2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetiim Sempozyumu Ekim 2007, zmir

Transkript

1 Türkiye de Bölgesel Kalkınmanın Aracı Olarak Kalkınma Ajansları: zmir Kalkınma Ajansı Örnei Ergüder Can zmir Kalkınma Ajansı Giri: Türkiye de dier ülkeler gibi bölgelerarası hatta bölgeler içinde kalkınma farklılıkları yaayan bir ülkedir. Bölgesel kalkınma yaklaımının geldii son noktada ülkenizin, bölgenizin refah içinde olmasını istiyorsanız, insanlarınızın daha iyi artlarda yaamasını istiyorsanız mutlaka farklı araçlar gereklidir. Günümüzde kullanılan araçlardan bir tanesi Kalkınma Ajans larıdır. Kalkınma Ajans ları konusunda Türkiye de 2006 Ocak ayında kabul edilen Kalkınma Ajanslarının Kuruluu Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun ile ajansların kuruluu için önemli bir adım atılmıtır. Bu balamda ilk adım olarak iki pilot bölgede, zmir ve Çukurova da Kalkınma Ajansları kurulmutur. zmir Türkiye nin üçüncü en gelimi ilidir. Fakat zmir içerisindeki ilçeleri arasında da ekonomik ve sosyal gelimilik farklılıkları mevcuttur. Bu farklılıklara baktıımızda 80 ilçe üzerinden yapılan DPT aratırmasına göre Aliaa ilçesi 80 ilçe arasında. sıradayken, Kiraz ilçesi 644. sıradadır. Yani demek ki zmir de bölge içi gelimilik sorunu yaayan bir ildir. zmir de Aliaa, Konak, Karıyaka, Çili, Çeme gibi gelimi ilçelerin yanında Beyda, Kınık, Bayındır gibi az gelimi ilçeler de mevcuttur. Bölgesel kalkınma politikaları artık sadece az gelimi bölgelere odaklı deildir, bu balamda zmir in kalkınması ve daha ileriye ulaabilmesi için Kalkınma Ajansı nın bölgede kurulması dier bölgeler de olduu kadar bir gereksinimdir. Buna ek olarak bu tip pilot uygulamaları en ihtiyaç duyulan yerlerde kurmak tabiî ki önemlidir. Ancak oralarda kurulduu zaman projenin ve uygulamanın devam etmesi ve sürdürülebilmesinde sorun çıkması olasıdır. DPT koordinatörlüünde zmir Kalkınma Ajansı (ZKA) kurulu çalımalarına tarihinde yayımlanan Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasını öngören Bakanlar Kurulu 2006/100 sayılı kararnamesi ile hızla balanmıtır. Bu yazıda zmir Kalkınma Ajansı nın genel yapısından ve gerçekletirdii faaliyetlerden kısaca bahsedilecektir. zmir Kalkınma Ajansı: Genel Yapısı ve Faaliyetleri Kanunda BKA larda dört temel örgütsel yapının olması öngörülmütür. Bunlar: Yönetim Kurulu: Ajansın karar organıdır. Valilerin bakanlıını yapacaı Yönetim Kurulu büyük ehir belediye bakanları veya il merkez belediye bakanları, il genel meclisi bakanları, sanayi ve ticaret odaları bakanları ve özel kesim ve/veya STK dan üç temsilciden oluacaktır. Kalkınma Kurulu: Danıma kurulu gibi faaliyet gösteren Kurul bölgedeki kamu, özel ve STK gibi aktörlerin katılımından oluacaktır. Genel Sekreterlik: Ajans ın yürütme görevini üstlenir. Yatırım Destek Ofisleri: Özel kesimdeki yatırımcıların kamu kurum ve kurulularının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat ilemleri ile dier idari i ve ilemlerini sonuçlandırmak üzere yönetim kurulu adına tek elden takip ve koordine etmek ve yatırımları izlemekle sorumludur. 1

2 zmir Kalkınma Ajansı nın örgütsel yapısı da kanuna uygun olarak oluturulmutur (ekil 1). Kanunda dört temel örgütsel yapı bu ekilde belirtilmi olmasına ramen ajansların kalkınma kurulları ve yönetim kurullarının oluumu, genel sekreterliin iç organizasyonu konusunda farklılıklar mevcuttur. zmir tek ilden oluan Kalkınma Ajansı olarak, kanunla gelen doal üyeler; Vali, Büyükehir Belediye Bakanı, l Genel Meclisi Bakanı, Ege Bölgesi Sanayi Odası Bakanı, zmir Ticaret Odası Bakanı ndan oluan be kii ve kalkınma kurulunun kendi üyeleri arasında seçilen üç üye ile toplamda sekiz yönetim kurulu üyesine sahiptir. Çukurova Kalkınma Ajansı nda ise yönetim kurulunda kalkınma üyeleri arasından seçimle gelen üye bulunmamaktadır. Kurul sadece kanunda sayılan doal üyelerden olumaktadır. Çukurova nın bu durumu eletirilmektedir. Katılımcılık ve seçimle gelen yönetim kurulu üyelerinin olması beklentisi doaldır. Yeni uygulamaya geçmi olan ajanslarda unutulmamalıdır ki uzun vadede süreçte bazı deiiklikler yapılabilecektir. Yönetim Kurulu Kalkınma Kurulu Destek Birimi Genel Sekreterlik Yatırım Destek Ofisi Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi ekil 1: ZKA Organizasyon Yapısı Program Yönetimi Birimi zleme ve Deerlendirme Birimi zmir Kalkınma Kurulu nun toplam 100 üyesi bulunmaktadır. Bu üyelerden 30 tanesi kamu kurum ve kurulularının temsilcilerinden, 70 üye ise sivil toplum kuruluları, özel sektör temsilcileri ve üniversite üyelerinden olumaktadır (Grafik 1). zmir Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu nda %30 kamu kurumu temsilcileri varken Çukurova Kalkınma Ajansı nda bu oran %40 dır. Yani Çukurova Kalkınma Kurulu na üyelikte kamu kurumları temsilcilerinin oranı daha fazla iken, zmir Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulunda STK lar ve özel sektörün temsili oldukça yüksek seviyededir. Kalkınma Kurulu kanunda danıma organı olarak belirtilse de ajansın faaliyette bulunduu dönemde daha aktif görev almak gibi bir beklentisi olumutur. Kalkınma Kurulu nun kanunda yılda en az iki kere toplanması gerektii belirtilmektedir. Fakat zmir de Kalkınma Kurulu ajansın faaliyette bulunduu süreç içersinde dört kez toplanmıtır. Yani karar alma mekanizmasında ve görümelerde danıma organı olarak daha çok yer alması mümkün olmutur. Bunun için herhangi bir engel yoktur. 2

3 ZKA & ÇKA Kalkınma Kurulu Üyelerinin Daılımı Üye Sayısı lçe Kaymakamları 1 2 l dare Kurulu Üyeleri Dier Kamu Kurum ve Kuruluları Üniversiteler Mahalli dareler 32 Kamu Kurum Niteliindeki Meslek 19 9 Dernekler Vakıflar Sendikalar Birlikler 1 8 Dier Sivil Toplum Kuruluları zmir Kalkınma Ajansı Çukurova Kalkınma Ajansı Grafik 1: Ajansların Kalkınma Kurulları Daılımı Ajansa Eylül 2006 tarihinde Genel Sekreter seçimi yapılmıtır. Aralık 2006 tarihine kadar Genel Sekreterliin uzman ve destek personelden oluan kadrosu tamamlanmıtır. Deiik alanlardan 21 uzman ve destek personel ile ZKA Genel Sekreterlii çalımalarına balamı ve Ocak 2007 de Ajansın resmi açılıı gerçekletirilmitir. Ajans personeli farklı kurum ve kurululardan gelmitir (Grafik 2). Yeni Mezun; 2; 9% Üniversite; 2; 9% Kamu Kurumu; ; 22% Özel Sektör; 14; 60% Grafik 2: Ajans personelinin daılımı 3

4 Ajansın gelirleri genel bütçe vergi gelirlerinden aktarılan binde belik pay, il özel idare ve belediyelerden, ticaret ve sanayi odalarından aktarılan yüzde birlik pay ve kendi faaliyet gelirleri ve uzun vadede de eer ajanslar akredite edilirse Avrupa Birlii Fonlarıdır. Ajansın 2007 yılı bütçesi 48 Milyon YTL olmutur (Grafik 3, 4). En büyük payı merkezi yönetim bütçesinden aktarılan kısım oluturmaktadır. Bütçe giderlerine bakıldıı zaman en büyük kısım hibe programları için ayrılmıtır. SANAY VE TCARET ODALARINDAN 0,6% ÖNCEK YILLARDAN DEVREDEN GELRLER 17,91% MERKEZ YÖNETM BÜTÇESNDEN 47,66% BELEDYELERDEN 32,36% L ÖZEL DARESNDEN 1,1% Grafik 3: zmir Kalkınma Ajansı 2007 yılı Bütçe Gelirleri GENEL YÖNETM 17,76% ZLEME DEERLENDRME ve KOORDNASYON 0,20% PLAN, PROGRAM ve PROJE 1,32% TANITIM VE ETM 0,61% ARATIRMA VE GELTRME 0,10% PROJE VE FAALYET DESTEKLEME 80,02% Grafik 4: zmir Kalkınma Ajansı 2007 yılı Bütçe Giderleri 4

5 Ajanslar bölge plan ve programlarının uygulanmasını salayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bölgesel gelime hedeflerini gerçekletirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve STK arasındaki ibirliini gelitirmek, bölgenin içsel potansiyeline yönelik aratırmalar yapmak, bölgenin tanıtımı yapmak, yatırımcılara ve giriimlere çeitli hizmetlerle salamaya yönelik faaliyet ve aktivitelerle sorumludur. Ajans faaliyette olduu 4 aylık dönemde kanunda belirtilen çalıma alanlarına yönelik faaliyetlerini sürdürmütür. Bu dönemde kurumsal yapılanma ve kurumsal kimlik çalımaları, hibe programı sürecine ilikin çalımalar, ajans tanıtımı ve ibirlii gelitirme çalımaları, aratırma çalımaları ve yatırımcılara yönelik çalımalar gerçekletirmitir. Ajansın faaliyetlerinin temelinde bölge için hazırlanacak bölgesel gelime planları bulunmaktadır. Bu kapsamda dönemi için bir ön bölgesel gelime planı hazırlanmıtır için ise yeni bir Bölgesel Gelime Planı hazırlamaya yönelik çalımalara balanmıtır. Bu planda zmir in geliimine yön verilmeye çalıılacak ve öncelik alanları ve gelime stratejileri belirlenecektir. Ajansın yürütecei hibe programlarındaki öncelik alanları bu planlar dorultusunda belirlenecektir yılı için 38 milyon YTL hibe daıtılması planlanmıtır. Bu balamda 4 öncelik alanı belirlenmitir (Grafik ). Bu öncelik alanları tarım ve kırsal kalkınma, turizm ve çevre, sosyal kalkınma için, küçük ve orta büyüklükteki iletmelerdir. Hibe programlarına yönelik ajansta yapılan ilk çalıma hibe mekanizmasının tasarımı olmutur. Bu balamda Destekleme ve Yönetim Kılavuzu hazırlanması, hibe bavurusu nasıl olacaı konusunda rehberlerin hazırlanması, baımsız uzmanların seçilmesi ile ilgili kriterlerin hazırlanması, sözleme örneklerinin hazırlanması üzerine çalımalar gerçekletirilmitir. Tarım ve kırsal kalkınm a 19% Küçük ve orta büyüklükteki iletm eler 37% Turizm ve çevre 19% Sosyal kalkınm a 2% Grafik : Öncelik alanlarına ayrılan hibe miktarlarının payları (%) Ajansın bölgedeki en önemli görevlerinden birisi de çeitli konularda farkındalık yaratmak ve ibirlikleri oluturmaktır. Bu balamda faaliyetlerine 28 ilçede ajansı tanıtmaya yönelik ziyaretlerle balamıtır. Buna ek olarak sivil toplum kurulularıyla, özel sektörle, odalarla, belediye ve kaymakamlıklarla toplantılar yapılmı ajansın misyonu ve özellikle hibe programı anlatılmaya çalıılmıtır.

6 Ajans faaliyette olduu dönemde bölgeyi tanımaya ve bölgenin kalkınmasına nasıl yön verilmesi gerektii üzerine zmir le ilgili ve genel aratırma çalımaları yapmıtır. Bu çalımalardan önemli ikisi; zmir in yükselen sektörlerini tespit etmeye yönelik sektörel aratırmalar ile analiz çalıması ve Avrupa ülkelerindeki kalkınma ajansı örnekleridir. Ajans bölgeyi tanıtma ve yatırımcıların bölgeye çekilmesi için yabancı yatırımcıya bilgi salamanın yanında Invest in zmir web sitesinin hazırlıklarına balamıtır. Ulusal olarak görev yapan Babakanlık Yatırım, Destek ve Tanıtım Ajansı yla beraber çalımalar gerçekletirmitir. Ajans gelecek dönemde Bölgesel Gelime Planı, hibe programlarının uygulanması, izlenmesi, deerlendirilmesi, proje yazma kapasitesinin artırılmasına yönelik eitimler, yatırım destekleme faaliyetleri, bölgenin ve ajansın tanıtımına yönelik faaliyetler, yatırım rehberi, zmir inovasyon stratejisi, kent marka stratejisi, küme haritası, kent kültür envanteri çıkarılması ve hazırlanması ile bölgenin kalkınma sorunlarına çözüm olabilecek benzer dier çalımaları yapmayı planlamaktadır. Sonuç Türkiye için yeni bir kalkınma aracı olan ajansların 26 bölgede kurulması planlanmaktadır. Dünyadaki örneklere baktıımızda ihtisaslamı ajansların baarılı ekilde bölgelerinin kalkınmasına katkıda bulundukları görülmektedir. Türkiye de gelecekte sektörel odaklı ve ihtisaslamı ajansların da oluacak olan kalkınma ajansları aına ve sistemine dahil edilmesi önemlidir. Örnein zmir de çevre konusunda, turizm konusunda ihtisaslamı ajansların olması faydalı olacaktır. Ajansların baarıya ulamasında en önemli faktörlerden birisi ibirliidir. Ajansların baarısı katılımı gerektirmektedir. Günümüzde kalkınma katılım ve ibirlii içinde gerçekletirilebilecek bir olgudur. Ajansların önemi de bu noktada ortaya çıkmaktadır. Esnek bir örgütlenme yapısına sahip ajanslar bunu bölgelerinde bunları gelitirebilecek kurumlardır. Bölgedeki aktörlerin hep beraber kalkınmayı salamak için ibirlii içinde olmaları ve bu bilince sahip olmaları gereklidir. Bu konuda ajanslara çok önemli görevler dümektedir. Bölgelerde bu konudaki farkındalıın artırılması gereklidir. Kalkınma Ajansları yerelin potansiyelini harekete geçirecek önemli bir araçtır. Yerelde projesi olan fakat kaynak sıkıntısı çeken kaymakamlıklar, meslek kuruluları ve iletmelere hem mali hem de teknik destek ajanslar tarafından salanması öngörülmütür. Bu yapılırken ajansın bir görevi de bölgedeki içsel kalkınma potansiyeli ortaya çıkarmak, yeni fikir ve projelerin gelimesine katkı salamaktır. Ajanslar yeni kurulmu kurumlar olduu için eksiklikleri ve uygulamada yaanacak sıkıntılar olacaktır. Örnein örgütsel yapılanması, kalkınma kurulu ve yönetim kuruluyla ilgili zaman içerisinde daha etkin çalıabileceine yönelik çalımalar gerebilecek fakat uygulama içersinde bu sorunların önüne geçilecektir. Yani ajanslar da yaparak ve uygulamayla örenme olarak sözü edilen bir süreç içersindedirler. Bu süreç içersinde öncü olan zmir ve Çukurova Kalkınma Ajanslarına önemli görevler dütüü de açıktır. 6