ĠLKÖĞRETĠM FEN VE TEKNOLOJĠ DERSĠ KAZANIMLARI VE SBS SORULARININ YENĠ BLOOM TAKSONOMĠSĠNE GÖRE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Transkript

1 ĠLKÖĞRETĠM FEN VE TEKNOLOJĠ DERSĠ KAZANIMLARI VE SBS SORULARININ YENĠ BLOOM TAKSONOMĠSĠNE GÖRE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Asım ARI 1 Zehra Sümeyye GÖKLER 2 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretimi 2 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Öğrencisi Bu araştırma, İlköğretim Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı 8. sınıf kazanımları ve 2011 yılı Fen ve Teknoloji dersi SBS sorularının Yeni Bloom Taksonomisi (YBT)ne göre değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırma kapsamına 8. Sınıf Fen ve Teknoloji dersi kazanımlarının ve 2011 yılı Fen ve Teknoloji dersi SBS sorularının tamamı alınmıştır. Araştırmanın verileri nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi ile elde edilmiştir yılı Fen ve Teknoloji dersi öğretim programına Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın internet sitesinden; 2011 yılı SBS sorularına ise Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Sınav Hizmetleri Daire Başkanlığı nın sitesinden ulaşılmıştır. Araştırma verileri öncelikle A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing- A Revision of Bloom s Taxonomy of Educational Objectives kitabındaki ölçütlere göre taksonomi tablosuna yerleştirilmiş ve uzman görüşüne sunulmuştur. Uzman görüşü neticesinde oluşturulan ölçütler doğrultusunda sınıflama yeniden gözden geçirilmiş, elde edilen bulguların yüzde ve frekansları alınarak değerlendirilmesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yeni Bloom Taksonomisi, İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Özet 1. GİRİŞ Eğitimde daha verimli çalışmalar yapılabilmesinin bir yolu da eğitimciler arasında ortak bir dil oluşturmaktır (Anderson, 2005 ). Alan yazında bu amacı gerçekleştirmek üzere çeşitli taksonomiler vardır. Bu taksonomilerden biri de 1956 yılında Benjamin S. Bloom ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen ve Bloom Taksonomisi adıyla bilinen taksonominin 2001 yılında yenilenmiş hali olan Yeni Bloom Taksonomisidir (Bloom, 1956; Anderson ve diğerleri, 2001). Orjinalinden farklı olarak iki boyutlu olan ve hiyerarşik düzenin bulunmadığı Yeni Bloom Taksonomisi (Arı, 2011), hedefleri, hedeflere bağlı etkinlikleri ve değerlendirme durumlarını sınıflandırmakta hem bilişsel açıdan hem de bilgi türü bakımından eğitimcilere ve araştırmacılara farklı bakış açıları sunmaktadır. Hedeflerin, ders içi etkinliklerin ve değerlendirme durumlarının alt ve üst düzey bilişsel basamaklara göre ve üstbilişsel bilgi türüne göre sınıflandırılmasına olanak sağlayan taksonomi tablosu öğretmenlere kolaylık sağlamakta, ortak bir dil oluşturmaya zemin hazırlamaktadır (Anderson ve diğerleri, 2001). Üst düzey bilişsel süreçleri ön plana çıkaran Yeni Bloom Taksonomisinin eğitim programları ve ders programları tasarlerken işe koşulması, konuyla ilgili araştırmalar yapılması, sürecin izlenmesi önem kazanmaktadır (Gökler, 2012). Bu araştırmanın amacı, İlköğretim Fen ve Teknoloji dersi 8. Sınıf kazanımları ve 2011 yılı SBS sorularını Yeni Bloom Taksonomisine göre değerlendirmektir. Orijinal Bloom Taksonomisi 1956 yılında Bloom ve arkadaşları tarafından ortaya konulan ve Bloom Taksonomisi olarak bilinen taksonomiye göre davranışlar basit olandan en karmaşık olanına doğru sıralanmaktadır. Her kategori kendisinden bir önceki kategorinin ön koşulu olan altı kategoriden oluşur. Somuttan soyuta doğru gidilir. Kategoriler Bilme, Anlama, Uygulama, Analiz, Sentez ve Değerlendirmedir. Bilme, Anlama ve Uygulama alt kategoriler; Analiz, Sentez ve Değerlendirme üst kategoriler olarak kabul edilmiştir. Uygulama hariç diğer kategorilerin alt basamakları vardır. Taksonomi en basit kategori olan

2 Bilme ile başlar (Arı, 2011; Bloom, 1956). Tablo 1 de Orijinal Bloom Taksonomisi kategorileri ve alt kategorileri görülmektedir. 1.0 Bilme (Knowledge) 1.10 Özellikler si 1.11 Terminoloji si 1.12 Özel Olgular si 1.20 Özellikleri Ele Alma Araç ve Yollarının si 1.21 Eğilimler si 1.22 Yönelim ve Düzen si 1.23 Sınıflama ve Kategori si 1.24 Ölçüt si 1.25 Yöntem si 1.30 Bir Alanda Evrenselleştirme ve Soyutlama si 1.31 İlke ve Genellemeler si 1.32 Yapı ve Teoriler si 2.0 Kavrama(Comprehension) 2.1 Çevirme 2.2 Yorumlama 2.3 Öteleme 3.0 Uygulama (Application) 4.0 Analiz (Analysis) 4.1 Parçaların Analizi 4.2 İlişkilerin Analizi 4.3 Organizeli İlkelerinin Analizi 5.0 Sentez (Synthesis) 5.1 Orijinal İleti 5.2 Plan ve İşlemler Dizisi 5.3 Soyut Bağlar Dizisi 6.0 Değerlendirme (Evaluotion) 6.1 İçsel Değerlendirme 6.2 Dışsal Değerlendirme (Bloom, 1956). Yeni Bloom Taksonomisi OBT nin tek boyutluluğunun aksine, YBT iki boyuttan oluşmaktadır. türlerinin verildiği boyuta Boyutu denilmekte, bilişsel seviyelerin verildiği boyuta ise Bilişsel Süreç Boyutu denilmektedir (Gökler, 2012). YBT nin ilk boyutu olan Boyutu somuttan soyuta giden Olgusal, Kavramsal, İşlemsel ve Üstbilişsel bilgi türleri olmak üzere dört kategoriden oluşurken YBT nin dikey boyutu olan Bilişsel Süreç Boyutu Hatırlamak, Anlamak, Uygulamak, Çözümlemek, Değerlendirmek ve Yaratmak olmak üzere altı kategoriden oluşmaktadır. Her bir kategorinin alt kategorileri de bulunmaktadır (Arı, 2011; Forehand, 2005; Krathwohl, 2002; Anderson vd., 2001).

3 2. YÖNTEM Bu çalışmanın amacı Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı 8. Sınıf düzeyi kazanımları ile 2011 yılı SBS sorularını YBT taksonomi tablosu kullanarak sınıflamak ve değerlendirmektir. Bu anlamda, doküman incelemesi yoluyla veriler elde edilmiştir. Araştırma kapsamına 8. Sınıf Fen ve Teknoloji dersi kazanımlarının ve 2011 yılı Fen ve Teknoloji dersi SBS sorularının tamamı alınmıştır. Bu anlamda, 196 kazanımın ve 20 SBS sorusunun Yeni Bloom Taksonomisine göre sınıflaması yapılmıştır yılı Fen ve Teknoloji dersi öğretim programına Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın internet sitesinden; 2011 yılı SBS sorularına ise Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Sınav Hizmetleri Daire Başkanlığı nın sitesinden ulaşılmıştır. Araştırma verileri öncelikle A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing- A Revision of Bloom s Taxonomy of Educational Objectives kitabındaki ölçütlere göre taksonomi tablosuna yerleştirilmiş ve uzman görüşüne sunulmuştur. İki Fen ve Teknoloji dersi öğretmeni ve bir doktor araştırma görevlisi uzman görüşü neticesinde oluşturulan ölçütler doğrultusunda sınıflama yeniden gözden geçirilmiş, elde edilen bulguların yüzde ve frekansları alınarak değerlendirilmesi yapılmıştır. 3. BULGULAR Fen ve Teknoloji dersi 8. Sınıf düzeyi kazanımlarının ve 2011 yılı SBS de çıkmış olan Fen ve Teknoloji dersi sınav sorularının YBT tablosu üzerinde sınıflaması yapılmış, elde edilen bulguların frekans ve yüzdeleri aşağıda sunulmuştur. 3.1 Kazanımların YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Sınıflaması Ġle Elde Edilen Bulgular 8. Sınıf düzeyinde Fen ve Teknoloji dersine ait toplamda 199 kazanım vardır. Bu kazanımlardan 1 tanesi duyuşsal basamağa ait olduğu gerekçesiyle değerlendirmeye alınmamıştır. Kazanımlar toplamda birden fazla hedefe yönelik olduğu için 249 a çıkmıştır. Tablo Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Kazanımlarının YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Dağılımı Bilişsel Süreç Boyutu Yaratmak Değerlendirmek Çözümlemek Uygulamak Anlamak Boyutu Olgusal Kavramsal İşlemsel Üstbilişsel Toplam n % n % n % n % n % , , , , , ,2 4 1, , Hatırlamak 8 3, ,2 Toplam 12 4, ,

4 Tablo 3.1 e göre, bilişsel basamaklardan her basamakta kazanımların dağıldığı, bilgi boyutunda ise sadece Üstbilişsel türünde hiçbir kazanımın olmadığı görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamaklardan Olgusal yi Hatırlamak basamağında 8, Olgusal yi Anlamak basamağında 4, Kavramsal yi Anlamak basamağında 125, İşlemsel yi Uygulamak basamağında 33 kazanımın olduğu; üst düzey bilişsel basamaklardan ise Kavramsal yi Çözümlemek basamağında 71, Kavramsal yi Değerlendirmek basamağında 3, Kavramsal yi Yaratmak basamağında ise 5 kazanımın olduğu görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, kazanımların yarısının Kavramsal yi Anlamak basamağında, en az oranın ise %1,2 lik oranla Kavramsal yi Çözümlemek basamağında olduğu görülmektedir. boyutunda %82 oranında Kavramsal türünde, bilişsel basamaklarda ise %52 oranıyla Anlamak basamağında en fazla kazanımın olduğu görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamakların oranı %68,4 iken üst düzey bilişsel basamakların oranı %31,6 görülmektedir. Diğer bir ifade ile, kazanımların yarısından daha fazlası alt düzey bilişsel basamaklarda görülmektedir. 3.2 SBS Sorularının YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Sınıflaması Ġle Elde Edilen Bulgular 8. sınıf SBS Fen ve Teknoloji dersi soruları toplamda 20 tanedir. Sorulardan bazılarının birden fazla basamağa sınıflanmasından dolayı bu sayı 47 ye yükselmiştir. Tablo Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi 2011 Yılı SBS Sorularının YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Dağılımı Bilişsel Süreç Boyutu Yaratmak Değerlendirmek Çözümlemek Uygulamak Anlamak Boyutu Olgusal Kavramsal İşlemsel Üstbilişsel Toplam n % n % n % n % n % , , , , , , ,4 Hatırlamak 1 2, ,1 Toplam 2 4, , Tablo 3.2 de görülebileceği üzere, bilişsel basamaklardan her basamakta SBS sorularının dağıldığı, bilgi boyutunda ise sadece Üstbilişsel türünde hiçbir SBS sorusunun olmadığı görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamaklardan Olgusal yi Hatırlamak basamağında 1, Olgusal yi Anlamak basamağında 1, Kavramsal yi Anlamak basamağında 18, İşlemsel yi Uygulamak basamağında 7 SBS sorusunun olduğu; üst düzey bilişsel basamaklardan ise Kavramsal yi Çözümlemek basamağında 16, Kavramsal yi Değerlendirmek basamağında 3, Kavramsal yi Yaratmak basamağında ise 1 SBS sorusunun olduğu görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, SBS sorularının en fazla %38,3 oranıyla Kavramsal yi Anlamak basamağında, en az oranın ise %2,1 lik oranla Olgusal yi Hatırlamak, Olgusal yi

5 Anlamak ve Kavramsal yi Yaratmak basamaklarında olduğu görülmektedir. boyutunda %80 oranında Kavramsal türünde, bilişsel basamaklarda ise %40 oranıyla Anlamak basamağında en fazla kazanımın olduğu görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamakların oranı %57,5 iken üst düzey bilişsel basamakların oranı %42,4 görülmektedir. Diğer bir ifade ile, SBS sorularının yarısından daha fazlası alt düzey bilişsel basamaklarda görülmektedir. 3.3 SBS Sorularında Ölçülmüş Olan Kazanımların YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Sınıflaması Ġle Elde Edilen Bulgular 8. sınıf düzeyinde SBS Fen ve Teknoloji dersi soru sayısı 20 dir. Her soruda birden fazla kazanım ölçülmek istenmiştir. SBS sorularında ölçülen kazanım sayısı 97 dir. Kazanımlardan bazıları taksonomi tablosunda birden fazla hücreye yerleştirilmiş olduğundan dolayı bu sayı 126 ya çıkmıştır. Tablo 3.3 te SBS sorularında ölçülmüş olan kazanımların dağılımı sorular üzerinden gösterilmekte, Tablo de ise SBS sorularında ölçülmüş olan kazanımların YBT taksonomi tablosu üzerindeki dağılımı gösterilmektedir. Tablo 3.3 SBS Sorularında Ölçülmüş Olan Kazanımların Sorulara Göre Dağılımı Sorular Kazanımlar Ünite Kazanım Sayısı 1 3,1; 3,2 2. ünite 2 2 1,1; 1,2; 1,3;1,4; 1,5; 1,6; 1,7; 2,3 2. ünite ; ünite ; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5; ünite ;2.2;2.3; ünite ; 1.2; 2.1; 2.4; 2.5; 4. ünite ; 1.2; 2.1; 2.4; ünite ; 2.2; 2.6; 8. ünite ;1.3; 1.5; 3. ünite ; 3.4; 3.5; 4.5; 4.7; 3. ünite ; ünite ; 4.2; ünite ; 1.4; 1.6; ünite ; 4.2; 5.1; 6.1; ünite ; 2.2;2.3; 2.4; 2.5; ünite ; 1.2; 1.3; 1.4; 3.1; 3.2; ünite ; 4.5; 4.6; 4.7; 4.8; ünite ; 4.5; 4.6; 4.7; 4.8; ünite ; 4.10; ünite ; 1.2; 1.3; 1.4; 1.6; 1.7; 1.8; 1.9; 1.10; 6. ünite ; 1.12; 1.17 Toplam 97 Tablo SBS Sorularında Ölçülmüş Olan Kazanımların YBT Taksonomi Tablosu Üzerinde Dağılımı Bilişsel Süreç Boyutu Boyutu Olgusal Kavramsal İşlemsel Üstbilişsel Toplam n % n % n % n % n %

6 Yaratmak Değerlendirmek Çözümlemek Uygulamak Anlamak , , , , , , , ,4 2 1, ,5 Hatırlamak 2 1, ,5 Toplam , , Tablo e göre, bilişsel basamaklardan her basamakta SBS Sorularında ölçülmüş olan kazanımların dağıldığı, bilgi boyutunda ise sadece Üstbilişsel türünde hiçbir kazanımın olmadığı görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamaklardan Olgusal yi Hatırlamak basamağında 2, Olgusal yi Anlamak basamağında 2, Kavramsal yi Anlamak basamağında 63, İşlemsel yi Uygulamak basamağında 17 kazanımın olduğu; üst düzey bilişsel basamaklardan ise Kavramsal yi Çözümlemek basamağında 37, Kavramsal yi Değerlendirmek basamağında 4, Kavramsal yi Yaratmak basamağında ise 1 kazanımın olduğu görülmektedir. Oransal olarak bakıldığında, SBS Sorularında Ölçülmüş Olan Kazanımların en fazla %50 oranıyla Kavramsal yi Anlamak basamağında, en az oranın ise %0,7 lik oranla Kavramsal yi Yaratmak basamağında olduğu görülmektedir. boyutunda %83 oranında Kavramsal türünde, bilişsel basamaklarda ise %51,5 oranıyla Anlamak basamağında en fazla kazanımın olduğu görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamakların oranı %66,4 iken üst düzey bilişsel basamakların oranı %33,1 görülmektedir. Diğer bir ifade ile, SBS Sorularında Ölçülmüş Olan Kazanımların yarısından daha fazlası alt düzey bilişsel basamaklarda görülmektedir. 4. YORUM VE TARTIŞMA Elde edilen bulgular neticesinde, Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı 8. Sınıf seviyesi kazanımların ve SBS sorularının bilişsel süreçler açısından her düzeyde yer aldığı görülmekle birlikte, kazanımlar ve soruların yarısından daha fazlası alt düzey bilişsel basamaklarda görülmektedir. Alt düzey bilişsel basamaklardan ise en fazla Anlamak basamağına yer verildiği görülmektedir. Araştırmayla paralel olarak, Bıkmaz (2002), ilköğretim fen bilgisi dersi öğretim programında 4. ve 5. Sınıf ünitelerinin hedef davranış düzeylerini OBTye göre belirlediği çalışmasında programın daha çok Kavrama düzeyindeki öğrenmeleri ön plana çıkardığını, okulların daha alt düzey öğrenmeleri gerçekleştirdiklerini belirtmiştir. Ayrıca, OBT ye göre, Fen bilgisi dersi sorularını inceleyen Koray ve Yaman (2002), Fen ve Teknoloji dersinde 6,7 ve 8. sınıf seviyesindeki soruları inceleyen Özcan ve Oluk (2007), çalışmalarında yazılı sınav sorularının genellikle alt düzey bilişsel basamakları ölçtüğünü belirtmişlerdir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar şu şekildedir: İlköğretim 8. Sınıf Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı kazanımları YBT taksonomi tablosunda bütün basamaklara dağılmış ancak bilgi türleri açısından Üstbilişsel türünde herhangi bir kazanım yer almamıştır. Ayrıca kazanımlar bütün basamaklarda yer almasına rağmen alt düzey

7 bilişsel basamaklarda yer alan kazanımlar toplam kazanım sayısının yarısından daha fazladır. Bilişsel boyutta kazanımların yarısından fazlası Anlamak basamağında; boyutunda ise kazanımların büyük bir kısmı Kavramsal bilgi türünde görülmektedir. Kazanımlara benzer şekilde, Fen ve Teknoloji dersi 2011 yılı 8. Sınıf SBS soruları YBT taksonomi tablosunda bütün basamaklara dağılmış ancak Üstbilişsel türünde herhangi bir SBS sorusu yer almamıştır. Alt düzey bilişsel basamaklardaki SBS soru sayısı toplam soru sayısının yarısından daha fazladır. Bilişsel boyutta soruların büyük bir kısmı Anlamak basamağında; boyutunda ise Kavramsal bilgi türünde görülmektedir. SBS soruları ve kazanımlar birbiriyle örtüşmekle birlikte soruların ve kazanımların yarısından daha fazlasının Kavramsal bilgi boyutu ve Anlamak bilişsel basamağında toplanmış olması kazanım ve soru çeşitliliğinin yeterli olmadığını düşündürmektedir. Araştırma sonuçlarına göre, Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı kazanımları yeniden gözden geçirilirken üst düzey bilişsel basamaklara ait kazanım sayısının artırılması, üstbilişsel bilgi türünde de kazanımların olması ve kazanımların ve SBS sorularının çeşitliliğinin artırılması gerektiği düşünülmektedir. KAYNAKLAR Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., Airasian, P. W., Cruikshank, K. A., Mayer, R. E., Pintrich, P. R., Raths, J., Wittrock, M. C. (2001). A taxonomy for learning, teaching and assessing: a revision of Bloom s taxonomy of educational objectives, New York: Addison Wesley Longman, Inc. Anderson, L. W. (2005). Objectives, evaluation, and the improvement of education. Studies in Educational Evaluation, 32, Arı, A. (2011). Bloom un Gözden Geçirilmiş Bilişsel Alan Taksonomisinin Türkiye de ve Uluslar arası Alanda Kabul Görme Durumu. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 11, Bıkmaz, F. H. (2002). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Fen si dersi yazılı sınav sorularının öğrenme düzeylerine ve türlerine göre analizi, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8, Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives, the classification of educational goals, handbook I: Cognitive Domain. New York: David McKay Company. Forehand, M. (2005). Bloom s taxonomy: original and revised. ın emerging persceptives on learning, teaching, and technology (e-book). Retrieved 29 March, 2010 from Gökler, Z. S. (2012). İlköğretim İngilizce dersi hedefleri kazanımları SBS soruları ve yazılı sınav sorularının Yeni Bloom Taksonomisine göre değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Eskişehir. MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2006). Fen ve teknoloji dersi (6-8. Sınıflar)öğretim programı, Son Erişim Tarihi: 22/03/2012. MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Sınav Hizmetleri Daire Başkanlığı. (2007). Ortaöğretim kurumlarına geçiş sistemi, Son Erişim Tarihi: 22/03/2012. Özcan, S. ve Oluk, S. (2007). İlköğretim Fen si derslerinde kullanılan soruların Piaget ve Bloom taksonomisine göre analizi, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 8,