KIRGIZİSTAN DAKİ YABANCI DESTEKLİ ÜNİVERSİTELER VE DİĞER EĞİTİM KURUMLARI

Transkript

1 KIRGIZİSTAN DAKİ YABANCI DESTEKLİ ÜNİVERSİTELER VE DİĞER EĞİTİM KURUMLARI Yrd. Doç. Dr. Yaşar SARI Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Kırgızistan Giriş Kırgızistan Orta Asya bölgesindeki toprak ve nüfus açısından küçük bir ülkelerinden biridir. Fakat sahip olduğu coğrafi konumu ve diğer Orta Asya ülkelerine göre siyasi ve toplumsal olarak daha demokratik ve liberal olması sebebi ile yabancı ülkelerin, uluslararası kuruluşların, sivil toplum kuruluşların ilgisini çekmektedir. Aynı zamanda komşuları ve çevresi itibariyle de büyük devletlerin olduğu bir ülkedir. Çin gibi büyük bir komşusunun, Rusya gibi hala imparatorluk bilincinin ve etkisinin devam ettiği bir ülkenin bulunduğu bir bölgede yer almaktadır. Aynı zamanda diğer başat güçlerin de ilgi duyduğu bir ülkedir. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinin Afganistan da yürüttüğü savaş için kullandığı Transit Merkezi Kırgızistan ın başkenti Bişkek te bulunmaktadır. Kırgızistan daki yabancı yatırımlara baktığımızda, bu yatırımlar arasında en dikkati çekenlerden biri de eğitim alanında yapılan yatırımlardır. Kırgızistan 1990 lı yıllardan eğitim alanındaki yasalarda yaptığı değişikler ile yabancıların eğitim alanında yatırım yapmasının önünü açmıştır. Bunun sonucu olarak başta Türkiye, ABD, Rusya gibi devletler ile Gülen Hareketi, Soros Vakfı, Ağa Han Vakfı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Diyanet Vakfı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Hıristiyan misyonerler ve bunun gibi vakıflar, dini gruplar, uluslararası ve bölgesel kurumlar eğitim alanına yatırım yapmışlardır. Bu yatırımların bir kısmı ilk ve orta eğitime yönelikken önemli bir kısmı da yüksek öğretime yöneliktir. Bu çalışmada Kırgızistan daki yabancı destekli üniversiteler üzerine durulacaktır. Yabancı Destekli Üniversiteler Kırgız yüksek eğitim ve öğretim sistemine baktığımız zaman, üniversitelerin sayısının küçük bir ülke için- 5 milyon 600 lik bir nüfuslu- için 54 tane üniversite bulunmaktadır. Bunların 24 tanesi de özel üniversitelerdir. Özel üniversitelerin önemli bir kısmı da yabancı desteklidir. Uluslararası kuruluşları ya da diğer devletlerin desteklediği üniversitelere baktığımız zaman bunların sayısının çok yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Bunların isimlerini vermek gerekiyorsa üç tanesi Türk devleti veya diğer Türk girişimcileri tarafından kurulan üniversitelerdir. Bunlardan bir tanesi Kırgız-Türk Devletlerinin ortak olarak kurduğu Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi, diğer ikisi Türk girişimcilerinin kurduğu Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesi ve Plato İşletme ve

2 Dizayn Üniversitelerini sayabiliriz. Bir de Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından Kırgızistan ın güneyindeki Celalabad şehrinde kurulan fakülte de bu listeye eklenebilir. Bu üniversitelere baktığımız zaman Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi nde kullanılan eğitim dili Kırgızca ve Türkçedir. Bu anlamda Türk Devletinin Kırgız Dilinin bir akademik eğitim dili haline gelmesi için katkıda bulunduğunu, Türkçenin de en azından Kırgızistan da akademik dil olarak öğretilmesinde çaba harcadığı iddia edilebilir. Öğretim elemanların önemli bir bölümü Türkiye deki üniversitelerden gelmektedir. Yüksek Öğretim Kurulu ile ilgili 2547 Sayılı Kanunun 39. Maddesine göre 3 yıla kadar Mayıs 2013 tarihinde yapılan değişiklikle 5 yıla çıktı) Türkiye deki üniversitelerinden izinli olarak Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde hizmet vermektedirler. Özel teşebbüs sayesinde kurulan diğer iki Türk Üniversitesine baktığımız zaman Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesi ile Plato İşletme ve Dizayn Üniversitesi nde kullanılan akademik dilin İngilizcedir. İngilizceyi küresel bir dil olarak kabul edersek, Türk özel teşebbüs kurumlarının kurduğu üniversitelerin Kırgızları bir anlamda küreselleşme sürecine hazırladıkları iddia edilebilir. Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesi Gülen Hareketi mensup girişimciler tarafından kurulmuştur. Üniversite Kırgızistan daki Gülen Hareketine ait ilk, orta ve diğer eğitim kurumlarını içine alan Sebat Eğitim A.Ş. tarafından idare edilmektedir. Üniversite ücretlidir. Az sayıda öğrenciye ise burs sağlamaktadırlar. Temelde Gülen Hareketine ait liselerdeki öğrenciler bu üniversiteyi tercih etmektedir. Kırgızistan da 2011 yılında yapılan değişiklikle bütün üniversitelerin lisans programlarına girebilmek için öğrenciler merkezi devlet sınavına girmek zorundadır. Bunun iki istisnası vardır. Onlarda Manas Üniversitesi ile Amerikan Üniversitesi-Orta Asya dır. Amerikan Üniversitesi-Orta Asya (American University of Central Asia), Kırgız Milli Üniversitesi bünyesinde bir merkez olarak ABD devleti tarafından kurulmuştur. Zaman içinde Kırgız Milli Üniversitesi ndeki merkez bağımsız bir üniversiteye dönüşmüş, üniversiteye Amerikan Üniversitesi- Kırgızistan ismi verilmiştir. Üniversitenin Orta Asya nın diğer ülkelerden öğrencilerin gelmesi ile birlikte ismi değiştirilmiş ve Amerikan Üniversitesi-Orta Asya ismini almıştır. Burada tahmin edebileceğiniz gibi, üniversitenin kuruluşunda ABD Dışişleri Bakanlığının, daha sonra Soros Vakfının katkıları bulunmaktadır. Soros Vakfı çeşitli programlar yolu ile bu üniversiteye Batılı ülkelerden öğretim üyelerinin gelmesi sağlanmıştır. Söz konusu Üniversitede başlangıçta yeteri kadar İngilizce bilen öğretim görevlisi olmadığı için Rusça dili akademik çalışmalarda kullanmıştır. Son yıllarda Batılı üniversitelerde eğitimini alan Kırgızların gelmesi ile bütün dersleri İngilizce olarak verilmeye başlanmıştır. Az sayıda öğrenci olan bu üniversite ABD standartları açısından Liberal Art College sınıfında bir üniversitedir. Diğer bir üniversite ise Ağa Han Vakfı tarafından kurulan Orta Asya Üniversitesidir (University of Central Asia). Burada öğretim daha ziyade Yüksek Lisans (mastır) düzeyinde verilmekte olup, daha çok dağlık bölgelerin sorunlarına, özellikle de ekonomik, sosyoekonomik ve kalkınma ile ilgili

3 yoğunlaşmaktadır. Orta Asya genelinde üç kampüsten birisi Kırgızistan ın Narın şehrinde bulunmaktadır (diğerleri Tacikistan ve Kazakistan da). Narın Kırgızistan ın doğusunda Çin sınırına yakın dağlık bölgedir. Ama üniversitenin merkezi Bişkek tedir. Üniversite nin açılışı birkaç kez ertelenmiş olup, Narin şehrindeki kampüsün kuruluş çalışmaları devam etmektedir. Üniversite Ağa Han Vakfı tarafından Batı ülkelerdeki doktora eğitimi desteklenen Kırgız öğretim üyelerini kadrosuna katmıştır. Bunların dışında Tayvanlı bir misyoner girişimci tarafından Kırgızistan ın Tokmok şehrinde Orta Asya Uluslararası Üniversitesi (International University of Central Asia) kurulmuştur. Tokmok şehri başkent Bişkek e 1 saat uzaklıkta, nüfusu farklı etnik milli gruplardan oluşan tarihi İpek Yolu güzergâhı üzerinde kozmopolit bir şehirdir. Eğitim dili de İngilizcedir. Üniversitenin kendi yurtları vardır. Fakir aile çocuklarını da kabul etmektedir. Temel amacı ise Kırgızistan a Hıristiyan dinini yaymayı amaç edinmektedir. Bunların dışında tabi ki unutmamamız gerekir Kırgız-Rus Slav Üniversitesi (Кыргызско-Российского Славянского университета имени Б.Н. Ельцина) vardır. Kırgız-Rus Slav Üniversitesi Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi gibi bir devlet üniversitesidir. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi nde farklı olarak tamamen Kırgızistan milli eğitimine tabidir. Fakat üniversite Rusya Federasyonu ilk Cumhurbaşkanı olan Boris Yeltsin in adını taşımaktadır ve Rusya devleti bu üniversiteye destek vermektedir. Bu üniversitede de tahmin edebileceğiniz gibi temel eğitim dili Rusçadır. Özellikle Rusların etkisi altındaki Kırgız elitleri bu üniversiteye çocuklarını göndermektedir. Bunlardan biri de Kırgızistan eski Cumhurbaşkanı Kurmanbek Bakiyev in oğlu Maksim Bakiyev idi. Ayrıca genel olarak Kırgız halkı arasında eğitim sistemi eski ve eğitim kalitesi düşük olmasına rağmen eğitim dili Rusça ve Rusya da çalışmayı düşünenler için cazip bir üniversite olarak görülmektedir. Yine bunların dışında uluslararası kuruluşlar tarafından kurulan akademi düzeyindeki eğitim yuvaları da mevcuttur. Bunlardan bir tanesi Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı (AGİT) tarafından kurulan akademidir. AGİT Akademisinde siyaset bilimi ve ekonomi dallarında mastır düzeyinde eğitim verilmekte olup, eğitim dili İngilizcedir. Bu akademi AGİT resmi bir parçası değildir. Fakat AGİT kurumları ve AGİT üyesi ülkeler finansman desteği sağlamaktadır. Akademiye Orta Asya nın değişik ülkelerinden gelen öğrenciler ile çok az sayıda diğer AGİT ülkelerinden gelen öğrenciler bulunmaktadır. Saydığım temel üniversitelerin dışında Kırgız Milli Üniversitesi başta olmak üzere diğer Kırgız üniversitelerin çeşitli uluslararası kuruluşlarla yaptıkları anlaşmalara göre açtıkları bölümler ve merkezler vardır. Ayrıca Rusya daki üniversitelerin açtığı fakülteler vardır. Bu fakültelerden mezun olanlar Rusya daki üniversitelerin diplomalarını almaktadırlar.

4 Yabancı Destekli Üniversitelerin Etkileri Eğitimi bir yumuşak güç etkisi olarak değerlendirecek olursak, yabancı destekli kurulan eğitim kurumlarının, özellikle de üniversitelerin Kırgızistan da belli bir etki alanı yarattığı söylenebilir. Bu üniversitelerde devam eden öğrencilerin sayısı, Kırgızistan da okuyan toplam öğrencilerin ortalama olarak %5 i civarındadır. Önemli bir sayı değildir. Fakat sayısal anlamda değil, eğitim kalitesi anlamında söz konusu kurumların ülkede genel bir etki yarattığını belirtmek mümkündür. İkinci etki ise üniversitede kullanılan dille verilen eğitim metotlarıyla ilgili olmaktadır. En önemlilerini örnek olarak gösterirsek, Kırgız-Rus Slav Üniversitesinde verilen eğitim dilinin Rusça olması ve Kırgızistan ın uzun dönem Rusya nın hem siyasi etkisi, daha doğru egemenliği altında bulunması sebebiyle Kırgız elit kesimine mensup çocukların ülke dışına gitmedikleri takdirde tercih ettikleri üniversitelerden bir tanesinin bu üniversite olduğunu görmekteyiz. Bunun bir diğer nedenini de özellikle siyasi ve akademik Kırgız elitinin kullandığı dilin Rusça olmasına bağlamak mümkündür. Bu bağlamda, o elitin bir üyesi olabilmek Rusçayı iyi bilmeyi ve Rusça üzerinden iletişim kurmayı gerektirmektedir. Bu kesimin çocuklarına bundan hareketle Rusça eğitim veren kurumları tercih ettirdiklerini belirtebiliriz. Oysa Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi hem bütün öğrencilerine burs imkanı sağlarken hem de sahip olduğu tesisler (Kırgızistan ın şu anda tek kampüs üniversitesi olmasına rağmen) rağmen Bişkek te yaşayan Kırgız eliti rağbet etmemektedir. Bir başka neden de: ekonomik anlamda Kırgızistan ın iş imkânlarının zayıf olmasıdır. Bu da Kırgız gençlerinin Rusya da ya da Rusça eğitim almalarını gerektirmektedir. Kırgız Türk Manas Üniversitesi, Kırgız ve Türk Devletlerinin anlaşması itibariyle kurulan bir üniversitedir. Temelde ise finansmanının Türk Devleti tarafından sağlanmaktadır. Söz konusu üniversitede eğitim dili Kırgızca ve Türkçedir. Bu anlamda, gerek Slav gerek Amerikan Orta Asya Üniversitelerinden farklı olarak burada Kırgız diline vurgu yapıldığını hatta bu üniversitede kullanılan Kırgızca eğitimin diğer Kırgız devlet üniversitelerinden daha fazla olduğunu söylenmektedir. Yani Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde verilen akademik Kırgızca derslerin sayısının diğer Kırgız Milli Üniversitesinde verilen ders sayısından daha fazladır. Bu anlamda söz konusu üniversitenin Kırgızcayı akademik bir dil seviyesine yükseltme amacını güttüğünü ifade edebiliriz. Türkçeyi de Türk Dünyasının ortak bir iletişim dili haline getirme çabasını vardır. Amerikan Üniversitesi-Orta Asya doğal olarak İngilizce ders verme yoluyla Anglo Sakson eğitim anlayışını ülkeye yerleştirmeyi amaçlamaktadır. Kırgızistan daki temel üç üniversiteyi: Amerika Üniversitesi-Orta Asya, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve Kırgız-Rus Slav Üniversitesinin karşılaştırma sonucunda şunları görmekteyiz. Yatırım olarak eğitime Türk Hükümeti Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesine yıllık olarak 27 milyon

5 dolarlık harcama yapmaktadır. Amerika Devletinin buradaki üniversitesine yaptığı harcama ise 5 milyon dolar civarındadır. Kırgız-Rus Slav Üniversitesine yapılan harcama ise yaklaşık 4 milyon dolardır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesine kabul edilen öğrencilerin hepsi burslu olarak eğitim almaktadır. Buna karşılık, Amerika Üniversitesi-Orta Asya ile Kırgız-Rus Slav Üniversitesinde burslu öğrenci sayısı sınırlı sayıdadır. Üniversite çağına gelen öğrencilerin tercihlerini değerlendirdiğimizde ilk tercihin Amerika Üniversitesi-Orta Asya olduğuna şahit olmaktayız. Daha sonraki sırada Kırgız-Rus Slav Üniversitesi bulunuyor. Bunun Türk yatırımcılarının kurduğu üniversitelerin örneğin 2011 yılında yapılan bir karşılaştırmada Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesine başvuran öğrencilerin (yaklaşık 18 bin) sayısının Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesine başvuran öğrenci sayısından (6 binden fazla) olduğu görülmektedir. Sonuç Kırgızistan ın ekonomik ve hayat standardı sınırlıdır. Amerikan Üniversitesi-Orta Asya, Kırgız-Rus Slav Üniversitesindeki öğretim harcını her ailenin ödeyebilme gücünün olmamasına rağmen, tercihler bu yöndedir. Bunun sebepleri neler olabilir? Bunun temel sebebi birincisi, küreselleşmenin etkisi, ikincisi ekonomik ihtiyaçların doğurduğu nedenler, üçüncüsü ise Rusya yı bu anlamda ele alırsak, geçmişten gelen Rus siyasal ve kültürel egemenliğidir. En önemlisi de İngilizcenin küresel bir dil olmasından dolayı dünyanın farklı bölgelerinde iş imkanı bulabileceği inancının olması da aileleri bu yönde etkilemektedir. Ekonomik anlamda Kırgızistan güçlü olmamasına rağmen, dışarıya açık olması ve fazla göç veren bir ülke olması, tabi ki iyi bir iş imkanına sahip olmak amacıyla ülkeyi terk edecek edenler, gideceği ülke dilini bilmesi, orada iyi bir işe sahip olma imkanını arttırabilmesi için daha iyi derecede ya Rusça ya da İngilizceyi bilmeye sevk etmektedir. Son olarak Kırgızistan ın uzun yıllar Rus Çarlığı, daha sonra SSCB nın etkisi altında olması, Kırgız siyasal ve kültür elitinin Ruslaşması ya da Rus etkisi altında kalması sebebiyle tercihlerin Rusçadan yana kullanıldığı söylenebilir.