ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER

Transkript

1

2 ENERJ ETK NL KLER N ÇÖZÜMLER ETK NL K - 1 N ÇÖZÜMÜ 1) Pedal çevirmek için bir kuvvet uygular. Pedal dönerken hareket gerçekleflir ve bir ifl yap l r. fli yapan kuvvetin kayna bisiklet üzerindeki adamd r. 2) Çoçuk balonu fliflirirken fiziksel anlamda ifl yapar. Çünkü balonun içine hava verilirken balon buna karfl bir direnç gösterir. Çocuk, bu derinç kuvvetini ci erlerinden itti i hava ile karfl lamaktad r. 3) Yemek yiyen adam fiziksel anlamda ifl yapm fl say lmaz. fl yapabilmek için bir kuvvete ihtiyaç vard r. Bu h zla yemeye devam ederse bundan sonra ifl yapma ihtimali iyice azalacak. 4) Çocuk, fl nav çekerken ifl yapar. Çünkü hareketi esnas nda a rl k merkezini yerçekimi do rultusunda hareket ettirir. Bu durumda yer çekimine karfl ifl yapm fl olur. 98

3 Enerji 5) Asansörden yukar ç karken biz ifl yapmay z çünkü herhangi bir kuvvet uygulamay z. Ama asansör bizim üzerimize ifl yapar. Bize kuvvet uygulayarak bizi yukar ç kar r. Asansörün bizim üzerimize yapt ifl, kazand m z potansiyel enerji kadard r. 6) Basket oynayan çocuk, fiziksel anlamda ifl yapar. Çünkü eline ald topu potadan geçirmek için bir kuvvet uygulayarak atar. Top, çocu un uygulad kuvvet ile yer çekimi kuvveti etkisinde hareket eder. Çocu un top üzerine yapm fl oldu u ifl, topun çocu un elindeki enerjisi ile att andaki enerjisi fark na eflittir. 7) Da c, zirveye ç karken yer çekimine karfl bir ifl yapar. Çünkü da c n n a rl k merkezi yer çekimi kuvveti do rultusunda hareket etmektedir. Yap lan ifl, da c n n potansiyel enerji de iflimine eflittir. 8) Düz bir zeminde s rt nda çanta tafl yan çocuklar, fiziksel anlamda ifl yapmazlar. Çünkü çantalara uygulanan yer çekim kuvvetine dik do rultuda hareket etmektedirler. 99

4 9) Mekanik saatlerde yay n kurulmas yla yaya aktar lan enerji, yayda potansiyel enerji olarak depolan r. Bu enerji ile saatin çal flmas sa lan r. ETK NL K - 2 N N ÇÖZÜMÜ 1) Lamba dü mesi aç l p oda ayd nland nda elektrik enerjisi, s ve fl k enerjisine lamba vas tas ile dönüflür. 2) Uçak dururken uça n deposundaki benzin kimyasal enerji kayna d r. Bu kimyasal enerji yak larak hareket enerjine dönüflür. Uçak hareket ederken kinetik enerjisi vard r. Havalanmaya bafllad - nda kimyasal enerjinin bir k sm da potansiyel enerjiye dönüflür. 3) Paraflütçü uça n içindeyken kinetik ve potansiyel enerjisi vard r. Atlay p yere düflerken potansiyel enerji azal r. Sürtünme kuvvetinden dolay azalan enerji s ya dönüflür. Paraflüt sürtünme kuvvetini art r r. Sürtünme kuvveti yüzey alan na ba l d r. Toplam enerji sabit olaca ndan ne kadar fazla enerji s ya dönüflürse, paraflütçülerin yere indiklerinde kinetik enerjileri o ölçüde az olur. 100

5 4) Radarlar en üst noktadayken maksimum potansiyel enerjiye sahiptir. Radar afla inerken bu enerji kinetik enerjiye ve s ya (sürtünme varsa) dönüflür. En alt noktaya geldi inde potansiyel enerji s f r olur. Bu anda kinetik enerji de maksimumdur. Radar yukar ç karken kinetik enerji potansiyele dönüflür. Yani yer çekimine karfl ifl yap - l r. 5) Sporcu yar flmaya bafllad anda sporcunun herhangi bir enerjisi yoktur. Koflmaya bafllad nda kinetik enerji kazan r. Bu kinetik enerji s r k ile atlarken potansiyele dönüflür. Yere düflerken potansiyel enerji kineti e, yere düflüp durdu unda da s ya dönüflür. 6) Bangi jamping yapan sporcu atlad an sporcunun potansiyel enerjisi vard r. H zla düflerken potansiyel enerjisi kineti e dönüflür. pin boyu kadar yol ald ktan sonra ip esnemeye bafllar ip esnemeye baflla d nda sporcu da yavafllamaya bafllar bu durumda kinetik enerji ipin esneklik potansiyel enerjisine dönüflür. Kinetik enerjinin tamam potansiyele dönüfltü ünde sporcu durur. Esnek ip sporcuyu yukar do ru çeker ve yer çekimine karfl ifl yaparken potansiyel enerjisini sporcu üzerine aktar r. Bu enerji, sporcuya tekrar potansiyel enerji olarak aktar l r. 7) Kayakç da n tepesende iken otele göre bir potansiyel enerjiye sahiptir. Kaymaya bafllad nda bu enerjiyi kineti e ve yüzey ile ayaklar aras ndaki sürtünme kuvvetinden dolay s ya dönüfltürür. Otele geldi ide, bafllang çtaki potansiyel enerjisi, kinetik ve s enerjisine dönüflür. 101

6 8) Çocuk tramplen üzerinden atlamaya baflla nda önce tramplen üzerinde z playarak kuvvet uygulay p ifl yapar. Bu ifl, esnek tramplen üzerinde potansiyel enerji olarak depolan r. Tramplen, bu enerjiyi çocu u z t yönde iterek ona kinetik enerji olarak aktar r. Bu kenitek enerji ile çocuk yükselir. Maksimum yükseklikte kinetik enerjinin tamam potansiyele dönüflür. Daha sonra olay tersine döner. 9) Sporcu yay çekerken ona bir kuvvet uygular yay kuvvet do rultusunda gerilerek üzerine ifl yapar. Bu ifl yayda potansiyel enerji olarak depolan r. Gerilme ne kadar fazla ise, yap lan ifl dolay s ile potansiyel enerji o kadar fazlad r. Oku b rakt nda yay üzerindeki potansiyel enerjiyi oka kinetik enerji olarak aktar r. Ok bu enerji ile harekete bafllar. Hareket ederken sürtünmeden dolay enerjisinin bir k sm n kaybeder. ETK NL K 3 ÇÖZÜMÜ p gerilirken yay n potansiyel enerjisi artar. p serbest b rak ld nda ok yaydan kurtulurken h z maksimumdur. Ok gökyüzüne do ru yükselirken, potansiyel enerjisi artar, kinetik enerjisi azal r. Ok afla do ru düflerken kinetik enerjisi artar. Havan n sürtünmesi ihmal edilirse, okun mekanik enerjisi sabit dir. 102

7 ETK NL K - 4 ÜN ÇÖZÜMÜ A noktas nda, tramplenin esneklik potansiyel enerjisi sayesinde yüzücü kinetik enerji kazan r. Yüzücü A dan B ye gelirken potansiyel enerjisi artar. B noktas nda yüzücünün h z minimumdur. Sürtünme yoksa yüzücünün tramplenden s çrad A noktas ndaki toplam enerji B noktas ndaki toplam enerjisine eflittir. Yüzücünün BC ve CD noktalar aras nda potansiyel enerjisi azalm flt r. Yüzücünün D noktas nda kinetik enerjisi ve h z maksimumdur. ETK NL K - 5 N ÇÖZÜMÜ Bir insan, iki flekilde enerji harcar. Birincisi fiziksel etkinlikler için (örne in; bisiklete binme, resim yapma), ikincisi vücudu oluflturan sistemlerin aktivitelerini sürdürebilmek için (örne in; kalbin atmas, besinlerin sindirilmesi). Bu durumda en az enerji uyurken harcanacakt r. Yani 1 < 3 < 2 olmal d r. ETK NL K - 6 NIN ÇÖZÜMÜ ve 3. çocuklar karbonhidrat ve ya a rl kl beslenerek tüketebileceklerinden daha fazla enerji almaktad rlar. Bu beslenme türü onlar n fliflmanlamas na yol açar. 2. çocuk; köfte ve yumurta yiyerek protein, spanak ve muz yiyerek vitamin ihtiyac n karfl lar. Ayr ca süt içinde de protein, ya, karbonhidrat ve vitamin bulundu undan dengeli beslenmektedir. 103

8 ETK NL K - 7 N N ÇÖZÜMÜ 1. Çevresel etki 2. Kömür 3. Günefl 4. Su kirlili i 5. Günefl 6. Lokal 7. Keban 8. Yer s s 9. Yüz elli milyon 10. Fisyon 11. Füzyon 12. Hidrojen 13. Biyokütle 14. Biyodizel 15. Dalga enerjisi ETK NL K - 8 N ÇÖZÜMÜ a) Dünyadaki yenilenemez enerji kaynaklar n n kullan m (petrol, kömür ve do al gaz) % 88 iken yenilenebilir enerji kaynaklar n n kullan m malesef % 12 dir. Petrol, dünyada kullan lan bir numaral enerji kayna durumundad r. Ülkemizdeki durum dünyadan pek farkl de ildir. Zaten ihtiyac m z n ço unu baflka ülkelerden sat n almaktay z. Bu da ülkemizi ekonomik aç dan zora sokmaktad r. Neyse ki son y llarda tüm dünyada yenilenebilir enerji kaynaklar n de erlendiren ülkelerin say s h zla artmakta ve yeni projeler gelifltirilmektedir. b) Petrol, kömür, do al gaz (fosil yak tlar) ve odun yak ld klar nda havaya karbondioksit ve zehirli gazlar salarlar. Bu da asit ya murlar na ve sera etkisine sebep olur, yani hem atmosfer hem de çevremiz kirlenir. Dolay s yla insan sa l ciddi bir tehdit alt ndad r. Ayr ca bu enerji kaynaklar her ülkede bulunmad ndan ülkeler aras ekonomik krize sebep olmaktad r. c) Yenilenebilir enerji kaynaklar na flüphesiz ihtiyac m z vard r. Yukar da yenilenemez enerji kaynaklar n n ne kadar zararl oldu unu belirttik. Yenilenemez enerji kaynaklar s n rl d r. Kendimiz ve gelecekte dünyam z miras b rakaca m z çocuklar m z için yenilenebilir enerji kaynaklar na tam anlam yla muhtac z. d) Türkiye yenilenebilir enerji kaynaklar bak m ndan çok zengindir ancak bu zenginlik iyi de erlendirilmemektedir. Ülkemizdeki hidrojen kaynaklar n n zenginli i dünyan n dikkatini çekmektedir. Güneydo- u ve Do u Anadolu nun fazla günefl görmesi, Karadeniz in 60 m taban nda hidrojen elde etmek için kullan lan hidrojen sülfürün yo un bir flekilde bulunmas Türkiye nin gelecekte enerji üssü olmaya aday oldu unun kan t d r. Ayr ca hidrojen, evrende en bol bulunan elementtir. Zararl gazlar yay p sera etkisi yaratmaz. Çevreyi kirletmez, temizdir. Petrol yak tlar na göre de 1,33 kat daha verimlidir. ETK NL K - 9 UN ÇÖZÜMÜ 1. Bu ev yal t lm fl ve günefl enerjisinden faydalanan bir ev ayr ca ayd nlatmada akkor ampuller yerine tasarruflu ampuller kullanan bu ev halk enerji tasarrufu yaparak kazanç sa lamaktad r. 2. Petrol, dünyan n tüketti i bir numaral enerji kayna d r. Petrolün atmosfere yayd gazlar ve çevreye verdi i kirlilik dünyam z mahvetmektedir. Küresel s nma nedeniyle dünya yavafl yavafl çölleflmektedir. 3. Bu ev ise iyi yal t lmam fl bir ev. Yak t için çok para harcay p s nmaya çal fl yor. Hâlbuki bafllang çta az bir parayla iyi yal t lsayd ömür boyu rahat edecekti. 104

9 ETK NL K - 10 UN ÇÖZÜMÜ 1. Gece olmas na ra men perdeler aç k, fl n büyük bir k sm buradan d flar kaçmaktad r. Ifl açm fl iseniz perdeleri kapat n. 2. Televizyon seyredilmedi i hâlde aç k televizyonunuzu açma kapama dü mesinden kapat n z. Uzun süre izlemeyecekseniz televizyon fiflini de çekin. 3. Kaloriferin önüne koltuk konularak s engellenmifltir. Kaloriferin önü bofl olsun. Mümkünse kalorifer ile duvar aras na alüminyum folyo kapl levha yerlefltirin. 4. Her iki lamba da yanmaktad r. Üstelik biri tavan ayd nlat yor. Ayr ca ampul de il, floresan lamba kullan lmal d r. Enerji tasarruflu lambalar al rsan z ayd nlatma maliyetini % 80 azaltabilirsiniz. Ö renci ders çal fl rken masa lambas kullanmal d r. 5. Tavan ve duvarlar aç k renkli boya ile boyanmal d r. Dekorasyon malzemesi aç k renkli olmal d r. ETK NL K - 11 N ÇÖZÜMÜ 1. Radyatörünüzün önünü kapat p s y engellemeyin. Radyatör önüne konulan mobilya ve radyatörün üstünde çamafl r kurutmak s y engellemektedir. 2. Evdeki elektrikli cihazlar n, kombinin ve flofbenin bak m n düzenli olarak yapt r n. 3. Evinizi hamama çevirmeyiniz C s cakl k art fl uygun bir oda s cakl d r. Her bir C s cakl k art fl % 6 l k bir masraf demektir. ETK NL K - 12 N N ÇÖZÜMÜ 1. Y 3. Y 5. D 7. Y 9. D 2. D 4. D 6. D 8. D 10. D ETK NL K - 13 ÜN ÇÖZÜMÜ a) En yüksek verime A s n f sahiptir. Çünkü y ll k ortalama enerji tüketimi ve ortalama iflletme maliyeti çok düflüktür. b) En düflük verime ise G s n f sahiptir. Çünkü y ll k ortalama enerji tüketimi ve ortalama iflletme maliyeti çok fazlad r. c) Enerjinin verimli ve etkili kullan lmas d r. Var olan enerjiyi daha az ama kaliteyi düflürmeden kullanmakt r. Yani enerjiyi en ekonomik flekilde de erlendirmektir. K sacas ; fazla paran n cebimizde kalmas d r. d) Öncelik A ve A + s n f ürünleri tercih etmeliyiz. A ve A+ s n f ürünler daha pahal d r ama sa lad yüksek verimle k sa bir zamanda aradaki fark kapatacakt r. Bulafl k ve çamafl r makineleri için su taflma emniyetinin olup olmad n kontrol etmeliyiz. Beyaz eflyalarda program seçenekleri fazla olmal ki en uygun programda iflimizi halledebilelim. Ayr ca evimizde bebek veya küçük çocu umuz varsa çocuk emniyet kilidinin olup olmad na dikkat edelim. 105

10 ETK NL K - 14 ÜN ÇÖZÜMÜ 1. Reenjeksiyon e. Jeotermal enerji 2. Fisyon d. Nükleer enerji 3. Biyodizel b. Biyokütle enerjisi 4. So utma c. Rüzgâr enerjisi 5. Termonükleer a. Hidrojen enerjisi ETK NL K - 15 N ÇÖZÜMÜ 1. H DROJEN 2. REENJEKS YON 3. NÜKLEER 4. TÜRB N 5. REAKTÖR 6. FOS L 7. B YOGAZ 8. FÜZYON 9. DALGA 10. B YOKÜTLE 11. ODUN 12. GÜNEfi 13. ÇERNOB L 14. PETROL 15. YAKIT 16. OKYANUS Anahtar Kelime : ENERJ KAYNAKLARI 106