ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2013 YILI RAPORU

Transkript

1

2

3 T.C. EKONOMİ BAKANLIĞI ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2013 YILI RAPORU Aralık 2014 TEŞVİK UYGULAMA VE YABANCI SERMAYE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

4 ÖNSÖZ Dünya ekonomisinde bir yandan çok taraflı ve farklı katmanları ihtiva eden üretim süreçlerinin yaygınlaşması, diğer yandan ise küreselleşme ve karşılıklı ticari ve ekonomik işbirliği imkânlarının gelişmesi ile uluslararası doğrudan yatırımların önemi artmış ve kapsamı da genişlemiştir. Uluslararası yatırımların teknoloji transferini mümkün kılması, sağladığı istihdam ve dış ticaret olanaklarının yanı sıra uluslararası ülke profiline sunduğu katkı da uluslararası doğrudan yatırımların yıllar içinde kazandığı önemin bir başka sebebi olarak görülebilir. Bunların yanında küresel krizden bu yana eski performansına henüz ulaşamayan Dünya ekonomisinde sermaye hareketlerinin gösterdiği oynak seyir, daha istikrarlı ve kalıcı bir kaynak çeşidi olan doğrudan yabancı yatırımların özellikle gelişen ülkeler için ayrı bir öneme sahip olduğuna işaret etmektedir. Türkiye sağladığı siyasi ve ekonomik istikrar sayesinde özellikle 2000 li yılların ortalarından itibaren uluslararası doğruda yatırım performansını ciddi ölçüde artırarak, söz konusu vizyonun bir parçası olmayı başarmıştır. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı döneminde sadece 16,8 milyar ABD Doları seviyesinde iken, yılları arasında yaklaşık 8 kat artarak 134,8 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Bu durum Türkiye nin iş yapabilme ortamı anlamında kat ettiği aşama ve uluslararası işbirliği hususundaki iradesinin en önemli göstergesi niteliğindedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma ve Yatırım Örgütü (UNCTAD) tarafından yayımlanan Dünya Yatırım Raporu verilerine göre Türkiye, Dünya genelinde uluslararası doğrudan yatırımlarda 22. sıradaki yerini korumuştur. Ayrıca Türkiye nin Batı Asya Bölgesi nde ise en fazla doğrudan yatırım çeken ülke olarak 1. sırada yer alması uluslararası yatırımcılar açısından bu bölgede ülkemizin güvenli bir liman olarak algılandığının en büyük kanıtıdır. Bununla birlikte Türkiye tarafından yurtdışında yapılan yatırımlar 3,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşirken, Türkiye Dünya da önde gelen potansiyel yatırımcı ülkeler arasındaki yerini korumuştur.

5 Dünya daki gelişmelerine baktığımızda ise, 2012 yılında özellikle gelişmiş ülkelerdeki makroekonomik dalgalanmalardan olumsuz yönde etkilenerek düşüş gösteren Uluslararası Doğrudan Yatırımların, 2013 yılında ise toparlanma eğilimine girdiği ve % 9 artışla 1,45 trilyon ABD Dolarına ulaştığı görülmektedir. Ülke kompozisyonu açısından değerlendirdiğimizde ise 2013 yılında gelişmekte olan ülkelere yönelik olarak gerçekleşen doğrudan yatırım akımlarının, geçtiğimiz 3 yılda olduğu gibi gelişmiş ülkeleri yine geride bıraktığı gözlenmektedir. Söz konusu yönelim, gelişmekte olan ülkelerin küresel ekonomide gittikçe artan ağırlığı ve önemi ile de paralel bir görünüm arz etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerdeki kalkınma ve gelişim sürecinin önemli bir parçası olarak görülen uluslararası doğrudan yatırımlar, bu yönüyle ülkeler arasındaki ekonomik rekabetin de bir başka boyutunu oluşturmaktadır. Söz konusu rekabet, yatırımcılara istikrarlı, sürdürülebilir ve avantajlı iş ortamları sunabilmek adına ülkeler için sürekli bir dönüşüm ve yenilenmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda Türkiye ekonomisi uluslararası yatırımcılara güçlü iç pazarı, dinamik nüfusu, stratejik coğrafi konumu, ulaşım hatlarına yakınlığı ve en önemlisi makroekonomik istikrarı ve uluslararası işbirliği konusundaki uzlaşmacı ve yeniliğe açık tutumu ile muhtelif kazançlar sunmaktadır. Bunun yanında sürekli dönüşüm ve iyileştirme prensibine uygun olarak Türkiye de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı çerçevesinde Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulu (YOİKK) 10 yılı aşkın süredir yatırım ortamının rekabet gücünü artırmaya yönelik düzenleme, politika önerisi ve yatırımcıların karşılaştığı idari sorunların çözümü amacıyla yürüttüğü çalışmalarını kesintisiz devam ettirmektedir. Ayrıca ikili anlaşmalar ile çok taraflı kuruluş ve anlaşmalara taraf olmamız, uluslararası yatırımcılara yerli yatırımcılarla eşit hak ve sorumluluklar tanımamız, kâr, sermaye ve benzeri mali değerlerin transferini tamamen serbest bırakmamız gibi ana ilkeler etrafında şekillenen uluslararası doğrudan yatırım mevzuatımız yatırımcılara güvenli bir iş ortamı sunmaktadır. Diğer taraftan komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretin geliştirilmesine ve karşılıklı yatırımların artırılmasına imkân veren Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ile taraf ülkeler arasında sermaye 2

6 ve teknoloji transferini artırmak üzere yatırımcıları muhafaza eden Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmaları yatırımcıların ihtiyaç duyduğu güven ortamının tesisine yardımcı olmaktadır. Bu kapsamda hazırlanan Rapor, gerek Türkiye ve Dünya daki uluslararası doğrudan yatırımlara ilişkin istatistik ve değerlendirmelere, gerek yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına yer vermesi sebebiyle referans bir kaynak özelliği taşımaktadır. Türkiye nin, ilerleyen dönemde de karşılıklı iktisadi ilişkilerini güçlendireceği ve ekonomik yapılanmasını yatırımcı dostu bir çerçevede geliştireceği muhakkaktır. Türkiye nin uluslararası işbirliği ve değer zincirinin önemli bir parçası olmayı amaçlayan politika ve vizyonuna olan bağlılığının, hem kamu hem özel sektör kuruluşları tarafından paylaşılarak sürdürüleceğine ve bir üretim üssü olma yolunda emin adımlarla ilerlemeye devam edeceğine olan inancım tamdır. Nihat ZEYBEKCİ Ekonomi Bakanı

7 İÇİNDEKİLER A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER B. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARI ARTIRMAYA YÖNELİK FAALİYETLER YATIRIM ORTAMINI İYİLEŞTİRME ÇALIŞMALARI Yılı YOİKK Çalışmaları Türkiye Yatırım Danışma Konseyi Türkiye Tecrübe Paylaşım Programı Türkiye nin Yatırım Yeri Endekslerindeki Konumu YATIRIMLARIN KARŞILIKLI TEŞVİKİ VE KORUNMASI ANLAŞMALARI

8 TABLOLAR Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar Dolar) Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2013) Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri (Milyon Dolar) 18 Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri, Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Tablo 7: 2013 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 11: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Tablo 17: 2013 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 18: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Tablo 19: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) Tablo 20: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) Tablo 21: 2013 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Tablo 22: 2013 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri Tablo 23: 2013 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 24: Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 25: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Tablo 26: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Yürürlüğe Giren YKTK Anlaşmaları... 74

9 Tablo 27: Türkiye Tarafından İmza Edilen ve Onay Süreci Devam Eden YKTK Anlaşmaları HARİTALAR Harita 1: 2013 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Harita 10: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Harita 11: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı 42 Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Harita 13: 2013 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar) Harita 14: 2013 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet)

10 GRAFİKLER Grafik 1: Yurt İçi Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı Grafik 2: Yurt Dışı Uluslararası Doğrudan Yatırımın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı Grafik 3: Döneminde Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar...17 Grafik 4: Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinin Sektörel Dağılımı Grafik 5: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllık Dağılımı Grafik 6: Piyasaya Giriş Şekillerinin Yıllar İtibarıyla Sektörel Dağılımı ( )...25 Grafik 7: 2013 Yılındaki Proje Adedinin Bölgelere Göre Dağılımı...48 Grafik 8: 2013 Yılındaki Projelerin Yatırım Tutarlarının Bölgelere Göre Dağılımı...48 Grafik 9: 2013 Yılında Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sisteminden Yararlanan İmalat Sektörü Yatırımlarının Dağılımı...50 Grafik 10: Almanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...55 Grafik 11: Hollanda Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...56 Grafik 12: Rusya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...57 Grafik 13: Azerbaycan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...58 Grafik 14: Avusturya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...59 Grafik 15: Lübnan Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...60 Grafik 16: İspanya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...61 Grafik 17: Japonya Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...62 Grafik 18: Katar Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...63 Grafik 19: ABD Menşeli Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri ve Şirketler...64

11 A. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIM GÖSTERGELERİ YILI GENEL DEĞERLENDİRMESİ 1.1. Dünya Ekonomisinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Küresel ekonomide yaşanan finansal krizin olumsuz etkisinden sıyrılarak 2010 ve 2011 yıllarında dünya genelinde toparlanma eğilimine giren uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), 2012 yılında makroekonomik dalgalanmalardan olumsuz yönde etkilenerek düşüş göstermiş, 2013 yılında ise toparlanma eğilimine girmiştir. Küresel düzeyde UDY akımlarının ülke ve sektör dağılımlarına ilişkin referans kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ve 2013 yılına yönelik nihai verileri ve değerlendirmeleri içeren Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Dünya Yatırım Raporu 2014 yılının Haziran ayında yayımlanmıştır. UNCTAD raporuna 1 göre; dünya genelinde 2012 yılında % 22 lik düşüş gösteren uluslararası doğrudan yatırımlar, 2013 yılında % 9 artışla 1,45 trilyon ABD Dolarına ulaşmıştır. Gelişmekte olan ülkelere yönelik olarak gerçekleşen UDY akımları, 2013 yılında 778,4 milyar ABD Dolarına ulaşarak bir önceki yıla göre %6,7 oranında artmıştır. Gelişmiş ülkelerde ise UDY akımları yaklaşık %9,5 oranında artarak 565,6 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Küresel UDY akımlarının 2014 yılında da yükselişine devam ederek 1,6 trilyon ABD Dolarına ulaşması beklenmektedir. Küresel bazdaki uluslararası doğrudan yatırımlarda önümüzdeki 3 yılda artış beklendiği belirtilen raporda, uluslararası doğrudan yatırımların 2014 yılında 1,6 trilyon ABD Doları, 2015 yılında 1,7 trilyon ABD Doları ve 2016 yılında ise 1,85 trilyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 1 World Investment Report, Haziran 2014, UNCTAD 8

12 Küresel UDY girişlerindeki payı ilk defa 2010 yılında % 50 nin üzerine çıkan gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri, 2013 yılında da % 61 seviyesine ulaşarak (886 milyar ABD Doları) gelişmiş ülkeleri (566 milyar ABD Doları) yine geride bırakmıştır (Grafik 1). Ayrıca 2013 yılında en çok UDY çeken ilk 20 ülkenin yarısı gelişmekte olan ve geçiş ekonomilerinden oluşmaktadır. Hem gelişmekte olan ülkelerin büyüme performansının yarattığı cazibe, hem de özellikle kriz sonrası AB ve ABD de yaşanan olumsuz ekonomik gelişmeler neticesinde, UDY akımları gelişmekte olan ülkelere doğru kaymış ve gelişmekte olan ülkeler global konjonktürde giderek önem kazanmıştır. Bununla birlikte Rapor da, önümüzdeki yıllarda gelişmiş ülkelerdeki toparlanma ile birlikte bu ülkelerin paylarının tekrar yükseleceği öngörüsünde bulunulurken, gelişmekte olan ülkelerde ise birkaç ayrı faktörden bahsedilmektedir. Geçtiğimiz yıldan bu yana tüm gelişmekte olan ülke para birimlerinde görülen değer kaybı, bu ülkelerdeki hisseleri nispeten ucuz bir konuma getirmiştir. Daha rekabetçi kur anlamına gelen söz konusu gelişme, ihracat odaklı uluslararası doğrudan yatırımları da destekleyebilecektir. Ancak gelişmekte olan ülkelerde nispeten yavaşlayan iç tüketim, iç pazara yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar için ise bir dezavantaj yaratacaktır. Küresel krizin hemen sonrasındaki uluslararası likidite imkânlarındaki rahatlama, gelişmekte olan ülkelerde özel kesim borçlanmasını artırmıştır. Dolayısıyla artan şirket borçluluğunun da firmaları yurtdışı yatırım çekmeye yönlendirmesi beklenmektedir. Netice itibariyle 2014 yılında hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde UDY performansının güçleneceği öngörülmektedir yılında dünyada en çok uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında, ABD, çektiği 187,5 milyar ABD Doları tutarındaki UDY rakamı ile bir önceki yıla kıyasla %17 lik artışla, dünyada en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülke olma özelliğini korumuştur. Çin 123,9 milyar ABD Doları ile ikinci olurken, Rusya ise 79,3 milyar ABD Doları ile üçüncü sırada yer almıştır. Küresel UDY akımlarında bölgesel bazda en fazla UDY girişi Asya Bölgesi nde olmuştur. % 29 luk pay (426 milyar ABD Doları) ile ilk sırada yer alan Asya Bölgesi ni % 20

13 ile Latin Amerika (292 milyar ABD Doları) ve % 17 şerlik pay ile Avrupa (250,8 milyar ABD Doları) ve Kuzey Amerika (249,9 milyar ABD Doları) takip etmektedir. Kaynak: World Investment Report (WIR) 2014, UNCTAD Türkiye de ise UDY, 2012 yılına kıyasla 2013 yılında %3 oranında gerileyerek 12,9 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir yılında Türkiye, dünya genelinde en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler sıralamasında 22. sıradaki yerini korumuştur. (Tablo 1). 10

14 Tablo 1: En Fazla UDY Çeken On Ülke ve Türkiye (Milyar ABD Doları) Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY Sıra Ülke UDY 1 ABD ABD ABD 188 Çin Halk Çin Halk Çin Halk 2 Cumhuriyeti Cumhuriyeti Cumhuriyeti Belçika Hong Kong 75 3 Rusya 79 4 Hong Kong 96 4 Brezilya 65 4 Hong Kong 77 5 Brezilya 67 5 Singapur 61 5 Brezilya 64 6 Avustralya 65 6 Avustralya 56 6 Singapur 63 7 Almanya 59 7 Rusya 51 7 Kanada 62 8 Rusya 55 8 İngiltere 46 8 Avustralya 50 9 İngiltere 51 9 Kanada 43 9 İspanya Singapur İrlanda Meksika Türkiye Türkiye 13,2 22 Türkiye 12,9 Dünya Toplamı Dünya Toplamı Dünya Toplamı Kaynak: World Investment Report (WIR) 2014, UNCTAD 2013 yılında Türkiye nin dünya genelindeki uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay % 0,9 olarak gerçekleşmiş, gelişmekte olan ve geçiş ekonomi ülkeler arasındaki payı ise %1,5 olmuştur (2012 yılında % 1,6 seviyesindedir). Yıllar itibarıyla bakıldığında, Türkiye nin uluslararası doğrudan yatırımlardan aldığı pay genel olarak %1 2 aralığında olup, istikrarlı bir seviyede seyretmektedir. Son yıllarda yaşanan küresel krizin yarattığı olumsuz gelişmelere ve bölgesindeki sorunlara rağmen, 2013 yılında Batı Asya Bölgesinde 2012 yılında olduğu gibi yine en çok UDY çeken ülke olmuştur. Türkiye ye en fazla doğrudan yatırım yapan ülkelerin yurt dışına gerçekleştirdikleri doğrudan yatırımlar incelendiğinde ise; özelikle, Türkiye ye yapılan UDY lerde 2013 yılında %52 lik paya sahip olan AB ülkelerinin 2012 yılında yurt dışına yaptıkları doğrudan yatırımlardaki %54 lük düşüşün ardından, 2013 yılında %10 oranındaki artış, Türkiye ye gelen doğrudan yatırımlarda ciddi bir düşüş yaşanmamasında önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, Türkiye ye önemli ölçüde doğrudan yatırım yapan ve Türkiye nin çektiği doğrudan yatırımlarının %74 ünü oluşturan 10 ülkenin (Hollanda, Avusturya, ABD, Belçika, Almanya, Lüksemburg, İngiltere, Yunanistan, Fransa ve İspanya) ekonomilerindeki gelişmeler, Türkiye ye gelen yatırımları doğrudan etkilemektedir. Söz konusu ülkelerin büyüme

15 performansları ile yurtdışına yaptıkları doğrudan yatırımlar yıllar itibarıyla karşılaştırıldığında doğru orantılı bir ilişkinin ortaya çıktığı görülmektedir. Rapora göre 2013 yılında dünya genelinde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise 2012 yılına göre %4,8 oranında artarak 1 trilyon 411 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülkelerin 2013 yılında yurt dışına yaptığı yatırımlar 2012 yılına göre %0,6 oranında artarak 857 milyar ABD Doları olup, toplam yatırımların %61 ini oluştururken; gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri 553 milyar ABD Doları tutarındaki dış yatırım ile toplam yurtdışına yapılan doğrudan yatırımların %39 unu oluşturmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler ve geçiş ekonomileri bir önceki yıla göre %12 oranında daha fazla dış yatırım yaparak gelişmiş ülkelerden daha fazla artış sergilerken, gelişmiş ülkeler yurtdışına yapılan yatırımlarda mutlak anlamda üstünlüğünü korumaktadır yılında, en fazla uluslararası doğrudan yatırım yapan ülkeler sıralamasında ise ABD yine 338 milyar ABD Doları ile birinci sırayı almıştır. ABD yi Japonya (136 milyar ABD Doları) ve Çin (101 milyar ABD Doları) takip etmiştir. Türkiye ise 2012 yılında 4,1 milyar ABD Doları dış yatırımı ile 32. sırada iken, 2013 yılında 3,1 milyar ABD Doları dış yatırım ile 38. sırada yer almıştır. Ayrıca Türkiye 2013 yılında yatırım yapması muhtemel ülkeler sıralamasında 2012 yılında olduğu gibi yine 14. sırada (ABD, Çin, Japonya, İngiltere, Almanya, Hindistan, Fransa, Kanada, Kore, Brezilya, Birleşik Arap Emirlikleri, Hollanda, Rusya Federasyonu) yer almıştır. 12

16 Kaynak: WIR, 2013 UNCTAD Raporu na göre 2013 yılı itibari ile dünya toplam UDY stoku ise 26,3 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, en fazla UDY stokuna sahip ülke sıralamasında ABD, İngiltere ve Hong Kong ilk üç sırada yer almıştır. Türkiye ise 2013 yılında 145,5 milyar ABD Doları değerinde stok rakamına ulaşmıştır yılında %24 seviyesinde olan uluslararası doğrudan yatırım stokunun GSYİH ya oranı da 2013 yılında %18 seviyesinde gerçekleşmiştir yılında UDY akımlarında gelişmekte olan ülkelerin payı, gelişmiş ülkelere nazaran daha ön plana çıkmış iken, bu gelişmenin henüz UDY stokuna yansımadığı ve bu alanda gelişmiş ülkelerin hala ön planda oldukları görülmektedir.

17 Tablo 2: En Fazla UDY Stoku Olan On Ülke ve Türkiye (2013) Sıra Ülke Yatırım Stoku (Milyar ABD Doları) 1 ABD 4.935,2 2 İngiltere 1.605,6 3 Hong Kong 1.443,9 4 Fransa 1.081,5 5 Çin Halk Cumhuriyeti 956,8 6 Belçika 924,0 7 Almanya 851,6 8 Singapur 837,7 9 İsviçre 747,4 10 Brezilya 724,6 31 Türkiye 2 145,5 Kaynak: WIR, 2014 Komple Yeni (Greenfield) Yatırımlar UNCTAD raporuna göre, 2013 yılında küresel çapta uluslararası doğrudan yatırımların temelini sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri ile komple yeni (greenfield) yatırımlar oluşturmaktadır. Bu kapsamda, 2013 yılında yeni (greenfield) yatırımlar %9 oranında artarak 672 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir yılına ait sektörel dağılıma ilişkin veriler incelendiğinde; hizmetler sektöründeki komple yeni (greenfield) yatırımlar %20 oranında artarak 385 milyar ABD Dolarına, tarım ve madencilik sektörlerindeki komple yeni (greenfield) yatırımlar %14 oranında artarak 29 milyar ABD Dolarına ulaşırken, imalat sektöründe ise %4 oranında düşerek 258 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. UNCTAD raporuna göre, Türkiye de gerçekleşen komple yeni (greenfield) yatırımlar, 2013 yılında 9,5 milyar ABD Doları ile bir önceki yıla göre aynı seviyede kalmıştır. 2 Türkiye de yaptıkları doğrudan yatırım stokuna ilişkin veriler, belli kriterlere göre seçilen yabancı sermayeli şirketlerden yıl sonlarında anket yoluyla sağlanan ve söz konusu şirketlerin defter ve piyasa değerlerini içeren bilgilerden derlenmektedir. Bu stokla ilişkili olarak, İMKB de hisselerinin alım-satımı yapılan şirketlerin piyasa değerleri için İMKB de oluşan piyasa değerleri; diğer şirketler için ise defter değerlerinin İMKB tarafından yayımlanan ilgili sektöre ait piyasa değeri/defter değeri oranı ile çarpılmasıyla bulunan değerler kullanılmaktadır. 14

18 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri UNCTAD raporuna göre, 2013 yılında dünya genelinde gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam değeri %5 oranında artarak 349 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Sektörel bazda dağılım incelendiğinde ise 2013 yılında sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin %36 sını imalat sektörü, %44 ünü ise hizmetler sektörü oluşturmaktadır yılında, sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinde imalat sektörü %11 lik artışla 126 milyar ABD Dolarına, tarım ve madencilik sektörü %32 lik artışla 68 milyar ABD Dolarına ulaşırken, hizmetler sektörü %7 lik düşüşle 155 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. UNCTAD raporuna göre, Türkiye de gerçekleşen sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemleri, 2012 yılında 2 milyar ABD Doları iken, 2013 yılında gerileyerek 590 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

19 1.2. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi Bileşenleri 3 Türkiye de son 10 yıllık dönem içerisinde yürütülen istikrarlı ve öngörülebilir politikalar sayesinde ekonomide güven ortamı oluşturulmuş ve bu kapsamda uluslararası doğrudan yatırım girişleri kayda değer bir biçimde yükselmiştir. Türkiye ye gelen toplam uluslararası doğrudan yatırım tutarı döneminde sadece 16,8 milyar ABD Doları seviyesinde iken, yılları arasında yaklaşık 8 kat artarak 134,8 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır. Türkiye ye yönelik uluslararası doğrudan yatırımlar özellikle 2005 yılından itibaren artış trendi içerisine girmiş, 2007 yılında tarihinin en yüksek seviyesi olan 22 milyar ABD Dolarına ulaşmış, ancak 2008 yılından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik kriz sebebiyle azalan küresel doğrudan yatırım akımlarından Türkiye de etkilenmiştir yılından itibaren tekrar artışa geçen uluslararası doğrudan yatırımlar 2011 yılında 16 milyar ABD Doları ile yüksek bir değere ulaşırken, 2012 ve 2013 yıllarında bu rakamın altında bir seyir izlemiştir. (Grafik 3) Türkiye de 2012 yılında 13,2 milyar ABD Doları olan uluslararası doğrudan yatırım girişi, 2013 yılında 12,9 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Raporun önceki kısımlarında belirtildiği gibi, UNCTAD raporuna göre, Türkiye dünyada 2013 yılında en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında 22. sıradaki yerini korumuştur. 3 Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu na göre Türkiye de faaliyette bulunan şirketlerin yurt dışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir. 16

20 Kaynak:TCMB 2013 yılında Türkiye de toplam 12,9 milyar ABD Doları tutarında gerçekleşen uluslararası doğrudan yatırımın, 9,7 milyar ABD Dolarlık kısmı sermaye bileşeninden, 3 milyar ABD Dolarlık kısmı ise yabancıların gayrimenkul alımlarından oluşmaktadır (Tablo_3).

21 Tablo 3: Döneminde Uluslararası Doğrudan Yatırım Bileşenleri 4 (Milyon Dolar) (Birikimli) Uluslararası Doğrudan Sermaye Sermaye (Net) Giriş Çıkış Diğer Sermaye a Gayrimenkul (Net) Kaynak:TCMB a)uluslararası sermayeli şirketlerin yabancı ortaklarından aldığı kredi Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 5 Sektörlere Göre Dağılımı Son 10 yıla ait uluslararası yatırımların sektörel bazda dağılımı incelendiğinde 43 milyar ABD Doları ile finans ve sigorta faaliyetleri sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Finans ve sigorta sektörünün ardından en fazla UDY çeken sektörler sırasıyla; imalat sektörü (23,6 milyar ABD Doları), enerji sektörü (14,4 milyar ABD Doları), telekomünikasyon sektörü (11,4 milyar ABD Doları) ve toptan ve perakende ticaret sektörü (5 milyar ABD Doları) olmuştur yılında ise, Türkiye deki uluslararası yatırımlar açısından ilk üç sektör finans (3,8 milyar ABD Doları), enerji (2,3 milyar ABD Doları) ve imalat (2,2 milyar ABD Doları) sektörleri olmuş, uluslararası doğrudan yatırımların %81,2 si bu üç sektörde gerçekleşmiştir (Tablo 4). Finans sektöründe bir önceki yıla göre yaklaşık 1,7 milyar ABD Doları tutarında bir artış yaşanmış iken, enerji sektöründeki artış 1,4 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 4 Raporda, TCMB tarafından 2014 yılı Temmuz ayı içerisinde yayımlanan ödemeler dengesinde yer alan 2013 yılı verileri kullanılmıştır. TCMB tarafından yayımlanan geçmiş yıllara ilişkin ödemeler dengesi verileri, gerekli oldukça geriye dönük olarak revize edilmektedir yılında gerçekleşen nakit UDY girişlerine göre 18

22 Tablo 4: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri 6, 2013 (Milyon ABD Doları) Kaynak:TCMB Sıra Sektör Sermaye Girişi Oran (%) 1 Finans ve Sigorta Faaliyetleri ,0 2 Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı ,8 3 İmalat ,5 4 Toptan ve Perakende Ticaret 357 3,5 5 Ulaştırma ve Depolama 300 2,9 6 Madencilik ve Taşocakçılığı 240 2,3 7 İnşaat 200 2,0 8 İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri 142 1,4 9 Gayrimenkul Faaliyetleri 130 1,3 10 Bilgi ve İletişim 122 1,2 Diğer 432 4,2 Toplam , yılında toplam 3,8 milyar ABD Doları tutarındaki yatırım ile finans sektörü en fazla UDY çeken sektör olmuştur. Birleşme ve satın alma işlemleri ile yüksek tutarlı sermaye artışlarının önemli bir bölümü bu sektörde gerçekleşmiştir. Yapı Kredi Sigorta A.Ş. nin hisselerinin Alman menşeli Allianz a satışı nedeniyle 2013 yılında ödemeler dengesine yansıyan 932 milyon ABD Doları tutarındaki sermaye girişi en büyük işlem olmuştur yılında finans sektöründen sonra en fazla UDY çeken enerji sektöründe ise gerçekleşen işlemlerin büyük bir bölümü sermaye artışlarından kaynaklanmaktadır. 6 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir.

23 Kaynak: TCMB Tablo 5: Sektörlere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Sektörler Toplam Finans ve Sigorta Faaliyetleri Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı İmalat Toptan ve Perakende Ticaret Ulaştırma ve Depolama Madencilik ve Taşocakçılığı İnşaat İdari ve Destek Hizmet Faaliyetleri Gayrimenkul Faaliyetleri Bilgi ve İletişim Toplam Kaynak:TCMB 20

24 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişlerinin 7 Ülkelere Göre Dağılımı Tablo 6: Ülkelere Göre Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Dolar) Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) Sıra Ülke Sermaye Girişi Oran (%) 1 İngiltere ,0 1 Almanya ,5 2 Avusturya ,1 2 Hollanda ,8 3 Hollanda ,8 3 Rusya 871 8,5 4 Lüksemburg ,0 4 Azerbaycan 796 7,8 5 Almanya 491 4,6 5 Avusturya 659 6,4 6 Malezya 461 4,3 6 Lübnan 574 5,6 7 İsviçre 454 4,2 7 İspanya 531 5,2 8 ABD 439 4,1 8 Japonya 493 4,8 9 Suudi Arabistan 439 4,1 9 Katar 469 4,6 10 Azerbaycan 338 3,1 10 ABD 326 3,2 Toplam ,0 Toplam ,0 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 2013 yılında uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin ülkelere göre dağılımında ilk üç sırada Almanya, Hollanda ve Rusya yer almaktadır yılında Avrupa ülkelerinin yanı sıra, Azerbaycan, Lübnan, Japonya ve Katar dan gelen sermaye miktarı Asya ülkelerinin de Türkiye ye olan ilgisinin giderek arttığını göstermektedir. Ancak diğer bölgelerden gelen uluslararası yatırımlarda artış yaşanmasına rağmen, AB üyesi ülkeler Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlardaki ağırlığını korumaktadır. 7 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir.

25 Birleşme ve Satın Alma İşlemlerinde Uluslararası Doğrudan Yatırımlar yılı dünya ekonomisinde kırılganlık ve belirsizliklerin sürmesine rağmen Türkiye nin genel anlamda ekonomik istikrarını koruduğu bir yıl olmuştur. Birleşme ve satın alma işlemlerinde farklı analiz ve hesaplama yöntemleri olması sebebiyle çeşitli kuruluşlar tarafından hazırlanan raporlarda işlem adedi ve değeri açısından farklılıklar görülmektedir. Ernst & Young ın raporuna göre, 2013 yılı birleşme satın alma işlemlerinde işlem adedi bakımından artış görülürken, işlem hacmi bakımından bir önceki yıla göre gerileme görülmüştür yılında Türkiye de açıklanan toplam birleşme ve satın alma işlemi sayısının 336 olarak rekor seviyede gerçekleştiği belirtilirken, bu rakamın Deloitte un raporunda ise 217 işlem ile 2012 yılına göre gerilediği belirtilmiştir yılında Türkiye de açıklanan birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam hacmi ise Ernst & Young ın raporuna göre yaklaşık 13,7 milyar ABD Doları seviyesinde iken Deloitte un raporuna göre ise yaklaşık 17,5 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Ernst & Young ın raporuna göre, dünya genelinde 2008 krizinin ve Ortadoğu da yaşanan olumsuz gelişmelerin etkisinin sürmesine rağmen, Türkiye nin birleşme ve satın almalar açısından ilgi odağı olmayı sürdürdüğü, Türkiye nin son dönemdeki makroekonomik istikrarı ile uluslararası yatırımlar açısından önemli bir merkez olmaya devam ettiği vurgulanmaktadır. Ernst & Young ın raporuna göre, 2013 yılında gerçekleşen birleşme ve satın alma işlemlerinin toplam hacminde, geçtiğimiz yılın tersine (2012 yılında Türk yatırımcıların payı %49, uluslararası yatırımcıların payı %51) uluslararası yatırımcıların payı %24 iken, Türk yatırımcıların payı ise %76 olmuştur. Deloitte un raporunda ise, uluslararası yatırımcıların payı tarihinin en düşük seviyesi olan %30 oranında gerçekleşmiştir. Ernst & Young ın raporuna göre, yatırımcı profiline bakıldığında, hem işlem adedinde hem de işlem hacminde uluslararası yatırımcılar Türk yatırımcıların gerisinde kalmıştır. Türk yatırımcıların işlem sayısı 222, 8 Kaynaklar: Annual Turkish M&A Review 2013, Deloitte, Ocak 2014 Birleşme ve Satın Alma İşlemleri 2013 Raporu, Ernst & Young, Ocak

26 uluslararası yatırımcıların işlem sayısı 114 adet iken, Türk yatırımcıların işlem hacmi 10,4 milyar ABD Doları, yabancı yatırımcıların işlem hacmi ise 3,3 milyar ABD Dolarıdır. Ernst & Young ın raporunda yer alan bir diğer husus da büyük hacimli işlemlere yönelik gerçekleştirilen değerlendirmelerdir. Yabancı yatırımcıların 2013 yılında gerçekleştirdiği işlemler incelendiğinde, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi, adet bazında AB ülkeleri ve ABD nin ağırlıklarını koruduğu görülmektedir. En çok işlem yapan ülkeler sıralamasında ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra Japonya, Birleşik Arap Emirlikleri ve Malezya yer almaktadır. Tablo 7: 2013 Yılında En Büyük Beş Birleşme ve Satın Alma İşlemi 9 Satın Alınan Şirket Satın Alan Şirket Satın Alan Şirketin Ülkesi Uluslararası Doğrudan Yatırım (Milyon Dolar) Yapı Kredi Sigorta A.Ş. Allianz Almanya 932 Alternatif Bank Commercİal Bank Of Qatar Katar 445 Enerjisa Enerji A.Ş. DD Turkey Holdİngs SARL Almanya 345 Mutlu Akü Inalex Pty Ltd Güney Afrika 221 Mars Lojistik Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Japon Hitachi Transport System Japonya yılındaki önemli büyüklükteki birleşme ve satın alma işlemleri ağırlıklı olarak finans, enerji ve imalat sektörlerinde gerçekleşmiştir. Yapı Kredi Sigorta A.Ş. nin çoğunluk hisselerinin 932 milyon ABD Doları karşılığında Alman menşeli Allianz a satışı en büyük birleşme ve satın alma işlemi olurken, Alternatif Bank ın hisselerinin Katar menşeli Commercial Bank of Qatar a 445 milyon ABD Doları bedelle devredilmesi, Enerjisa Enerji A.Ş. nin hisselerinin %50 sinin DD Turkey Holdings SARL a 345 milyon ABD Doları bedelle devredilmesi, Mutlu Akü nün hisselerinin Güney Afrikalı Inalex Pty Ltd. ye 221 milyon ABD Doları bedelle devredilmesi, Mars Lojistik in hisselerinin %51 inin 154 milyon ABD Doları karşılığında Japon Hitachi Transport System, LTD ye devredilmesi, Dentaş Kağıt A.Ş. nin hisselerinin %80 inin 100 milyon ABD Doları bedelle Mosburger GmbH ye devredilmesi ve Namet Gıda San. ve Tic. A.Ş. nin hisselerinin 70 milyon ABD Doları karşılığında Gulf Delicatessen Investors SARL a satışı, 2013 yılının en önemli sınır ötesi birleşme ve satın alma yılında gerçekleşen ve Ödemeler Dengesi İstatistiklerine yansıyan nakit girişleri.

27 işlemleridir. Viko Elektrik A.Ş. nin Japon Panasonic e satışı 2013 yılı raporlarında yer almakla birlikte satış işlemi 2014 yılında sonuçlanmıştır Türkiye de Uluslararası Sermayeli Şirket Sayıları yılı sonu itibarıyla Türkiye de adet uluslararası sermayeli şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerin adedi uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruluşu, adedi ise yerli sermayeli şirketlere yapılan uluslararası sermaye iştirakidir (Tablo 8). Tablo 8: Yıllar İtibarıyla Kuruluş Türlerine Göre Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayısı Yıl Yeni İştirak Şube Toplam Genel Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı Uluslararası sermayeli şirket sayısında; 2009 yılındaki düşüşün ardından, 2010 ve 2011 yıllarında %17 ve %33 oranlarında artış görülmüştür yılından itibaren görülen düşüşlerle birlikte söz konusu rakamlar 2013 yılında son beş yıllık ortalama şirket kuruluş sayısı seviyesine gelmiştir yılı sonu itibarıyla Türkiye de faaliyette bulunan adet uluslararası sermayeli şirketin %78,6 sı limited şirketlerden, %19,2 si anonim şirketlerden, geri kalan %2,2 lik bölümü ise şubelerden, komandit, kolektif, adi şirket, iş ortaklığı ve adi komandit şirketlerden oluşmaktadır. 10 Uluslararası sermayeli şirket sayıları tasfiye, %100 yerli sermayeli şirket statüsüne geçiş gibi nedenlerle değişmektedir. Bu rakamlar belli dönemlerde revize edilmektedir. 24

28 Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı yılları arasında yeni şirket ve şube kuruluşlarının toplam uluslararası sermayeli şirketler içerisindeki ortalama payı %83,7 seviyesindedir. Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı

29 Türkiye de yatırımları olan uluslararası sermayeli şirketlerin, başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörlerinde faaliyette bulundukları görülmektedir Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı 2013 yılı sonu itibarıyla Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin, adedinin toptan ve perakende ticaret, adedinin imalat sanayi, adedinin ise gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörlerinde faaliyette bulunduğu görülmektedir. İmalat sanayinde uluslararası sermayeli şirket sayısı bakımından kimyasal madde ve ürünler imalatı birinci sırada yer alırken, gıda ürünleri, içecek ve tütün imalatı ile tekstil ürünleri imalatı takip eden alt sektörler konumundadır (Tablo 9). Tablo 9: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler (Birikimli) Toplam Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün Tekstil Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünleri Makine ve Teçhizat Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı yılları arasında faaliyette bulunan uluslararası sermayeli şirketlerin sektörel dağılımına bakıldığında; toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri

30 sektörlerinin ilk iki sırada yer aldığı, 2011 yılına kadar üçüncü sırada olan imalat sanayi sektörünün yerini ise ulaştırma, haberleşme ve depolama sektörünün aldığı görülmektedir yılındaki ve 2013 yılındaki toplam şirket sayıları karşılaştırıldığında elektrik, gaz ve su sektöründe %131 oranında bir artış yaşanmıştır. Bunu %93 ile toptan ve perakende ticaret sektörü ve %87 ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektörleri izlemektedir Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırımcı Ülkelere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımında, AB ülkeleri girişimle birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri içinde de Almanya adet, İngiltere adet ve Hollanda adet ile Türkiye de en fazla şirketi olan ilk üç AB ülkesi olarak sıralanmaktadır (Tablo 10) yılında kurulan adet uluslararası sermayeli şirketin, adedi AB ülkeleri, adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri ve 337 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri ortaklı şirketlerdir (Tablo 12). Tablo 10: Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı Ülkeler (Birikimli) Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri (AB Hariç) Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Diğer Asya Çin Halk Cum Güney Kore Cum Diğer Diğer Ülkeler Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı

31 Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüklerine Göre Dağılımı Türkiye deki uluslararası sermayeli şirketlerin sermaye büyüklüğüne göre dağılımına bakıldığında, sermayesi ABD Dolarının altında olan şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payları yılları arasında azalma eğilimi göstermiş iken, 2012 yılından itibaren artış göstermiş, 2013 yılında ise söz konusu artış % 58,5 e ulaşmıştır. Bununla birlikte, sermayesi ABD Dolarının arasında olanlar ise tersi bir yön izleyerek 2011 yılına kadar artarken, 2012 yılından itibaren düşüşe geçmiştir. Sermaye büyüklüğü ABD Dolarının üzerinde olan uluslararası sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payı 2013 yılında %6,3 seviyesindedir. (Tablo 11). Tablo 11 : Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının Sermaye Büyüklüğü Açısından Yıllara Göre Dağılımı ( ) Sermaye Tutarı (ABD Doları) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) < , , , , , , , , , , , , , , ,4 > , , , , ,3 Toplam , , , , ,0 Geçici Veriler, Kaynak:Ekonomi Bakanlığı Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) 2013 yılında kayıtlı sermayesi ABD Dolarının üzerinde olan 234 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, bu şirketlerin 76 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 37 adedi imalat sanayinde, 28 adedi gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektöründe, 21 adedi ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinde, 19 adedi elektrik, gaz ve su sektöründe ve 16 adedi inşaat sektöründe faaliyette bulunmaktadır. (Tablo 12). Şirket Sayısı Toplam İçindeki Payı (%) 28

32 Tablo 12: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Sektörlere Göre Sektörler Dağılımı ( ) < Sermaye Tutarı (ABD Doları) > Toplam < > Toplam Tarım, Avcılık, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün Tekstil Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünleri Makine ve Teçhizat Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı Römork Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2013 yılında kayıtlı sermayesi ABD Dolarının üzerinde olan 234 adet uluslararası sermayeli şirketin 104 ü AB ülkelerinin yatırımcılarının ortağı olduğu şirketlerdir. (Tablo 13). Bu ülkeler arasında Hollanda 25 adet şirket ile ön plana çıkmaktadır.

33 Tablo 13: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sermaye Büyüklüğü Açısından Ülkelere Göre Ülkeler Dağılımı ( ) < Sermaye Tutarı (ABD Doları) > Toplam < > Toplam AB Ülkeleri Almanya Hollanda İngiltere İtalya Diğer AB Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri Kuzey Afrika Ülkeleri Diğer Afrika Ülkeleri Kuzey Amerika A.B.D Kanada Orta ve Güney Amerika, Karayipler Yakın ve Orta Doğu Ülkeleri Diğer Asya Diğer Ülkeler Toplam Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanrlığı Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımında adet şirket ile İstanbul birinci sırada yer almaktadır. Antalya adet, Ankara adet ve İzmir ise adet şirket ile İstanbul u takip etmiştir (Tablo 14). 30

34 Tablo 14: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Sayılarının İllere Göre Dağılımı (İlk 10 İl) İl Şirket Sayısı ( ) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) Şirket Sayısı (2013) Toplam Uluslararası Sermayeli Şirket Sayısı İçindeki Payı (%) İSTANBUL , ,49 ANTALYA , ,58 ANKARA , ,17 İZMİR , ,31 MUĞLA , ,00 MERSİN 583 1, ,95 BURSA 594 1, ,54 AYDIN 522 1, ,98 KOCAELİ 384 1, ,84 GAZİANTEP 214 0, ,39 Diğer İller , ,74 Toplam , ,00 Geçici Veriler, Kaynak :Ekonomi Bakanlığı

35 Harita 1: 2013 Yılında Kurulan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı 32

36 adet uluslararası sermayeli şirketin %59,3 ünün faaliyette bulunduğu Harita 2: Yılları Arasında Faaliyette Bulunan Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Bulundukları İllere Göre Dağılımı Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı

37 İstanbul ilinde, uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu alanlar sırasıyla toptan ve perakende ticaret, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile imalat sanayi sektörleridir (Tablo 15). Tablo 15: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Faaliyette Bulundukları İllerin Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Sektörler İstanbul Antalya Ankara İzmir Muğla Tarım, Avcılık,Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taşocakçılığı İmalat Sanayii Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün Tekstil Ürünleri Kimyasal Madde ve Ürünleri Makine ve Teçhizat Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı- Römork Diğer İmalat Elektrik, Gaz ve Su İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret, Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Hizmetleri Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri Diğer Toplumsal, Sosyal ve Kişisel Hizmet Faaliyetleri Toplam Geçici Veriler, Kaynak : Ekonomi Bakanlığı Türkiye deki adet uluslararası sermayeli şirketin %64 ü Marmara, %14,7 si Akdeniz, %11,6 sı Ege, %7,5 i İç Anadolu bölgelerinde; %2,2 si de diğer bölgelerde faaliyette bulunmaktadır. Uluslararası sermayeli şirketlerin en yoğun olduğu toptan ve perakende ticaret, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri ile ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektörleri en fazla Marmara bölgesinde faaliyette bulunmaktadır (Harita 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9). 34

38 Uluslararası Sermayeli Şirket Sayılarının Bölgelere Göre Sektörel Dağılımı Harita 3: Marmara Bölgesi

39 Harita 4: Ege Bölgesi Harita 5: Akdeniz Bölgesi 36

40 Harita 6: Karadeniz Bölgesi Harita 7: İç Anadolu Bölgesi

41 Harita 8: Doğu Anadolu Bölgesi Harita 9: Güneydoğu Anadolu Bölgesi 38

42 1.4. Uluslararası Yatırımcıların Türkiye deki Yatırım Projeleri yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerce başlatılan toplam adet proje kapsamında toplam 29,1 milyar ABD Doları tutarında yatırım yapılması öngörülmektedir yılında uluslararası sermayeli şirketlerce gerçekleştirilmesi planlanan projeler için 240 adet yatırım teşvik belgesi düzenlenmiştir. Bu projelerde öngörülen yatırım tutarı ise 6,9 milyar ABD Dolarıdır. (Tablo 16) Tablo 16: Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projeleri Komple Yeni Yatırım Tevsi Diğer Yatırım Türleri a Toplam Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Yatırım (Milyon Dolar) Genel Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı a) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon 2013 yılında başlatılan 240 projenin, %44 ü mal veya hizmet üretimine yönelik komple yeni yatırım, %32 si tevsi ve %24 ü modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesidir. Başlatılan 106 adet komple yeni yatırım projesi için öngörülen 4,1 milyar ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %59,8 ini, 76 adet tevsi yatırımı için öngörülen 854 milyon ABD Doları yatırım tutarı toplam yatırım tutarının %12,4 ünü, kalan milyon ABD Dolarlık 58 adet modernizasyon, ürün çeşitlendirmesi ve entegrasyon amaçlı yatırım projesi ise toplam yatırım tutarının %27,8 ini oluşturmaktadır. Komple yeni yatırımlar, son beş yıllık dönemde başlatılan projelerin adet olarak yaklaşık %49,6 sını, yatırım tutarı olarak da yaklaşık %54,1 ini teşkil etmektedir.

43 Uluslararası sermayeli şirketlerin 2013 yılında başlattıkları proje sayısı, 2012 yılına göre %1,7 oranında, yatırım tutarı açısından ise %73,1 oranında artış göstermiştir. Sektörel dağılımda toplam yatırım tutarı bakımından otomotiv sektörü 2,1 milyar ABD Doları yatırım tutarı ve %30,5 pay ile ağırlıklı bir konuma sahiptir (Tablo 17). Bu sektörde Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. nin toplam 818 milyon ABD Dolarlık yatırımları ile Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. nin 811 milyon ABD Dolarlık yatırımları ön plana çıkmaktadır. İkinci sırada yer alan elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı (enerji) sektöründeki yatırım projelerinin adedi toplam proje adedinin %4,6 sı oranında olmasına karşın, toplam yatırım tutarı açısından 11 adet proje ile 1,7 milyar ABD Dolarlık yatırım hacmine ulaşmıştır. Bu tutar içinde Komet Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin 733,9 milyon ABD Dolarlık, Kalehan Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş. nin 550,4 milyon ABD Dolarlık yatırım projeleri 2013 yılında sektördeki önde gelen büyük ölçekli projelerdir yılında enerji sektörünü %11,3 pay ile sağlık sektörü takip etmektedir. ATM Sağlık Kayseri Yatırım ve İşletme A.Ş. nin 482 milyon ABD Doları tutarındaki projesi ile Mersin Entegre Hastane Hizmetleri Yatırım ve İşletme A.Ş. nin 273,6 milyon ABD Doları tutarındaki yatırımları sektördeki önemli projelerdir. Ayrıca, 2013 yılında Sumitoma Rubber Ako Lastik San. ve Tic. A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi öngörülen toplam 459 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım ile Ica Ic İçtaş Astaldi Üçüncü Boğaz Köprüsü Kuzey Marmara Otoyolu Yatırım ve İşletme A.Ş. tarafından gerçekleştirilmesi planlanan 330 milyon ABD Doları tutarındaki yatırım, imalat sanayinin ve hizmetler sektörünün diğer önemli projeleridir yılından itibaren imalat ile elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektörlerinde başlatılan yatırım projelerinin toplam yatırım tutarının önemli bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir (Tablo 18). Son 5 yılda bu sektörlerin ortalama yatırım tutarı 2,25 milyar ABD Dolarıdır. 40

44 Harita 10: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

45 Harita 11: Yılları Arasında Yatırım Projelerinin Tutarlarının İl Bazında Dağılımı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 42

46 Tablo 17: 2013 Yılında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Komple Yeni Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Tevsi Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Modernizasyon, Ürün Çeşitlendirmesi, Entegrasyon Proje Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Proje Sayısı (Adet) Toplam Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Sektörlerin Toplam İçindeki Payları (%) Proje Sayısı (Adet) (%) Yatırım Tutarı (%) TARIM, AVCILIK 3 5,8 2 11,6 2 12,0 7 29,4 2,9 0,4 MADENCİLİK 10 21,4 3 11,0 1 0, ,9 5,8 0,5 Metal Cevheri Madenciliği 3 5,8 0 0,0 0 0,0 3 5,8 1,3 0,1 Madencilik ve Taşocakçılığı 7 15,6 3 11,0 1 0, ,2 4,6 0,4 İMALAT SANAYİİ , , , ,3 75,8 56,2 Gıda ve İçecek 11 61,9 7 95, , ,9 12,5 2,9 Tekstil 3 8,7 0 0,0 0 0,0 3 8,7 1,3 0,1 Kimya 7 243,0 6 72,9 1 2, ,0 5,8 4,6 Makine Ve Teçhizat İmalatı 5 15, , , ,8 11,7 3,7 Elektrikli Makine Ve Cihazların İmalatı 1 9,1 1 1,6 3 6,1 5 16,9 2,1 0,2 Motorlu Kara Taşıtı, Römork ve Yarı-Römork İmalatı 7 68, , , ,3 10,8 30,5 Ana Metal Sanayii 0 0,0 0 0,0 1 2,3 1 2,3 0,4 0,0 Metal Eşya Sanayii 5 9, ,6 3 3, ,2 7,5 0,6 Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı 3 5,8 1 3,1 2 4,9 6 13,9 2,5 0,2 Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı 6 466,2 7 26,7 4 7, ,8 7,1 7,2 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı 3 112,1 2 3,7 5 30, ,4 4,2 2,1 Metal Atık ve Hurdaların Yeniden Değerlendirilmesi 3 15,0 0 0,0 0 0,0 3 15,0 1,3 0,2 Gemi ve Yat 0 0,0 2 15,6 2 58,0 4 73,6 1,7 1,1 Diğer İmalat ,8 4 7,2 1 2, ,5 7,1 2,7 ELEKTRİK, GAZ VE SU ,6 0 0,0 1 2, ,1 4,6 24,0 OTELLER VE LOKANTALAR 7 70,7 2 10,6 2 4, ,6 4,6 1,2 ULAŞTIRMA, HABERLEŞME VE DEPOLAMA FAALİYETLERİ 4 76,5 3 28,4 0 0, ,0 2,9 1,5 Destekleyici ve Yardımcı Ulaştırma Faaliyetleri 2 71,2 1 14,7 0 0,0 3 85,9 1,3 1,2 Kara taşımacılığı ve boru hattıyla taşımacılık 1 3,2 1 12,8 0 0,0 2 16,0 0,8 0,2 Telekomünikasyon 1 2,1 1 0,9 0 0,0 2 3,1 0,8 0,0 EĞİTİM HİZMETLERİ 1 0,9 0 0,0 0 0,0 1 0,9 0,4 0,0 GAYRİMENKUL, KİRALAMA VE İŞ FAALİYETLERİ 1 0,6 1 0,9 0 0,0 2 1,5 0,8 0,0 SAĞLIK 3 778,9 0 0,0 1 2, ,7 1,7 11,3 DİĞER HİZMET FAALİYETLERİ 1 329,9 0 0,0 0 0, ,9 0,4 4,8 TOPLAM , , , ,2 100,0 100,0 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

47 Tablo 18: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Sektörel Dağılımı Sektörler Proje Sayısı (Adet) Toplam Toplam Toplam Toplam Proje Proje Proje Proje Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı (Milyon (Milyon (Milyon (Milyon (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) Dolar) Dolar) Dolar) Dolar) Toplam Yatırım (Milyon Dolar) Tarım, Avcılık Madencilik İmalat Sanayii Elektrik, Gaz ve Su Oteller ve Lokantalar Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama Faaliyetleri Eğitim Hizmetleri Gayrimenkul, Kiralama Ve İş Faaliyetleri Sağlık Toptan ve Perakende Ticaret Diğer Hizmet Faaliyetleri Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 44

48 2013 yılında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırım projelerinin iller bazında dağılımı incelendiğinde yatırım tutarı bakımından motorlu kara taşıtları, gıda ve makina imalatına yönelik projelerin ağırlıkta olduğu Kocaeli ve motorlu kara taşıtları imalatına yönelik projelerin önemli yer tuttuğu Bursa nın ilk iki sırada geldiği görülmektedir yılları arasındaki yatırımların il bazında dağılımında tutar açısından Kocaeli nin 4,51 milyar ABD Dolarlık yatırım projesi ile ilk sırada olduğu görülmektedir. Kocaeli yi Bursa (4,46 milyar ABD Doları) ve İstanbul (1,3 milyar ABD Doları) takip etmektedir. Tablo 19: Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin Yatırım Tutarına Göre İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Milyon Dolar) İller KOCAELİ BURSA İSTANBUL SAMSUN HATAY ADANA TEKİRDAĞ DENİZLİ KARAMAN ARTVİN MANİSA KAYSERİ İZMİR MERSİN ELAZIĞ BİNGÖL ÇANKIRI SAKARYA ANTALYA ESKİŞEHİR Kaynak:Ekonomi Bakanlığı yılları arasında uluslararası sermayeli şirketlerin yatırımlarının il bazında dağılımında proje adedi olarak ilk iki sırada Kocaeli (142 proje) ve İstanbul (129 proje) yer almaktadır. Bu iki ili, Bursa (79 proje) takip etmektedir. 45

49 Tablo 20 : Yılları Arasında Uluslararası Sermayeli Şirketlerin Yatırım Projelerinin İlk 20 İl Bazında Dağılımı (Adet) İller KOCAELİ İSTANBUL BURSA İZMİR TEKİRDAĞ ANKARA MANİSA ANTALYA MERSİN ADANA SAKARYA DÜZCE ESKİŞEHİR BİLECİK BALIKESİR MUĞLA HATAY GAZİANTEP KIRKLARELİ KAYSERİ Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2013 yılı, yeni teşvik sisteminin bölgesel ve sektörel yapısı içerisinde incelendiğinde, projelerin adet ve yatırım tutarları açısından, uluslararası sermayeli şirketlerin ağırlıklı olarak faaliyet gösterdiği 1.Bölge de yoğunlaştığı görülmektedir (Grafik 7-8). 46

50 Harita 12: Yatırımlara Yönelik Devlet Destekleri Sisteminin Bölgesel Yapısı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 47

51 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 6,9 milyar ABD Doları toplam tutardaki yatırımların 3,03 milyar ABD Doları Genel Sistem, 1 milyar ABD Doları Büyük Ölçekli Proje, 2,9 milyar ABD Doları ise Bölgesel destek unsurlarından yararlandırılmıştır (Tablo 21). 48

52 Tablo 21 : 2013 Yılındaki Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına ve Sektörlere Göre Dağılımı (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel Toplam Destek sınıfı Yatırım Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Tutarı Enerji Hizmetler İmalat Madencilik Toplam Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2012 yılında olduğu gibi 2013 yılında da genel sistemden yararlanan yatırımların önemli bir bölümü enerji sektöründedir. 3,03 milyar ABD Doları tutarındaki, genel sistemden yararlanan yatırımların 1,66 milyar ABD Dolarlık kısmı enerji sektöründedir. Bölgesel ölçekli yatırım desteklerinden yararlanan yatırımlarda ve büyük ölçekli yatırım desteklerinden yararlanan yatırımlarda imalat sektörü ön plana çıkmıştır. Büyük Ölçekli Yatırımların Teşvikine yönelik destek unsurlarından yararlanan ve toplam değerleri 1 milyar ABD Dolarına ulaşan 9 adet projeye yönelik yatırım teşvik belgeleri, imalat sektöründe makine imalatı ve kimya sektörleri için düzenlenmiştir. Bölgesel ve Sektörel yatırım teşvik uygulamalarından yararlanan 2,9 milyar ABD Doları tutarındaki 129 adet projenin sektörel dağılımı incelediğinde ise yaklaşık 2,6 milyar ABD Dolarıyla imalat sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. İmalat sektörü içerisinde, ilk sırada, 2,03 milyar ABD Doları yatırım tutarı ve %72 lik pay ile otomotiv sektörü yer almaktadır (Grafik 9). Otomotiv sektörünü %7 lik payı ile gıda sektörü, %5 lik payı ile metalik olmayan mineraller sektörü izlemiştir. 49

53 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 2013 yılında düzenlenen toplam 6,9 milyar ABD Doları tutarındaki 240 adet projeden 27 adedinin yatırım tutarı 30 milyon ABD Dolarının üzerinde olup, bunların toplam yatırım tutarı 5,96 milyar ABD Dolarıdır. 24 adet şirket tarafından gerçekleştirilmesi planlanan 27 adet projenin sektörel dağılımında yatırım tutarı ve proje sayısı açısından imalat sektörü ilk sırada yer almaktadır (Tablo 22). Tablo 22 : 2013 Yılında Yatırım Tutarı 30 Milyon Dolardan Fazla Olan Yatırım Projeleri (Adet - Milyon Dolar) Bölgesel Büyük Ölçekli Genel TOPLAM DESTEK SINIFI Yatırım Yatırım Yatırım Adet Adet Adet Adet Tutarı Tutarı Tutarı Enerji , ,0 Hizmetler 1 68, , ,2 İmalat , ,8 1 89, ,0 Toplam , , , ,2 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 50

54 Harita 13: 2013 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Milyon Dolar) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 51

55 Harita 14: 2013 Yılında Yatırım Projelerinin Destekleme Sınıfına Göre İllerdeki Dağılımı (Adet) Kaynak: Ekonomi Bakanlığı 52

56 2. TÜRKİYE DEKİ YATIRIMCI ÜLKELER Türkiye de son 10 yıllık dönemdeki UDY rakamları ülkesel bazda incelendiğinde, ilk sırayı 17,8 milyar ABD Doları ile Hollanda nın aldığı görülmektedir. Hollanda dan sonra en fazla UDY gerçekleştiren ülkeler sırasıyla Avusturya (9,3 milyar ABD Doları), ABD (8,8 milyar ABD Doları), Belçika (7,3 milyar ABD Doları) ve Almanya (7,2 milyar ABD Doları) olmuştur yılında ise Türkiye deki uluslararası yatırım girişi 11 bakımından ilk 10 ülke Almanya, Hollanda, Rusya, Azerbaycan, Avusturya, Lübnan, İspanya, Japonya, Katar ve ABD olarak sıralanmaktadır. Almanya nın toplam uluslararası doğrudan yatırım girişleri içerisindeki payı %18,5 iken, Hollanda ve Rusya sırasıyla %9,8 ve %8,5 oranında paya sahip olmuşlardır. Tablo 8: 2013 Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Tablo 9: Yılları Arasında Uluslararası Yatırım Girişi (Milyon Dolar) Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Almanya ,5 2 Hollanda ,8 3 Rusya 871 8,5 4 Azerbaycan 796 7,8 5 Avusturya 659 6,4 6 Lübnan 574 5,6 7 İspanya 531 5,2 8 Japonya 493 4,8 9 Katar 469 4,6 10 ABD 326 3,2 Diğer ,6 Toplam Kaynak: TCMB Sıra Ülke Sermaye Yüzde (%) 1 Hollanda ,1 2 Avusturya ,4 3 ABD ,9 4 Belçika ,6 5 Almanya ,5 6 Lüksemburg ,2 7 İngiltere ,1 8 Yunanistan ,0 9 Fransa ,6 10 İspanya ,4 Diğer ,3 Toplam Kaynak: TCMB 2013 yılında ilk iki sırada yer alan Almanya ve Hollanda nın, yılları arasındaki toplam UDY girişlerindeki payına bakıldığında da bu ülkelerin ilk 10 içerisinde 11 Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferlerdir. Uluslararası sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilere ilişkin diğer sermaye bileşeni ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarları içeren gayrimenkul bileşeni dahil değildir. 53

57 yer aldığı görülmektedir döneminde ilk 10 sırada yer alan ülkelerin, 9 unun AB üyesi ülkeler olması dikkat çekicidir yılında Lübnan ve Katar dan gelen sermaye miktarı, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan gibi ülkelerden 2004 yılından bu yana gelen yatırımlar incelendiğinde, Asya Ülkelerinin Türkiye ye olan ilgisinin giderek arttığına işaret etmektedir. ABD ve AB ülkelerinin yanı sıra son yıllarda Türkiye ye Asya ülkelerinden yapılan yatırımlar, Türkiye nin sadece AB ülkelerinden değil dünyanın farklı bölgelerinden yatırım çeken bir ülke haline geldiğini kanıtlar niteliktedir. Tablo 10: İlk 10 Ülkenin Uluslararası Doğrudan Yatırımları ve Şirket Sayıları Sıra Ülke Toplam Şirket Sayısı* Türkiye ye Yapılan UDY** (2013) (Milyon Dolar) Dünya Genelinde Ülke Dışına Yapılan UDY Toplamı *** (2013) (Milyon Dolar) 1 Almanya Hollanda Rusya Azerbaycan Avusturya Lübnan İspanya Japonya Katar ABD Kaynaklar: * Geçici Veriler, Ekonomi Bakanlığı ** TCMB *** UNCTAD Almanya Almanya sermayeli doğrudan yatırımlar 2013 yılında 1,9 milyar ABD Dolar ile 2002 yılından bu yana en yüksek seviyesine ulaşmış ve Almanya uluslararası doğrudan yatırım girişi bakımından ilk sırada yer almıştır. UNCTAD verilerine göre, Almanya nın dünyadaki uluslararası doğrudan yatırım çıkışları 2013 yılında 57,5 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye, Almanya dan çektiği 1,9 milyar ABD Doları tutarında yatırım ile Almanya nın yurtdışı yatırımlarının %3,3 ünü oluşturmaktadır. 54

58 2013 yılında, Almanya menşeli doğrudan yatırımların önemli bir kısmı finans sektöründe gerçekleşmiştir yılında, Yapı Kredi Sigorta A.Ş. nin çoğunluk hisselerinin Alman menşeli Allianz a devredilmesi işlemine istinaden gelen 932 milyon ABD Doları sermaye ile Enerjisa Enerji A.Ş. nin hisselerinin %50 sinin DD Turkey Holdings SARL a devretmesi sonucu gelen 345 milyon ABD Doları sermaye, 2013 ödemeler dengesinde Almanya kaynaklı yatırımlar içerisinde yer almıştır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de 2013 yılında, şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 412 adet şirket Almanya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Almanya, adet ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip ülke konumundadır. Hollanda 2011 yılından itibaren 1 milyar ABD Dolarının üzerinde seyreden Hollanda kaynaklı doğrudan yatırımlar 2012 yılında 1 milyar 381 milyon ABD Doları iken, 2013 yılında 1 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. UNCTAD verilerine göre, 55

59 Hollanda nın yurtdışındaki uluslararası doğrudan yatırımları 2013 yılında yaklaşık 37,4 milyar ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye, Hollanda dan çektiği 1 milyar ABD Doları tutarında yatırım ile Hollanda nın yurtdışı yatırımlarının %2,7 sini oluşturmaktadır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 2013 yılında gerçekleşen Hollanda menşeli doğrudan yatırımlar, başta enerji sektörü olmak üzere ağırlıklı olarak imalat ve finans sektöründe gerçekleşen muhtelif sermaye artışlarından kaynaklanmıştır. Türkiye de 2013 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 160 adet şirket Hollanda sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise Hollanda, adet şirket ile Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 4. ülke konumundadır. Rusya 2013 yılında 871 milyon ABD Dolar olan Rusya kaynaklı uluslararası doğrudan yatırım miktarı, 2005 yılında gerçekleşen 1,6 milyar yatırımın ardından en yüksek sermayeli 56

60 yatırım olmuştur yılında gerçekleşen Rusya menşeli doğrudan yatırımların büyük bir çoğunluğu enerji sektöründen kaynaklanmaktadır. Türkiye de 2013 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 149 adet şirket Rusya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, adet ile Rusya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 5. ülke konumundadır Azerbaycan Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar, 2012 yılında 338 milyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, 2013 yılında 796 milyon ABD Dolarına yükselmiştir. Azerbaycan kaynaklı uluslararası doğrudan yatırım girişinin önemli bölümü, Azerbaycan ın devlet petrol ve gaz şirketi SOCAR tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye de 2013 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 172 adet şirket Azerbaycan sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, adet ile Azerbaycan, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 6. ülke konumundadır. 57

61 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Avusturya 2006 yılından itibaren yüksek seyreden doğrudan yatırım girişleri ile Avusturya kaynaklı yatırımlar 2011 yıllında ilk, 2012 yılında 2. sırada yer alırken, 2013 yılında 659 milyon ABD Doları yatırım tutarı ile 5. sırada yer almıştır. UNCTAD verilerine göre, Avusturya nın yurt dışı uluslararası doğrudan yatırımları 2013 yılında bir önceki yıla göre % 18 lik düşüşle yaklaşık 13,9 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. 58

62 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB 2013 yılında, Avusturya menşeli doğrudan yatırımların büyük bölümü imalat ve enerji sektöründe gerçekleşmiştir. Dentaş Kağıt A.Ş. hisselerinin %80 inin Mosburger GmbH ye devredilmesi işlemine istinaden gelen yaklaşık 100 milyon ABD Doları sermaye, 2013 yılının en önemli işlemidir. Türkiye de 2013 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 58 adet şirket Avusturya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 735 adet ile Avusturya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 12. ülke konumundadır. Lübnan 2012 yılında 315 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşen Lübnan sermayeli yatırımlar, 2013 yılında 574 milyon ABD Dolarına yükselmiş ve Lübnan öne çıkan yatırımcı ülkeler arasındaki yerini korumuştur. UNCTAD verilerine göre, 2013 yılında Lübnan ın yurt dışı doğrudan yatırımları (690 milyon ABD Doları) içerisinde Türkiye ye gerçekleştirdiği yatırımlar %83 gibi oldukça önemli bir paya sahiptir. Bank Audi tarafından 2012 yılında Türkiye de kurulan Odea Bank ın kuruluşuna istinaden 2013 yılında transfer edilen 500 milyon ABD Doları Lübnan menşeli en büyük 59

63 sermaye girişidir. Asya ülkelerinden gelen ve her geçen yıl yükselen doğrudan yatırım girişlerinde Lübnan, Türkiye de döneminde 1 milyar 99 milyon ABD Dolarlık toplam doğrudan yatırım rakamı ile önemli bir yer tutmaktadır. Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB İspanya 2013 yılında İspanya kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar 531 milyon ABD Doları olarak gerçekleşirken, bu tutarın büyük bir kısmı finans ve sigorta sektöründedir. Türkiye de 2013 yılında; şirket kuruluşu, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 52 adet şirket İspanya sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, 547 adet ile İspanya, Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 17. ülke konumundadır. 60

64 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Japonya Japonya tarafından Türkiye ye yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar 2010 yılından bu yana artış göstermiş ve 2013 yılında 493 milyon ABD Doları ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. UNCTAD verilerine göre, Japonya nın yurt dışı doğrudan yatırımları ise 2013 yılında 136 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir yılında Bank Of Tokyo Mitsubishi Ufj Turkey A.Ş. nin kuruluşuna istinaden Japonya dan transfer edilen 302 milyon ABD Doları, 2013 yılında Japonya dan Türkiye ye gelen yatırımlar içerisinde en büyük sermaye girişi olmuştur. Mars Lojistik in hisselerinin %51 inin Hitachi Transport System LTD ye devredilmesi işlemine istinaden gelen yaklaşık 154 milyon ABD Doları sermaye de 2013 yılı ödemeler dengesinde Japonya kaynaklı yatırımlar içerisinde yer almıştır. 61

65 Katar Katar kaynaklı doğrudan yatırımlar, 2013 yılında 469 milyon ABD Doları ile en yüksek seviyesine ulaşmış ve Katar 2013 yılında öne çıkan Asyalı yatırımcı ülkeler arasında yer almıştır. Commercial Bank Of Qatar ın Alternatif Bank A.Ş. yi satın almasına istinaden transfer edilen 445,7 milyon ABD Doları tutarındaki sermaye girişi, Katar tarafından yapılan toplam doğrudan yatırımın çok önemli bir kısmını oluşturmaktadır. 62

66 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB ABD ABD kaynaklı uluslararası doğrudan yatırımlar 2013 yılında 326 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiştir. UNCTAD verilerine göre, 2013 yılında ABD tarafından dünyaya yapılan uluslararası doğrudan yatırımlar, 2012 yılına göre %8 oranında azalarak 338 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir yılında Namet Gıda San. ve Ticaret A.Ş. nin hisselerinin Gulf Delicatessen Investors SARL a devredilmesi işlemine istinaden gelen 70 milyon ABD Doları sermaye, 2013 ödemeler dengesinde ABD kaynaklı yatırımlar arasında yer almıştır. 63

67 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı,TCMB Türkiye de 2013 yılında; şirket, şube kuruluşu veya hisse devri yoluyla 103 adet şirket, ABD sermayeli olmuştur. Genel toplamda ise, adet ile ABD Türkiye de en çok uluslararası sermayeli şirkete sahip 7. ülke konumundadır. 64