîn 4370 beyitlik bir mesnevidir. Kutb un eseri Nizami nin eserinin Türkçeye yapılan 20 den fazla çevirinin ilki ve Harezm Türkçesindeki tek çevirisidir.

13 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Kutb- Hüsrev û Şîrîn Türk edebiyatında Hüsrev ü Şîrîn adlı birçok mesnevi vardır fakat Türk edebiyatındaki ilk Hüsrev ü Şîrîn in Harezm sahasından Kutb a ait oldu-ğunu unutmayacağız. mefâîlün / mefâîlün/ mefâîlün/ mefâîlün kalıbı ile yazılmıştır. Bu kalıp Genceli Nizamî nin kullandığı kalıbın aynısıdır. Köprülü bu eser için şu değerlendirmeyi yapmaktadır: Harezm-Altın Ordu sahasının münhasıran bedii maksatla yazılan, ilk din dışı eseridir.

14 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Harezmî- Muhabbet-nâme Mesnevi tarzında yazılmıştır. Name adı verilen 11 küçük bölümden oluşmaktadır Mahmud Hoca Big e sunulmuştur. Köprülü, Harezmî için şu değerlendirmeyi yapmıştır: Harezmî, bu eski kla-sik edebiyatın on dördüncü asırdaki en büyük şairidir.

15 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Seyf-i Serâyî/ Gülistan Tercümesi Dört nüshası günümüze ulaşmıştır. Bu nüshalardan biri Uygur alfabe-siyle diğerleri de Arap alfabesiyledir. Gülistan adlı eserin aslı Sadî ye aittir. Bu eser 1258 tarihinde yazılmıştır. Eserin asıl adı Kitab Gülistan bi t Türkî dir. Yani Türkçe ile Gülistan Kitabı Seyf-i Sarâyî tarafından 1391 tarihinde Kıpçak Türkçesine çevrilmiştir.

16 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Seyf-i Serâyî/ Gülistan Tercümesi Seyf-i Sarâyî nin çevirisi daha çok adaptasyon olarak kabul edilmektedir. Eserde beyit, kıt a, rubai, mesnevi gibi farklı nazım biçimleri kullanılmıştır. Sözlük, tasrif ( morfoloji), nahiv(sentaks) olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Fuat Köprülü nün şu değerlendirmesi meşhurdur: Gülistan tercüme-si, o kadar selis ve temiz bir lisanla yazılmıştır ki mütercimin edebî kudreti cidden her türlü itirazın fevkindedir.

17 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Ebu Hayyan- Kitabü l-idrak li- Lisani l-etrak Ebu Hayyan Muhammed bin Yusuf tarafından yazılmış Arapça Farsça bir sözlük ve gra-mer kitabıdır. Eser üzerindeki ilk ilmi yayın Ahmet Caferoğlu na aittir. Türkmen ve Kıpçak Türkçesinin de dil özelliklerini yansıtan eser Araplara dönemin standart Türkçesini öğretmek üzere kaleme alınmıştır.

18 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Hüsâm Kâtip/ Cümcüme-name İlyas Peygamber e iman etmediği için çokça eziyetler çeken fakat kendi adamlarına iyi davrandığı için İsa peygamber tarafından diriltilen Kesik-baş adlı meşhur dinî menkıbe ekseninde kurgulanmıştır. Eserin orijinali, Attar a aittir. Hüsam Katip, Attar ın eserinde olmayan birtakım motifler eklemiştir. Köprülü ye göre dikkatlerden kaçan bir eserdir.

19 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- 14.Yüzyılda Doğu Türkçesi ile Yazılmış Yazarı Bilinmeyen Eserler Codex Cumanicus Bahtiyar-nâme Tezkîretü l Evliya Mirac-name

20 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Codex Cumanicus Kelime anlamı Kıpçak kitabıdır. Karadeniz in kuzeyindeki Kıpçak Türklerine ait olarak kabul edilir. Almanlar ve İtalyanlarca derlenmiş Kıpçaklara ait malzemelerden oluşan iki defterin toplamıdır. Birinci bölümde kısa bir Latince giriş vardır.

21 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Codex Cumanicus Giriş bölümünden sonra Latin, Fars ve Kıpçak dilleri üzerine üç paralel sütun halinde tertip edilmiş sözlükler yer almaktadır. Bu sözlüklerde isim, sıfat, zamir, zarf ve fiiller ele alınmıştır. Birinci bölümde 1600 e yakın Türkçe kelime mevcuttur. Codex Cumanicus un ikinci bölümünde eşya adları, kıymetli taş adları, sosyal hayata ilişkin sözler, meslek adları v.b. konulara dair yaklaşık 1200 kelimeye yer verilmiştir.

22 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Codex Cumanicus Codex Cumanicus un Kıpçakların yazı diline göre değil konuşma diline göre düzenlendiği söylenebilir. Codex Cumanicus ta eserin dili Tatarçe, Tatar tili olarak geçer. Bu bilgiyi Eski Türkçenin Grameri adlı eseri ile tanıdığımız Gabain aktarıyor bize. Saadet Çağatay ise Codex in diline en yakın Türk lehçesinin Karayimce olduğunu ileri sürmüştür. Biz bu iki bilgiyi daha da genelleştirelim ve şöyle söyleyelim: Codex Cumanicus un dili ile Kıpçak yazı dilleri arasında çeşitli düzeylerde ben-zerlikler vardır.

23 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Bahtiyar-nâme Uygur harfleriyle yazılmış tek nüshası vardır. Eser, aslında tanınmış eski Hint hikayelerinden olan Sindbad hikayelerinden alınmıştır. On Vezir Hikayesi olarak anılır ve On Vezir Hikayeleri nin ilk örneklerine Kıpçak sahasında rastlanılmaktadır. Anadolu sahasında da örneklerine rastlanılan bu hikayeler daha sonra kırk vezir hikayeleri şeklinde halk hikayesi olarak anlatılgelmiştir.

24 ESKİ TÜRK EDEBİYATI TARİHİ- Tezkîretü l Evliyâ ve Mirac-name Bu iki eserin de Uygur harfli nüshası vardır.

25