Doç. Dr. Pir Ali KAYA

Transkript

1 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda İşverenin Yükümlülükleri Doç. Dr. Pir Ali KAYA Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü 1

2 I Sayılı Kanuna Göre İşverenin İş Sağlığı Ve İş Güvenliğine İlişkin Genel Yükümlülükleri (1). İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. a- Bu sorumluluk çerçevesinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumak, mesleki tehlikeleri önlemek, bilgilendirme, eğitim ve kurumsal gereklilikler için her türlü önlemi alacaktır (89/391 sayılı EEC Direktifi; md. 5). b- İşyerinde alınan iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve aksaklıkların giderilmesini sağlar. c- Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. d- Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. e - Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların, hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. 2

3 (2). İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3). Çalışanların iş sağlığı ve iş güvenliği alanındaki yükümlülükleri işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4). İşveren iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz (md. 4). Kanun un bu maddesi 4857 sayılı İş K.md 77 ile 89/391/EEC sayılı direktifin 5. maddesi paralelinde getirilen bir düzenlemedir. Kanunun bu hükmü genel olarak işverenin hukuki sorumluluğunun kapsamını belirmektedir. Aynı zamanda kanun,bu genel yükümlülükle işverenin işçiyi koruma borcunun hukuki çerçevesini ortaya koymaktadır. 3

4 II Sayılı Kanuna Göre İşverenin İş Sağlığı Ve İş Güvenliğine İlişkin Koruyucu Ve Önleyici Yükümlülükleri 1- İşverenin risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü Risk Değerlendirmesi İle İlgili Olarak İşveren Aşağıdaki Önlemleri Almakla Yükümlü Olacaktır: İşveren; Risklerden kaçınmak, Riskleri analiz etmek, Risklerle kaynağında mücadele etmek, Riskleri önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek, Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek ile yükümlü olacaktır. 4

5 Kanun un 5. ve 10. maddelerine göre işveren iş sağlığı ve iş güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yaptırmakla yükümlü olduğu öngörülmüştür. 3. maddeye göre risk değerlendirmesi: işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenebilmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması anmacıyla yapılması gerekli çalışmaları ifade eder, denilmiştir. Belirtelim ki 5. ve 10. madde ile getirilen risk değerlendirme yükümlülüğü tüm işyerleri için öngörülen yükümlülüktür. Risk değerlendirilmesi, hukuk sistemimize bu yasal düzenleme ile dâhil edilmiştir. 89/391 sayılı direktifte de açıkça belirtildiği üzere risk değerlendirmesine yer vermeyen bir iş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatı düşünülemez. İşveren risk değerlendirmesi yapmak suretiyle tehlikeye maruz kalacak işçi gruplarını bilecektir. 5

6 2- İşverenin iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sağlama yükümlülüğü İşverenler, mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak şekilde ya istihdam etmek suretiyle yada ortak sağlık ve güvenlik birimlerinde hizmet satın almak suretiyle iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelini görevlendirmek suretiyle iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunacaktır. Bu yolla çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında çalışmalar yapacaktır. 6

7 Bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi gibi profesyoneller görev yapacak. İş Güvenliği Uzmanı İşyeri Hekimi 3. İşverenin iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli çalıştırma yükümlülüğü Diğer Sağlık Personeli Madde 8 e göre, işyerinin niteliğine veya çalışanların sayısına bakılmaksızın bütün işverenler, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli çalıştırmakla yükümlü olacaktır. Bünyesinde bu nitelikte personel bulunmayan işyerleri bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet satın almak suretiyle yerine getireceklerdir. 8. maddede dikkati çeken husus, işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı, iş sağlığı veya güvenliği ile alınması gereken tedbirleri yazılı olarak işverene bildirecektir. Şayet bildirilen hususlarda hayati tehlike arz eden bir durum var ise ve işveren gerekli önlemleri almaz ise; bu durumu bakanlığa bildirmekle yükümlü olacaktır. 7

8 4. İşverenin yangınla mücadele, ilkyardım ve acil durum planları yapma yükümlülüğü İşveren işyerinde veya işyerlerinde acil durum planları hazırlayacak, Acil durumlar ile ilgili yeterli sayıda eğitimli işçi görevlendirilecektir. Acil durum planları yapılırken işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı tehlikeler dikkate alınacaktır. Bu çerçevede; İşverenler, çalışma ortamını, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ve çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek risklere karşı önceden acil durum planları yapacaklardır. Acil durum planları yapılırken, işyerinin büyüklüğü, taşıdığı tehlikeler, yapılan işin niteliği dikkate alınarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilkyardım ve benzeri konularda uygun donanıma ve gerekli eğitime sahip personel görevlendirilecektir. 8

9 5. İşverenin iş kazası ve meslek hastalıklarını kayıt altında tutma ve bildirme yükümlülüğü Kanunun 14. maddesine göre işverenler, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını kayıt altına alma ve Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirmekle yükümlüdür. Bu düzenleme 5510 sayılı Kanunla getirilen yükümlülükler paralelinde bir düzenlemedir. Ancak farklı olarak 6331 sayılı Kanun ile getirilen en önemli düzenleme Sağlık hizmet sunucuları, kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç 10 gün içinde SGK ya bildirecektir (Md. 14 / f.4). Bu düzenleme ile kayıt dışı istihdam edilenlerin uğradıkları iş kazaları veya yakalandıkları meslek hastalıklarının tespit edilmesi öngörülmektedir. 9

10 6. İşverenin çalışanların sağlığını gözetme yükümlülüğü İşverenler, çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlayacaktır. a) İşe girişte, b) iş değişikliklerinde, c)iş kazası ve meslek hastalığı sonrası tekrar işe dönüşte, d) işin devamı süresince işin niteliğine ve işyerinin tehlike sınıfına göre bakanlıkça belirlenen aralıklarla çalışanların sağlık muayenelerinin yapılması zorunlu olacaktır. e) İşveren, sağlık gözetiminden doğan maliyetleri hiçbir şekilde çalışanlara yansıtmayacaktır. 10

11 7. İşverenin çalışanları bilgilendirme yükümlülüğü İşveren tüm çalışanlarını, iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendirecek. Kanun un 16. maddesine göre, işveren işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülmesi amacıyla; a) işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, b) kendisiyle ilgili yasal hak ve sorumluluklar, c) ilk yardım, olağan dışı durumlar, afetler ve yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler hakkında, çalışanları ve çalışan temsilcilerini işyerinin özelliklerini dikkate alarak bilgilendirecektir. 11

12 İşveren, ciddi, yakın ve önlenemeyen bir tehlikenin meydana gelmesi durumunda tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, doğan risklere ve bu risklere karşı alınan tedbirler hakkında bilgilendirecektir. İşveren, başka bir işyerinden çalışmak üzere kendi işyerine çalışmak üzere gelen çalışanların bilgilendirilmesini sağlamak üzere, söz konusu çalışanların işverenlerine gerekli bilgiyi vermekle yükümlü olacaktır (md. 16). 12

13 8. İşverenin çalışanlara eğitim verme yükümlülüğü İşveren, (1) özellikle; a) işe başlamadan önce, b) çalışma yeri veya iş değişikliklerinde, c) iş ekipmanının değişmesi halinde, d) veya yeni teknolojilerin uygulanması halinde çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlar. Eğitimler değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenecektir. İhtiyaç duyulması halinde bu eğitimler, tekrarlanacaktır. Belirtelim ki; işverenin eğitim verme yükümlülüğü, geçişi iş ilişkisiyle gelen çalışana da karşı geçerli olacaktır. (2) İşveren, çalışan temsilcilerini özel olarak eğitecektir. 13

14 Meslekî eğitim alma zorunluluğu olan işlerde (tehlikeli veya çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde), yapacağı işle ilgili meslekî eğitim aldığını belgelemeyen işçiler çalıştıramayacaktır (md. 17/f3). İşveren, iş kazası geçiren veya meslek hastalığına tutulan çalışanı yeniden işe başlatmadan önce, özellikle uğranılan kaza veya tutulan meslek hastalığının sebeplerini içerecek şekilde ilâve bir eğitim verecektir. Ayrıca, herhangi bir sebeple 6 aydan fazla süreyle işte uzak kalan işçilere bilgi yenileme eğitimi verme yükümlülüğü söz konusu olacaktır. 14

15 İşveren, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde, çalışanların karşılaşabilecekleri riskler konusunda yeterli bilgiyi ve talimat içeren eğitimin alındığını belgelemeyen başka bir işyerinden kendi işyerine gelen çalışanları çalıştıramayacaktır (md. 17). Md. 17 ile getirilen düzenleme, etkin ve yeterli bir eğitim yoluyla çalışanlarda iş sağlığı ve güvenliği oluşturmak suretiyle, iş kazası ve meslek hastalıkları engellenmek istenmiştir. 15

16 9. İşverenin iş sağlığı ve güvenliği hususunda çalışanların yönetime katılmasını sağlama yükümlülüğü Md. 18 e göre, işverenler, iş sağlığı ve güvenliği konusunda, teklif getirme hakkı dâhil olmak üzere, çalışanların görüşlerinin alınması ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kararlara katılımını sağlayacaktır. Böylece, md. 18 ile çalışanlara, iş sağlığı ve güvenliği konularında çalışmalara müdahil olma imkânı ve yönetime katılma hakkı tanınmıştır. 16

17 10. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu nu Kurma Yükümlülüğü Md. 22 ye göre, işverenler, 50 ve daha fazla çalışanın bulunduğu, 6 aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu nu kurmakla yükümlüdür. İşveren, Kurul un İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı na uygun aldığı kararları uygulamakla yükümlü olacaktır. Bu düzenlemeye göre, Kurul u kurma yükümlülüğü için işyerinin sanayiden sayılması gerekmez. 17

18 Alt işveren ilişkisinin uygulandığı işyerlerinde, hem asıl işveren hem de alt işveren tarafından ayrı ayrı Kurul oluşturulmuş ise; faaliyetlerin yürütülmesi ve uygulanması hususunda işbirliği ve koordinasyon asıl işveren tarafından sağlanacaktır. Asıl işverenin Kurul oluşturduğu, ancak alt işverenin Kurul oluşturamadığı hallerde, alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere, asıl işverenin oluşturduğu Kurul a vekaleten yetkili bir temsilci atayacaktır. Aynı durum, asıl işveren için de geçerli olacaktır. 18

19 Asıl işveren ve alt işverenin ayrı ayrı Kurul oluşturamadığı hallerde, şayet her iki işverenin çalıştırdığı çalışan sayısı 50 den fazla ise; Kurul her iki işverence birlikte oluşturulacaktır. Ancak, Kurul un koordinasyonu asıl işverence sağlanacaktır. Aynı çalışma alanında, birden fazla işverenin bulunması ve birden fazla Kurul un oluşturulması hallerinde, işverenler birbirlerinin çalışmalarını etkileyebilecek Kurul kararları hakkında diğer işverenleri bilgilendirecektir. Söz konusu işverenler arasında koordinasyon sağlanacaktır. 19

20 İşverenin Kanuna Aykırı Davranması Durumunda Caydırıcı İdari Para Cezası Ödeme Yükümlülüğü Söz Konusu Olacaktır Yılında Uygulanacak Ceza Miktarları Acil durum eylem planları, yangınla mücadele, ilk yardım ve tahliye (Her yükümlülük için ve her ay) (Madde 11 ve 12); Çalışanların bilgilendirilmesi ve mesleki eğitimleri gibi konulardaki eksiklikler (Her çalışan için) (Madde 16, Madde 17/1,7) TL İşyeri hekiminin ve iş güvenliği uzmanının mesleki bağımsızlıklarını engellemek (Her ihlal için ayrı ayrı) (Madde 8/1,6) TL durum eylem planları, yangınla mücadele, ilk 20

21 İş kazası veya meslek hastalığını bildirmemek (Madde 14/2), İşverenin genel yükümlülüğü Mevcut durumun iyileştirilmesi ve uygunsuzlukların giderilmesi konularındaki ihmaller (Her yükümlülük için ayrı ayrı) (Madde 4/1/a-b), İş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmamak (Her aykırılık için ayrı ayrı) (Madde 22) TL 21

22 İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri - Diğer sağlık personeli çalıştırmamak (Her ay) (Madde 6/1/a) TL Risk değerlendirmesi yapmamak/yaptırmamak (Devamında her ay TL) (Madde 10/1) TL İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri - İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırmamak (Her biri için ve her ay) (Madde 6/1/a) Toplu işyerlerinde yönetimin koordinasyonu sağlamaması (Madde 23/2) TL 22

23 İşin durdurulmasından sonra durdurma şartlarını düzeltmeden işe devam etmek (Madde 25) TL Büyük kaza önleme politika belgesi veya güvenlik raporu hazırlamamak (Madde 29) TL Güvenlik raporunun Bakanlıktan onayını almadan işyerini faaliyete geçirmek, işletilmesine izin verilmeyen işyerini açmak ve durdurulan işyerinde faaliyete devam etmek (Madde 29) TL 23